InfoHub Logo

(جازۋشى دۋمان رامازانمەن اڭگiمە)

— كوڭiل-كۇيiڭiز قالاي؟

— شۇكiر.

— تەمiرحان اعا، اڭگiمەنi قازاق ادەبيەتiنiڭ قازiرگi جاي-كۇيi، دامۋ بارىسى، باعىت-باعدارى، اياقالىسى تۋرالى ايتۋدان باستاساق دەپ وتىرمىن. بۇگiنگi ادەبي احۋال، ءسوز جوق، كوڭiل كونشiتەرلiك دارەجەدە ەمەس. قالامگەرلەردiڭ باسىم كوپشiلiگi قالامدارىن تارتپالارىنىڭ تۇپكi جاعىنا تىعىپ تاستاپ، قالامگەرلiك ازاپتان گورi، جارىق جالعاننىڭ از كۇندiك قىزىعىنا ءماز بولىپ، كۇندەلiكتi كۇيكi تiرلiكتiڭ جىرىن جىرلاۋعا كوشكەن سياقتى. سوڭعى ۋاقىتتاردا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي شىعارمالاردىڭ تۋماي جاتقانى دا سوندىقتان شىعار. بۇنىڭ سەبەبi نەدە؟ ادەبيەتiمiز نەگە وسىنداي داعدارىستى كەشiرiپ جاتىر. جاعدايسىزدىقتان با؟ مۇحتار ماعاۋين مەن ءابiش كەكiلبايەۆتار باعىندىرعان بيiككە شىعۋدىڭ ورنىنا، شەگiنشەكتەي-شەگiنشەكتەي ەتەككە تۇسكەن جايىمىز بار. سان بار دەپ كۇمپيەمiز. ساندى قويشى، ساپا جاعىن ءسوز ەتسەك، ۇيالىپ قالمايمىز با؟

— مەن سەنiڭ، اڭگiمەمiزدi باستاماي تۇرىپ-اق، سالعان جەردەن سارىۋايىمعا سالىنىپ، قارا بۇلت ءۇيiرiپ سويلەگەنiڭدi، نە بولعاندا دا ءتۇسiنiپ وتىرمىن. تiرشiلiكتە قاناعاتسىزدىق، تويىمسىزدىق، اشقاراقتىق دەگەن سونشالىقتى جەكسۇرىن، سونشالىقتى سۇمپايى ۇعىمدار بار. ونداي قاسيەتسiز، كەسiرلi، كەساپات ۇعىمداردى بiز تۇلابويىمىزبەن ءتۇرشiگiپ قابىلدايمىز. بiراق سولاي بولا تۇرا، ادەبيەتتە، جالعىز ادەبيەتتە ەمەس-اۋ، بۇكiل رۋحاني ءومiرiمiزدە بۇل ءتۇسiنiك- ۇعىمدار سونشالىقتى سۇمپايى، سونشالىقتى جەكسۇرىن بولىپ كورiنبەيدi. رۋحاني قاناعاتسىزدىق، رۋحاني تويىمسىزدىق، رۋحاني اشقاراقتىق، رۋحاني قوماعايلىق ادامدى اسقاقتاتاتىن، ادامدى ادام ەتەتiن، ادامدى اجارلاندىراتىن، تەك جەكە ادامدى عانا ەمەس، ۇلتتى ۇلت ەتەتiن، تiپتi مەملەكەتتiڭ iرگە تاسىن بەكiتەتiن اسا اسىل، اسا قاستەرلi ءتۇسiنiك- ۇعىمدار. نەۇعرلىم رۋحاني اشقاراق، نەعۇرلىم رۋحاني قوماعاي بولعان سايىن، سوعۇرلىم قايراتتانا، قۋاتتانا تۇسسەسiڭ. قۇداي ساقتاسا، رۋحاني بويكۇەزدiكتەن، رۋحاني نەمكەتتiلiكتەن، رۋحاني سالعىرتتىقتان ساقتاسىن!

مەن سەنiڭ سۇراعىڭدى رۋحاني اشقاراقتىقتان تۋعان iشتەي شيرىعۋ دەپ ءتۇسiنiپ وتىرمىن.

ونىڭ ءۇستiنە، بۇكiل دۇنيە ءجۇزiندە كەزەڭدiك تۇستاردا، قاي ەل بولسا دا، بiزدiڭ ادەبيەتiمiزدiڭ ماڭدايى جارقىراپ تۇر دەپ ايداي الەمگە ايقايلاپ جار سالعان ەمەس. اعىلشىندار شەكسپيردiڭ تۇسىندا ادەبيەتiمiزدiڭ ايى وڭىنان تۋىپ تۇر دەپ ايتپاپتى. تiپتi بiلمەگەن. ايتسا، كەيiننەن ايتقان. سەرۆانتەس «دون كيحوتتى» دۇنيەگە كەلتiرگەندە بۇكiل يسپان جۇرتشىلىعى، كەۋدەلەرiن قۋانىش كەرنەپ، جاپپاي كوشەگە شىعىپ كەتپەگەن. بiرەۋ بiلگەن، بiرەۋ بiلمەگەن. قايتا، بiزدە ءجوندi ادەبيەت جوق دەپ جابىعىپ، قامىققان. پۋشكين مەن لەرمونتوۆ بار كەزدە دە ورىس ادەبيەتi تۇرالىپ قالدى دەۋشiلەر كوپ بولعان. بۇگiندە بۇكiل امەريكان حالقىنىڭ ماقتانىشى ۋولت ۋيتمەننiڭ ولەڭدەرiنە كەزiندە ەشكiم دە كوڭiل بولمەگەن. سوعان قاتتى قامىققان ۋيتمەن، بۇركەنشiك اتپەن، ءوزi تۋرالى ءوزi ماداق ماقالالار جازعان. قازiر ولار سول ۋيتمەن ءومiر سۇرگەن ادەبي كەزەڭدi ەڭ بيiك كەزەڭiمiز دەپ ەسەپتەيدi. بۇلاي مىسال كەلتiرە بەرسەك، تiپتi كوپ. سوندىقتان، ادەبيەتتiڭ قانداي بiر كەزەڭiندە دە باعا بەرۋ ءۇشiن، ول كەزەڭنەن بiراز ۋاقىتقا الشاق كەتۋ كەرەك. بۇل بiر.

