تالتاڭبايدىڭ ءتارتىبى
ءۇش پەردەلى، ءتورت سۋرەتتى دراما
قاتىسۋشىلار:
شاپشاڭباي – باسقارما اعاسى.
كۇنجان – ونىڭ ايەلى.
سۇندەت – ەسەپشى (سچەتوۆود).
پارىز – وتىرىك «بەلسەندى».
جانبول – كولحوزشى (پارتيزان)
باكەن – كولحوزشى.
اقسۇيرىك– ونىڭ ايەلى.
قامزا – كومسومول ۇياسىنىڭ بۇرىنعى حاتشىسى، ءمۇعالىم.
جۇپار – سوڭعى حاتشى.
Xايدار – كومسومول.
وتەمىس – كومسومول.
قارعاباي – كولحوزشى، جاس بالا جىگىت.
داۋرەن – كولحوزشى.
تالتاڭبايەۆ – وكىل.
جاقسىلىق–رايكومنىڭ جاڭا حاتشىسى.
ءبىرىنىش پەردە
بىرىنشىسۋرەت
ەكى ەسىك: ءبىرى ءبىرىنشى بولمەدە، ەكىنشىسى تىسقا شىعادى، ۇزىن ۇستەل، ورىندىقتار. ۇستەل ءۇستى بۇرقىراعان قاعاز. بۇرىشتا شكاف. ەسىك جاق شاشىلعان ءتۇرلى ىدىستار. ۇستەل، ورىندىقتاردىڭ ارقالىقتارىنا بالانىڭ جايالىقتارى جايىلعان. شىمىلدىق اشىلعان كەزدە سۇندەت ۇستەلگە ءتوسىن تىرەي، شوت قاعۋمەن وتىر.
سۇندەت (اشۋلى). ال، قۇداي اتتى دا قالدى: ءبىر شىققان ەمەس ەسەبىم. ماعان كەرەك سان مىڭ ءتورت ءجۇز وتىز، بىلاي سالسام دا جەتپەيدى وعان، ولاي سالسام دا...
كۇنجان (كورشى بولمەدەن باسىن شىعارىپ). سەنبىسىڭ سالىپ جاتقان؟ سونشا داۋرىعىپ... بالامدى شوشىتتىڭ.
سۇندەت (كۇلىمسىرەپ). مەنەن بە؟
كۇنجان. داۋىسىڭنان.
سۇندەت. اينالسام-اۋ قاسىڭنان... (ەسىككە جۇرە بەرەم دەگەندە.)
كۇنجان (بەزەرىپ). قوي، قوي... ماسقارا-اۋ، تاپا-تال تۇستە... (سۇندەت تۇرىپ قالادى.) وسى ەلدىڭ جىگىتى قىزىق، ءوي... باسقا ەلدە دە بولىپ كوردىك قوي... (سۇندەت تومسارىپ، ەسەبىنە شۇعىلادى. كۇنجان كۇلىمسىرەي ءتۇسىپ.) دۇكەنگە باردىڭ با، ءاي؟
سۇندەت. باردىم.
كۇنجان. باتەڭكە كەلىپ پە؟
سۇندەت (سالقىن). كەلىپتى.
كۇنجان (ەلەڭ ەتىپ، جاقىنداي تۇسەدى). كەلىپتى دەيسىڭ بە، ەي؟ ءتۇسى قانداي؟ تۇمسىعى قانداي، جايپاق پا، ءسۇيىر مە؟.. (ۇستەلگە سۇيەنىپ، كۇلىمسىرەي قاراپ.) ۋادەڭ ەسىندە مە؟
سۇندەت. مىنا ەسەبىمدى ۇمىتسام دا، ونى ۇمىتپاسپىن. سەنەسىڭ بە، مىنا شوتتى قاعىپ وتىرعاندا سونىڭ ءاربىر تاسى سەن بولىپ كۇلىمسىرەيدى ماعان. سەنەسىڭ بە؟.. (ەلەۋرەپ ۇمتىلام دەگەندە، كۇنجان ىرشىپ ەسىككە بارادى. سۇندەت ۇستەلدەگى قاعازىن شاشىپ الادى.)
كۇنجان. بەتىم-اي، وسى ەلدىڭ جىگىتى قىزىق، تال تۇستە... باسقا ەلدىڭ جىگىتى بۇيتپەيدى. قاراباس ەلىندە تۇردىق قوي، سوندا ءبىر شوتاۆوت بولدى.
سۇندەت. تاپ مەندەي عوي، ءا؟
كۇنجان. سەندەي مە؟ (كۇلىمسىرەگەن كۇيى بولمەسىنە كەتەدى.)
سۇندەت (از-كەم تۇرىپ شاشىلعان قاعازىن جيادى). قاپ، ءيتتىڭ قاتىنى ەسەبىمدى بىلىقتىرىپ كەتتى-اۋ. مەيلى، قاي ءبىر دۇرىس ەسەپ، قوندىرا سالارمىن ءبىر سيفردى.
تىستان جۇگەن ۇستاپ جانبول كىرەدى.
جانبول (كەيىگەن تۇردە) ءاي، باسقارما قايدا؟ (سۇندەت جانبولدى ەلەمەي، شوت قاعۋعا كىرىسەدى.)
جانبول. قاق، قاق! سارتىلدات! «قۇلقۋ-قۇلقۋ دەپ قوراداعى قويدى قۇرتتىڭ» دەگەن ەكەن... (وتىرىپ.) باسقارما قايدا ەدى؟
سۇندەت. جۇرگەن جەرىندە. (شوت قاعادى.)
جانبول (ۇناتپاي قاراپ). ۋا، توبا، وسىعان دا تالكەك بولعانىم با؟ (كۇرسىنىپ.) تالكەك بولدىم. بىردەمە ايتايىن دەسەم «ال، كونتر بولدىڭ» دەپ، شاق ەتەتىن بولىپتى. اينالىپ كەتەيىن-اۋ، اسپان اينالىپ جەرگە تۇسسە، مەن كونتر بولارمىن با؟ ءبىرىنشى – كەڭەس ۇكىمەتىن ءوز قولىمنان ورناتىسسام، ەكىنشى – الىبيگە وترياد بولىپ الاشتىڭ ازۋ ءتىسىن سىندىرعان بولسام... (ۋھلەپ.) ءاي، باسقارما قايدا دەيمىن؟
سۇندەت (شاتىناپ). ماعان جۇمىس ىستەتپەيسىڭ عوي، ءسىرا. ال قۇرىسىن ەسەپ. ال ىزدەيىن باسقارمانى.
جانبول. ۋا، توبا... سويلەسىپ كور بۇلارمەنەن؟ جەكە باسىمنىڭ قامى ءۇشىن مازالاسام ەكەن-اۋ بۇلاردى. ءبىرىنشى – ەسبەرگەن قۇداسىنا بارامىن دەپ ات سۇراپ ءمىنىپ، ونى زورىقتىرىپ، جولعا تاستاپ كەلىپ وتىر؛ ەكىنشى – سيىر بىتكەن سىقىرلاپ قورادا تۇر، نە ءشوبى جوق، نە سۋ ىشكەن جوق؛ ءۇشىنشى – وسى ۇيدەگى ادىراق كوز كەلىن... ءاي، تىڭداشى، وسى ۇيدەگى ادىراق كوز كەلىن... (كۇنجان ەسىكتى اشىپ تىڭداپ تۇرادى، جانبول ونى سەزبەيدى.) كورەر كوزىمشە ءبىر ماشينانىڭ قالعانىن قيراتىپ الگىدە عانا ۇيىنە اكەلدى. وسى كەلىندىكىن بولەك قاعازعا تۇرتە سالشى.
كۇنجان (اشۋلى). تۇرتكىزە الماسسىز!
جانبول (جالت قاراپ). تۇرتكىزەمىن، كەلىن!
كۇنجان. تۇرتكىزە الماسسىز! ەرەگىسەمىن دەپ، ەل اقتاپ كەتىپ جۇرەرسىز. (كەنەت قۇشىرلانا ۇمتىلادى.) نە دەگەن ادام ەدىڭىز، بالانىڭ جايالىعىنا وتىرىپ... (جانبولدى ارقادان يتەرىپ، جايالىقتى الىپ كەتەدى.)
جانبول (باسىن شايقاپ). اتتەگەنە!..
سۇندەت (مىسقىلداپ كۇلىپ). بولەك ءتۇرتىپ قويدىم، سوۆسەم بولەك...
جانبول (شىمىركەنىپ). ءاي، قويامىسىڭ؟ (كىجىنىپ، ۇشىپ تۇرادى.)
سۇندەت (شوتتى سۇيرەي قاشىپ). كەڭسەدە قول جۇمساعان ءۇشىن بەس جىل تۇرمە.
جانبول. ە، كولحوزشىنى تالكەك قىلعان ءۇشىن نەشە جىل؟
تىستان شاپشاڭباي كىرەدى. شاپشاڭباي.بۇ نە؟ءاي؟
سۇندەت (شوتتى ۇستەلگە الىپ ۇرىپ). شورت زناەت، جۇمىس ىستەۋدەن قالدىم، شىعارمايمىن ەسەپتى.
شاپشاڭباي. نەگە شىقپايسىڭ قۋىپ؟ تۇرا قال: تىڭداتتىڭ با جوسپارىن؟ تىڭدات. تۇسكى تاۋىق شاقىردى ما؟ جاز: «جەلتوقساننىڭ جيىرما ءتورتى كۇنى، بەسىن كەزىندە، جانبول جاۋقاشار ۇلىنا تىڭداتادى، ۇدەتپەلى جوسپاردىڭ ون بەس پۇتى» دە. (كۇنجان ەسىكتەن قاراپ تۇرادى.) «سۇندەت سۇگىرالى ۇلىنىڭ جارىسقا شاقىرۋى بويىنشا مىندەتتەلگەن ون بەس پۇتى دە... دەدىڭ بە؟ كورەيىن سوسىن...
كۇنجان. ابدەن قيراتارسىڭ.
شاپشاڭباي (بۇرىلىپ). كەت ءارى!
كۇنجان.انە، قوقاندادى ماعان، ەي الباستى! ءجۇر بەرى، بالانى كوتەر. (كەتەدى.)
شاپشاڭباي (ەسىككە بارا بەرىپ بۇرىلىپ). ءاي، ازىلدەپ تۇسىنبە. بۇل تالتاڭبايدىڭ ءتارتىبى... (سۇندەتكە.) تولەيمىن دەگىزىپ، بارماعىن باسقىزىپ ال. (كەتەدى. جانبول ەسىككە قاراپ باسىن شايقاۋمەن وتىرادى.)
سۇندەت (ءبىر قاعازدى اسىعىس جازىپ. جانبولعا ۇسىنادى). بارماعىڭدى باس مىناعان!
جانبول. ە، نەنىڭ اقىسى؟
سۇندەت. مەنىمەن جارىساسىڭ.
جانبول. ال، سەنىمەن جارىسپادىم، وندا قايتەسىڭ؟
سۇندەت. قونتىر بولاسىڭ وندا.
جانبول. مەن قونتىر بولام با؟ مەن، مەن...
تىستان تالتاڭبايەۆ كىرەدى. شلياپا، اق جاعا، كوزىلدىرىك، بىلەگىندە تاياق. كوزى جانارىندا – ءۇي قابىرعاسىنداعى ۇراندارعا ۇڭىلەدى.
جانبول (وعان ءبىرسىپىرا قاراپ الىپ). الگى تالتاڭبايەۆ تاپ وسى بولار ما، ءا؟
تالتاڭبايەۆ. سچەتوۆود، جەڭگەي ۇيدە مە؟
سۇندەت (جاعىنىپ). ۇيدە، ءام ءسىزدى كۇتىپ وتىرعان بولار.
تالتاڭبايەۆ كورشى بولمەگە كىرەدى. جانبول باسىن شايقاپ، شىعادى.
سۇندەت (ەسىككە ءبىرسىپىرا قاراپ وتىرىپ، كۇرسىنىپ، شوتتى سارت ەتكىزەدى). وسى دا قاباتتاسىپ... (تاعى سارت ەتكىزىپ.) جاڭا عانا ءۇيىرىلتىپ كەلە جاتقاندا... (قاعازىن قوبىراتىپ، ولەڭ ايتادى.)
تەكتى بايدىڭ بالاسى ەم ۋىز ەمگەن.
كەز بولىپ قارا كۇنگە باسقا تونگەن.
تەپكىسىندە كەدەيدىڭ ولگىم كەلمەي،
قاڭعىرىپ كەتشى ەدىم شىعىپ ەلدەن.
باسپانا تىپ كالقوزدى جاعالادىم،
سچەتوۆوياتتىق قىزمەتتى ساعالادىم
كەز بوياۋعا جارايتىن ونەرىم بار،
سارت تا سۇرت مىنا شوتتى قاعا الامىن.
شاپشاڭباي كورشى بولمەدەن بالا كوتەرىپ شىعادى.
شاپشانباي.
ءباۋ-باۋ-باۋ،
اينالادى اكەسى-اۋ.
اكەسىنىڭ بالاسى-اۋ،
اشۋلانشاق ماماسى-اۋ.
...جانبول نە دەپ كەتتى، ءاي؟
سۇندەت. سەنى تۇرمەگە تىعام دەپ كەتتى.
شاپشانباي (شوششىپ). ءقوي-اي، ۇرەيىن الماشى كىسىنىڭ. ونسىز دا زارەم جوق... ءاي، سۇندەت، مەن نەگە قورقا بەرەمىن وسى، ءا؟ (دالادا شاڭ-شۋ، بۇلار ەلەڭدەسەدى.)
ايەل داۋسى.كورەرمىن ولتىرگەنىڭدى! سەنەن بۇرىن ولسەك...
تىستان باكەن، اقسۇيرىك، پارىز كىرەدى.
پارىز (اشۋلى.) پۇرتوكولدە مىنا يتتەردى. (تىماعىن ۇستەلگە الىپ ۇرىپ.) ۋھ... وسى يتتەرمەن ىرىلداسام دەپ-اق...
شاپشانباي.نەگە، نەگە؟
پارىز. تىڭدا، ۇيىنە باردىم. ەگىزەكتىڭ ەمبەرگەنى قاسىمدا. بىلاي دەدىم: «جولداس باكەن شومىشبايەۆ، مەن سەنى جارىسقا شاقىرامىن جيىرما بەس پۇت استىققا»، – دەدىم. (باكەنگە.) وسىلاي دەدىم عوي، ءا؟
اقسۇيرىك. استىعىمىز جوق بولسا، نەمەن جارىسپاقپىز؟
پارىز. توقتا. سونسىن ايتقانىم: «جارىسپاساڭ بولشيەۆيك ەمەسسىڭ»، – دەدىم. دەدىم بە؟ كونچين! كالاكايتىڭدى بىلمەيمىن، مەنىڭ «يمەنيەم تەمپۋدى كۇشەيتۋ، مەن تەمپۋدىڭ ادامىمىن»،–دەدىم. دەدىم بە؟ قوش... ال جولداس شومىشبايەۆ بولشيەۆيك بولا المادى. پوستوي، قالاقايتىندى بىلمەيمىن، بولشيەۆيك ەمەس ەكەن. «استىعىم جوق»، – دەدى، وسىلاي دەدىڭ عوي، ءا؟
اقسۇيرىك. جوقتى بار دەسىن بە؟
پارىز. ءا... تۇرىپ تۇر، جەڭگە، سەنىڭ سىباعان كەيىن؟ قوش... «ەندەشە ءۇيىڭدى تىنتەمىن»، – دەدىم. ءتىنتىپ كەلىپ كەتتىك. ابىروي بولعاندا سۋىرىپ المايىن با...
شاپشاڭباي.سۇندەت. قانشا؟ قانشا؟
پارىز (ويلانىپ). ءۇش پۇتتان اسار ما ەكەن، ءا، باكەن؟
اقسۇيرىك. بەتىم-اي، ەكى تاباق استىقتى...
شاپشاڭباي. تابىلدى، بولدى، ءتارتىپ سولاي. جاز، سۇندەت! (سۇندەت دەرەۋ جازادى.)
اقسۇيرىك. بەتىم-اۋ، اشتان ءول دەيمىسىڭدەر، قۋىرىپ جەپ وتىرعان استىعىمىز.
شاپشاڭباي.ۇكىمەت استىعىن نەگە قۋىراسىڭ، ءا؟ ول ءتارتىپتى كىم بەردى، ءا؟
سۇندەت. باكەن، سوسيالنىي پولوجەنيەڭدى ايت؟
باكەن (ساسىپ). جوق... ساتىپ العان ەمەس، ماساقتىڭ بيدايى.
پارىز. تاستا، پوستوي كالاكايتتى!
سۇندەت. سوسيالنىي پولوجەنيەندى ايت دەيمىن.
