تامۇقتاعى تاڭ
ەكى ءبولىمدى قاھارماندىق دراما
قاتىسۋشىلاP
قايسار التايەۆ — تۇتقىن قازاق.
سامار ساداقبايەۆ — پارتيزان قىرعىز.
ويران سۇلتانوۆ — تۇتقىن وزبەك.
ميكولا تاراسوۆيچ دانكو — جۇمىسشى.
سيۋزاننا — فرانسۋز قىزى.
نەي — فرانسۋز ارمياسىنىڭ گەنەرالى.
ناگەل — نەمىس وفيسەرى.
يالمار — نەمىس سولداتى.
تۇتقىندار، نەمىستەر.
وقيعا 1943 جىلى وڭتۇستىك فرانسيادا بولادى.
ءبىرىنشى ءبولىم
پرولوگ
اۋىر ىڭىرسىپ قينالا اينالىپ تۇرعان گلوبۋس سوعىس ءورتىنىڭ قۇشاعىندا جاتقان جەر شارىن بەينەلەيدى. اسپان قۇشا لاپىلداپ سول جالىننىڭ ىشىنەن بومبالار گۇرسىلدەپ، زەڭبىرەكتەر كۇركىلدەپ، ادامزات الۋان تىلدە ءۇن قاتادى. ءبارىنىڭ دە ايتارى ءبىر عانا ءسوز:
— قۇتقارىڭدار قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار!
پەردە اشىلعاندا كورەرىمىز: كوك دۇنيەنى شەڭگەلدەپ ءبۇرىپ جاتقانداي كورىنەتىن تەمىر تىكەندى داجال بۇعاۋلار. سول داجال بۇعاۋدىڭ قۇرساۋىنىڭ ىشىندە ەكى-ۇشتەن ءار جەردە بىرىنە-بىرى سۇيەنىپ ءتىرى ولىك — تۇتقىندار جاتىر. ولاردىڭ جۇرەكتەگى زارىن مۋزىكا زارلاتادى، وزدەرى ءۇنسىز، قيمىلسىز.
الىستان سيۋزاننانىڭ داۋىسى ەستىلەدى.
سيۋزاننانىڭ داۋىسى. تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار! مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن كىمدەرىڭىز بار؟ مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن كىمدەرىڭىز بار؟ تۇتقىن مىرزالار. بولشيەۆيك مىرزالار. ايتىڭىزدار، مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن كىمدەرىڭىز بار؟
1-تۇتقىن. انا ءبىر سالداقىنىڭ ءبىزدى «مىرزالار» دەپ كەلەمەجدەۋىن-اي، ءا!
ويران. توقتاشى، ءوزى بىردەڭەنى ايتىڭدار دەپ كەلەدى.
1-تۇتقىن. ەي، لاعناتتار، ادامدى مۇنشا نەگە قورلايسىڭدار؟! تىم بولماسا، سول مايمىلدان ۇيالساڭدارشى، ۇياتسىزدار.
قايسار (ويلانا سويلەپ). توقتاڭدارشى. سول قىزدىڭ جۇرەگى مۇنشا نەگە جىلايدى؟
ويران. مۇنداي جىلاستى كورسەمشى.
قايسار (سىرتقا داۋىستايدى). اۋ، بيكەش، ىزدەگەنىڭىز مەن بولارمىن، بەرى كەلىڭىز.
1-تۇتقىن. ەستىگەن جوق.
ويران. باۋىرىم-اۋ، جىنداندىڭ با؟ نە دەپ وتىرسىڭ؟
قايسار. ساقتان! مەنىڭ جىنىم سەنىڭ مىناۋ بۇعاۋىڭدى تالقانداپ كەتپەسىن. (كۇبىرلەپ.) ەزدەرشە ەزىلە بەرمەي، ەرلەرشە ەرلەن، جىگەرلەن!
ويران. سەنىڭ ەرلىگىڭ وسى ما؟ وسىنداي يت قورلىققا كونۋ مە؟
قايسار. ءيا، مەن ءدال وسى قورلىققا كونەمىن، كوكۋ عانا ەمەس، قۋانامىن.
سيۋزاننا كەلە جاتىر.