ەكiنشiدەن، جاڭا «داعدارىس» دەگەن ءسوزدi اۋىزعا الىپ قالدىڭ. ەگەر، سەن ايتقانداي، ادەبيەتiمiزدiڭ باسىنا، شىن ءمانiندە، داعدارىستى كەزەڭ كەلسە، ودان مۇلدە قورقىپ- قاشۋعا بولمايدى. ول — تىعىرىققا تiرەلiپ، سالى سۋعا كەتiپ، بارار جەر-باسار تاۋى قالماعان، ۋايىم-قايعىعا جانشىلىپ قالعان اسا دەرتتi حال عوي. بiراق ابايدىڭ «ءۇمiتتiڭ اتى ەلەرiپ، قوس تiزگiندi سوزبايدى، قوس تەپكiنi سالساڭ دا، ۋايىمنان وزبايدى» دەگەن ءسوزiن ەسiنە الساڭ ول سوزدەن، تاعى دا قايتالاپ ايتام، سونشالىقتى ۇركۋگە بولمايدى. ۋايىم — زور قارەكەتكە، مول iسكە جۇمىلدىراتىن ۇلى قوزعاۋشى كۇش. سوندىقتان سەن ايتقان داعدارىس وسىنداي ۋايىمى بار داعدارىس بولسا، قانەكي!

— سiز اقىنسىز. اقىن بولعاندا دا ەلiمiزگە تانىلعان، ءوزiڭiزدi ءوزiڭiز مويىنداتقان اقىنسىز. جالپى اقىندىق دەگەن ادامعا تۋا بiتەتiن قاسيەت پە، جوق الدە، ەسەيە كەلە كەيبiر ولەڭشiلەردiڭ باسىنا ۇشىپ قوناتىن ب ا ق قۇسى ما؟ بۇنى سۇراپ وتىرعانىم، ولەڭدi ءومiرiنە سەرiك ەتەتiن اقىندار بار دا، ولەڭدi ەرمەك ەتەتiن اقىندار بار. جاراتۋشى جاپپار يەمiزدiڭ بەرمەگەنiن تارتىپ الامىن دەۋشi ولەڭشiلەرمەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى؟ تiپتi جازالاسا دا ارتىق ەتپەيتiن شىعار. ويتكەنi تالعامدى تومەندەتiپ، ونەردiڭ قۇنىن ءتۇسiرەتiن دە سولار عوي. بۇل، بiزدiڭشە قىلمىستىڭ كوكەسi ەمەس پە.

— ءاي، دۋمان-اي، تىم اشىنىپ، اشۋلى سويلەيدi ەكەنسiڭ. ۇستاعان جەرiڭدi بۇراپ سىندىرىپ، تiستەگەن جەرiڭدi جالبىراتىپ جۇلىپ اپ، تىرناعىڭدى قۇراقۇستان سالىپ لاقتىرىپ تاستاعىڭ كەپ تۇر-اۋ. جاسسىڭ عوي!..

ال، شىنتۋايتىنا كەلسەك، شىن اقىندى ۋاقىت پەن زاماننىڭ ءوزi تۋدىرادى. مۇنى مەنەن بۇرىن تالاي-تالاي باستارى تاي قازانداي دانىشپاندار ايتىپ قويعان. ءار ۋاقىت ءوز اقىنىن تۋدىرادى. مىسال iزدەپ بۇكiل الەمدiك ادەبيەتتi ارالاپ كەتپەي-اق قويايىق. ءوزiمiزگە عانا ءۇڭiلەيiكشi. ماسەلەن، ءالi دە بiر شايقاسىپ، تاعى بiر جاعا جىرتىسىپ قالۋعا مۇمكiن بولىپ تۇرعان زاماندا ماحامبەت كەزەڭi ماحامبەتتەي اسىلدى تۋدىردى. ول:

... قۇلا بiر سۇلۋ ات مiنگەن،
قۇيرىق جالىن شارت تۇيگەن،
قۇم ساعىزداي سوزىلعان،
دۋلىعالى باس كەسكەن،
تۋ ءتۇبiنەن تۋ العان،
جاۋدى كورiپ قۋانعان
مەن وتەمiستiڭ بالاسى
ماحامبەت اتتى باتىرمىن —

دەگەن سوزدەر ماحامبەتتiڭ اۋزىمەن ايتىلىپ تۇرعان ۋاقىت رۋحى. وتارشىلدىقتىڭ قارا تۇنەگi ابدەن باسىپ، ەردi ەزiپ، ەلدi جانشىپ جiبەرگەن تۇستا دۇنيەگە اباي كەلدi.

قۋاتتى ويداي بۇرقىراپ،
ۋەزiنگە ولشەپ تiزiلگەن.
جاڭبىرلى جايداي سىرقىراپ
كوك بۇلتتان ءۇزiلگەن
قايران تiل، قايران ءسوز
نادانعا قادiرسiز.

بۇل دا ابايداي الىپتىڭ اۋزىمەن ايتىلعان ۋاقىت ءسوزi. سوندىقتان اباي «ولەڭدi ەرمەك ءۇشiن» جازباعان. ول ولەڭنiڭ اتقارار مiندەتiن «بiرەۋدiڭ كiسiسi ولسە، قارالى ول، قازا كورگەن جۇرەگi جارالى ول؟ دەپ بەلگiلەگەن.

قازiر، قاي كەزدەگiدەن دە، ولەڭشi كوپ. زەينەتكەرلiككە شىققان سوڭ، ەرمەك بولسىن دەپ، ولەڭ جازىپ ءجۇر ەدiم دەگەندەردi تالاي رەت كوزiمiز كوردi. جازسا جازا بەرسiن، بiراق ولاردىڭ ءبالدiر-باتپاق، سالدىر-ساتپاعىن توم-توم ەتiپ شىعارىپ جاتقاندارى، ارينە جانعا باتادى. توقتار ەمەس، تولاستار ەمەس. بىلعاپ جاتىر. وعان نە امال بار؟ «جازالاۋ كەرەك شىعار» دەيسiڭ. قالاي جازالايسىڭ؟! ولاردى قۇداي جازالاسىن!

— تامىرسىز ەشتەڭەنiڭ ءوسiپ-ونبەيتiنi، ماۋەلەپ جەمiس بەر­مەيتiنi بەلگiلi. تەكسiزدەن تەكتi بالانىڭ تۋا قويۋى دا نەعايبىل. ادەبيەتتە ءداستۇرشiلدەر مەن جاڭاشىلدار دەگەن ءۇعىم-تۇسi­نiك بار. ۇلى ابايدىڭ ءوزiن بiرەۋلەر ءداستۇرشiل اقىن دەسە، ەندi بiرەۋلەر جاڭاشىل اقىن دەيدi. وسى ءداستۇرشiلدiك پەن جاڭاشىلدىقتىڭ ايىرماسى نەدە؟ مەنiڭشە وسى ەكەۋiنiڭ ىمداسىپ-جىمداسىپ، ارالاسىپ-قۇرالاسىپ، اۋىلدارى قوڭسى قونىپ، قۇيار ساعاقتارى بiرەۋ بولىپ جاتقانى جاقسى سياقتى. ءداستۇرشiل اقىنداردىڭ iشiندە جاڭاشىل اقىنداردىڭ بولماۋى مۇمكiن ەمەس قوي. ماسەلەن، ابايدى ءداستۇرشiل اقىن دەسەڭiز دە، جاڭاشىل اقىن دەسەڭiز دە جاراسىپ تۇراتىن سياقتى. ءوز باسىم ءداستۇرشiل اقىنداردىڭ جاڭاشىل اقىن اتاۋلارىن قوس قولىمدى كوتەرە وتىرىپ قولدايمىن. ال ءداستۇرسiز جاڭاشىلدىققا ۇمتىلعانداردى ءتۇسiنە المايمىن. ءتۇسiنگiم دە كەلمەيدi. سiز شە؟