باكەن. جوق، جوق، ساتىپ العان ەمەس.
سۇندەت. ەندەشە، قۇلاق دەپ جازام.
اقسۇيرىك. كوتەك!
پارىز. جاز، قۇلاق دەپ.
اقسۇيرىك. قوي ءارى، سەنەن ءوتىپ بىزگە كەلىپ پە قۇلاقتىق؟
سۇندەت (جازىپ وتىرىپ). بىرەۋدى ليچنىي اسكاربيت ەتكەن ءۇشىن بەس جىل تۇرمە.
اقسۇيرىك. ءادىرا قال، سەنەن بۇرىن تۇسپەسپىز. قالقوزدىڭ مال-مۇلكىن قۇرتىپ سەن دە بوس ءجۇرسىڭ عوي.
سۇندەت. ۇكىمەت ادامىن قارالاعان ءۇشىن ون جىل تۇرمە.
باكەن. تىنىش تۇرشى، قاتىن.
اقسۇيرىك. قوي ءارى، وسىلاردان قورقىپ... تاماق ءىشۋ قىلمىس بولسا، الدىمەن باسقارما ايدالسىن. قاتىنى كۇنىنە ون تابا نان پىسىرەدى، ءبىز ون كۇندە ءبىر تابا نان تابا المايمىز...
كورشى بولمەدەن تالتاڭبايەۆ شىعادى. شاپشاڭبايلار ابىگەرلەنىپ، ۇستەلدىڭ تورىنەن ورىن بەرەدى.
تالتاڭبايەۆ. مىنالار كىم، ەربيىپ تۇرعان؟
پارىز. قۇق قىلىپ جاتىرمىز، ۇيىنەن استىق شىعىپ.
تالتاڭبايەۆ. سولايما؟ قاتىر بالەمدى!
اقسۇيرىك. و نەنىڭ اقىسى؟
تالتاڭبايەۆ.و نەنىڭ اقىسى! بىلگىڭىز كەلە مە؟ ول اقىسى استىق تىققانىڭىزدىڭ. ونىڭ ءۇشىن ايداتامىن تەمىرحان شوراعا.، بىلەمىسىڭ تەمىرحان شورانى؟
اقسۇيرىك. سىزدەي بىلەكتى ەمەسپىز.
تالتاڭبايەۆ اقسۇيرىككە تۇيلىگە قاراپ، تەڭسەلىپ جۇرەدى. كورشى بولمەدەن كۇنجان قاراپ تۇرادى.
تالتاڭبايەۆ (اقسۇيرىككە تۇيلىگە قاراي ءتۇسىپ). ىم-م... ءسوزىن كوردىڭ بە؟ وتىزىنشى جىلى بەس ءجۇز ۇيدەن قالقوز قۇرىپ، قىس ىشىندە كيىز ۇيدەن قالا سالدىراتىنىمدا تاپ وسى سىقىلداي ءبىر ايەل شاپىلداپ...
پارىز. ويپىرم-اۋ، سىزبەن بە؟
شاپشاڭباي. العان شىعار جازاسىن،ءا؟
تالتاڭبايەۆ (ۇستەلگە سۇيەنە تۇرىپ). جولداستار! تىعىز ءتارتىپ بەرەمىن، ۇدەتپەلى جوسپار جيىرما ءتورت ساعات ىشىندە ورىندالادى، پونياتنو؟ ونىڭ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ۆوت، بىلاي ىستەۋ كەرەك. ماسەلەنكي، ءۇي سالسا، ونىڭ الدىمەن ءتورت اياعىن تۇرعىزا ما؟ ءتورت اياعىن تۇرعىزادى، ياعني قادايدى. پونياتنو؟ سوسىن ستەناسىن قالايدى. سونان كريشاسىن پوكرىۆات قىلادى... پونياتنو؟ بۇ دا سول: الدىمەن ءتورت اياقتان باستاۋ كەرەك. ورىسشا ايتقاندا نيز دەيدى. ناعىز اپاسنوست نيزدا جاتىر، پونياتنو؟ ءبىر كىتاپتان وقىعانى بار... ىمم... دا ۆوت بىلاي: «كاپيتاليستيچەسكوە حوزيايستۆو ءوربيدى، دەيدى، – نيزدان»، پونياتنو؟
پارىز. پاي، پاي، پاي، پايىم-اي!..
سۇندەت. قۇيىپ-اق جىبەردى-اۋ.
تالتانبايەۆ (قىزىپ). سونىڭ ءۇشىن مۇنىڭ ءنيزىن قوپارىپ، تامىرىن جۇلىپ، ە... ءسۇيتىپ كەتپەسە، ە... بۇل قاۋلاپ جانعان ءورت بولىپ، ءورت پوجار... بۇل سولاي بولادى، پونياتنو؟
شاپشاڭباي (ەلەۋرەپ). ابدەن پاناتناي.
تالتاڭبايەۆ. ەندەشە مىنا كىسىلەردى قاماي سالىڭدار، سۋىق سارايعا!
اقسۇيرىك. كوتەك!
پارىز (ۇشىپ تۇرىپ). جۇمىسىڭ ءبىتتى، جەڭگە، جۇرەسىڭ!
پارىز يتەرمەلەپ شىعارماقشى بولادى. اقسۇيرىك قارسىلاسادى. باكەن اقسۇيرىكتى تارتقىلاپ ەسىكتەن شىعارادى. جاڭ-جۇڭمەن كەتەدى.
شاپشاڭباي (ولار كەتكەن سوڭ باسىن شايقاپ تۇرىپ). ءاي-اي، ءاي، سكاندال قاتىن ەكەن ءتا... (سۇندەتكە.) پۇرتوكولىندى مىقتاپ جاز، بۇدان بوساناتىن بولماسىن.
تالتاڭبايەۆ (ءۇي ىشىندە تەڭسەلىپ ءجۇرىپ). ارداقتى جەڭگە!
شاپشاڭباي.ءاي،ءاي، قايداسىڭ! (كۇنجانعا.) ساعان ايتادى، ساعان.
تالتاڭبايەۆ (شاپشاڭبايدى يىقتان قاعىپ). داراگوي شاپشاڭباي! جەڭگەممەن ءوزىم ۇعىنىسام، تى نە مەشاي.
كۇنجان (شاپشاڭبايعا). ساعان ايتادى، ساعان، ساعان...
تالتاڭبايەۆ. ۆەليكولەپنو، حا، حا، حا ... ينتەرەسنو... (كۇنجانعا.) قولىڭىزدى ساعىنىپ...
شاپشاڭباي.ءا، ءا... و نە؟
كۇنجان. قوي دەيمىن، تۇسىنبەيسىڭ.
تالتاڭبايەۆ. پراۆيلنو...ءتۇسىندىرىپ جىبەرىڭىزشى، جەڭگە.
كۇنجان (ەسىكتى جامىلىپ). ول ما؟ ول قويۋ شاي.
تالتاڭبايەۆ. پاي-پاي-پاي، جەڭگەم-اي!
شاپشاڭباي. ءما، ماماسى، الا كەت.
كۇنجانعا بالانى ۇستاتادى. كۇنجان تىرجىڭ ەتىپ، بالانى الىپ كەتەدى.
تالتاڭباۆ (ەسىكتە تۇرىپ). ءاي، شاتاۆوت! تۇمسىعىڭدى سالبىراتىپ، كەشەگى سيپردى ءالى دايىن قىلعان جوقسىڭ. ەرتەڭگە دايىن قىلماساڭ، كەڭىردەگىڭدى جۇلىپ الامىن، پونياتنو؟.. (سۇندەت باسىن شۇلعىپ، كەڭىردەگىن ۇستايدى.) داروگوي شاپشاڭباي! جالپى ايتقاندا، تى نە مەشاي...
بولمەگە كەتەدى. سۇندەت اۋىز اشىپ ەسىككە قاراۋمەن ءبىر سىپىرا وتىرادى.
شاپشاڭباي (ونىڭ، جانىنا وتىرىپ، شىنتاعىمەن ءتۇرتىپ). كەڭىردەگىڭ كەرەك بولسا، سيپرىندى شىعار.
سۇندەت. ە... ايتا بەرەدى مۇندايلار. بىلتىرعى ءبىر وكىل جانبولعا: «شەكەڭدى شاعىپ، ميىڭدى الامىن» دەپ ەدى، جانبولدىڭ ميى ءازىر وزىندە.
شاپشاڭباي.ونىڭ ورنىنا سەنىڭ ميىڭدى شاقسىن. مي جوق سەندە، نەگە شىقپايدى ەسەپ؟
سۇندەت. ناعىز ميسىزسىڭ. شىن ەسەپتى كورمەيسىڭ، وتىرىك، ەسەپ بەر دەيسىڭ؛ قالقوزداعى ءۇيىڭ قىرىق، ونى جۇزگە جەتكىز دەيسىڭ؛ بارلىق مالىڭ قىرىق بەس، ونى مىڭعا جەتكىز دەيسىڭ.
شاپشاڭباي.قوي، ءا، جاڭاعى وكىل ەمەس پە؟
سۇندەت. وكىلدىن ميسىزى بولمايدى دەپ پە ەڭ؟
شاپشاڭباي (شوشىپ). وي، انت ۇرىپ كەتكەن... امان قۇتىلايىق، اۋزىڭا يە بول. (اقىرىن بارىپ ەسىكتەن تىڭداپ، ورنىنا كەلەدى. كۇرسىنىپ.) ءاي، سۇندەت، وسى مەن نەگە قورقا بەرەم، ءا؟ بىرەۋگە قىزۋلانىپ قاتتى ءسوز ايتىپ قالسام، ارتىنان سول كىسىنىڭ كوڭىلىن تاپقانشا اسىعام. اسىعاتىنىم – قورقام، نەگە ولاي، ءا؟
سۇندەت. ادامشىلىعىڭنىڭ جوق بولعانى.
شاپشاڭباي. قوي، ادامشىلىعىم جوق بولسا، ءۇش جىلدان، بەرى قالقوزعا باستىق بولار ما ەم؟ ويىنىڭ كەلمەسىن... (سۇندەتتىڭ جانىنا وتىرىپ.) قانە، مەن دە شىعارىسايىن ەسەبىڭدى.
سۇندەت. سال شوتقا: ءجۇز قىرىق بەس.
شاپشاڭباي.بۇل نە؟
سۇندەت. مال سانى.
شاپشاڭباي. جوق، جوق... كونبەيمىن، مىڭ قىرىق بەس دەپ سالايىق.
سۇندەت. بولمايدى.
شاپشاڭباي. سالايىق دەيمىن.
سۇندەت. بولمايدى، تالاي ەسەپ بەرىپ ءجۇرمىن عوي.
شاپشاڭباي. شىن سيفر بەرىپ جۇرگەن بولارسىڭ.
سۇندەت. اتاما، ومىرگە شىن سيفر بەرىپ كورگەم جوق. وتىرىككە دە ەپ كەرەك: بار مالىڭ قىرىق بەس، وعان جۇزدەن ارتىق قالاي قوساسىڭ؟
شاپشاڭباي (باسىن سيپاپ). تىم از...
تىستان قامزا كىرەدى. بۇلار ىم قاعىسىپ، سۇندەت قاعازىن بۇركەيدى.
قامزa. اۋ، باسقارما وتاعاسى، جۇرتقا جاعالاي جوسپار بەرىپ جاتقانىڭ قالاي؟
شاپشاڭباي. تالتاڭبايەۆتىڭ ءتارتىبى.
قامزا. جوسپار بەرۋگە وكىلدىڭ قانداي قاقى بار؟
سۇندەت. استىق تىعىپ وتىرسا شە؟
قامزا. ءا، وندايدى كوپشىلىكتىڭ جيىلىسىمەن اشىپ، تالقىسىنا سالۋ كەرەك. قايدا وكىلىڭ؟
شاپشاڭباي.تىس... تىنىعىپ جاتىر.
قامزا. تىنىققانداي تاس قازباعان شىعار. (كورشى بولمەگە كەتەدى.)
شاپشاڭباي. شاتاق بولدى ما؟ قامزا نەقىپ ۇندەمەي قالادى دەپ ەم-اۋ!
سۇندەت. وسىنىڭ كەڭىردەگىن جۇلسا ەكەن.
شاپشاڭباي. مىنانىڭ با؟ مۇنىڭ كەڭىردەگىن قۇداي دا جۇلا الماس... مەن باسقارما بولعان جەردە پارتيا مەن كومسومول ۇيىمى بولماسا ەكەن دەپ، قۇدايدان جاتسام دا تىلەيمىن، تۇرسام دا تىلەيمىن. (باسىن شايقاپ.) ءاي، ەندى... (كەنەت ەلەڭدەپ، ەسىككە بارىپ تىڭدايدى.)
سۇندەت. جاي ما، ءاي؟
شاپشاڭباي (اقىرىن باسىپ ورنىنا كەلەدى، باسىن شايقاپ). شوشىندىم: شاق-شاق ەتەدى. تالتاڭبايەۆتىڭ ميىن شاعىپ جاتىر ما دەرسىن.
سۇندەت. شىن با، ءاي؟ وندا پارىزعا شامالا دەۋ كەرەك ەكەن، تالتانبايەۆتى تەنتەككە شىعارىپ جۇرسە...
شاپشاڭباي. شىعارادى، شىعارادى. كومسومول ءبىر شۋلاماسىن دە... تالاي تالقىسىنا تۇسكەم. ويباي، سۇندەت-اي...
سۇندەت. ءجۇر، پارىزعا جولىعايىق.
ەكەۋى كەتەدى. از تىنىس. كۇنجان ساماۋرىن كوتەرىپ شىعىپ، تۇتاتادى، ولەڭ ايتادى.
كۇنجان.
كويلەگىمنىڭ ەتەگى كەستە-كەستە،
سەن، قالقاتاي، تۇسەسىڭ ىلعي ەسكە.
كەلەر مە ەدىڭ شىنىڭمەن كۇلىم قاعىپ،
كەلە عوي دەپ مەن ايتسام بۇگىن كەشكە.
كويلەگىمنىڭ ەتەگى بۇرمە-بۇرمە،
مەن جەڭىلگەن جان ەمەن بىرمە-بىرگە.
كۇيدىرەسىڭ وت قىلىپ، ورتەندىرىپ،
كوزدى قاداپ، بەۋ قالقام، كۇلمە-كۇلمە...
كۇنجان (كۇلىمسىرەپ). وكىلدى ايتام-اۋ، كوزىن قادايدى كەلىپ، قادايدى كەلىپ... «اۋداندارىندا ءتاۋىر باتەڭكە بار ما؟»–دەسەم، «نەشەۋى كەرەك وزىڭە؟» – دەيدى. مەن ايتتىم سوسىن: «ىلاۋلاپ تاسىماي-اق، بىرەۋ بولسا دا»، –دەدىم. «بىرەۋگە قاناعات قىلارسىز با؟»– دەيدى دە كۇلەدى، كۇلەدى دە كۇلەدى.
تىستان جۇپار كىرەدى. كۇنجان ءتۇسىن وزگەرتىپ، قىرىن قارايدى.
جۇپاp. قامزانى كوردىڭ بە، جەڭگەي؟
كۇنجان. ەشكىمنىڭ كۇزەتشىسى ەمەسپىن.
جۇپار (اڭىرىپ از تۇرىپ). نە ىستەپ وتىرسىز؟
كۇنجان. سەندەي تورە ەمەسپىن، ءۇي تۇيتىگى.
جۇپار. مەن قاشان تورە بولىپپىن؟
كۇنجان. قوي ءارى، قىز باسىڭنان تەپسىنبەي، ۇلگىرەرسىڭ...
جۇپار (تاڭدانىپ). قىزىق ەكەنسىڭ، تەپسىنىپ نە ايتتىم؟
كورشى بولمەدەن تالتاڭبايەۆ پەن قامزا شىعادى.