سيۋزاننا. تۇتقىن مىرزالار! بولشيەۆيك مىرزالار! مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن كىمدەرىڭىز بار؟ بىلسەڭىزدەر ايتىڭىزدار. مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن كىمدەرىڭىز بار؟ (ول سونى ايتىپ وتە بەرەدى.)
قايسار. مەن بارمىن.
سيۋزاننا (توقتاي قالىپ كوزىلدىرىگىن الادى دا، ۇزاق قادالادى). ءسىز بە؟
قايساp. ءيا، مەنمىن.
سيۋزاننا. ءسىز مايمىلدىڭ تابيعاتىن تاني ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟
قايسار. تابيعاتىن بىلمەسەم دە، وپەراسيا جاساي بىلەمىن.
سيۋزاننا. اتىڭىز كىم؟
قايسار. قايسار.
سيۋزاننا. اتىڭىز قايسار، اكەڭىزدىڭ اتى؟
قايسار. التاي.
سيۋزاننا. اكەڭىزدىڭ اتى التاي، ۇلتىڭىز؟
قايسار. قازاقپىن.
سيۋزاننا. ۇلتىڭىز قازاق. ءبارى دە ەندى بەلگىلى. ءوزىڭىزدىڭ اقىلى اشىعىپ، جانى اشىنعان بەيباق ەكەنىڭىز دە بەلگىلى بولدى. تەك ءوزىمنىڭ ءسىزدى نە دەپ اتارىم بەلگىسىز.
قايسار. مايمىل دەپ اتاساڭىز دا ەرىكتىسىز.
سيۋزاننا. «مايمىلدىڭ دارىگەرى مىرزا» دەپ اتاسام قالاي كورەسىز؟
قايسار. ەركىڭىز.
ويران. جوق، ولاي دەۋگە ەرىكتى ەمەسسىز. ويتكەنى بىزدەر مىرزالار ەمەسپىز.
سيۋزاننا. مۇمكىن، ءسىز ءوزىڭىزدى «جولداس» دەۋىمدى كۇتەتىن شىعارسىز.
ويران. «جولداس» دەگىڭىز كەلمەسە «ازامات» دەڭىز، تەك «مىرزا» دەمەسەڭىز بولدى.
سيۋزاننا. مەن سىزدەردى نە ءۇشىن «ازامات» دەپ ارداقتاماقپىن؟
قايسار. سىزدەن ارداقتاۋدى كۇتكەن كىم بار؟
ويران (اشۋلى). سىزدەرشە، بىزدەر كىمبىز وسى؟
سيۋزاننا. ونى ءوزىڭىزدىڭ ۇجدانىڭىزدان سۇراڭىز. (قايسارعا قاراپ.) مەن مۇندا قالامىزدىڭ كومەندانتى، نەمىس ارمياسىنىڭ كاپيتانى ناگەل مىرزانىڭ بۇيرىعى بويىنا كەلدىم.
قايسار. حوش كەلدىڭىز، قۇشاعىمىز اشىق.
سيۋزاننا. كاپيتان مىرزانىڭ ساپتان شىققان گەنەرال اكەسى بار. سول قارت گەنەرال سوعىستان اقاۋلانعان كوزىن مەنىڭ اكەمە ەمدەتىپ الىپ، جارالى فرانسيانى ارالاپ قايتۋ ءۇشىن سوناۋ گەرمانيادان وسىندا كەلىپتى.
ويران. سۇيىكتىم، ءسوزىڭىزدى بولگەنىمە عافۋ ەتىڭىز دە، ءبىر سۇراۋىما جاۋاپ بەرىڭىزشى. بىزدەر دۇنيەنىڭ قاي بوساعاسىندا جاتىرمىز وسى؟
سيۋزاننا. سىزدەر وڭتۇستىك فرانسيانىڭ يسپانيامەن شەكتەس شەتىندە، كارمو دەيتىن قالانىڭ ىرگەسىندەگى لاگەردە جاتىرسىزدار.