— مەن دە. بiراق بۇل جەردە اباي ەسiمi اۋىزعا الىنىپ وتىرعان سوڭ، ازداپ ايال ەتۋگە تۋرا كەلەدi. جاقىندا، وسى گازەتتiڭ وتكەن ءنومiرiندە، مەنiڭ كەزدەسكەن سايىن ساعاتتار بويى ادەبيەت تۋرالى پiكiر تالاستىرۋدان جالىقپايتىن، وكشەلەس، ەڭ جاقىن تالانتتى iنiلەرiمنiڭ بiرi امانحان ءالiم ۇلىنىڭ سۇحباتى جاريالاندى. سۇحباتتىڭ بiراز تۇسى ۇنادى. ساۋاتتى. بiراق كەيبiر تۇستارىنا تالاسىم بار. قانشاما دالەلدەمەك بولسا دا، امانحاننىڭ «ابايدى جاڭاشىل ەمەس، ءداستۇرشiل اقىن دەۋiمiز كەرەك» دەگەن ءسوزiن تiپتi دە قابىلداي المايمىن. باسقا، باسقا ابايدى بۇلاي قارابايىرلاندىرۋعا بولمايدى.

اباي تەك جاڭاشىل عانا ەمەس، ول ۇستىنداي ۇلكەن التىن ءارiپتەرمەن جازىلاتىن رەفورماتور! اباي — ولەڭدi مۇلدە جاڭا ءورiسكە شىعارىپ، مۇلدە جاڭا بيiككە كوتەرگەن اقىن. قازاقتىڭ كەشەگi ادەبيەتi دە، بۇگiنگi ادەبيەتi دە ابايدىڭ الدىندا قارىزدار. تiپتi اباي بولماسا، اۋەزوۆ تە بولماس ەدi. ويتكەنi ول بالا كەزiنەن اباي ءسوزiنiڭ ىقپالىندا بولعان.

ءداستۇرشiل دەگەن نە؟ راس امانحان بۇل سوزگە ۇلكەن ءمان، ۇلكەن ۇعىم بەرگiسi كەلگەن. ويتكەنi ابايدان بۇرىنعى رۋحاني كەڭiستiگiمiز سونشالىقتى جۇدەۋ قۋ تاقىر بولسا، اباي دا بولماس ەدi. ونى ەشكiم دە جوققا شىعارمايدى. بiراق «ءداستۇرشiل» دەگەن ءسوز ابايعا ولشەم ەمەس. ويتكەنi «ءداستۇرشiل» دەگەن ءسوز كەرەك دەسەڭiز سونشالىقتى تايعاق، سونشالىقتى ەكiۇشتى ءسوز! ولاي دەيتiنiمiز ءداستۇرشiل دەگەن ۇعىمدى ءتورت جولدىق شۋماقپەن، بۋىن سانىمەن عانا ولشەيتiندەر قاپتاپ ءجۇر. ولار — مەس قارىن ماسىلدار، دايىن اسقا تiك قاسىقتار! ولار سول بۋناق پەن بۋىننان عانا تۇراتىن «ءداستۇر» دەگەن كۇماندi كۇركەنi پانالاپ الىپ، شىن ءمانiندەگi تولىقتاي ۇعىمداعى ءداستۇردiڭ قانىن تەسپەي سورىپ جاتىر. مەن، ارينە، ءتورت جولدىق شۋماقتى دا، ءداستۇرلi بۋىن ساندارىن دا جوققا شىعارمايمىن. ەگەر وبراز، وي، مەتافوراعا، سونداي—اق ساۋلە مەن نۇرعا، وت پەن شۇعىلاعا، تەبiرەنiستi تولقىن مەن سارقىراعان سارىنعا، قۋات پەن كۇشكە ءشۇپiلدەپ تولىپ تۇرسا ولار التىن قالىپتار، ال ەگەر بويىندا ەشتەڭە جوق بولسا، وندا ولار ءدانi جوق بوس قاۋىز، ياعني گرافيكالىق سۇلبا سحەمالار. ناعىز فورماليزم دەگەن وسىلار. فورما دەگەن /بۇل جەردە امانحاندى قولدايمىن/ بار بولعانى كيiم. ونى ولەڭنiڭ ءوزi كيiپ تۋادى. ەرتەرەكتە «بابا ءداستۇردiڭ مۇراگەرi كiم» دەگەن ماقالا جازىپ، ونى «بابا ءداستۇردiڭ مۇراگەرi — ءوز ۇلتىنىڭ رۋحاني بايلىعى مەن الەم ادەبيەتiنiڭ ءۇزدiك ۇلگiلەرiن بويىنا جيناقتاپ، ولاردى ءوزiنشە يگەرiپ، ءوزiنشە قورىتقان، ءوز ۋاقىتىنىڭ ءۇنi بولا بiلگەن، ءوز زامانىنىڭ الەۋمەتتiك ءمانiن اشىپ كورسەتە الارلىق قۋاتقا يە نەمەرە جاڭالىق» دەپ قورىتقان ەدiم. ءالi دە وسى پiكiردەمiن. جاڭالىقسىز ءبارi تۇل!