تالتاڭبايەۆ (سويلەي شىعىپ). دا... دا... مەن ايتامىن ساعان. كومسومول ۇياسىنىڭ حاتشىسى بولساڭ، مىندەتىڭدى دۇرىس ۇعىن، پونياتنو؟ ۇدەتپەلى جوسپاردى ورىنداتۋعا وكىل كەرەك پە؟ كەرەك. سول وكىلىڭىز مىنا پاقىرىڭىز. پوجالۋيستا، مانداتتى كورسەتۋگە دە بولادى. ىم-مم... (قالتاسىنان مانداتىن الىپ، پەنسنە كيىپ، وقيدى). ماسەلەنكي، بىلاي دەگەن: «كوۆسەم پارتيينىم ي كومسومولسكيم ورگانيزاسيام وكازىۆات توۆ. تالتانبايەۆۋ» (بارماعىمەن نۇسقاپ.) «تال-تاڭبايەۆۋ ۆسەمەرنوە سودەيستۆيە» – پونياتنو؟ تالتاڭبايەۆ مىنا پاقىرىڭىز بولادى، تانىس بولىڭىز. (قولىن ۇسىنادى.) «ۆسەمەرنوە سودەيستۆيەگە» تۇسىنەسىز بە؟ ول بىلاي. ىممم... ياعني، دۇنيە جۇزىندەگى بولۋى مۇمكىن، بولعان مۇمكىنشىلىكتىڭ ءبارىن تالتاڭبايەۆ جولداسقا بولدىرىپ، ءبارىن سوعان ءۇيىپ، ءسۇيتىپ ءبارىن بولدىرىپ شىعۋعا دەگەن، پونياتنو؟.. ەسىندە بولسىن، بۇل ەڭ اقىرعى، ەڭ كۇشتى، ياعني، اممەنىڭ ۋچاستيەسى كەرەك بولعان ەڭ رەشيتەلنىي بوي. بۇل ساعان سىن. ورىنداپ شىقساڭ، دەيمىن: «مولودەس!» ورىنداماساڭ، دەيمىن: «داەش بيلەتتى».
جۇپار. بيلەتتى بەرە قويساق...
تالتاڭبايەۆ (جۇپارعا تۇنەرە قاراپ). مادام،عاپۋ ەتىڭىز، كىممەن سويلەسىپ تۇرمىن مەن؟
قامزا (كۇلىمسىرەپ). بۇل كىسى كومسومول مۇشەسى، جۇپار دەيتىن بەلسەندىمىز.
تالتاڭبايەۆ. وچەن پرياتنو، مولودوي كادر... (ۇستەلدى نۇسقاپ.) پوجالۋيستا... (جۇپار كۇلىمدەپ وتىرادى.)
قامزا. تاعى دا ايتايىن سىزگە: بيلەتتى ءبىز بەرمەسپىز دە، ءسىز الا الماسسىز. استىق دايىنداۋ جونىندە پارتيا ديرەكتيۆىن مۇلتىكسىز ورىنداپ كەلدىك. بۇدان بىلاي دا ورىندايمىز. نەگىزگى استىق جوسپارى ارتىعىمەن ورىندالدى. ۇدەتپەلى جوسپاردى ابدەن قابىل الامىز. سونىڭ ءۇشىن ايتاتىنىم: وسىدان ون شاقىرىم جەردە پارتيا ۇياسى بار، حابار تيگىزەيىك. قالقوزشىلاردىڭ جالپى جيىلىسىنا سالىپ، قابىلدالىق. تۇسىنىك بەرەيىك، كوپشىلىك اراسىنداعى جۇمىستى كۇشەيتەيىك. سونى ىستەسەك، استىق تىعىپ وتىرعاندى قالقوزشىلار كوپشىلىگى ورتاسىنان شىعارىپ بەرەدى. مۇنىڭ ءبىرىن ىستەمەي، كەڭسەدە وتىرىپ ءۇي باسىنا جوسپار بەرۋىڭىزگە مەن قارسىمىن! قايدا بارسام دا وسىنى ايتام... پارىز دەيتىندى ءبىز قالقوزدان الاستاعانبىز. ول بەلگىلى سودىرلى سويقان. ول كادىمگى كوكجالدىڭ بالاسى. ونى اكەلىپ بەلسەندى قىلعانىڭىزعا كونبەيمىز. بۇل پارتيا جولىنا قايشى. بۇل قاسكۇنەمدەردىڭ ىستەيتىن جۇمىسى. ءبىز، كومسومولدار، پارتيا جولى ءۇشىن كۇرەسەمىز.
قامزا وسىلاي باستاعاننان تالتاڭبايەۆ شالقايىپ، ەكى قولىن جەلكەسىنە قويىپ، كۇنجانعا قاراپ، ىسقىرىپ ولەڭ ايتقان سەكىلدەنىپ وتىرادى.
جۇپار (قامزاعا). كىمگە ايتىپ تۇرسىڭ سەن؟
قامزا (كەنەت توپتاپ). ە، مىنا تالتاڭبايەۆ جولداسقا.
جۇپار. و كىسىنىڭ ءسوز تىڭدايتىن ۋاقىتى جوق كورىنەدى عوي.
تالتاڭبايەۆ. عاپۋ ەتىڭىز، قارىنداس... (ۇستەلدى ۇرىپ.) ۆوت چتو، قازىرگى ساعاتتان كومسومولدار موبيليزوۆان، پونياتنو. سوندىقتان... (كۇنجانعا تەلمىرىپ.) شايىڭ ءازىر مە، جەڭگەي؟
كۇنجان. ءسوزىڭىز بىتسە، شاي ءازىر.
تالتاڭبايەۆ.ءسوز ءبىتتى... (بولمەگە كەتىپ بارا جاتىپ.) تراي-راي-رام، راي-راي-رام...
كۇنجان جۇپارعا قاراپ تىرجىڭ ەتىپ، ساماۋرىندى كوتەرىپ و دا كەتەدى. از تىنىس.
قامزا (اڭىرىپ). سوعىلعان با مىناۋ يت؟
جۇپار. ونى قوي، مەنى تىڭدا. اقسۇيرىك پەن باكەننىڭ سارايعا قامالعانىن ەستىدىڭ بە؟
قامزا. نە دەيدى؟ قاماۋشى كىم؟
جۇپار. پارىز.
قامزا. پارىز؟ ىمم... اقىرىندا كەلىپ قالكوزشىلاردى قاماۋعا كىرىستى مە ول؟ ەندى قايتتىك؟ ( ءۇي ىشىندە از-كەم ءجۇرىپ.) جۇپار، كەشەگىڭدى انىقتادىڭ با؟
جۇپار. بەكەر بىلەم ول.
قامزا. كىم ايتتى بەكەر دەپ؟ سەنىڭ جۇمساعان ادامىڭ وتەمىس قوي، ءيا؟ تەز-اق انىقتارسىڭ.
جۇپار. وتەمىستە جازىق جوق، كومسومول اتىنان تاپسىرىلعان جۇمىستى وتەپ-اق كەلەدى.
قامزا . بىلەم قالاي وتەيتىنىن. وتەمىس سياقتىلارعا سەنىپ جۇمىس تاپسىرامىز دەپ ۇرىنىپ ءجۇرمىز ءبىز.
تىستان تاياق سۇيرەپ جانبول كىرەدى.
جانبول (ەسىكتە تۇرىپ). ە، باسە، ءوزىم دە ويلاپ ەم، تۇبىندە تىرەلىپ وتىرعان شىعار قامزا دەپ.
قامزا (كۇلىمدەپ). تۇبەككە تىرەلۋدەن الىسپىز.
جانبول. ەندەشە نە كۇتىپ وتىرسىز؟ ءبىرىنشى – باكەن جازىقسىز سارايعا قامالدى؛ ەكىنشى – «ءبارىندى دە قۇق قىلادى، ودان دا قاشىپ قۇتىلىڭدار» دەگەن ەلدى وسەك قاپتادى؛ ءۇشىنشى – پارىز ءبىر توپ ادامدى سوڭىنا ەرتىپ، جۇرتتىڭ ساندىعىنا شەيىن قيراتىپ ءتىنتىپ ءجۇر؛ ءتورتىنشى – استىق تىعىپ وتىرعان ادامدى ءبىلدىم، جيىلىسىڭدى شاقىر؛ بەسىنشى...
قامزا. توقتاڭىز. دەرەۋ اتقا ءمىنىڭىز دە ياچەيكانىڭ حاتشىسىن شاقىرتىپ كەلىڭىز. پارتيا مەن كومسومول ۇيىمىنىڭ جالپى جيىلىسىن ىستەپ، ماسەلەنى سوندا تالقىلايىق.
جانبول (جايراڭداپ). ە، دۇرىس، ءا، باسە، مىنە، بۇعان تۇسىنەم. مىنە، بۇعان تۇسىنەم.
جانبولدىڭ ءسوزى اياقتالماي وتەمىس ەلەۋسىز تۇردە كىرىپ، ەسىكتە تۇرادى. جانبول مەن قامزا شىعادى.
وتەمىس (جۇپاردى ەسىك الدىندا توقتاتىپ). نە تۋرالى، ءا؟
جۇپار (اشۋلى قاراپ). سويلەسپەيمىن سەنىمەن. نەگە انىقتامادىڭ كەشەگىنى؟
وتەمىس. نە دەگەن قىزىقسىڭ: استىق تىقپاعان بولسا، مەن قالاي انىقتايمىن؟
جۇپار (وتەمىسكە قادالا قاراپ). تىققان استىعى جوق دەيسىڭ عوي،ءا؟
وتەمىس (اپالاقتاپ). اپىر-اۋ ەندى... (جۇپار ۇندەمەي شىعىپ كەتەدى. وتەمىس اڭىرىپ.) وي، قىزىق وسىلار. وسىنشاما بۇلدانعانداي نە وتكىزىپ قويىپ ەدى ماعان؟ ە، ءتىپتى... (ۇستەل جانىنا كەلگەندە، جەردە جۇمارلانىپ جاتقان قاعازدى كورىپ، الىپ وقيدى.) ەھە، سۇندەتتىڭ قولى، ولەڭ جازىپتى، تۇرا قال... (وتىرىپ وقيدى.)
قالقامنىڭ قاسى قارا، كوزى قارا،
بولعانمەن كوزى قارا، ءىسى سارا.
الدەن-اق وت تۇتاندى جۇرەگىمە،
بۇل دەرتىم نە بولادى بارا-بارا؟!
ءماسساعان، بۇل سوعىلعاننىڭ كۇيمەي جۇرەتىن كۇنى بولسايشى... (كەنەت ويلانىپ، كۇلىمدەپ، قاعازدى بۇكتەپ قوينىنا تىعادى.) توقتاي قال، ءبىر كەرەك قاعازىڭ قولىما ءتۇستى، تۇنەۋگى ولجادان ورتاق قىلماساڭ، بەرمەيمىن، – دەيىن وعان...
كورشى بولمەنىڭ ەسىگىنە بارىپ سىعالاپ تۇرادى، ايەل مەن ەركەكتىڭ قوسىلىپ ساجان ءانى ەستىلەدى:
ايتتىم سالەم، قالامقاس،
ساعان قۇربان مال مەن باس.
ساعىنعاننان سەنى ويلاپ،
اعار كوزدەن ىستىق جاس.
سەنەن ارتىق جان تۋماس،
تۋسا تۋار ارتىلماس،
ءبىر وزىڭنەن باسقاعا
ىنتىقتىعىم ايتىلماس.
وتەمىس (جايناڭداپ). ۋا، قىزىق مۇندا ەكەن...
كورشى بولمەگە كەتەدى. ءبىرسىپىرا بوس. تىستان دابىرلاسىپ شاپشاڭباي مەن سۇندەت كىرەدى.
شاپشاڭباي (قىزىپ سويلەپ). الگى، الگى... سەن بىلەسىڭ ونى... الگى فەرمانىڭ مايىن قازىناعا جونەلتەمىز دەپ، كەسپەككە سالىپ قويعانىمىزدا سونى بۇزدىرىپ، ون كيلو ماي اكەتىپ ەدى عوي بىرەۋ.
سۇندەت. ءبىلدىم، «تورىتاي» دە ونى، بىلتىر سونىڭ سوعىمىنا تورى تايدى سويىپ بەرىپ ەك قوي.
شاپشاڭباي. يە، يە، سول، سول جىگىت تە ءبىزدىڭ قاتىندى ماقتاپ... ءبىزدىڭ ۇيدە جاتىپ ەدى عوي.
سۇندەت. مەنىڭ تاڭداناتىنىم – ءوزىڭ بۇرىن باتىراق بولدىم دەيسىڭ، وسىنداي بايدىڭ قىزىن الۋدىڭ...
شاپشاڭباي (جىمىڭداپ). تىم سورلى باتىراق ەمەس ەم.
سۇندەت. ە، ە... كوجە توعىم بار ەدى دەسەڭشى.
كورشى بولمەدە قوسىلىپ سالعان ءان.
ءبىر وزىڭنەن باسقاعا
ىنتىقتىعىن ايتىلماس.
شاپشاڭباي (سۇرلانىپ). ءاي،بۇل نە؟
سۇندەت (كۇلىمدەپ.) ءۇي سەنىكى، ءوزىڭ بىلمەسەڭ... الدە جەڭگەيدى ماقتاپ جاتىر ما ەكەن؟
شاپشاڭباي سۇرلانىپ، كورشى بولمەنىڭ ەسىگىنە بارادى: سۇندەت قاعازىن قوپسىتىپ، شوتتى قولىنا الادى.
سۇندەت. ءتۇرت، شايتان، ءتۇرت! (شوتتى سارت ەتكىزىپ قاعادى شاپشاڭباي اشۋلى تۇردە بولمەسىنە كىرەدى. سۇندەت وعان قاراي قالىپ). ناعىز اقىماق-اۋ، ءا... قىرىپ تاستايتىنداي بولىپ قۇشىرلانۋىن، كورەرسىڭ، بالاسىن كوتەرىپ ءقازىر قايتا شىعادى... (كەرىلىپ) ەسىنەپ، جامباستاي جاتىپ، اياعىن ەكىنشى ورىندىققا سالادى؟ گازەتتى جىرتىپ ماحوركادان ۇلكەن عىپ شىلىم ورايدى. ءسۇيتىپ جاتىپ ولەڭ ايتادى.)
دەگەن سوڭ اتىم سۇندەت، اتىم سۇندەت،
كولحوزدىڭ مالىن قۇرتتىم بولىپ ىندەت.
بولعان سوڭ قالقوز مالىپ قۇلدىراتىپ،
اق تىلەۋ ونى تاعى ماعان مىندەت.
كەلگەندە اق تىلەۋگە ونەرپازبىن،
كۇنىنە ون-ون بەستەن اكت جازدىم.
تالايدىڭ شىعارارمىن جانازاسىن،
ءالى دە ءدام بۇيىرىپ تۇرسام از كۇن...
تىستان پارىز كىرەدى.
پارىز. بۇيىرار ءدام. ءوزىڭنىڭ جانازاڭ شىعارىلماسىن. سۇندەت (باسىن كوتەرىپ الىپ). قوي، ءاي...
پارىز. سارايعا قاماعان باكەندى شىعارىپ الدى. ءۇيىن ءتىنتىپ جۇرگەن مەنىڭ بريگادامدى ەرىكسىز تاراتتى. سۇندەت. كىمدەر ول؟
پارىز. كومسومولدار.
سۇندەت. قۇداي اتىپتى عوي.
كورشى بولمەدەن شاپشاڭباي بالا كوتەرىپ شىعادى.
شاپشاڭباي.
ءباۋ-بوۋ-بوۋ،
اينالادى اكەسى-اۋ،
اينالادى اكەسى-اۋ،
وزىنە تارتقان بالاسى-اۋ.
سۇندەت (پارىزعا). ەندى قايتتىك؟
پارىز (ويلانىپ). دايىندا قاعازىڭدى.
شاپشاڭباي (ەلەڭدەپ). ءاي، و نە؟
پارىز جاز. (پارىز ءسوزىن ءۇزىپ ايتادى. سۇندەت جازعانىن داۋىستاپ وقىپ وتىرادى.) «كومسومول ۇياسىنىڭ حاتشىسى قامزا قاۋعابايەۆ... ۇكىمەت نۇسقاۋىن بۇزىپ... پارتيا ءتارتىبىن قيعاشتاتىپ... وڭشىل-سولشىل بولىپ... باي-قۇلاقتىڭ اگەنتى بولىپ... ۇكىمەت دۇشپانى، ياعني جاۋى... استىعىن ساندىققا تىققان... قۋىرىپ جەگەن باكەن ءشومىشباي ۇلىن سارايدان شىعارىپ الدى رۇقساتسىز...» جازدىڭ با؟ مەنىڭ قولىمدى قوي. «پارىز پايعامبارىن». قويدىڭ با؟ تاعى قاعاز ال. (سۇندەت قاعاز دايىندايدى. پارىز ويلانىپ ءسوزىن باستايدى.) «جانبول جاۋعاشار ۇلى... تارتىپكە باعىنباي... جارىسقا قارسى شىعىپ... ۇدەتپەلى جوسپاردىڭ جاۋى بولعاندىقتان... قالقوزدان الاستاتىلسىن». جازدىڭ با؟ بۇعان ۇشەۋىمىزدىڭ دە قولىمىز قويىلسىن! شاپشاڭباي! «ءباۋ-باۋ» دەپ بالاڭمەن بولا بەرمە، بۇعالىق مويىنعا تۇسۋگە جاقىن. «پارىز بەن سۇندەت جۇرتتى جارىسقا شاقىرعاندا، سول بەرەم دەگەن استىقتارىن وزدەرى بەردى مە ەكەن، سونى تەز انىقتاۋ كەرەك» دەپ كومسومولدار بريگادا قۇرعالى جاتىر دەيدى، ۇقتىڭ با؟
سۇندەت. وي، «بەرىلدى» دەپ مەن اتمەت سوعىپ قويدىم، مىنە، مىنە. (قاعازىن قوپسىتادى.)
