تالانتىڭ بولسا تۇرمەدە دە، كۇركەدە دە تالانتتى تۋىندى تۋدىرا الاسىڭ
(«قازاق ادەبيەتi» گازەتiنiڭ سۇراقتارىنا جاۋاپتار)
1. قازiر جازۋشىلاردىڭ بەدەلi دە، ىقپالى دا وتە تومەندەپ كەتتi.
بiر عانا مىسال. وتكەن سايلاۋدا ءوڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنداعى بiر عانا وكرۋگتەن ءتورت بiردەي جازۋشى دەپۋتاتتىققا سايلاۋعا ءتۇستi. بiردە-بiرەۋi وتپەدi. . . جازۋشىنىڭ بەدەلi مەن ىقپالىنىڭ كۇرت تومەندەپ كەتۋiن سiز قالاي ءتۇسiندiرەر ەدiڭiز؟
1. سiزدەر بۇل سۇراقتى سوعىس جىلدارىنىڭ بەرگi كەزەڭiنەن عانا سالىستىرىپ قويىپ وتىرسىزدار عوي. ايتپەسە، اقىن-جازۋشىلاردىڭ بەدەلi مەن ىقپالى قاي زامان، قاي ءداۋiردە اسپانداپ تۇرىپ ەدi؟ الەمدiك ادەبيەت تاريحىنا ءۇڭiلسەڭiز اقىن-جازۋشىلاردىڭ اتقانى ءوتiپ، ايتقانى جەتiپ تۇرعان بەدەلi مەن ىقپالىنان گورi، قۋعىن-سۇرگiنگە تۇسكەنi، اتىلىپ-اسىلعانى، قايىرشىلىق كۇن كەشكەن تۇستارى الدەقايدا كوپ بولعان.
شىنتۋايتىنا كەلسەك، حاس تالانتتاردىڭ ناعىز بەدەلi مەن ىقپالى ولگەننەن كەيiن باستالادى.
ارينە، اقىن-جازۋشىلاردىڭ اسا قادiر تۇتىپ، قۇرمەت ەتكەن، ولاردى رۋحاني كوش باسشىلارىمىز دەپ ۇققان مادەنيەتتi ەلدەر دە بولعان. مەنiڭ ويىمشا، بiز وسى جولعا تۇسەتiن سياقتىمىز. وعان سوڭعى كەزدە ۇكiمەتiمiزدiڭ مادەنيەتكە، ونەرگە، سونىمەن بiرگە ادەبيەتكە بەت بۇرا باستاعاندىعى دالەل.
ءاسiرەسە، پرەزيدەنتiمiزدiڭ جازۋشىلاردى جەكەلەي قابىلداپ جۇرگەنiن بىلاي قويعاندا، بiرقاتارىنا ءوزi تiكەلەي تەلەفون شالىپ حال-جاعدايلارىن بiلە باستاۋى، كوپ نارسەگە دامەلەندiرەدi.
2. بۇگiندەرi «جەڭiلگەن مادەنيەت» دەگەن ءسوز تiركەسi پايدا بولدى. ءوزiندiك بەت-باعدارى مەن ۇلتتىق قابiلەتi سونگەن، توپىراق پەن تامىردان ايىرىلعان، وزگە ۇلكەن مادەنيەتتەردiڭ ناشار كوشiرمەسi iسپەتتi قاساڭ، قايتالاما، ەلiكتەپ-سولىقتاعىش، كوشiرمەشiل سيپاتتاعى مادەنيەتتi «جەڭiلگەن مادەنيەت» دەسەدi. كەيبiر عالىمدار قازاق مادەنيەتiن «جەڭiلگەن مادەنيەتكە» جاتقىزىپ ءجۇر. سiز وسى پiكiرگە كەلiسەر مە ەدiڭiز؟
2. بۇل سوزدەر وزدەرiڭ ايتىپ وتىرعانداي «وزدەرiنiڭ بەت-باعدارى مەن ۇلتتىق ەرەكشەلiگi جويىلعان، جاسامپازدىق رۋحى مەن جاراتۋشىلىق قابiلەتi سونگەن، توپىراق پەن تامىردان ايىرىلعان، وزگە مادەنيەتتەردiڭ جەتەگiندە كەتكەن» — ماستەك برودسكييلەر مەن مىرتىق كەنجەيەۆتەردiڭ، ياعني ءدۇبارالار مەن كوسموپوليتتەردiڭ سوزدەرi عوي.
قايتا، بiزدiڭ مادەنيەتiمiز ۇلتتىق تۇلەۋ جولىنا تۇسەتiندەي. ويتكەنi بiز سىرتقى يدەولوگيالىق اگرەسسيادان بۇزىلىپ، ءبۇلiنiپ بارا جاتقان رۋحاني كەڭiستiگiمiزدi قورعاۋعا كiرiسە باستادىق. بiلگەنگە، بۇل ۇلكەن بەتبۇرىس. سونىمەن بiرگە كوك ءتۇرiكتەر ءداۋرiنiدەگi كونە ەسكەرتكiشتەرiمiزدi سارىارقانىڭ ءتورiنە شىعارىپ، اسا ۇلى رۋحاني يگiلiكتi iس بiتiردiك. جەڭiلiپ بارا جاتقان مادەنيەت، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، وسى ەكەۋiن دە اتقارماس ەدi.