— كەيدە ءوزiمنەن-وزiم وڭاشا قالعاندا بiر نارسەگە تاڭقالاتىنىم بار. تاڭقالامىن دا تۇڭعيىق ويعا باتامىن. نەگە بiز جىلت ەتكەن جاڭالىقتى كورسەك جاتىرقاي قارايمىز؟! بۇل بiزدiڭ مادەنيەتiمiزدiڭ جوعارىلىعىنىڭ بەلگiسi مە، جوق الدە، تومەندiگi مە؟ وسى اراسىن ءتۇسiنە الماي ءوزiممەن-وزiم الەك بولامىن. ماسەلەن، اقىن تىنىشتىقبەك ءابدiكاكiموۆتi سiز جاقسى بiلەتiن شىعارسىز. مەن دە بiر كiسiدەي بiلەمiن. سىيلاس-سىرلاستىعىمىز دا بار. مەن وسى اقىننىڭ اقىندىعىنا، تالانتىنا، اقىل-ويىنا، بiلiم-بiلiگiنە ءتانتi جانداردىڭ بiرiمiن. اادامگەرشiلiگi مەن قاراپايىمدىلىعىن، ەلۋگە كەلسە دە بالا سياقتى پاكتiگiن ايتپاي-اق قويايىق. بiراق، نەگە ەكەنiن قايدام، ادەبي ورتادان شەتتەۋ جۇرگەن وسى بiر تالانتتى اقىندى سىناپ-مiنەيتiندەر كوپ. مۇنىڭ سەبەبiن بiر بiلسە، سiز بiلەر دەگەن ويدامىز. ويتكەنi اقىندى اقىن، تالانتتى تالانت تانىماۋى مۇمكiن ەمەس قوي. تىنىشتىقبەك اقىننىڭ شىعارماشىلىعىن سiز قالاي باعالار ەدiڭiز؟ «اۋىلداعىنىڭ اۋزى ساسىق» دەگەننiڭ كەرi كەلiپ، الاش سىيلىعىن دا الا المادى. الدە شىنىمەن لايىقسىز با؟

— «بۇنىڭ سەبەبiن بiر بiلسە، سiز بiلەر دەگەن ويدامىز» دەيسiڭ. كەسiمدi جاۋاپ بەرەتiن مەن ادەبيەتتiڭ توبە بيi ەمەسپiن. بiراق ءوز ويىمدى ايتايىن. تىنىشتىقبەك — بۇگiنگi تاڭدا ساۋساقپەن ساناپ الارلىقتاي ەڭ تالانتتى اقىندارىمىزدىڭ بiرi. ول اينالا تiرشiلiكتi مۇلدە ءوزiنشە كورەدi جانە سونى وزگە جۇرتقا، قابىلداسىن-قابىلداماسىن، ءوزiنشە كورسەتە الادى. بۇل — تالانتتىڭ سيرەك تۇرپاتى. ءابiش كەكiلبايەۆ «تاڭ-شولپان» جۋرنالىندا جاريالانعان ماقالاسىندا تىنىشتىقبەكتi «بiر ءتۇرلi اقىن» دەپ باعالادى. شىنىندا دا ول، ەشكiمگە ۇقسامايتىن بiر ءتۇرلi اقىن! نەسiنە جاسىرايىق، كوبiمiز «بiر ءتۇرلi اقىن» بولا الماي قور بولىپ ءجۇرمiز عوي. ينكۋباتوردان شىققانداي بiر تەكتiمiز. جامان بولسا سول جامان!

ال الاش سىيلىعىنا كەلەر بولساق، كەزiندە مەن تىنىشتىقبەككە وسى سىيلىقتى الىپ بەرمەك بوپ جۇگiردiم. بiراق، قايتەيiن، كوميسسيا مۇشەلەرi، بiلiمدi، ورەلi جاندار بولا تۇرا، تىنىشتىقبەككە بۇل سىيلىقتى قيمادى. تىنىشتىقبەكتiڭ قولىنا سۋ قۇيا المايتىن تالاي ادامدار «الاش» سىيلىعىن الىپ كەتتi، الىپ تا ءجۇر. جالپى كەيiنگi كەزدە الاش سىيلىعىنىڭ مەملەكەتتiك، باسقا دا سىيلىقتاردىڭ اينالاسى قۇيتىرقى ويىنعا اينالىپ بارا جاتىر. جاقسى قۇبىلىس ەمەس.

— الماتىدان جىراقتاۋ جۇرگەن، وبلىستاردا تۇراتىن تالانتتى اقىن-جازۋشىلار بارشىلىق. تىنىشتىقبەك سياقتى اقىندار دا، ءوزiم شىعارماشىلىعىنا قۇرمەتپەن قارايتىن مارحابات بايعۇتوۆ سياقتى قارا ءسوزدiڭ كانiگi شەبەرلەرi دە بار. ءوزiڭiز دە وبلىستا كوپ جىل تۇرىپ، ۇزاق جىل قىزمەت ەتتiڭiز. سiز الماتىعا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكiنشi حاتشىسى بولىپ كەلگەننەن كەيiن جاڭا بiر اقىندىق تىنىسىڭىز اشىلعانداي سەزiلەدi ماعان. الدە، بۇل سىرت كوز-سىنشىعا عانا سولاي ما؟ جوق الدە، شىنايى تالانتقا الماتىداعى ادەبي ورتانىڭ ىقپالى بولا ما؟ مەنiڭشە، قانداي تالانتتى قالامگەرلەرگە بولماسىن كەم-كەتiگiڭدi تۇزەپ، ارتىقشىلىعىڭدى ايتىپ وتىراتىن ادەبي ورتا قاجەت سياقتى. سiز قالاي ويلايسىز؟

— مەن ولاي ويلامايمىن. سول مارحابات تا، تىنىشتىقبەك تە، قاراعاندىداعى سەرiك تە، ماڭعىستاۋداعى سۆەتقالي مەن سابىر دا ولاي ويلامايدى. ادەبي ورتا دەگەن نە؟ ادەبي ورتا دەگەن — ءومiردiڭ ءوزi، كiتاپ، گازەت-جۋرنالدار. ولاردا وسىلاردىڭ ءبارi دە بار. قايتا الماتىعا قاراعاندا ارتىعىراق. ءومiردi كوبiرەك بiلەدi، كiتاپ پەن گازەت-جۋرنالداردى كوبiرەك وقيدى. تازا. الماتىداعى ادەبي ورتا دەگەن — وسەك-اياڭ، كولگiرسۋ، بiرiن-بiرi جامانداۋ. ونداي جەرلەردەن قاشىعىراق جۇرگەن جاقسى. مەن، قايتا، قازiر الماتىدان الىستا جۇرگەن كەزiمدi، نەسiنە جاسىرام، كوبiرەك اڭسايمىن.

ونىڭ ءۇستiنە، كەزiندە شىڭعىستاۋداعى ابايدا، نارىنداعى ماحامبەتتە ادەبي ورتا بولىپ پا؟!

— سiزدiڭ «بالە جايلاعان ەلدەي قاجىدىم، قۇزعىن سارىعان جەردەي قاجىدىم، يت سارىعان كولدەي قاجىدىم» دەگەنiڭiز وسىنداي كوڭiل-كۇيدە جازىلعان جولدار ەمەس پە؟

— بالكiم، سولاي بولسا سولاي شىعار.