پارىز. توقتا. سارايداعى استىقتى ولشەسە قايتەسىڭ؟
سۇندەت. ونداما، وندا... (جەلكەسىن قاسيدى.)
پارىز. جۇرىڭدەر، مىنا ارىزبەن تالتاڭبايەۆقا كىرەمىز. «اريستوۆات» دەگىزىپ، ءتارتىپ سوققىزىپ الساق، سوسىنعىسىن ءوزىم بىلەمىن.
پارىز الدىڭدا، شاپشاڭباي سوڭىڭدا ۇشەۋى كورشى بولمەگە كىرەدى.
شىمىلدىق.
ەكىنشى پەردە
ءبىرىنشى سۋرەت
الىستا جىرتىلعان جەر، سوقا، قوستاردىڭ سۋرەتى. ساحنا تۇبىندە قاپشىقپەن ۇيگەن تۇقىم، قاسىندا كۇزەتشى. ساحنانىڭ ءبىر جاعىندا قوستىڭ ەسىگى، ونىڭ الدىڭدا وت جاعىلىپ، موسىعا شاينەك ءىلۋلى. ساحنا ورتاسىندا دىنگەكتىڭ باسىندا قىزىل-قارا تاقتا. ورتا بەلدەگى جالپاق تاقتايعا جۇپار قابىرعا گازەتىن جاپسىرىپ جاتىر. اقسۇيرىك وت باسىندا ءىس تىگىپ وتىر شىمىلدىق شاشىلعان سوڭ ازدان كەيىن بىرەۋدىڭ بارىلداعان داۋسى ەستىلەدى.
ءبىرىنشى داۋىس. Ay، كۇزەتشى قايدا؟ ۋا، ەرماعامبەت، نەگە سۋعارمايسىڭ كولىكتى.
ەكىنشى داۋىس. و كىم-اي، مەنى شاقىرعان؟
ءبىرىنشى داۋىس. Heگe سۋعارمايسىڭ دەيمىن كولىكتى؟
ەكىنشى داۋىس. نە جۇمىسىڭ بار، سۋعارايىن، سۋعارمايىن، موە دەلو.
ءبىرىنشى داۋىس. ءا، قۇداي اتىپ كەتكەننىڭ ءسوزى! ەرتەڭ سوقانى موينىمىزبەن سۇيرەمەك شىعارمىز، ءا؟ا
جۇپار (قاعازىن جاپسىرىپ الىپ، الىسىراق تۇرىپ قارايدى). جەڭەشە، ءاۋ جەڭەشە!
اقسۇيرىك. ءاۋ، شىرايلىم.
جۇپار. مىنا گازەتىمە تالتاڭبايەۆ تاعى بايلانىسار ما ەكەن؟
اقسۇيرىك. مەن نەسىن ءبىلىپپىن؟
جۇپار.جوق تىڭداشى، مىناۋ باس ماقالام. «ەگىننىڭ سانىمەن بىرگە ساپاسىن قۋۋ» دەگەن. دۇرىس ەمەس پە؟
اقسۇيرىك. دۇرىس بولار.
جۇپار. مىناۋ پارىز بريگاديردىڭ سوقا ايداعان ءتۇرى. جەڭەشە، سۋرەتىن كورشى كەلىپ.
اقسۇيرىك (تۇرىپ). سالىپ تا قويدىڭ با؟ (ءۇڭىلىپ قاراپ.) ءباتىر-اۋ...
جۇپap. مىناۋ جىرتقان جەرلەرىنىڭ ءتۇرى عوي: سوقا ءار جەردەن ءبىر تيگەن.
اقسۇيرىك. شىرايلىم-اۋ، مىنانى ەستىدىڭ بە سەن؟ ەسبەرگەن باقا بار عوي، قۇدايدىڭ جالماۋىزى، سول كەشە قالاعا اپارىپ ءبىر قاپ استىق ساتىپتى.
جۇپار. قويشى؟
اقسۇيرىك. راس.
استىق كۇزەتىپ وتىرعان حايدار دومبىرا شەرتىپ ءان سالادى.
مەن بالاسى ەم كەدەيدىڭ جالبا جەڭدى.
كەڭەس ورناپ، باسىما باقىت كەلدى.
قاس دۇشپانعا تۇيلىگىپ قانداساتىن.
بۇل مايدان مىڭ دال سانار مەندەي ەردى.
كومسومولمىن، كۇزەتتە تالعان ەمەن،
تايتالاستا قاتاردان قالعان ەمەن.
'تاپسىرىلعان جۇمىستى تالداپ ىستەپ،
ومىردە جامان اتاق العان ەمەن.
اقسۇيرىك. ءوي، اينالىپ كەتەيىن... حايداردى ايتام-اۋ، ءتۇن بويىنا ولەڭ ايتۋمەن شىعادى. (اق سۇيرىك وت باسىنا بارىپ، ىسىنە كىرىسەدى).
جۇپار (ويلانىپ). حايدار، وۋ حايدار!
Xايدار. ءاۋ؟ (ءبىر قولىندا دومبىرا، ءبىر قولىندا ساياسي ساۋات شتابى، جۇپاردىڭ قاسىنا كەلەدى.) كەلدىك، تاقسىر.
جۇپار (ونىڭ قولىنان كىتاپتى الىپ قاراپ). ساياسي ساۋات كىتابى ما؟ وقىپ ءجۇرمىسىڭ؟
حايدار. قول تيسە، وقىعاندايمىن-اۋ... (گازەتكە ءۇڭىلىپ.) پاي-پاي، ءبىزدىڭ سالعان سۋرەت قالاي؟ جۇپار، دۇرىستىعىڭدى ايتشى، ناعىز سۋرەتشى ەمەسپىن بە؟ ءاي، مىنا ءبىر جەرىڭ بوس تۇر عوي، مەن ولەڭ جازىپ بەرەيىن، ءا.
جۇپاp. تۇنەۋگىدەي عىپ قىزعا عاشىق بولادى.
حايدار.ءقوي-ا، ەنە بويى دەپ پە ەڭ مەنى؟ (وتىرىپ جازباقشى بولادى.)
جۇپار. سابىر ەت. ەسبەرگەن عوي تۇقىم سەبۋشى. سونى باقىلاۋعا وتەمىستى بەلگىلەدىك. ەسبەرگەن كەشە ءبىر قاپ استىقتى قالاعا ساتىپ كەلىپتى، بۇل قالاي؟
Xايدار (شوشىنا قاراپ). ءا، سولاي ما؟ ايتپاپ پا ەم: «وتەمىس ناعىز ورتەپ جىبەرەتىن ادام، كومسومولدان ون شاقىرىم الىس قۋۋ كەرەك» دەپ.
جۇپار. بىلاي ەتسەك... (ويلانىپ.) وتەمىستى سول سوقادان الماستىرىپ، ونىڭ ورنىنا سالىقتى جىبەرسەك، قارسى بولمايسىڭ با؟
Xايدار (جۇگىنىپ الىپ). بيۋرو مۇشەسى دەپ مەنىمەن ساناستىڭ بار عوي، وتەمىسكە جۇمىس تاپسىرۋىڭا ۇداي قارسىمىن. جانىم- اۋ، ءوزىڭ ويلاشى: وسى تۇقىمنىڭ جالعىز ءدانىن جاتقا جەم قىلمايمىز دەپ، جان ۇشىرىپ ءبىز جۇرەمىز. قايداعى سوعىلعاندارمەن اۋىز جالاسىپ ول جۇرەدى... كومسومولدا جوق قارعاباي قۇرلى سەپتىگى ءتيدى مە سونىڭ؟ كورگەن، بىلگەن، سەزگەنىن قارعاباي بىزگە كەلىپ ايتادى... (ساحنا تۇبىنە كوتەرىلە قاراپ.) قارعاباي، ءاي قارعاباي! كەلە كەت مۇندا.
ساحنا تۇبىنەن باتا جىگىت قارعاباي كەلە جاتادى.
Xايدار. ەسبەرگەن اڭگىمەسىن وسىعان سۇرايىقشى، سەزگەن بولسا، جاسىرمايدى. (حايدار وعان بۇرىلىپ.) ءاي، سەن مىنانى سەزدىڭ بە، ەسبەرگەن ءبىر قاپ استىقتى ساتتى دەگەن سىبىس بار.
قارعاباي (ويلانىپ تۇرىپ). سەزدىم.
حايدار (جۇپارعا). ەستىپ تۇرمىسىڭ؟
جۇپار (ويلانىپ). دۇرىس. ەرتەڭ مىنا قارعاباي مەن سالىقتى جانىڭا الىپ، وسى جۇمىستى سەن انىقتاپ شىققانشا تۇقىم ۇرلاندى ەكەن، ۇرلاۋشىلار كىمدەر ەكەن. سودان كەيىن...
حايدار. ە، وسىلاي دەسەيشى ماعان.
جانبول ساحناعا تاياق سۇيرەتىپ شىعىپ، اقسۇيرىككە كىدىرەدى.
جانبول. مىنالار نەعىپ جاتىر؟
اقسۇيرىك. گازەت جازىپ جاتىر بىلەم.
جۇپار (جالت بۇرىلىپ). اعاي-اۋ، نەعىپ كورىنبەي كەتتىڭىز؟
جانبول. ە، كورىنگەندە مەن نە ىستەيمىن؟ گازەت جازا المايمىن.
جۇپار. اقىلىڭىزدى ايتار ەدىڭىز؟
جانبول. اقىل بار ما مەندە؟ اقىلىم بولسا، قالقوزدان شىعىپ قالىپ، قاڭعىرىپ جۇرەر مە ەدىم؟ اقىل سەندەردە. گازەت جازىپ، ونى تاقتايعا جاپسىرىپ، جاۋدى مۇقاتىپ-اق جاتىرمىسىڭدار. مۇقاپ-اق قالىپتى، حا-حا-حا...
جۇپار. اعاي-اۋ، ەندى...
جانبول. اينالىپ كەتەيىن-اۋ، سەن گازەت جازعان ەكەن دەپ، جاۋ مۇقار ما؟ ءبىرىنشى – جاۋىڭ تامىرلانىپ شايقى بولىپ السا؛ ەكىنشىسى – جەگى قۇرتتاي ءىشىڭدى كەۋلەپ جەپ جاتسا...
جۇپار. سىزدىڭشە ەمى نە؟
جانبول (قاتۋلانىپ تاياعىن كوتەرىپ). ونىڭ ەمى مىنە! جەلكەسىن ۇزسەڭ عانا ءۇنى وشەدى ونىڭ.
اقسۇيرىك. دارىلداق-اۋ، سوعىستان باسقا بىلەرىڭ بار ما سەنىڭ؟
جانبول. مايدان بولعان سون، سوعىس كەرەك! باسقاندى مەن بىلمەيمىن. (جۇپارعا.) جازا بەر، قاراعىم، جازا بەر. (جانبول كەتەدى.)
حايدار (جايراڭداپ). جۇپار، جۇپار، شىعىپ قالدى، شىعىپ قالدى. (وقيدى.)
جىرتقان جەردىڭ شىعالى كۇندىز شانى،
جىبىرلاعان كوپ ادام سوقا ماڭى.
ەڭبەك دەسە، ەكپىندەپ، ەنتەلەمەي،
قالقانىن توزەدى ەكەن نەعىپ جانى؟
ساحناعا دابدىرلەپ شاپشاڭباي شىعادى.
شاپشاڭباي.كەلىپ قالدى، ويباي، كەلىپ قالدى. تالتاڭبايەۆ. دوكلاد، سوقا. ۋاي، جينالىڭدار، جينال، جينال!.. (داۋرەن، وتەمىس، تاعى بىرەۋلەردىڭ باسى قىلتيىپ، قوستىڭ جانىندا وتىرادى. جۇپارلار دا سوندا بارادى. شاپشاڭباي اپتىعىپ.) وتىرا قالىڭدار. سوقا تۋرالى جاڭا ءتارتىپ. تالتاڭبايەۆتىڭ ءتارتىبى... باكەن، ساندىعىڭ بولسا، بەرى شىعار. قاپ، قازاقشىلىعىمىز-اي، سىپايى قوناققا ورىندىعىمىز دا جوق.
ساندىقتان ۇستەل ىستەيدى. پارىز بەن سۇندەتتى ەرتىپ ساحناعا تالتاڭبايەۆ شىعادى، اق جاعا، بىلەگىندە تاياق.
تالتاڭبايەۆ (ساندىققا وتىرىپ، جاعالاي قاراپ). ءبارىڭ دە امانسىڭدار عوي، ءا؟
شاپشاڭباي.امان-اق، وتە كۇيلى... ال جيىلىس اشىق. ءسوز الدى تالتاڭبايەۆ جولداس.
تالتاڭبايەۆ شىلىمىن تۇتاتادى. كوزىلدىرىگىن كيەدى. پارىز بەن سۇندەت گازەتكە ۇڭىلەدى.
اقسۇيرىك (باكەنگە). باسىندى قاعىپ الماس، باتىرا-باتىرا ايت: «تۇقىم ۇرلانباسىن» دە، «تۇقىمدى باسقارما ماڭىنداعىلار ۇرلايدى» دە، «ەگىندى بابىنا كەلتىرىپ، دۇرىستاپ سەبەمىز» دە.
پارىز. ايتشى، سۇندەت، وسى قىز نەگە وشىگەدى ماعان؟
سۇندەت. جاۋ بولعان سوڭ.
پارىز.جو-وق... وسى قىز نەسىن بىلەدى دەيسىڭ سونىڭ؟
سۇندەت. باياعىنىڭ قىزى دەمە، قىز وزگەرگەن.
پارىز. وزگەرگەن جوق.
سۇندەت. وزگەرمەسە، مىناۋ نە؟ (گازەتتى نۇسقايدى.) كىمنىڭ قۇلمانىڭ اشىپ وتىر؟ باياعىنىڭ قىزى وسىنى ىستەي الىپ پا ەدى؟
تالتاڭبايەۆ. توۆاريششي! مەن ءتۇن ىشىندە كەلدىم. نەگە؟ ءتارتىپ بەرە كەلدىم، پونياتنو؟ تەمپى جوق سوقادا. سابوتاجدىق، سودىرلىق كۇشەيدى... (اقسۇيرىك باكەندى تۇرتكىلەپ وتىرادى.)
باكەن. نە ايت دەيسىڭ، ءبىر سوزىنە تۇسىنگەم جوق.
اقسۇيرىك. ءوز سەزىندى ايت!
تالتاڭبايەۆ. ماسسانىڭ اراسىندا جۇمىس جوق. قايدا ءبىزدىڭ كومسومولدارىمىز.
پارىز. كومسومولدار ءبىزدى قارالاپ گازەت شىعارادى، وسىنى باسا ءوتىڭىز.
تالتاڭبايەۆ. پراۆيلنو، ءبىزدىڭ ۋدارنيگىمىزدى، پرەداننىي اكتيۆىمىزدى قارالاپ، ماسسانىڭ كوزىندە اپتاريقاسىن ءتۇسىرىپ... پونياتنو؟
جۇپار. قىلمىسىن بۇركەي الماسپىز.
تالتاڭبايەۆ. عاپۋ ەتىڭىز، قارىنداس، مۇمكىن بولسا دوكلادتى پەريەۆيۆات قىلماساڭىز...
سۇندەت (پارىزدى ءتۇرتىپ). قادالىپ كەلەدى، قادالىپ كەلەدى... وشىكتىرە ءتۇس.
تالتاڭبايەۆ. كومسومولدىڭ بۇل ءىسىن سرىۆ دەپ تۇسىنەمىز. بۇعان جول بەرىلمەيدى. سوقا بىتىرىلەدى. بۇل مەنىڭ ءتارتىبىم، پونياتنو؟ بۇعان جاۋاپتى بولادى پارىز پايعامباروۆ. توۆاريشش پايعامباروۆ، پونياتنو؟
پارىز. پونياتنو...
تالتاڭبايەۆ. نەشە كۇن سروك كەرەك؟
پارىز. سروك نە، سروك؟.. (ويلانىپ.) ون بەس كۇن.
تالتاڭبايەۆ.مالادەس! مىنە سوسيالدى قۇرىلىستىڭ ەكپىندى ەرى. باسقارما، داۋىسقا سال!
شاپشاڭباي.ال پونياتنىي بولدى. Ay، جاماعات، تالتاڭبايەۆ ءتارتىبىن داۋىسقا سالام، ال كوتەرىڭدەر ءبىرىڭ قالماي!