3. قازiر ەكiنiڭ بiرi «زامان قاتiگەزدەنiپ كەتتi. مەيiرiم ازىپ، قايىرىم كەمiپ بارادى» دەيدi. دەمەك، بۇل — بiزدiڭ مادەنيەتiمiز دە تومەندەپ كەتتi دەگەن ءسوز عوي. . .
3. قاتىگەز دەگەن ءسوز — اۋىر ءسوز. قۇدايىم قاتىگەزدiكتiڭ بەتiن ءارمان قىلسىن. قاتىگەز زامان احمەتتiڭ، مiرجاقىپتىڭ، ماعجاننىڭ، ءجۇسiپبەكتەردiڭ زامانى عوي. راس، بiزدiڭ زامانىمىز قاتال. مەيiرiمنiڭ ازايىپ، قايىرىمنىڭ كەمiپ بارا جاتقانى دا ءوتiرiك ەمەس. ال مەيiرiمi ازايىپ، قايىرىمى تارىلىپ كەتكەن قوعامدا مادەنيەتتiڭ ءوسiپ-وركەندەۋi ەكiتالاي. بiراق سول قوعامدى مەيiرiم-قايىرىممەن بايىتاتىن دا رۋحى بيiك مادەنيەت پەن ادەبيەت. ياعني، مادەنيەت پەن ادەبيەتكە قامقور بولۋ، قوعام بويىنداعى دەرتتi كەسەلدەردi ەمدەۋگە كiرiسۋ دەگەن ءسوز.
4. بiزدە وقىرمانى جوق جازۋشىلار بار. اتاپ ايتىپ بەرە الار ما ەدiڭiز؟
4. ولار كوپ قوي. قايسىسىن ايتىپ جاتاسىڭ.
5. قازiر، ەگەر اڭداي العان بولساڭىز، رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدە قيلى-قيلى ادەبي پiكiرتالاستار ءجۇرiپ جاتىر. وسى ءجونiندە ءوز كوزقاراستارىڭىز؟
5. ءيا، ءاسiرەسە، پوستمودەرنيزم دەگەندi جالاۋلاتىپ جۇرگەندەر بار. بۇل دا سول ۇلتتىق توپىراقتا تامىرى جوق ءدۇبارا تىراشتاردىڭ شىعارىپ جۇرگەندەرi.
6. سوڭعى ەكiء-ۇش جىلدا ۇلى تۇلعالارىمىز (اباي، ياسساۋي، ابىلاي، شىڭعىسحان، قاراكەرەي، كەنەسارى، مۇحتار اۋەزوۆ، قانىش ساتبايەۆ جانە ت. ب. ) تۋرالى بiرسىپىرا كوركەم دۇنيەلەر جارىق كوردi. وسىلاردىڭ iشiندەگi ەڭ ءتاۋiرiن اتاڭىزشى.
6. مەنiڭ بۇل سۇراققا ءالi دە ويلانا ءتۇسۋiم كەرەك سياقتى. بiر ايتارىم، ول ۇلى تۇلعالارىمىز تۋرالى جازىلعان شىعارمالاردىڭ iشiندە بيiكتەرi دە، الاسالارى دا بار ەكەنi داۋسىز.
7. ايەلدەر پوەزياسى، ايەلدەر پروزاسى. قانداي جاقسىلىق-جاڭالىق بايقادىڭىز؟
7. بۇل تۋرالى اكiم تارازي اعامىز روزا مۇقانوۆانىڭ «ايەلدەر پوەزياسى، ايەلدەر پروزاسى دەگەن ۇعىم جوق» — دەگەن ءسوزiنە قوسىلامىن دەپتi عوي. مەن دە سول پiكiرگە قوسىلام. ەگەر ايەلدەر پوەزياسى مەن ايەلدەر پروزاسى دەگەن ۇعىم بار بولسا، وندا ەركەكتەر پوەزياسى مەن ەركەكتەر پروزاسى دەگەن ۇعىمنىڭ دا بار بولعانى عوي. قانداي ەرسiلiك!
8. بiر ءسات ءوز كەمشiلiكتەرiڭiز تۋرالى تولعانىپ كوردiڭiز بە؟ ءوزiڭiزگە تولىققاندى تالانتتى تۋىندى تۋدىرۋعا نە جەتپەي ءجۇر دەپ ويلايسىز؟
8. كەمشiلiگiم تۋرالى كۇندە تولعانام. ادام كەمشiلiگiن بiلمەگەن كۇننەن باستاپ رۋحاني كۇيرەۋگە ۇشىرايدى.