— تەمiرحان اعا، سiز كەيiنگi كەزدە «ارىماس اتتار مiنەتiن، توزباس توندار كيەتiن؛ قارا تاستاردى قاق جارىپ، قاراعايلارداي قاپتاپ وسەتiن، قارا نارلارى شۋدالارى جەلكiلدەپ قارا بۇلتتاي كوشەتiن؛ ايعىرلارى كۇنگە قاراپ كiسiنەپ، بيەلەرi ايعا قاراپ قۇلىنداعان، كەتiسسە — بۇرىلماعان، ءتاڭiردەن باسقا قايتپاعان ەشكiمنەن، iبiلiس، جىندارعا قارا تاستاردى ءتۇتتiرiپ، ديۋ مەن پەرiگە قۇمنان ارقان ەستiرگەن» دەپ سويلەيتiن بيiك رۋحتى كوك ءتۇرiكتەر سارىنىنا سالىپ، اتا-بابا ۇلگiسiمەن جىر جازىپ ءجۇرسiز. ەجەلگi اتا-بابا سارىنىن اڭساپ، جىر توگۋiڭiزگە نە سەبەپ بولدى؟ ايتەۋiر، بiر نارسەنiڭ تۇرتكi بولعانىن iشiم سەزەتiن سياقتى. سەزەتiن سياقتى مەن ءوز ويىڭىزدى بiلۋدiڭ اراسىندا قانشالىقتى الشاقتىق جاتقانىن سiز دە بiلەتiن شىعارسىز. سايات جاناتبەك ۇلى دەگەن دوسىم بار. Iرi بيزنەسمەن. سiزدiڭ ولەڭدەرiڭiزدi جاقسى كورەدi. اۋزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەدi. كوك ءتۇرiكتەردiڭ سارىنىنا سالىپ جازاتىن جىرلارىڭىزعا قاراپ، سiزدi باياعىنىڭ الىپ باتىرلارىنداي كوز الدىما ەلەستەتەم دەيدi. ولەڭدەگi الىپ تۇلعانىڭ ءومiردەگi الىپ تۇلعاعا اينالۋىن جاقسىلىقتىڭ نىشانى دەۋ كەرەك شىعار. باقىتتىسىز عوي...

— الدىمەن سايات جاناتبەك ۇلى دوسىڭا سالەم ايت. راحمەت.

ال ەندi كوك ءتۇرiكتەر سارىنىنا كەلەتiن بولساق، ول سارىندى ساۋساقتان سورىپ شىعارىپ العانىم جوق. قانىمىزدا، جانىمىزدا بار سارىن. بiراق قانشاما عاسىرلار بويى قاماۋدا جاتقان سارىن. تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiن بارىپ قۇلاعىمىزعا جەتكەن، جان-جۇرەگiمiزدi قوزعاعان سارىن. سول سارىنمەن جازعىم كەلدi دە تۇردى. مازالاۋىن قويمادى. جازدىم. Iرi سويلەۋگە، مولىنان قامتىپ، تiپتi قارپىپ سويلەۋگە مۇمكiندiك بەرەتiن سارىن ەكەن. قابىلداپ جاتقان جۇرتتار دا بار، قابىلدامايتىندار دا بار. ءارi قاراي ەشتەڭە ايتپايمىن...

«باقىتتىسىز عوي» دەيسiڭ. پەندەلiك تۇرعىدان، شۇكiر، باقىتتىمىن. باس امان، باۋىر ءبۇتiن، كويلەك كوك، قارىن توق. بiراق ازاماتتىق تۇرعىدان شە؟ تاۋەلسiز ەلمiز. بۇل — ەڭ ۇلكەن باقىت! بiراق سولاي بولا تۇرا اۋىز تولتىرىپ «باقىتتىمىن» دەپ ايتا الماي، كۇمiلجiپ قالاتىن تۇستارىم بار...

جاقىندا نەمەرەلەرiمدi ەرتiپ پارككە باردىم. قازاقتاردىڭ قاراسى از ەمەس. بiراق ءبارi، ۇلكەن-كiشiسi تۇگەلگە دەرلiك ورىسشا سويلەپ ءجۇر. سوندا بالا-شاعاسىن ەرتكەن ەكiء-ۇش قاپقازدىقتاردى كوردiك. بiر-بiرiمەن ءوز تiلiندە تiل قاتىسادى. بۇل نە؟ قۇداي-اۋ، ءوز جەرi، ءوز ەلiندە سايا تابا الماعان قازاق تiلi سونشالىقتى سورلى، سونشالىقتى بەيشارا ما ەدi. كۇنi كەشە عانا «اقىرىپ تەڭدiك سۇراعان» تiل ەمەس پە ەدi؟! ەندi نە بوپ قالدى؟ تەك يەگiمiزبەن جوعارى جاقتى مەڭزەپ كورسەتە بەرەمiز. كiءنانi سولارعا ارتامىز. ارينە، ءسوز جوق، بۇل تۇرعىدا جوعارى جاقتىڭ ءالi اتقارار قىرۋار شارۋاسى بار. بiراق ءوزiمiزگە دە تالاپ قويمايمىز با؟

ورىستىڭ نحل-دا وينايتىن اتاقتى پاۆەل بۋرە دەيتiن حوككەيشiسi بار. «يزۆەستيادان» وقىدىم: سول بۋرە ماسكەۋگە بiر كەلگەنiندە اەروپورتتان تۇسكەن بويدا ينتەرۆيۋ بەرگەن. اعىلشىن جۋرناليسi دە سۇراق بەرگەن، ارينە، اعىلشىنشا. بiراق بۋرە قانشاما جىلدار بويى شەتەلدە جۇرگەندە ءوز تiلiندەي بولىپ كەتكەن اعىلشىن تiلiندە ەمەس، ورىس تiلiندە جاۋاپ قاتقان. بۇعان تاڭقالعان اعىلشىن جۋرناليسiنە بۋرە «مەن ءدال قازiر ءوز وتانىم — رەسەيدە تۇرمىن. مەن رەسەي ازاماتىمىن. ورىس جەرiندە تۇرعاندا ورىسشا سويلەسۋ مەنiڭ ازاماتتىق بورىشىم» دەگەن. ال بiز بولساق، ءوز جەرiمiزدە ءوز تiلiمiزدە مانسۇق ەتiپ، بiر-بiرiمiزبەن ورىسشا سويلەسەمiز. ۇيات! ءوز ەلiڭدە ءوز تiلiڭ ەڭسەسiن كوتەرە الماي تۇرالاپ جاتقاندا، ازامات رەتiندە، ءوزiڭدi قالاي باقىتتى سەزiنە الاسىڭ؟!

جەڭ ۇشىمەن جالعاسىپ، اۋىز جالاسىپ، وپىرىپ اساپ، قوتارىپ iشiپ، ءوز ەلiن ءوزi توناپ جاتقان ءوز قانداستارىڭدى كورiپ وتىرىپ، ءوزiڭدi سەن قالاي باقىتتىمىن دەي الاسىڭ؟!