اقسۇيرىك (جۇلقىنىپ). ءسوز بەر ماعان!
شاپشاڭباي.نە ايتپاقشى ەڭ؟ ەي، ەي، سكاندال قاتىن ەكەنسىڭ، ءا.
پارىز. ءسوز بەرمە، پوستوي، كالاكايتتىڭ ورنى بۇل ەمەس.
شاپشاڭباي.ال، ءبىتتى، ءبىتتى. ءبارى پونياتناي. ءبارىڭ دە ەندى. پارىزدىڭ قاراماعىنداسىڭدار...
جۇرت داۋرىعادى. پارىز تالتاڭبايەۆقا بىردەمە ايتادى.
تالتاڭبايەۆ. قانە؟
پارىز. مىنە. (گازەتتى نۇسقايدى.)
تالتاڭبايەۆ. سىپىر!
سۇندەت گازەتكە ۇمتىلعاندا حايدار تىرەپ تۋرا قالادى.
حايدار.تاك... تاك. كوزىڭدى اشىپ قارا.
پارىز. سالىپ جىبەر جاققا.
تالتاڭبايەۆ. تىس-س... تارتىپپەن... (تاقتايعا بارىپ سۇندەتكە.) سىپىر، الىپ ءجۇر.
جۇپار (سۇرلانىپ). مۇنىڭىزدى نە دەپ تۇسىنەمىز؟ تالتاڭبايەۆ (ارا قاراپ). كومسومولداردى جيناپ ەرتەڭ كەڭسەگە كەلىڭىز، سول جەردە ءتارتىپ بەرەم، پونياتنو؟
حايدار. ءا، بولمايدى، اعاي. ماسەلەن مەن تۇقىم كۇزەتشىسىمىن.
تالتاڭبايەۆ (وعان جالت قاراپ). نە دەيسىڭ؟ قايتا ايتشى.
Xايدار (اڭىرىپ). مەن تۇقىم كۇزەتشىسىمىن. تالتاڭبايەۆ (شاپشاڭبايعا قادالىپ). سەن بە سايلاپ جۇرگەن؟
شاپشاڭباي. جوق، جوق... كومسومولدار، مىناۋ جۇپار... تالتاڭبايەۆ (كۇلىمدەپ). ءسىز بالاڭىزدى الديلەۋ مەن بولساڭىز... (پارىزعا.) تۇقىمعا سەن جاۋاپتىسىڭ.
پارىز. ماقۇل. ەرتەڭنەن باستاپ كۇزەتشى وزگەرىلەدى.
جۇپار (سەلت ەتىپ). وزگەرىلمەيدى. تالتاڭبايەۆ. Aپy ەتىڭىز، قارىنداس...
جۇپاp. تۇقىم كۇزەتىن باسقاعا بەرە المايمىز! حايدار. امان ساقتاۋعا مىندەتتىمىز.
سۇندەت. ءام جانە ۇرلايمىز دەڭىز. حايدار. جۇپار. كىم ۇرلايدى؟ تالتاڭبايەۆ.تىس-س.ءتارتىپ بەرىلدى. ءجۇر، باسقارما...
تالتاڭبايەۆ پەن شاپشانباي شىعادى. پارىز بەن سۇندەت سىبىرلاسىپ، كۇلىمدەسىپ، ساحنانىڭ شەتىندە توقتايدى.
پارىز. ويلاپ تۇرمىن.
سۇندەت. نە دەپ؟
پارىز.تالتاڭبايەۆقا ايتىپ، مىنا قارىنداستى الا جۇرسەك.
سۇندەت. ءام جانە؟
پارىز.سەن ەت استىرساڭ، اراق دايىنداساڭ.
سۇندەت. ۋھ، شىركىن، قىزدى قۇشاقتاپ وتىرىپ، مەن ءان سالسام...
پارىز (سۇندەتتى يىقتان ۇستاپ). توقتا، مىنا وتەمىسكە تاپسىردىق با، «بۇگىن تۇندە حايداردىڭ قايتسەڭ دە قاپىسىن تاپ!»– دەدىڭ بە؟
سۇندەت. دەدىم، ءام جانە...
پارىز. ەندەشە... قارىنداستى ەپتەپ قوناق قىلامىز.
سۇندەت. ءاي، بۇگىن بولسىن. مەن وزىنە قىزىعىپ بارا جاتقان سياقتىمىن، عاشىق بولىپ جۇرمەيىن.
پارىز. توقتا. بۇگىن تۇندەگى ءبىزدىڭ بىتىرەتىن جۇمىسىمىز سونداي كۇشى بولادى... سەزەمىسىڭ؟ (كۇلىمدەپ.) اساۋ قارىنداس ەرتەڭ قۇرىقسىز كولعا تۇراتىن بولادى...
سۇندەت. ءا، ءبىلدىم. (ەكەۋى ءماز بوپ كەتەدى.)
اقسۇيرىك (وت باسىندا وتىرىپ باكەنگە). ءادىرا قال-اۋ، ەركەك بولعانىڭ قۇرىسىن!
باكەن (قوسقا ارقاسىن سۇيەپ وتىرىپ). ورىنسىزعا كىرىسەسىڭ.
اقسۇيرىك. ورىندى عىپ سەن ايتشى، مەن كىرىسپەيىن. (بۇل، ەكەۋى ءوزارا سويلەسەدى.)
حايدار(تاقتايدى ورالىپ). ۆوت گازەت...
وتەمىس. ءاي، نەگە جىرتا بەرەدى گازەتىمىزدى، ءا؟ قولىندا ەلۋ كەرەك ەدى جاڭا.
حايدار. ە، بىرەۋ ۇستاپ قالدى ما سەنى؟
وتەمىس. سەندەر ۇرسا بەرەسىڭدەر، ۇناتپايسىڭدار مەنىڭ ءىسىمدى.
جۇپار (وتەمىسكە). بارا تۇر، كەيىن سويلەسەرمىز.
وتەمىس. نەگە؟
حايدار.ايتىلدى،تىڭدا. كەتەمىسىڭ؟ (حايدار ۇمتىلا تۇسەدى.)
وتەمىس (سۇرلانىپ شەگىنشەكتەپ). انە، ىلعي وسى... قۋعىن... تىزە... (كەتەدى.)
جۇپار. حايدار، جازۋ كىنەشكەن قايدا سەنىڭ؟
Xايدار.ولەڭىمدى كورەمىسىڭ؟ (قوينىنان كنيجكا شىعارادى.) سەن تىم قاتتى سىنايسىڭ. (كنيجكانى بەرىپ.) قىز تۋرالى جازعاندا مەن ونى ەڭبەككە بايلانىستىرام، وسى جاعىن ەسكەر.
جۇپار. كنيجكانىڭ قاعازىن الام. الگى گازەتتى ءتۇن بويى قايتا جازىپ شىعام. تاڭەرتەڭ. سەن سۋرەتىن سالاسىڭ... سونسىن، تۇسكى دەمالىستا كومسومولداردىڭ جيىلىسىن وتكىزەمىز.
حايدار. ءقوي-ا، ە، مەن ولەڭ جازباي ما ەكەم؟
اقسۇيرىك (داۋىستاپ). شىرايلىم-اۋ، ءتۇسىندىرشى مىنا اعاڭا... (جۇپار ولارعا بۇرىلادى.) ەركەكپەن ايەل جۇمىستى بىردەي ىستەسە، ۇلەستى بىردەي الادى عوي، ءيا؟
جۇپار. بىردەي الادى.
باكەن. الارسىڭ!..
اقسۇيرىك. ايتپاقشى، يە، شىرايلىم-اۋ، بۇدان مەنىڭ ەڭبەك كۇنىم ارتىق، بۇل سوقا ۇستاۋمەن وتىرادى، مەن ءۇش پار وگىزدى جالعىز ايدايمىن. مەنىكىن بولەك جازعايسىڭ.
جۇپار. بولەك جازۋلى.
ءاقسۇيرiك. مەنىكى ارتىق قوي، ءيا؟
جۇپار. ازداپ ارتىق.
بوكەن. مەنىكى ەڭبەككە سانالمايتىن شىعار، ءا؟
اقسۇيرىك. سەن جەڭىل جۇمىستاسىڭ.
داۋرەن كەلەدى.
داۋرەن. اۋ، جۇپار-اۋ، الگى تالتاڭباي نە مىجىپ كەتتى، ءتارتىپ دەپ؟ ەندى قالاي ايداماقشىمىز سوقانى؟
جۇپاp. بۇرىنعىشا ايدايسىڭ، بابىنا كەلتىرىپ سەبەسىڭ. ءبىراق تەزدەتۋ كەرەك.
داۋرەن. تەزدەتىپ باعامىز عوي. سەن، جۇپار، سوناۋ مىرزابەك دەگەن بالانى مەنىڭ جانىما قوسشى، پارىزعا قارسى تۇرۋعا جاقسى بولسىن. (كۇلىمدەپ.) كومسومولدارعا ريزا بولىپ ءجۇرمىن. بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي، ايتادى دا شىعادى. ءبىز كاكوي ادام... ءا، اقسۇيرىك، بىردەمە دەيمىسىڭ؟
اقسۇيرىك. ەركەك ەمەسسىڭ، ەبەلەكسىڭ، – دەيمىن.
داۋرەن. راس، ەبەلەكپىز. پۋ دەسە ۇشىپ كەتەمىز، ءا؟جامان ادامبىز. باكەن ەكەۋمىزدەن مەنىڭ سوقامدا جۇرگەن كوك ات ارتىق. شولدەسە، سۋعا شابادى، قايىرساڭ دا بوي بەرمەيدى. ءبىز كەرەگىمىزدى ايتا الامىز با؟ كاكوي شورت ادام. ماقۇل دەپ، شۇلعي بەرەمىز. قويانداي جۇرەگىمىز جوق. الگى تالتاڭبايعا جۇپاردان باسقامىز اۋىز اشا الدىق پا؟ اشا المايمىز. قوي، كوزىمنىڭ شىرىمىن الايىن. (كەتە بەرىپ ورالىپ.) جاتىپ ەم، كوزىم ىلىنبەدى، ويلادىم كەلىپ، تاعى نە پالە بولدى، شىنىمەنەن وسى ەگىن دۇرىس سەبىلمەي مە دەپ... ەندى تىنىشتالدىم.
كەتەدى. ونىڭ ارتىنان جۇپار كەتەدى.
حايدار. Ay، جۇپار، كنيجكەمدى بەرە كەت.
جۇپار (توقتاپ). گازەت شىقپاسىن دەيسىڭ بە؟ باسقارمادان سۇراسام بەرمەيدى، مەن قاعازدى جەردەن قازباقشىمىن با؟
جۇپار كەتەدى. حايدار جابىڭقى، ۇيگەن تۇقىمنىڭ ۇستىنە وتىرىپ، دومبىرا شەرتەدى. باكەن قوسىلا كەتەدى.
اقسۇيرىك (باكەنگە). باس جاقتا مەنىڭ كىتابىم بار ەدى، ءاي، بەرى تاستاشى. (قوستان لاقتىرىلعان كىتاپ دالبالانىپ شاشىلىپ، وت باسىنا تۇسەدى.) نە كورىڭدى، سورلى، جوندەپ اپەرسەڭ بىردەمەڭ كەتە مە؟
باكەن (قوستان). مولدا بولا قالارسىڭ.
اقسۇيرىك. سەنەن بۇرىن حات تانىپ شىقسام، نە جۇمىسىڭ بار؟ (اقسۇيرىك كىتاپ وقيدى، حايدار ءان سالادى.)
حايدار.
كەلمەيدى قالقانى ايتپاي ءسوزدىڭ ناشى،
اركىمنىڭ وزىنە ىستىق زامانداسى.
جەتكىزىپ ەنبەك قۇنىن ەكى جۇزگە.
ەكپىندى بريگادانىڭ بولدى باسى.
بۇيرەك بەت ءبىزدىڭ قالقا، ورتا بويلى.
سويلەسە ءسوزى مىرداي تەرەڭ ويلى.
«ەكپىندى ەرگە جولداس بولامىن»، – دەپ
ۋادەسىن وزىمىزگە بەرىپ قويدى...
موينىندا قۇس مىلتىق جانبول كەلە جاتادى.
جانبول. ۋا، ءپالى، كومسومولىم، قيراتىپ جاتىرمىسىڭ؟ (اقسۇيرىككە كەلىپ.) بايىڭ قايدا؟
اقسۇيرىك. ۇيقىدا.
جانبول. وياتشى.
اقسۇيرىك. كەرەك بولسا وياتىپ ال.
جانبول. قۇداي اتقان قاتىنسىڭ-اۋ... باكەن، ay باكەن!
باكەن. نە بار؟
جانبول. بەرى شىق. (اقسۇيرىككە.) مولدا بولىپ جاتىرمىسىڭ؟
اقسۇيرىك. سەنى وقىتۋعا جارايمىن.
جانبول. قۇداي سەنەن وقىتپاسىن.
اقسۇيرىك. وقىعانىڭدى سەزبەي دە قالارسىڭ. ەركەكپىن دەپ قۇر ەدىرەندەيسىڭ، نە كەلىپ ءجۇر قولىڭنان؟
جانبول. اعىز، اعىز... كەڭەس ۇكىمەتىن سەن ورناتقان شىعارسىڭ؟
اقسۇيرىك. جالعىز سەن دە ەمەس ورناتقان. سوعىستا بولعانىڭدى پۇلداي بەرمە. «مايدانعا بىرگە بارايىق» دەپ سەن ايتىپسىڭدا، مەن ەرمەي قالىپ پا ەم؟
باكەن (قوستان شىعىپ). مۇنىڭ بىلشىلىن قايتەسىڭ، جۇمىسىڭدى ايت.
جانبول (باكەندى وڭاشا اپارىپ). تەز كيىن!
باكەن. نەگە؟ قايدا بارامىز؟
جانبول. ءبىرىنشى – قايدا باراتىنىمىزدى سۇراما؛ ەكىنشى – تەز كيىن. (باكەن اڭىرىپ قاسىنا كەلەدى.)
اقسۇيرىك (ەلەڭدەپ). ونە، ەي؟ ءبىر جاققا بارامىسىڭ؟
باكەن (قوستان). جۇمىسىڭ بولماسىن. ايەل دەگەن وت باسىمەن بولا بەرمەس پە؟
اقسۇيرىك. وت باسىنان شىعامىن دەسە، ارقانداپ قويماقپىسىڭ.
باكەن (قوستاپ). شىنجىرلاپ قويارمىن.
اقسۇيرىك. ادىرا قال... باياعىداي «تاماعىمدى اسىرا» دەپ، قولىڭا قاراپ وتىرعان مەن جوق، ەڭبەك قىلسام، ءوزىم دە تابام.
جانبول. ءبىراق باي تابىلماي جۇرمەسە...
اقسۇيرىك. ادىرا قال، ادام قۇرىپ قالدى دەگەن. (باكەن كيىنىپ شىعادى.) ايت دەيمىن، ءاي؟
باكەن. جۇمىسىڭ بولماسىن!
جانبول ەكەۋى كەتەدى. اقسۇيرىك دەرەۋ بۇلاردىڭ وكشە ءىزىن اڭدىپ، ساحنادان كەتەدى. حايدار ءان سالادى.
حايدار.
تۋادى تاڭ الدىندا ەسەكقىرعان،
شاتابوت ەڭبەك كۇنىن ەسەپ قىلعان.
جارىستا ۇلى ءدۇبىر وزبادى دەپ،
جان بار ما كومسومولدى وسەك قىلعان؟
جان قالقا، مەنى سۇيسەڭ جارىسقا ءتۇس،
ەنبەكتىڭ مايدانىندا كورىنسىن كۇش.
اتاعىڭ ەكپىندىنىڭ الماي تۇرما،
دەگەنىن قوسىلايىق، تىم اسىعىس.
جۇپاردى ەرتىپ اقسۇيرىك شىعادى.
جۇپار. جوندەپ ايتشى، قايدا كەتتى دەيسىڭ؟
اقسۇيرىك. تاك وسىلاي قاراي.
جۇپار. جاي جۇمىس بوپ جۇرسە...
اقسۇيرىك. قوي ءارى، بوزبالاشىلىق ىستەيدى دەيتىن جاس ەمەس، ءبىر سۇمدىعى بار. تەز ءجۇر...
جۇپار. حايداردى دا الا كەتەمىز بە؟
اقسۇيرىك (حايدارعا). ورنىڭا بىرەۋدى قوي دا، جۇرە عوي.
حايدار. بولمايدى، جولداس، بىرەۋگە تاپسىرۋ ءۇشىن مىنا استىقتىڭ ءبارىن ولشەپ، اكتىمەن بەرۋ كەرەك.
اقسۇيرىك. قۇداي ۇرسىن.