ال، تولىققاندى تالانتتى تۋىندى تۋدىرۋ ءۇشiن جاسىل جايلاۋ، التىن ساراي كەرەك پە ەكەن؟! ەگەر تالانتىڭ مەن جiگەرiڭ بولسا تۇرمەدە دە، كۇركەدە دە تالانتتى تۋىندىلار تۋدىرا الاسىڭ.
9. «ءولi جانداردىڭ» يدەياسىن گوگولدiڭ پۋشكيننەن العانى بەلگiلi. ءوزiڭiز iسكە اسىرا الماي جۇرگەن، بiراق ءارiپتەستەرiڭiزگە قيۋعا بولاتىن يدەيالارىڭىز بار شىعار؟ بار بولسا، ايتا كەتسەڭiز؟
9. وكiنiشكە وراي مەن پۋشكين ەمەسپiن. ءوز يدەيام ءوزiمنەن ارتىلمايدى.
10. «شەڭبەردەن شىعۋ كەرەك!» دەيدi كەيبiرەۋلەر. سiز ءوز باسىڭىز «شەڭبەردەن شىعۋ» دەگەندi قالاي ۇعاسىز؟
10. مەن، قانداي دانىشپان ايتسا دا، وسى «شەڭبەردەن شىعۋ كەرەك!» دەگەن سوزگە ءتۇسiنبەيمiن. شەڭبەردەن قالاي شىعاسىڭ. ويتكەنi، سەنiڭ دۇنيەگە قارايتىن كوزiڭنiڭ قاراشىعى شەڭبەر. باسىڭ دا شەڭبەر. كيiز ءۇي دە شەڭبەر. كۇن، اي، جەر دە شەڭبەر. بۇكiل عالام الىپ شەڭبەردiڭ iشiندە تۇر. شەڭبەردەن شىعام دەگەن ءسوز — الەمنiڭ جاراسىمدىلىعى مەن ۇيلەسiمدiلiگiن بۇزام دەگەن ءسوز. بۇل — داڭعويلىق. سوندىقتان شەڭبەردەن شىعام دەپ ەمەس، شەڭبەردi كەڭەيتەم دەپ ۇمتىلعان ءجون. مىقتى بولساڭ، كوكجيەككە دەيiن كەڭەيت.
11. «ليتەراتۋرا — ەتو پوسمەرتنايا سپراۆەدليۆوست» (دوستويەۆسكيي). كەلiسەسiز بە، كەلiسپەيسiز بە؟
11. دوستويەۆسكييمەن كەلiسپەي كور!
12. ءحۇIII عاسىردىڭ ەكiنشi جارتىسىندا جازۋشىلاردىڭ 72 پايىزى دۆورياندار (اقسۇيەكتەر)بولىپتى. جازۋشىلىققا تەكتiڭ، ءناسiلدiڭ قاتىسى بار ما؟
12. دۇنيەنi ءبۇلدiرiپ جۇرگەندەر تەكسiزدەر مەن ءناسiلسiزدەر جانە تەگi مەن ءناسiلiن ۇمىتقاندار عوي.
بۇل سۇراق — ءوز ءناسiلiڭە دە ءۇڭiلدiرەتiن سۇراق ەكەن. مەنiڭ اكە-شەشەم قولدارىنان كەتپەن مەن كۇرەك تۇسپەگەن قاراپايىم عانا شارۋا ادامدارى. سوندا ماعان ولەڭ جازۋ قايدان كەلدi دەپ ويلاناسىڭ عوي. الدىمەن قىز الىسپايتىن ءوزiڭنiڭ اتالاس اۋلەتiڭ ەسiڭە تۇسەدi. ول اۋلەتiمiزدەن اتاقتى اقىن مولدا مۇسا، سونداي-اق، كەزiندە ۇلكەن قوعام قايراتكەرi بولعان، ءومiرiنiڭ سوڭعى جىلدارىن تiل زەرتتەۋiنە ارناعان نۇرتاس وڭداسىنوۆ شىققان.
ءناسiل تەك ءوز اتالاستارىڭنان عانا ەمەس، ناعاشى جۇرتپەن دە قۇرالادى عوي. ال ناعاشىلارىم سۇلتانبەك قوجانوۆ، ساتتار ەرۋبايەۆ، سابىرحان اسانوۆتار بولىپ كەلەدi. سوندىقتان مەنiڭ قالام ۇستاپ، قاعاز تولتىرۋ قابiلەتiمنiڭ اشىلۋىنا ءناسiلدiڭ ءنازiك تە تىلسىم جولدارىمەن تارالىپ جاتاتىن كۇشتiڭ ىقپالى بولعانىنا سەنەم.
You Might Also Like
-
(«جاس الاش» گازەتiنiڭ قىزمەتكەرi، اقىن ءامiرحان بالقىبەكپەن اڭگiمە)