ارىم دەيتiن ارۋلارىڭ جەزوكشەلiككە سالىنىپ، قورعانىم دەيتiن ۇلدارىڭ iشiمدiككە ءتۇسiپ، ينە سۇقتىرىپ كەتسە، ەلiن قورعاماق تۇگiلi قارا باسىن قورعاۋعا جارامايتىن قاۋقارسىز بوپ بارا جاتسا «باقىتتىمىن» دەپ قالاي كوكiرەك كەرمەكسiڭ؟! ءدال وسى جەردە چەحوۆتىڭ بiر اڭگiمەسi ەسiمە ءتۇسiپ تۇر. ەلدi مەكەننەن جىراقتا، تاۋ-تاستىڭ iشiندە ورنالاسقان بiر موناستىردiڭ يگۋمەنi كۇندەردiڭ كۇنiندە جۇرتتىڭ بولمىس-بiتiمiن كورگiسi كەپ، قالاعا كەتەدi. قالادا ءۇش اي بولىپ شارشاپ-شالدىعىپ قايتا ورالادى. كەلگەن بويدا، اڭگiمە كۇتكەن موناحتارمەن دە كەزدەسپەي، تاماق-سۋ دا iشپەي بiر اپتا بويى «اھلاپ-ۋھلەپ» بۇك ءتۇسiپ جاتىپ الادى. بiر اپتادان كەيiن باسىن كوتەرەدi. موناحتاردى شاقىرادى، ولارعا كورگەن-بiلگەنiن، سول كورگەن-بiلگەننەن ابدەن ءتۇڭiلگەنiن ايتادى. قالا دەگەن ابدەن بۇزىلعان ەكەن. قىزدارى ومىراۋى اشىق كويلەك كيەدi ەكەن. كiم قۇشاقتاسا سونىڭ قۇشاعىندا كەتەدi. بiر ەركەكتەن ەكiنشi ەركەككە، ەكiنشi ەركەكتەن ءۇشiنشi ەركەككە اۋىسىپ جۇرە بەرەدi. قالانى ناعىز ۇياتسىزدىق، بەتسiزدiك، جالداپتىق جايلاپ الىپتى دەپ سوگەدi. سوگiپ قانا قويمايدى، اعىل-تەگiل ەڭiرەپ جىلايدى. سودان سوڭى نە بولدى دەيسiڭ عوي؟ ەرتەسiنە بۇكiل موناح موناستىردi تاستاپ جالداپتىق جايلاپ العان قالاعا قاشىپ كەتەدi. يگۋمەن بەزiنiپ ايتقان ۇياتتان جۇرداي بولعان قالاعا — اڭسارلارى اۋىپ، ەستەرi شىعىپ — قاشادى. ال بiز بولساق، «ومىراۋلارى اشىق كويلەك» كيگەن قىزداردى ەمەس، تىر جالاڭاش قىزداردى جارنامالاپ جاتىرمىز. جاكستارىمىز قايدا بارا جاتىر دەپ ال-دال بولامىز. مۇندايدا سەن ءوزiڭدi باقىتتى سەزiنە الاسىڭ با؟!

— سiزدiڭ «مەن قازiر الدەكiمدەرمەن كۇرەسە-كۇرەسە — تاۋدىڭ باسىنا تاس ارقالاپ شىققانداي — بورشا-بورشامىن، ارسا-ارسامىن. مەن قازiر الدەكiمدەرمەن تiرەسە-تiرەسە اسپاننان كۇركiرەپ جاتقان قورعاسىنداي اپ-اۋىر قارا بۇلتتاردى جەرگە سۇيرەپ ءتۇسiرگەندەي قاجىپ شارشادىم» دەيتiن جولدارىڭىز وسىلاي ويلاعان ساتتەرiڭiزدە جازىلسا كەرەك.

— نە بولعاندا دا، بۇل ولەڭنiڭ تەك جەكە باسقا تۇسكەن قيىندىق كەزدە جازىلماعانى انىق. تاقىرىپ-تامىرى ءارiدە.

— ۇلى مۇحاڭنىڭ — مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «جىل كەلگەندەي جاڭالىق سەزiنەمiن» دەگەنiندەي، ادەبيەتكە جىل وتكەن سايىن جاستار لەگi تولقىن-تولقىن بولىپ قوسىلىپ جاتقانى زاڭدىلىق. ۇلت بار جەردە، حالىق بار جەردە، ادەبيەتتiڭ دە جويىلىپ كەتپەسi انىق.. بiزدە دە ادەبيەتكە كەلiپ قوسىلىپ جاتقان جاڭا ەسiمدەر بارشىلىق. سولاردىڭ iشiنەن قاي جاس قالامگەردiڭ شىعارماشىلىعى ءوزiڭiزگە كوبiرەك ۇنايدى. قاي ەسiمدi ەرەكشە اتار ەدiڭiز؟ نەسiمەن ەرەكشەلەنەدi. شىعارماشىلىعىنان نەندەي جاڭالىق، قانداي جاقسى نىشاندار بايقايسىز؟ كiمدەرگە سەنiم ارتاسىز، كiمدەردەن ءۇمiت كۇتەسiز.

— سوڭىمىزدان، قۇدايعا شۇكiر، تەگەۋرiندi، تالانتتى جاستار لەگi كەلە جاتىر. ولاردىڭ ءبارiن تiزiپ بەرۋ دە، تiزiپ بەرگەنمەن ەرەكشەلiكتەرiن اتاپ-اتاپ كورسەتۋ دە مۇمكiن ەمەس. بiزگە قاراعاندا ءبارiنە ورتاق بiر-اق ەرەكشەلiكتi ايتۋعا بولادى: ويى بوستان، ەركiن جازادى. قالت جiبەرمەي قاداعالاپ وتىراتىن سەنزۋرا جوق. ولارعا ايتار بiر-اق تiلەك بار: ار-وجدان سەنزۋراسىن ۇمىتپاسا ەكەن.

— كەيiنگi جىلدارى ەڭ ءونiمدi، iرi، ساپالى جۇمىس iستەگەن قاي اقىن-جازۋشىنى اتار ەدiڭiز. سوڭعى ۋاقىتتا جارىق كورگەن قاي شىعارمانى ءۇزدiك دەپ تانيسىز؟ قاي قىرىنان؟

— ەڭ ءونiمدi، ءارi ساپالى جۇمىس iستەگەن اقىن-جازۋشىنى، ول مىناۋ ەدi دەپ كورسەتiپ بەرۋ قيىننىڭ قيىنى. ويتكەنi ءبازبiر اقىن-جازۋشىلار قىرۋار شارۋا بiتiرiپ ونى باسپاعا بەرمەي وتىرۋى مۇمكiن.