جۇپاردى جەڭىنەن سۇيرەلەپ اكەتەدى. از تىنىس.
Xايدار (ورنىنان تۇرىپ، ەسىنەپ). تۇقىم كۇزەتۋدى وڭاي دەيدى-اۋ، مۇنىڭ ءبىر مىسقالىن كەم شىعارسام، كومسومول بولعانىم قايسى؟ (ەسىنەپ.) قاپ، ولەڭ جازاتىن كنيجكەمنەن ايرىلدىم-اۋ.
الدىڭعى جاعىنا شۇقشيادى. بۇعان قارسى وتەمىس كەلە جاتادى.
وتەمىس. ءاي، حايدار-اۋ... حايدار. جاقىنداما.
وتەمىس. ۋا، قويشى... سويلەسەيىكشى ءبىر. حايدار. كۇندىز كەل.
حايداردىڭ ارت جاعىنان ەكى ادام ەڭكەڭدەپ قاپشىققا جاقىندادى.
وتەمىس. ءاي، وسى عوي مەن كومسومولمىن...
حايدار. كەت دەيمىن، تىڭدايسىڭ با، جوق پا؟
وتەمىس كەتپەيمىن، ءسوزىم بار.
حايدار. بار، بار... اۋلاق. ەندى بىردەمە كورەرسىڭ.
حايدار تونە تۇسەدى. وتەمىس شەگىنە بەرەدى. بەلگىسىز ەكى كىسى ەكى قاپ تۇقىمدى ارقالاپ كەتەدى. ساحنا سىرتىڭدا وتەمىستىڭ داۋسى.
وتەمىس. بۇلارىڭ زورلىق، اسىرا سىلتەۋ. مەن دە كومسومولمىن، مەن دە كەدەيدىڭ بالاسىمىن...
حايدار. بار، بار... كەيىن سويلەسەرمىز...
ساحنا قارعاباي كەلىپ، ۇيىلگەن استىققا قاراپ تۇرادى. حايدار ورالىپ كەلەدى.
حايدار. الگى ءبىر يت. تۇنگە قاراي ماڭىما جولاتقىم كەلمەيدى ءوزىن. جۇپارعا الدەقاشان ايتتىم، وسىنى كومسومولدان الاستايىق دەپ.
قارعاباي. Ay، استىعىڭ تۇگەل مە وسى؟ حايدار (استىققا قاراپ، ۇرەيلەنە ءتۇceدi). Ay...Ay... قارعاباي-اۋ...
قارعاباي. كۇزەتتە تۇرىپ، قاپتى بەرە مە ەكەن؟
Xايدار. اپىرم-اۋ.. جانا عانا... (استىقتىڭ ۇستىنە وتىرا كەتەدى.) ەندى ءقايتتىم؟
قارعاباي.شوشىما، ءىزىن سەزدىم.
حايدار. ءا، ءا... قايدا، قايدا؟ (اپالاقتايدى.)
شىمىلدىق.
ەكىنشى سۋرەت
دالا قالا ساحناسىن دا اعاشتىڭ ءىشى قىپ كورسەتۋگە بولادى. قارا كولەڭكە. پارىز ساحنا ورتاسىڭدا ۇرەيلەنىپ قاراۋمەن تۇرادى.
پارىز (ىشقىنىپ). سۇندەت دەيمىن... سۇندەت دەيمىن... كەلشى، بىردەمە قارايا ما؟
سۇندەت (شىعا كەلىپ). قانە، قانە؟.. (ودا قارايدى.) سونا بىرەۋ مە، قوي، بۇتا بولار. قورقىتا بەرمەشى، جالعىز ىستەگەن ۇرلىعىمىز با... (ناسىباي اتىپ.) ءاي، ەرتەڭ كەشكە جيامىز عوي، ءا؟ جۇماتايدىڭ قىزىن الدىرايىق. نەسىپتىڭ كەلىنىن الدىرايىق... ەمبەرگەندى جىبەرسەك، قۋىپ كەلەدى عوي. (قارقىلداپ كۇلىپ.) ءاي، ەمبەرگەنگە «ەڭبەككۇنىڭدى ارتتىرىپ جازام» دەسەڭ بولعانى.
پارىز. تاستا دەيمىن، پوستوي قالا قايتتى.
سۇندەت. ءقازىر، ءقازىر... ەمبەرگەن اشىپ جاتىر... (داۋىستاپ.) ەمبەرگەن، تەزدەت! توپىراعىن الىسىراق تاستاعايسىڭ. (پارىزعا.) ءاي، جۇپار اراق ىشپەي جۇرمەس پە ەكەن؟
پارىز. اپىرم-اۋ، بارشى.
سۇندەت. ءقازىر، ءقازىر... (كەتە بەرىپ.) جۇپار جۇرەگىمە تىكەن سياقتى قادالىپ...
پارىز. جۇرەگىڭ قۇرسىن!
سۇندەت (ساحنانىڭ سىرتىنان). جۇرەكپەن ويناما، ءاي.
پارىز (ءبىرسىپىرا قاراۋمەن تۇرىپ). بولاسىڭدار ما، ءاي؟
سۇندەت. ۇرانى اشتىق. نەمەن بولەمىز، ءاي؟
پارىز. بورىكپەن بەل. ءما، مەنىڭ قالپاعىممەن. (قالپاعىن لاقتىرادى.) ەمبەرگەنگە باسا سال، ەڭبەگى بار عوي. (سۇندەتتىڭ «ءبىر، ەكى، ءۇش» – دەپ ساناعان داۋسى ەستىلەدى.)
پارىز. بۇگىن تۇندە ءبىراز تۇقىمنىڭ كوزىن جويسام، ەرتەڭ «تۇگەندەپ بەر»، –دەپ كومسومولعا سالمايمىن با الەكتى. (ناسىباي اتىپ جىمىڭدايدى.) قۇدايعا شۇكىر، بەلسەندىسى بولىپ الدىق. كەرەگىنىڭ ءوزى دە وسى ەدى.
سۇندەت (داۋىستاپ). كەل، ءاي، بولدىق.
پارىز دەرەۋ كەتىپ، ازدان كەيىن سۇندەت ەكەۋى قاپ ارقالاپ شىعادى.
پارىز (ەنتىگىپ). توماردىڭ مىنا باسىمەن كەتەمىز بە؟
سۇندەت. مالشىعا كەزدەسىپ جۇرەرمىز، مىنا باسىمەن كەتەيىك.
پارىز. ءيا، ءسات!
ۇمتىلىپ جۇرە بەرەم دەگەندە، مىلتىعىن كەزەپ جانبول مەن باكەن شىعادى.
جانبول. ءا، جاۋىز!
پارىز (شالقالاقتاپ قاپتى تاستاپ جىبەرىپ). ءاي، ءاي، مىنالارعا نە جوق؟ ءا، باي-قۇلاق، تۇقىم ۇرلاعالى جۇرسىڭدەر-اۋ، ءا؟
جانبول. استاپىرالداي، مىنا يتتە ءدىن جوق ەكەن عوي! پارىز (باسپالاتىپ). ە، تۇقىم ۇرلاماساڭ نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ بىلەم سەندەردى. سۇندەت، پروتوكولدە! جاز دەيمىن: «سوسيالدىق تۇقىمعا قول سالدى جاۋلار» دە. پوستوي كالاكايت نەنادى. جاز تەز...
جانبول مەن باكەن اڭىرايىسادى. پارىز سويلەپ تۇرىپ، سۇندەتپەن ىمداسىپ، ەكەۋى كەنەت تۇرا قاشادى. جانبول ساسىپ قالىپ، مىلتىعىن وقتاعاندا، وت المايدى. ساحنا سىرتىندا پارىزداردىڭ داۋسى: اتتان، اتتان!»، «تۇقىم ۇرلاندى، تۇقىم ۇرلاندى... اتتان!..»
جانبول (اڭىرىپ، مىلتىقتى جەرگە الىپ ۇرادى). ءىشىڭدى ۇرايىن، وسى مىلتىقتى قۇرال دەپ... (وتىرادى.)
باكەن (ساسىپ). سورلادىق، بىتتىك. قۇدايدىڭ زارىن قىلدىم عوي ساعان: قورقاقتاۋ اداممىن عوي، وسىندايعا مەنى اۋرە قىلما دەپ... قاپ! اپىرم-اۋ، ەندى. (جالتاقتاپ.) مەن بىلايىراق بارىپ، تىڭ تىڭدايىن... (سىرىلىپ كەتە باستايدى.) جانبول. باكەن!
باكەن (ساحنا سىرتىنان). ءقازىر، ءقازىر...
از تىنىس
جانبول (باسىن كوتەرىپ). ال كورە قالدىم، پالە سالاتىندارى كەلسىن!
ساحنا سىرتىندا شاڭ-شۇڭ داۋىس.
باكەننىڭ داۋسى. ءقازىر كەلەم دەيمىن،قاتىن،اپىرم-اۋ ساعان... ساعان...
ساحناعا جۇپار شىعادى. باكەندى ەتەگىنەن سۇيرەلەپ، اقسۇيرىك كەلەدى.
اقسۇيرىك (سويلەي كەلەدى). قورقارىڭ بار،نەگە ەرەسىڭ وعان؟ جولداس بولعان سوڭ نەگە ولمەيسىڭ بىرگە؟
جانبول (جالت قاراپ). اۋ، اۋ، ە... اقسۇيرىگىم اپىرماۋ، جىگىت ەكەنسىڭ عوي، ۇعا الماي ءجۇر ەكەم عوي.
اقسۇيرىك. بەتىم-اۋ، استىق!
جانبول. قورىقپاڭدار، ۇرى ەمەسپىز، مىناۋ پارىز بەن سۇندەتتىڭ ۇرلاعان استىعى.
جۇپار (اڭىرىپ). اعاي-اۋ، بۇلارىڭ نە؟
جۇپار. ۇرى ۇستادىق دەپ، ولار داۋرىعىپ ءجۇر عوي.
جانبول. ەندى ارينە، ءبىز قارالانامىز. مىناۋ مىلتىق بىردە اتىلادى، بىردە اتىلمايدى. جاڭاعى جەردە تاباندا جاتقىزايىن دەپ ەم، وت المادى. «ۇستاعانىڭ راس بولسا، مىلتىعىڭ بار بولا تۇرىپ، نەگە ايرىلدىڭ؟» – دەيدى عوي.
جۇپار. بىزگە نەگە ايتپادىڭ، اعاي-اۋ؟
اقسۇيرىك. باسە... ويلارى بۇزىق بۇلاردىڭ.
جانبول. ولاي دەمە، اقسۇيرىك، قاتە بولدى. ءوزىم-اق ۇستارمىن دەپ ەم. باستان ايتايىن، جۇپار، تالتاڭباي كەلدى دە، تاس-تالقانىمىزدى شىعاردى عوي: ءبىرىنشى – قامزانى اۋدانعا ايداپ جىبەردى؛ ەكىنشى–مەنى بۇزىقسىڭ دەپ قالقوزدان شىعاردى؛ ءۇشىنشى– سەندەر ۇگىت دەگەن بىردەمەنى تاۋىپ الىپ، تىم ۋاقسىپ كەتتىڭدەر. بارىنە دە وكپەلەدىم. سودان بەرى سولاردىڭ ءىزىن باعاتىن دا جۇرەتىنمىن عوي، كەشە تاپ وسى جەردە ءبىر ۇرا استىقتىڭ تىعىلعانىن سەزدىم. مۇنى تىعۋشىنىڭ ىشىندە وتەمىس كومسومول دا بار، قالاي وكپەلەمەيىن سەندەرگە؟
اقسۇيرىك. ءجون-اق. (جۇپارعا.) مۇنى قايتەمىز ەندى؟
جانبول.تۇرماندار، پالەسىن جەكە كورەيىن، باكەن، سەن دە جۇرە بەر.
باكەن.وتە دۇرىس... (سىرىلا جونەلگەندە، اقسۇيرىك ونى ەتەگىنەن ۇستاي الادى.)
باكەن (شوشىنىپ). ءاي، قاتىن-اي، ويىڭنىڭ باسقالىعىن ىستەدىڭ-اۋ.
اقسۇيرىك. ءاي، شىرىك! قاشان باسقا ەدى ويىم؟
جۇپاp. سۇيتىڭدەر، قوسقا اپارايىق.
جانبول. قۇرىپ قالعىر اقسۇيرىك، وسى جەردە ءبىر ءمۇدىرتتىڭ-اۋ... باكەن، ارقالا قاپتى. كومسومولمەن قاناتتاسپاساق، ءبىز ەندى ولەمىز. (ءوزى ءبىر قاپتى ارقالايدى.)
باكەن (قاپتى كوتەرە الماي). قاتىن... سالىپ جىبەرشى.
اقسۇيرىك (قاتۋلانىپ). بەرى اكەل! (قاپشىقتى جۇلىپ الىپ، ارقالاي جونەلەدى.) جولداستىققا جارامايتىن جارىم!
ءبارىنىڭ سوڭىنان باكەن شىعادى.
شىمىلدىق.
ءۇشىنشى پەردە
ءبىرىنشى سۋرەت
ءبىرىنشى پەردەنىڭ ساحناسى. پەش الدىڭدا كۇنجان نان يلەپ وتىر. ماڭى شاشىلعان ىدىس.
سۇندەت (شوتتى تارس ەتكىزىپ، باسىن كوتەرىپ). جەڭگەي، اۋ جەڭگەي!
كۇنجان (بۇرىلماي). اقىرىن. كەرەڭ دەپ ءبىلدىڭ بە مەنى؟
سۇندەت. ءاي، جەڭگەم-اي، ءىش ورتەنىپ بارادى، سونىڭ سىرتقا تەسىپ شىققان لەبى عوي. (كۇرسىنەدى.)
كۇنجان. ءىشىڭ كۇيسە، تۇز جالا.
سۇندەت. سولاي دەيتىنىڭىزدى بىلەم.
كۇنجان (كۇلە قاراپ). سوعان اشۋلانا قالعانىڭ.
سۇندەت. جۇرەك جارا، جۇرەك، جۇرەك. كۇنجان. قوي ءارى... ءاي، دۇكەنگە باردىڭ با؟ سۇندەت. باردىم.
كۇنجان. باتەڭكە كەلىپ پە؟
سۇندەت. كەلىپتى.
كۇنجان (قاراي قالىپ). كەلىپتى دەيسىڭ بە، ەي؟ ءتۇسى قانداي؟ تۇمسىعى قانداي، ءسۇيىر مە، جالپاق پا؟
تىستان شاپشاڭباي كىرەدى.
شاپشاڭباي.وسى ۇيگە نان يلەمەي-اق قويساڭ دا...كەڭسە بولعان سوڭ، بىرەۋ كەلەدى، بىرەۋ كەتەدى.
كۇنجان. كەرەگى جوق كىسىڭنىڭ. بالاعا بار، جىلاپ جاتىر.
شاپشاڭباي كورشى بولمەگە كەتەدى.
سۇندەت. جەڭگەي، اۋ جەڭگەي.
كۇنجان. باتەڭكە اپەرەسىڭ بە؟
سۇندەت. اقشاڭ بار ما دەسەيشى.
كۇنجان. قوي ءارى، وسى قالقوزدىڭ بار مالىن ءوز قولىڭنان ءبىتىرىپ شىعارىپسىڭ، سەندە اقشا بولماسا، سۋدا بالىق تا بولماس.
سۇندەت (شوشىنىپ). كۇنجان-اۋ، شىن ايتىپ وتىرمىسىڭ؟
كۇنجان. مەن ەمەس، جۇرت ايتادى.
سۇندەت. ماسەلەن كىم؟
كۇنجان.ءبارى دە ايتادى. بىلتىرعى كەلگەن رايكوم دە، راييسپولكوم دە، تالتاڭبايەۆ تا...
سۇندەت (ۇرەيلەنە ءتۇسىپ). نە دەيدى سوندا؟ «سوتقا بەرۋ كەرەك» دەي مە؟
كۇنجان.قوي ءارى، سوعان بولا سوتتاپ... (كۇلە قاراپ.) ەپتى جىگىت دەپ ماقتاسىپ وتىرادى.
سۇندەت (جايلانىپ). مەنى ماقتاعانىن جەككورمەيتىن شىعارسىڭ؟
كۇنجان. نەگە جەك كورەيىن.
سۇندەت. جانىڭا جاقىندايىنشى. (ورنىنان تۇرا بەرگەندە.)
كۇنجان. بەلىم-اۋ، تاپا-تال تۇستە.
سۇندەت ۇستەلدى ورالىپ جۇرە بەرەم دەگەندە، تىستان كىرگەن تالتاڭبايەۆقا سوقتىعىسادى.
سۇندەت. ءا، عاپۋ ەتىڭىز، عاپۋ ەتىڭىز.