ال ەندi قانداي شىعارمانى وقىدىڭىز، ولاردىڭ قايسىسىن ءۇزدiك دەپ تانيسىز دەگەن سۇراققا كەلەتiن بولساق ءوز ويىمدى ايتىپ كورەيiن. مەن جالپى پوەزيا بولسىن، پروزا بولسىن، سىن، پۋبليسيستيكا بولسىن مۇمكiندiگiمشە مۇقيات قاداعالاپ وقىپ وتىراتىن اداممىن. كەيiنگi كەزدە، بايقايسىڭ با، اڭگiمە جانرى قاتتى دامىپ كەلەدi. بۇل — ۇلكەن ءورiستەرگە الىپ بارار جاقسىلىقتىڭ نىشانى. جارىق كورگەن اڭگiمەلەردi جiبەرمەي وقۋعا تىرىسام. ءاسiرەسە، ماعان مۇحتار ماعاۋيننiڭ «تامىزدا جازىلعان اڭگiمەلەر» توپتاماسى قاتتى ۇنادى. ال تولەن ءابدiكوۆتiڭ «پاراسات مايدانىن» بۇكiل ادەبيەت كەڭiستiگiمiزدەگi قۇبىلىس دەپ ۇعام.

ال اقىندار تۋرالى قازiر ەشتەڭە ايتپاي قويا تۇرايىن. ولار تۋرالى ۇلكەن توپتاما ماقالالار جازباقپىن. ايتارىمدى سوندا ايتارمىن.

— پروزاشىلار تۋرالى ءسوز بولىپ قالعاندىقتان وسىعان بايلانىستىرىپ تاعى بiر سۇراق بەرەيiن. كەيiنگi كەزدە ۇلكەن اقساقال ءابدiءجامiل نۇرپەيiسوۆ تۋرالى قيلى-قيلى پiكiرلەر ايتىلىپ ءجۇر. سiز ول پiكiرلەرگە قالاي قارايسىز؟

— يا، ادەبيەتتەگi اسا iرi تۇلعامىز ءابدiءجامiل نۇرپەيiسوۆكە ورىندى-ورىنسىز تيiسۋشiلەر تىم كوبەيiپ بارادى. بiرقاتار ادامدار ءۇشiن ول كiسi وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق. وسىعان تاڭقالام.

پەن كلۋبى بار دەپ تيiسەدi. ول كلۋبتىڭ نەگiزiن سالۋشىلار ەۆرەيلەر كورiنەدi. ال بولسىن. بiراق ادامدى فاكتiمەن، جاساپ وتىرعان iس-قاراكەتiمەن باعالاۋ كەرەك ەمەس پە؟! ەگەر ول كiسi قاسىنا بۇكiل ەۆرەيلەردi جيناپ اپ، قازاقتاردى كەۋدەسiنەن يتەرiپ وتىرسا، ءبارiمiز دە ورە تۇرەگەلەر ەدiك. بەتi اۋلاق دەپ تەرiس قارار ەك. بiراق ولاي ەمەس قوي. مۇشەلiگiنە موريس سيموشكو دەگەن بiر-اق ەۆرەي بار ەدi، ول دا يزرايلگە كەتiپ، ءولiپ تىندى. جىل سايىن قازاق ادەبيەتiنiڭ ماڭداي الدى ازاماتتارىنا، ءوزiمiزدiڭ ۇزەڭگi قاعىستىرىپ قاتار جۇرگەن تالانتتى تۇلعالارىنا ون مىڭ دوللاردان سىيلىق بەرiپ جاتىر. تاعى دا ول سىيلىقتىڭ اينالاسىندا الاش سىيلىعىنىڭ اينالاسىنداعىداي جالپاقشەكەيلiك جوق. العان ادامداردىڭ ءبارi دە سەن تۇر، مەن اتايىندار.

مەن، بiردەن ايتايىن، ول كلۋبقا مۇشە ەمەسپiن. مەنi ءابiءدجامiل اقساقالىمىز كلۋبىنا شاقىرعان ەمەس. شاقىرمايدى دا. شاقىرسا دا بارمايمىن. وتكەن سايلاۋدا، ءوزiڭ بiلەسiڭ، مەنi سول كiسiنiڭ ادامى دەپ قارسى ۇگiت جۇرگiزدi. ال مەن ول كiسiمەن بەتپە-بەت جەكە وتىرىپ شاي iشكەن جان ەمەسپiن. مەن ول كiسiدەن تiپتi بiر اۋىز جاقسى ءسوز دامەتپەيمiن دە! قاجەتi دە جوق. بiراق شىندىقتى ايتۋ ءبارiمiزگە پارىز ەمەس پە؟

ەكiنشiدەن، ول كiسiنiڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ەرiنبەگەننiڭ ءبارi ەكi اۋىز ءسوز ايتاتىن بولدى. «سوڭعى پارىز» تۋرالى ءارتۇرلi پiكiرلەر ايتىلىپ جاتقاندىقتان وعان مەن ارالاسپاي-اق قويايىن. بiراق ءتۇبi ول شىعارما دا ءوزiنiڭ لايىقتى باعاسىن الاتىنىنا سەنەم.

مەنi، ءاسiرەسە، ايران-اسىر ەتەتiنi «قان مەن تەر» تۋرالى ايتىلاتىن پiكiرلەر. وۋ، ول شىعارما — بiزدiڭ، بiزدiڭ ەمەس-اۋ بۇكiل حالقىمىزدىڭ بويىنا، قانىنا، ويىنا سiڭiپ كەتكەن شىعارما عوي. «قان مەن تەر»، كەرەك دەسەڭiز، ادەبيەتتەگi ساناۋلى عانا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ بiرi، وعان تيiسۋ سول ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا تيiسۋمەن بiردەي. بۇگiندە قولتىعىنان دەمەپ قوقىرايتىپ جۇرگەن شىعارمالاردىڭ كوبi كۇنi ەرتەڭ-اق كۇل-قوقىستىڭ اراسىنا كەتەدi، ال «قان مەن تەر» قالادى.

باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ءتاڭiربەرگەن، ەلامان، اقبالا، سۋدىر احمەت، سۇيەۋ قارت... سياقتى تۇتاس وبرازدار گالەرەياسىن قايدا جiبەرەسiڭ. ولاردى ساناڭنان ءسۇرتiپ تاستاي المايسىڭ. سۇرتپەك تۇگiلi، بالتالاپ بۇزا المايسىڭ. بۇزام دەۋ بوس اۋرەشiلiك! بوس تىراشتىق!

— شامىرقانىڭقىراپ كەتتiڭiز. شامالى جۇيكە تامىرلاردى بوساتاتىن بiر سۇراق بەرەيiن. سۇلۋلىققا قالاي قارايسىز، سۇلۋلارمەن قالايسىز؟

— سەنiڭ «جۇيكە تامىرلاردى بوساتاتىن» سۇراعىڭا بولايىن! بiزدiڭ جاسىمىزدا جۇيكە تامىرلاردى بiر-بiرلەپ ۇزەتiن وسى عوي. قالاي قاراۋشى ەم، ءولiءپ-وشiپ قارايمىن دا! «سۇلۋ» دەگەن ولەڭ جازعام. سودان ءۇزiندi وقىپ بەرەيiن.