كورشى بولمەدەن بالا كوتەرىپ شاپشاڭباي شىعادى.
شاپشاڭباي.
ءباۋ-باۋ-باۋ،
الديلەيدى اكەسى-اۋ،
ءباۋ-باۋ-باۋ.
تالتاڭبايەۆ (ۇستەلدىڭ تورىنە وتىرىپ، جىمىڭداپ). ە، باسە، جەڭگەيگە ءسۇيتىپ كومەكتەس. سەن بار توي، ءاي. (كۇلىپ.) مەن بايقاپ ءجۇرمىن، بالا باعۋعا ولاقسىڭ.
شاپشاڭباي (جايراڭداپ). اينالدىق بالاسىنان... اكەسىنىڭ بالاسى، اكەتايىنىڭ بالاسى...
تالتاڭبايەۆ.ەتو ەششە ۆوپروس.
شاپشاڭباي. سۇيەدى اكەسى. وسىرەدى اكەسى. وقۋعا بەرەدى اكەسى. اكەسى قۇساپ كولحوزدى باسقارادى بالاسى...
تالتاڭبايەۆ.توجە ۆوپروس.
شاپشاڭباي. ەمىزەسىڭبە، ماماسى؟
كۇنجان. اۋلاق.
شاپشاڭباي (تالتاڭبايەۆقا). جەڭگەڭ سكاندال...تارتىپكە باعىنبايدى...
تالتاڭبايەۆ. ەتو دا. جۇمىس ەزەدى، جۇمىس – ايەلدىڭ جاۋى، وسوبەننو قازاق ايەلدەرىن. كەنت ايەلدەرىن كورسەڭىز...
كۇنجان. ولار قايتەدى؟
تالتاڭبايەۆ (كوزىن قاداپ). تىراي-تىراي، راي-راي، تام- تام-تام... دا... سولاي، جەڭگە.
كۇنجان. ولارداي بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟
شاپشاڭباي. مىنا بالاڭدى ەمىزۋىڭ كەرەك.
كۇنجان. ال قاباتتاستى. ءوي پەرى!
شاپشاڭباي.
ءباۋ-باۋ-باۋ،
شەشەن المايدى-اۋ،
ءباۋ-باۋ-باۋ.
باكەندى ەرتىپ پارىز كىرەدى.
پارىز (داۋرىعا كىرىپ). تالتاڭبايەۆ جولداس، باكەن بولشيەۆيك ەكەن. «بولشيەۆيك بولساڭ، كومسومولداردىڭ ۇرلىعىنا كۋا بول» دەدىم بۇعان. وسىلاي دەدىم عوي، ءا؟ «بولايىن»، – دەدى ساباز.
شاپشاڭباي. ءا،سابازىم!
سۇندەت.وتىرا قالىڭىز، باكە. (ورىندىق ۇسىنادى.)
تالتاڭبايەۆ (پارىزعا). ول،شىراق، مىنا پاقىرىڭىزدىڭ باسشىلىعىنىڭ ارقاسىندا. دۇرىس باسشىلىقتىڭ ارقاسىندا شىعىپ وتىرعان بەلسەندى بۇل.
سۇندەت. ءام جانە كوتەرمەلەۋىڭىزدىڭ ارقاسىندا...
پارىز.جولداس تالتاڭبايەۆ! ءسىز ءتارتىپ بەرسەڭىز، مەن سوناۋ ايىپتىلاردى...
تالتاڭبايەۆ.دا... (كەرىلىپ.) الدىمەن رايكومعا راپورت جازۋ كەرەك. جاڭا حاتشى كەلگەن دەيمە-اۋ. جاڭا كىسىگە جۇمىس جاعدايىن تانىستىرىپ قويماساق. ءتارتىبى قانداي بولادى...
شاپشاڭباي. ءسۇيتىڭىز، ءسۇيتىڭىز، بولشيەۆيكتىك قارقىنمەن جۇمىس اتقارىپ جاتقانىمىزدى ايتىپ قويساڭىز...
تالتانبايەۆ (كوتەرىڭكى). وزدەرىڭە بايگە الىپ بەرەيىن بە، ءا؟ شىعارايىن با اۋدانداعى ءبىرىنشى كولحوز عىپ؟
پارىز. سۇندەت.
شاپشاڭباي. شىعارىڭىز، شىعارىڭىز!.. تالتاڭبايەۆ (كۇنجانعا). ءسىز ايتىڭىز،جەڭگەي، تۇراما سۇيتۋگە؟ (كۇنجان قىلىمسىپ بەتىن سىزىپ وتىرادى، پارىزدار وعان تەلمىرىپ)
شاپشاڭباي. ايتشى، قاتىن، «تۇرادى» دەشى.
كۇنجان (كۇلىپ). تۇرادى، تۇرادى.
تالتاڭبايەۆ.ەندەشە كىرىستىك. (قالام-قاعازىن دۇرىستاپ جازادى، جازعانىن وقىپ وتىرادى.) راپورت. بولشيەۆيكشە كۇرەسە ءبىلۋىمىز ارقىلى... سونىمەن بايلانىستى... ءام جانە تاپ جاۋىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ ۇستاۋىمىز ارقىلى... ءام جانە تونىن اينالدىرىپ كيگەن كومسومولداردىڭ...
پارىز (كۇلىمدەپ، سۇندەتكە). كومسومول قورىقپايدى دەگەنىڭ قايدا، قالاي ساستىردىم جۇپارىڭدى تۇندە.
سۇندەت. راس، جامان ساستى.
پارىز. ءدىنىنىڭ بەرىگى-اي كاپىردىڭ. سونشا ساسقاندا دا جالىنا بىلمەدى-اۋ.
سۇندەت. ءام جانە ءتىلىن تارتپادى، ءا؟
پارىز. قىرقارمىن ءتىلىن، مىنا دۋدار باسىم امان بولسىن. مۇنىڭ قالامى – مەنىڭ قالامىم، مىنا جازىپ جاتقان ءسوزىنىڭ ءبارى – مەنىڭ جۇرەگىمدەگى ءسوز.
سۇندەت. ءاي، ايتشى قۇدايشىلىعىڭدى! بۇگىن تويلايمىز عوي، ءيا؟ سوقادان پار اتتى دوتارتىپ التىن، مەن پالتاۋعا اراققا جىبەردىم.
پارىز (سۇندەتتى يىقتان ۇستاپ). تويلايمىز! ەمبەرگەنگە تاپسىردىم، كوپكە قاراي قىز-كەلىنشەكتى توپىرلاتىپ قۋىپ كەل دەپ.
سۇندەت. ايتشى قۇدايشىلىعىڭدى، جۇپار مەنىكى بولادى عوي، ءا؟
پارىز (تاسىپ). سەنىكى، نە سۇراساڭ دا بەرەم بۇگىن. كوپ ۋاقىتتان بەرگى جانتالاسقان جۇمىستىڭ بۇگىن ۇشىعىنا شىققانداي بولدىم.
سۇندەت. ۋھ، تاستى جۇرەك! مەن باقىتتىمىن.جىرلايمىن. (سۇندەت باستاپ، پارىز قوسىلادى.)
ءبىز جاسايمىز:
بايلىق، اتاق –
ءبارىن تىقتىق قالتاعا.
مەن بەلسەندى ۋدارنيكپىن،
مىنا مۇشە القاعا.
بۇرىس ءىستى بۇركەپ، قىمتاپ
جۇرت كوزىندە سۇتتەي اق.
جارىسقاندى قيراتامىن،
تالتاڭبايەۆ بىزگە جاق.
شاپشاڭباي (سەكىرىپ). Oh، وھ!
تالتاڭبايەۆ (باسىن كوتەرىپ). ۆوت چتو، بارىڭدە مىنا ۇيگە شىعىڭدار. اتو مەشايت ەتەسىڭدەر.
شاپشاڭباي.سۇيتەيىك،سۇيتەيىك... جۇرىڭدەر...
شاپشاڭباي، پارىز، سۇندەت، باكەن، وتەمىس كەتەدى.
كۇنجان (كۇلە قاراپ). مەن دە كەتەيىن بە؟
تالتاڭبايەۆ. الدا ساقتاسىن، ءسىزدى نە دەگەن ادام قۋار؟ (كۇلىمسىرەپ قاراپ وتىرىپ.) جەڭگەي! ۆەليكيي وكەان تولقىنداپ، كوبىگى اسپانعا اتىپ، جيەگىنە لىقسىپ، شاپشىپ جاتادى. پونياتنو؟.. مەنىڭ جۇرەگىم دە سول، ءسىز ءبىر وڭنان سوققان جىبەك جەل بولدىڭىز دا، وڭاشا قالعان سايىن وي تەڭىزىن تولقىنداتىپ، لىقسىتىپ، القىمعا اكەپ تىعىپ، بۋلىقتىرىپ... پونياتنو؟
كۇنجان (قىلىمسىپ). تىم قاتتى ايتتىڭىز-اۋ.
تالتاڭبايەۆ. ىمم... تىم قاتتى دەيسىز بە؟
كۇنجان. بەتىم-اي، ىلعي ۇيات ءسوز...
تالتاڭبايەۆ.سىپايىسى قانداي بولادى؟
كۇنجان (كۇلىپ). كەشەگى ءبىر ايتقانىڭىز.
تالتاڭبايەۆ. سول سوزدەن شىعاسىڭ عوي،ءا؟
كۇنجان. ايەلىڭىزدى قايتەسىز؟
تالتاڭبايەۆ.ايەل دەگەنىن ماعان پەرشاتكە الماستىرعانمەن ءبىر، ەسكىسىن تاستايمىن، جاڭاسىن كيەمىن... ۋاعادا عوي، ءا؟
كۇنجان. بولسىن...
تالتاڭبايەۆ (ورىندىعىن سۇيرەتە كەلىپ كۇنجاننىڭ جانىنا وتىرادى). قاشان كەتەمىز سوندا؟
كۇنجان. قاشان دەيسىز بە؟ (ويلانادى.)
كورشى بولمەدەن بالا كوتەرىپ شاپشاڭباي شىعادى.
شاپشاڭباي. ءباۋ-باۋ-باۋ، الديلەيدى... (سىبىرلاسىپ وتىرعان تالتاڭبايەۆ پەن كۇنجانعا قادالا قاراپ.) ىم-م... تىم سروچنىي جۇمىس ەكەن، پوناتنو بولدى. (قاقىرىنادى.)
تالتاڭبايەۆ (بۇرىلىپ). نۋ، تى... (تۇرىپ قاعازىنا بارادى.) پريامو نە زنايۋ. (قاعازىن سۇيرەپ كورشى بولمەنىڭ ەسىگىن اشادى.) ءاي، شىعىندار بەرى، مەن بارام وندا.
بولمەدەگىلەر شىعادى. تالتاڭبايەۆ سول بولمەگە كىرەدى. پارىز بەن سۇندەت سىبىرلاسىپ، كۇلىپ تۇرادى. باكەن مەن وتەمىس تىسقا شىعادى. از تىنىس. كۇنجان بۇرتيىپ كورشى بولمەگە بەتتەيدى.
شاپشاڭباي (بالانى كۇنجانعا ۇسىنىپ). الا كەت مىنانى. كۇنجان. ءاي پەرى! (كەتەدى.)
شاپشاڭباي (شاتىناپ). ال دەيمىن، ەي (ول دا كەتەدى.)
سۇندەت (ءماز بوپ كۇلىپ). ءاي، جىندى ءوزى، وسى كۇنگە شەيىن دىم سەزبەي كەلدى.
پارىز. ءقازىر سەزە قالدى دەپ تۇرمىسىڭ؟
سىرتقى ەسىكتەن گارمون كوتەرىپ ەمبەرگەن كىرەدى.
پارىز. ءا، ەمبەرگەن...
ەمبەرگەن. كىرگىزەيىن بە؟
سۇندەت. ويباي، اكەل!
ەمبەرگەن سىرتقى ەسىكتى اشادى، ءبىر قىز، ەكى جاس ايەل كىرەدى. بۇلار ەسىك الدىڭدا ۇيالىپ تۇرادى.
ەمبەرگەن سۇندەتتەرگە بارىپ سىبىرلاسادى.
قىز. ماسقارا-اي، ەندى قايتتىك؟
ءبىرىنشى ايەل (كۇرسىنىپ). جۇرت بەتىنە قاراۋدان قالدىق قوي!
ەكىنشى ايەل. قويىڭدارشى،زامانداس قۇربىلار...
ءبىرىنشى ايەل. قوي ءارى...
سۇندەت (جازۋ ۇستەلىنە شىعىپ وتىرىپ). ەمبەرگەن، باستا! (ايەلدەرگە.) ءاي، بەرى كەلىندەر. ە، ادام كورمەپ پە ەدىڭدەر؟.. (ەمبەرگەن گارمون تارتادى. ەكىنشى ايەل ولارعا جاقىندايدى، اناۋ ەكەۋى قوزعالمايدى. ءان.)
جان قالقا، سۇيدىرەسىڭ، كۇيدىرەسىڭ،
الدىندا التىن باسىم يدىرەسىڭ.
كۇلسەڭ– كۇن، قۋانىشىم جۇرەك جارىپ،
قايعىرساڭ قاباعىمدى تۇيدىرەسىڭ.
كۇلشى، قالقام، كۇلە عوي،
كۇلمەگەنىڭ كۇنا عوي،
قانشا ايتقانمەن، زامانداس،
ءقادرىمدى بىلە عوي
سوڭعى تاقپاق قايتالاپ ايتىلادى. سۇندەت ورىندىقتان قارعىپ ءتۇسىپ، شاپانىن جىرىپ تاستاپ، تاپىرلاپ بيلەگەن بولادى. سىرتقى ەسىكتەن جۇپار، وعان تاياۋ حايدار كىرەدى. حايداردىڭ باسى اق شۇبەرەكپەن تاڭۋلى. گارمون، ولەڭ كەنەت توقتالادى.
سۇندەت (ەنتىگىپ، كۇلىمدەپ، ءتوسىن اشىپ،جۇپارعا). سىزگە ىنتىق جۇرەك.
جۇپار (سۇرلانىپ). تارت ءتىلىندى. مالعۇن! كەت بىلاي الدىمنان! (سۇندەت شوشىنىپ شەگىنشەكتەي بەرەدى.) قىز (ۇمتىلا ءتۇسىپ). جۇپار، قۇتقار ءبىزدى! جۇپار (وعان بۇرىلىپ). قايتا بەر.
ءبىرىنشى ايەل مەن قىز قۋانىسىپ شىعا جونەلەدى. ەكىنشى ايەل جالتاقتاپ، و دا شىعادى. جۇپار مەن حايدار كورشى بولمەگە كىرەدى. از تىنىس.
پارىز (ەمبەرگەنگە). ءاي، الگىلەر كەتىپ قالماسىن، شاقىر. سەندەردىڭ ۇرەيلەنە قالاتىندارىڭ-اي...
ەمبەرگەن كەتەدى.
سۇندەت (ۇستەل ۇستىنە شىعىپ وتىرىپ). پارىز، مەن جۇپارىڭنان بەزدىم.
پارىز. تالاسىپ جۇرەرسىڭ.
سۇندەت. اتاما، كوزى تۋ سىرتىڭنان شىقتى ما ەكەن دەپ ەدىم. نو كەز!.. الگى حايداردى تىم قاتتى ۇرعىزىپپىز-اۋ!
سۇندەت ماحوركەدەن ۇلكەن عىپ شىلىم ورايدى. پارىز ەكى اياعىن ۇستەلگە سالىپ، باسىپ قابىرعاعا تىرەپ وتىرادى.
پارىز. سۇندەت، بۇدان بىر-ەكى جىل بۇرىن نە ويلاپ ەڭ، شىنىڭدى ايتشى.
سۇندەت. مەن بە؟ كامپەسكەگە ۇشىراپ، جەر اۋىپ كەتەم عوي دەپ ويلاپ ەم.
پارىز (كۇلىمدەپ). جەر باسىپ ءجۇرمىز، ءا؟
سۇندەت. ءام جانە بۇدان بىلاي دا باسارمىز!
تىستان جاقسىلىق پەن قامزا كىرىپ، ەسىكتە اڭعارىلىپ تۇرادى.
جاقسىلىق. بۇل نە كورىنىس؟ ءبىز قايدا كەلىپ تۇرمىز وسى؟ قامزا. بۇل كەنسە. مىناۋ سچەتاۆود. (سۇندەت ۇستەلدەن تۇسە باستايدى.) اناۋ پارىز دەيتىن بەلسەندى.
پارىز باسىن كوتەرىپ دۇرىستالىپ وتىرادى. جاقسىلىق ۇستەلگە جاقىندايدى. سۇندەت شەگىنشەكتەپ شكاف جاققا ىعىسادى. ءبىرسىپىرا ۋاقىت بىرىنە-بىرى قاراۋمەن وتىرادى.