عاجابىن-اي!
كورگەن كەزدە
جۇرەگiڭدi جارىپ جiبەرەردەي،
وت قىلىپ جاعىپ جiبەرەردەي
مىناۋ سۇلۋلىقتىڭ
ازابىن-اي.
نەتكەن سيقىر بۇل؟!
دۋالاپ، ارباماي-اق
جان العانداي...
ايدىڭ نۇرىنان،
اقىننىڭ جىرىنان،
اق گۇلدiڭ كەكiلi مەن
تەرەڭنiڭ تۇنىعىنان
جارالاعانداي...
عاجابىن-اي!
ازابىن-اي!
دەمi تيسە —
التىنمەن
اپتالىپ قالاردايسىڭ،
كۇلكiسiنiڭ
لەبi تيسە —
كۇمiسپەن
قاپتالىپ قالاردايسىڭ.
اققۋداي سىلانىپ،
تال شىبىقتاي بۇرالىپ،
ۇكiدەي
ءۇلپiلدەپ تۇرعانى-اي!
سويلەسە —
اق تاماعى
بۇلبۇلدىڭ كومەيiندەي
بۇلكiلدەپ تۇرعانى-اي!
عاجابىن-اي!
ازابىن-اي!

مەن سۇلۋلارعا وسىلاي قارايمىن. سالعىرت قاراي المايمىن!

— قازiر ورىسشا ويلاپ، قازاقشا كوركەم شىعارما جازاتىن ءدۇبارا جاس قالامگەرلەردiڭ سانى ارتىپ كەلەدi. بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى ما، الدە جاماندىقتىڭ بەلگiسi مە؟

— بۇل — جاماندىقتىڭ عانا بەلگiسi ەمەس. بۇل رۋحاني قاتەر! قاتەرلiلiگi سوندا، ولار جازاتىنىن جازىپ، ءوز بەتتەرiمەن جۇرمەي تiلiمiزگە دە، ۇلتتىق دiلiمiزگە دە /مەنتاليتەت/، تiپتi دiنiمiزگە دە اۋزىنا كەلگەنiن ايتىپ، ءارپiءل-تارپiل ءسوز ايتادى. بiرi «ادەبيەت ءۇشiن تiلدiڭ نە كەرەگi بار» دەپ سوقسا، ەكiنشiسi «توڭقاڭداپ ناماز وقيدى» دەپ دiنiمiزگە تiل تيگiزەدi.

پوستمودەرنيزم دەگەن اعىمدى قايتا-قايتا العا تارتادى. ولاردىڭ مۇنىسىن ءتۇسiنۋگە بولادى. ويتكەنi ولاردىڭ ودان باسقا قورعان-بەكiنiسi جوق. توپىراق جوق، تامىر جوق. ۇلتتىق بولمىس-بiتiمنەن ادا. كەيبiرەۋلەرi تالانتتان جۇرداي. سونان كەيiن «پوستمودەرنيزم!» دەپ ايقايلاپ جار سالماي قايتسiن! شىنىن ايتقاندا، سول بiر داڭعىراعان ءتۇبi تەسiك بوس شەلەكتەرگە ءمان بەرمەيمiن. مەنiڭ ءمان بەرەتiنiم، سول بiر داڭعىرلاعان ءتۇبi تەسiك بوس شەلەكتەرگە كەيبiر اعالارىمىزدىڭ قامقور بولاتىنى. سوعان رەنجيمiن.

— «كوك ءتۇرiكتەر سارىنىنان» كەيiن قانداي باعىتتا ولەڭ جازباق ويىڭىز بار. سەزiم، عاشىقتىق، ماحاببات تاقىرىبىنا اينالىپ سوعۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

— سەزiم، عاشىقتىق، ماحاببات تاقىرىپتارىن كوك ءتۇرiكتەر سارىنىمەن دە جازۋعا بولادى. ول سارىننىڭ مۇمكiندiگi اسا مول. تiپتi شەكسiز. Iس-جوسپار جايىنا كەلەر بولساق، الگiندە ايتتىم عوي، كوك ءتۇرiكتەر زامانىنان بەرi قارايعى ولەڭ ولكەسiنە ەكسكۋرس جاساعىم كەلەدi، ياعني ماقالالار جازباق ويىم بار. ارعىسىن، قۇداي عۇمىر بەرiپ جاتسا، كورە جاتارمىز.

— قازiرگi ادەبيەت مايدانىندا سiزدi كوبiنەسە نە نارسە الاڭداتادى؟

— كوپ نارسە الاڭداتادى. بiراق، ءاسiرەسە، مەنi كوپ الاڭداتاتىنى، ءوزiڭ دە بiلiپ-كورiپ وتىرسىڭ، تۇتاس ۇلت اۋىزدارىنا قاراپ وتىرعان رۋحاني ۇستىندارىمىزداي اعالارىمىزدىڭ بiر-بiرiمەن جاۋداي جاعالاسىپ، ايتىسىپ-تارتىسىپ بارا جاتقاندارى. ەڭ جامانى، بىلاپىت سوزدەرمەن ايتىساتىنى. بiزدە بiر كۇماندi ءتۇسiنiك قالىپتاسقان. ايتىس-تارتىستان اقيقات تۋادى دەگەن. ايتىس-تارتىستان، تاعى دا بىلاپىت سوزبەن ايتىلاتىن ايتىس-تارتىستان، ەشۋاقىتتا اقيقات تۋمايدى. اقيقات ونداي بىلاپىت جەردەن قاشىپ كەتەدi. ونداي بىلاپىت ايتىس-تارتىستاردان تۇلا بويىن جالبا-جۇلبا ءجۇن باسقان، اۋزىنان كۇل بۇرقىراعان قارا بالە تۋادى. قارا بالە ەل iشiنە ءبۇلiك اكەلەدi. سول اعالارىم، بiر-بiرiمەن اۋىز جالاسىپ بiتiسiپ كەتپەسە دە، تىنىشتالسا ەكەن دەيمiن.

ارينە، ادەبيەتتە ءتۇرلi كوزقاراستار بولۋى زاڭدى. بiراق ول كوزقاراستاردى، كوز الارتپاي-اق، مادەنيەتتi تۇردە پiكiر تالاستىرىپ ايتۋعا بولادى عوي. اعالارىم بiر-بiرiنە قورلايتىن ءسوز ايتپاسا ەكەن. ولار قويسا، قالعاندارى دا «قارۋلارىن» قولىنان ءتۇسiرەدi.

---