جاقسىلىق (سۇندەتكە). باسقارما اعاسىن كورۋگە بولار ما ەكەن؟
سۇندەت. ءام جانە وكىل جولداستى دا ما؟ (كورشى بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ.) باسقارما، وكىلگە كەرەك بولدىڭىزدار.
ءىرى ادىمداپ تالتاڭبايەۆ، بالاسىن كوتەرىپ باسقارما شىعادى. جۇپار مەن حايدار شىعا كەلىپ قامزاعا جۇگىرەدى.
جۇپار. حايدار. قامزا! كەلدىڭ بە؟ (قامزانى ەكى جاقتان قۇشاقتايدى. ءماز بولىسادى.)
تالتاڭبايەۆ (سۇندەتكە). Aپy ەتىڭىز، مەن كىمدى كورەم؟ (جاقسىلىق وعان تىكسىنە ءبىرسىپىرا قاراپ). رايكوم حاتشىسىن كورىپ تۇرسىز.
تالتاڭبايەۆ (سەلت ەتىپ، ساسىپ). ويباي-اۋ، تۋۋ... (ساسقالاقتاپ قولىن ۇسىنادى.) تالتاڭبايەۆ بولام. (پارىزدار ۇرەيلەنىسەدى، كۇنجان دا شىعادى.)
جاقسىلىق (سالقىن عانا قولىن بەرىپ). ءسىزدى كىم جىبەردى مۇندا؟
تالتاڭبايەۆ (اپالاقتاپ). ءا، پوجالۋيستا، ماندات. (مانداتىن بەرەدى. جاقسىلىق الىپ وقيدى.)
سۇندەت (لارىزدىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ). سۇمدىق بولماسا يگى ەدى دەيمىن.
پارىز (وعان سىبىرلاپ). مەن دە ويلاپ تۇرمىن. (ەكەۋى ءبىرىنىڭ قۇلاعىنا ءبىرى كەزەك سىبىرلاپ تۇرادى.)
جۇپار (قامزاعا). سۇراما، سۇمدىق دەيمىن.
قامزا. ءبارىن دە جاڭا ەسىتتىم.
حايدار. مىنا مەنىڭ باسىمدى جارعانىن ەسىتتىڭ بە؟
قامزا. قالقوزشىلاردى شاقىرا كەلدىك، ءقازىر جينالىس اشامىز. (تەرەزەگە قاراپ.) ءا، جانبول كەلىپتى، ءجۇر، سوعان بارايىق.
ۇشەۋى شىعىپ كەتەدى.
تالتاڭبايەۆ (قالباڭداپ). پوجالۋيستا، پوجالۋيستا، سۇندەت، شىعار ەسەبىڭدى.
شاپشاڭباي (ۇمتىلىپ). شىعار، شىعار... ءۇي ۇستەلگە.
سۇندەت دەرەۋ تارتپاسىنان قۇشاق-قۇشاق قاعاز شىعارىپ، ۇستەلگە ۇيەدى.
جاقسىلىق (تاڭىرقاپ). بۇلارىڭ نە؟
تالتاڭبايەۆ.باسقارما. ەسەپ،ەسەپ... كولحوزدىڭ جۇمىسى.
جاقسىلىق (سالقىن، ورنىنان تۇرىپ). مۇنى تەكسەرۋگە بريگادا كەلەدى. ءجۇر، باسقارما، الدىما ءتۇس، كورسەت جۇمىسىڭدى. ءقازىر كولحوزشىلاردىڭ جيىلىسى بولادى، ەسەبىڭدى بەر.
تالتاڭبايەۆ. پوجالۋيستا، پوجالۋيستا. باسقارما، تاستا بالاندى.
شاپشاڭباي. ءما، ماماسى، ءما، ءما... (بالانى كۇنجان الىپ، بولمەگە تاستاپ شىعادى. ەسىكتەن جاقسىلىق شىعادى.)
شاپشاڭباي ( تالتاڭبايەۆقا ەسىك الدىندا). ماقتاي كورىڭىز مەنى، ماقتاي كورىڭىز... ءسوزىڭىز ەم عوي...
بۇلار دا شىقتى.
پارىز (ەسىككە بارىپ قايتا كەلىپ، سۇندەتكە). ەسىتتىڭ بە؟ ءقازىر جيىلىس ىستەيدى بۇلار.
سۇندەت (شوشىنىپ ۇشىپ تۇرادى). ءقوي-اي... قۇرىپپىز وندا!.. (پارىز كەتەدى، سۇندەت قاعازعا سۇيەنىپ وتىرىپ قالادى.)
كۇنجان (تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ، كۇلىمسىرەپ). تۋۋ... كەلە بەرەدى، كەلە بەرەدى، بىرىنەن ەكىنشىسى ءتاۋىر. كەلگەندە اقىرا، جەكىرە كەلەتىنى نەسى ەكەن؟ شاي قايناتىمعا بارماي، جايىلىپ ءتۇسىپ، «جەڭگەيلەپ» استى-ۇستىڭە تۇسە باستايدى-اۋ. تالتانبايەۆ تا ءسۇيتتى. بىلتىرعى رايسپولكوم دا ءسۇيتتى. «رايونو» دەيتىن بىرەۋى دە... ە... تارعىل وگىز سىقىلدانعان تاعى بىرەۋى... اتى كىم ەدى سونىڭ؟ سۇندەت، سۇندەت، بىلتىرعى ءبىزدىڭ ۇيدەن سەنى قۋىپ شىعاتىن جىگىتتىڭ اتى كىم ەدى؟.. الگى سەنى دە، باسقارمانى دا ۇيدەن قۋىپ شىعىپ.. تۋۋ، قىزىق ەكەن-اۋ... (جىرقىلداپ كۇلەدى. ۇستەلدە سۇيەنىپ.) ءاي، رايكوم نە ايتتى؟ تىم قىسىپ كەتتى مە؟ باسقارمانى سوتتاپ جۇرمەي مە؟
سۇندەت. ون جىلعا جەر اۋدارادى.
كۇنجان. كوتەك! نەگە ولاي كوپ؟
سۇندەت. قىلمىسىنا قاراساڭ اتىپ تا جىبەرەر. مەنىڭ قايتا، جەڭىلدەتىپ وتىرعانىم.
كۇنجان. ءباتىر-اي... تالتاڭبايەۆقا تيمەيتىن شىعار، ءا؟
سۇندەت. سەگىز جىلعا تۇرمە.
كۇنجان. قويشى، پەرىشتەنىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ جۇرەر... ساعان تيمەيدى عوي، ءا؟
سۇندەت (باسىن سالبىراتىپ). اعىلۋ.
كۇنجان. ءا؟
سۇندەت (قاتتى). اعىلۋ!..
كۇنجان. سۇمدىق-اي! (كەيىن كەتەدى.) قۇرىسىن، بارىندە قىل ۇستىندە ەكەنسىڭدەر عوي، ويناساڭ دا ويىنداعىڭدى ايتاسىڭ. (تەرەزەدەن قاراپ.) وي، اقسۇيرىك، اقسۇيرىكپىسىڭ؟ اقسۇيرىك دەيمىن، كەلىپ كەتشى مۇندا.. اقسۇيرىك، اقسۇيرىك! (از تۇرىپ بۇرىلادى. اشۋلى.) سالداقى! كەكىرەيە قالىپتى. قىستى كۇنى جۋىندىمدى سۇراپ مازا بەرمەپ ەدى، جەتىسە قالۋىن.
سۇندەت (باسىن كوتەرىپ). جول انىقتالدى، ەندىگى جول ءبىر عانا. (كەنەت ورنىنان تۇرىپ.) كۇنجان، كۇنجان! (جۇگىرىپ كۇنجان كەلەدى.) كەل، كەتەمىز!
كۇنجان. بەتىم-اۋ، تاپا-تال تۇستە مە؟
سۇندەت. تۇستە ەمەس، تۇندە. بۇگىنگى تۇننەن قالمايمىز. بۇيىمىڭدى ءبۋىپ-تۇي، ءتۇسىندىڭ بە، ءبۋىپ-تۇي. كەرەكتى زاتىڭنىڭ ءبىرىن قالدىرما سەنىڭ جاققان وتىڭ ءىشتى الىپ-جالاپ بارادى. جۇرەكتىڭ القىنعانىن كورسەڭ... تىڭدايمىسىڭ ءدۇرسىلىن؟
كۇنجان (بەتىن سىزىپ). بەتىم-اي، قايسىسىنا جەتەم بۇلاردىڭ. تالتاڭبايەۆ تاق ءۇيىپ بارادى، بۋدا...
سۇندەت. كونەمىسىڭ؟
كۇنجان. بەتىم-اۋ، تاپا-تال تۇستە مە؟
سۇندەت. تۇندە كەتەمىز، تۇندە... (شەتكە قاراپ.) شىن مەڭىرەۋ بولماسا يگى ەدى وسى يت...
تىستا قاتتى سويلەگەن بىرەۋدىڭ داۋسى. سۇندەت پەن كۇنجان تىڭداي قالادى.
داۋىس. ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ جاڭا باسشىلىعى بۇل سياقتى قاتا جۇمىستاردىڭ ءبارىن اشىپ، سونى تۇزەتۋدىڭ شاراسىنا كىرىستى.
كۇنجان. و كىم؟
سۇندەت (اقىرىن باسىپ، تەرەزەگە جەتىپ.) رايكوم.
كۇنجان. كىمگە ايتىپ تۇر؟
سۇندەت (تەرەزەدەن قاراپ). كالقوزشىلارعا. ءبىز ۇيدە وتىرا بەرىپپىز، تىستا جيىلىس بولىپ جاتىر ەكەن.
كۇنجان. ءباتىر-اۋ،نە دەيدى وسى... (بۇ دا تەرەزەگە ۇڭىلەدى.)
داۋىس. وتىرىك بەلسەندىلەردى، ءتۇسىن بوياعان، قالقوزعا جەتىك كۇرت بولعان تاپ جاۋلارىن بۇگىننەن باستاپ الاستاۋ كەرەك!
كۇنجان. نە دەيدى؟
سۇندەت (قۇلاعىن تىگىپ). توقتا.
داۋىس. كولحوزشىنى اۋقاتتى، كولحوزدى شىن بولىشيەۆيكتىك كولحوز ەتەمىز! (دۇرىلدەگەن الاقان داۋسى.)
كۇنجان. ءبارى دە ءماز، جۇزدەرى جايراڭ. ءبىز دە قۋانامىز با، شاتاۆوت؟
سۇندەت. ولاردىڭ ءسۇيىنىشى بىزگە كۇيىنىش.
كۇنجان. قويشى، جاقسى ءسوز بۇيىرماي ما ساعان!
شاپشاڭباي اسىعىس كىرەدى.
شاپشاڭباي. قاتىن،تەز جينا، بولدىر،ءقازىر كەلەدى.
كۇنجان. و كىم؟
شاپشاڭباي. بريگاد كەلەدى، بريگاد... اۋداننان بريگاد جىبەرىپتى. تالتاڭبايەۆ كەتەتىن بولدى. يت ەدى ءوزى، ءا، ءتارتىپ، ءتارتىپ دەپ تاۋىمدى شاعىپ بولىپ ەدى. سەنىڭ شە، قاتىن، ءا؟ مىناۋ رايكوم جىگىتتىڭ سىربازىن بايقادىڭ با، قاتىن، ءا؟ جىگىت-اق-اۋ، ءا؟
كۇنجان. «ءتۇسى تاۋىردەن تۇڭىلمە» دەگەن عوي.
شاپشاڭباي.ءتۇسى دە ءتاۋىر، ءىسى دە ءتاۋىر. تالتاڭبايەۆقا «سەنى اتۋ كەرەك!» دەگەندە، ايىزىمنىڭ قانىپ كەتكەنى-اي.
سۇندەت (كۇرسىنىپ). تىم ءتاۋىر ەكەن. وزىڭە نە ايتتى؟
شاپشاڭباي (كىرگەننەن ءىشىن جيناۋمەن بولادى). «ورنىڭنان الىپ، سوتقا بەرەم»، – دەپ جاتتى. ويىن عوي، بول، قاتىن! بىرەر كۇن ءۇيىندى ءتاۋىر ۇستا، ۇيرەنە كەلە وپىرتاسىڭ عوي، ۇيرەنەدى عوي. ادامنىڭ بالاسى. ءوزىمىزدىڭ بالا.
سالبىراپ تالتاڭبايەۆ كەلەدى.
تالتاڭباەۆ. جەڭگەي، مەنىڭ زاتتارىمدى اپەرشى.
كۇنجان. ونى قايتەسىز؟
تالتاڭبايەۆ. كەتەم.
كۇنجان. بەتىم-اۋ، تاپا-تال تۇستە مە؟
تالتاڭبايەۆ. كۇتتىرمە،جەڭگەي.
كۇنجان (تىرجىڭ ەتىپ). كەرەك بولسا، ءوزىڭ ال.
تالتاڭبايەۆ.ءا،عاپۋ ەتىڭىز.(كورشى بولمەگە كىرەدى.)
كۇنجان (سۇندەتكە جاقىنداي ءتۇسىپ، سىبىرلاپ). ءاي، ءاي، كوندىم. قاشان كەتەمىز؟
تالتاڭبايەۆ (كورشى بولمەدەن شابادانىن سۇيرەپ). قوش، جەڭگە. ال، باسقارما، ە، شاتاۆوت جولداس، سىزدەرمەن ۇزاماي كەزدەسەرمىز... كەزدەسەرمىز.
سۇندەت. جالعىز كەتەسىز بە؟
تالتاڭبايەۆ. ازىرگە پارىز قوساقتالدى.
تالتاڭبايەۆ كەتەدى. شاپشاڭباي ايەلىمەن سىبىرلاسىپ، كۇلىسەدى.
سۇندەت (باسىن شايقاپ). كەزدەسەرمىز دەيدى، ءا؟.. كەزدەسەرمىز... ءام جانە پارىزدا كەتەدى.... (شاپشاڭبايعا قاراپ). وسى نەسىنە ءماز بوپ تۇر جانىم-اۋ؟.
قامزا كىرەدى. كوتەرىڭكى.
شاپشاڭباي (اپالاقتاپ). قامزا، قامزا... قاشان كەلەدى بريگاد؟
قامزا (جاعالاي قارانىپ). كەلىپ تۇر. (تەرەزەگە بارىپ.) كىرىڭدەر. (تىستاعى بىرەۋمەن سويلەسكەن بولادى.)
شاپشاڭباي. دۇرىستال، قاتىن، شەتتەن كەلگەندەردى قارسىلاي ءبىلۋشى ەڭ عوي. بۇل اۋداننان كەلگەن بريگاد، ۇمىتپا.
كۇنجان (قىلىمسىپ، بوي-باسىن دۇرىستاپ). قويشى، وسى بويىممەن قارسىلايمىن دا. زامانداستار، قۇربىلار شىعار، ايىپتاماس، ازىلگە كەلسە... (كۇلىمدەيدى.)
شاپشاڭباي (ارسالاڭداپ). اينالايىن قاتىن-اي، سەنىڭ ورنىڭ باسقا-اۋ... (شاپشاڭبايمەن كۇنجان ەسىك الدىندا.)
تىستان جانبول، اقسۇيرىك، جۇپار كىرەدى. جانبول ۇستەلدىڭ تەرىنە، اقسۇيرىك پەن جۇپار ەكى جاعىنا وتىرادى. شاپشاڭباي، سۇڭدەت، كۇنجاندار بۇعان تۇسىنە الماي، اۋىزدارىن اشىپ قالادى.
قامزا. ال، قالقوزشىلار بريگاداسى، جۇمىستى باقايشاعىنا شەيىن تالداپ، تەكسەرىپ الىندار.
جانبول. ماقۇل. باسقارما، دەلاڭدى اكەل، دەلاڭدى!
شاپشاڭباي (اڭىرىپ). قالايشا، ءا؟.. و كىمنىڭ ءتارتىبى؟
جانبول. جانبولدىڭ ءتارتىبى! شاتاۆوت، شىعار بەرى جۇمىستى! ءتورت جىلداي شوتتى تارسىلداتىپ ەڭ، ەندى قالتىلداتارمىن بالەم!.. (سۇندەت سالبىراپ شكافتى اشادى.)
كۇنجان (اۋىر كۇرسىنىپ، كوپكە). قۇرىسىن، قۇرىسىن... قالقوزشىعا قاتىن بولعان ايەلدىڭ دە ارمانى بار ما ەكەن؟..
شىمىلدىق.
You Might Also Like
-
— ءاي، قوياسىڭ با، — دەپ ءمىنايدار باسىن كوتەرىپ الدى. — جەتتى عوي... كىسىنى ورىنسىز كۇيدىرەسىڭ؟!