ويران. فرانسيانىڭ وڭتۇستىك شەتىندە!.. قۇداي ەكەن بىزدەردى ءتاۋىر-اق دومالاتقان ەكەن، ءا؟
سيۋزاننا (ءسوزىن قايتا جالعاپ). قارتايعاندىقتان بولار، نەمىستىڭ گەنەرالىنىڭ بۇكىل فرانسيادان قالاعانى ءبىر مەشىن بولىپتى.
قايسار. مەشىن دەگەن نە؟
سيۋزاننا. مايمىلدى سىزدەر سولاي اتامايسىزدار ما؟
قايسار. ونى ءسىز قايدان بىلەسىز؟
سيۋزاننا. قولدارىڭىزعا تۇتقىن بولىپ تۇسە قالسام، سول كەزدە تەرگەرسىز، ازىرشە مەنى تىڭداڭىز.
قايسار. تىڭداپ وتىرمىن.
سيۋزاننا. سىزگە ايتار ءبىر عانا قۋانىشىم: ءسىز وپەراسيا جاسايتىن مايمىل ونشا سۇيكىمسىز ەمەس، مايمىلداردىڭ شيمپانزە ناسىلىنەن شىققان ەڭ سۇلۋى.
قايسار. ول ءبىر ۇلكەن قۋانىش ەكەن. ال، گەنەرالدىڭ ول سۇلۋىنا مەن نە ىستەي الامىن؟
سيۋزاننا. زور مارتەبەلى گەنەرال مىرزا ءوزىنىڭ سول سۇلۋىن بۇگىن اڭدا ءجۇرىپ، قاپىلىس جارالاپ الىپتى. گەنەرالدىڭ اداسىپ تيگەن وعى — مايمىلدىڭ كەۋدەسىندە تۇر. سىزگە بەرىلەتىن بۇيرىق — قالايدا سول وقتى الاسىز.
قايسار. ول ءۇشىن مەن نە الامىن؟
سيۋزاننا. ول ءۇشىن ءسىز بوستاندىق الاسىز.
قايسار (قۋانىشتى). بوستاندىق! (وسى ءبىر ءسوز بۇكىل لاگەردى كەزىپ كوپكە دەيىن باسىلمايدى.)
داۋىستار. بوستاندىق... بوستاندىق...
قايسار. نەندەي؟
سيۋزاننا. كۇنىنە ءبىر مەزگىل قالانى ارالايسىز، قىزداردىڭ جۇرەگىن ايمالايسىز. قىسقاسى، كۇنىنە ەكى ساعات نە ىستەسەڭىز دە ەرىكتىسىز. ەسىڭىزدە بولسىن، مەن سىزگە گەنەرالدىڭ ءسوزىن ايتىپ تۇرمىن.
قايسار. ەگەر مەن ول مايمىلدى ءولتىرىپ السام نەنى ايمالاۋعا ەرىكتىمىن؟
سيۋزاننا. وندا تىرىدەي كەسكىلەنەسىز، ءبىراق ولتىرمەيسىز. تەك، ەكى اياعىڭىز تىزەسىنەن، ەكى قولىڭىز شىنتاعىنان عانا كەسىلەدى.
قايسار. ال ەگەر، وپەراسيا جاساۋدان باس تارتسام...
سيۋزاننا. وندا جىرتقىش بولىپ ۇيرەتىلگەن جەتى مايمىلمەن بىرگە ءبىر تەمىر توردىڭ ىشىندە ءومىر سۇرەسىز.
قايسار (ءسال ويلانىپ). تاعدىرىمنىڭ ەندىگى تارتار سىيى مايمىلدىڭ مازاعى ەتۋ بولسا امالىم نە، وعان دا كونەمىن.
ويران (ونى قۇشاقتاي الادى). قايسار اكە، جان باۋىرىم! وتىنەمىن، ولىمگە كونسەڭ دە، مىنا قورلىققا كونبەشى. بارماشى، باۋىرىم.
قايسار. بىزدەر ءۇشىن ەلىم مەن ءومىردىڭ ايىرماسى از، باۋىرىم. (اينالا كوز تاستاپ.) قوش بولىڭدار، باۋىرلار! امان-ەسەن جەتكەندەرىڭ ەلگە سالەم ايتىڭدار. وتان ءۇشىن تۋعان قايساردى مايمىل ءۇشىن ءولدى دەڭدەر. (سيۋزانناعا قاراي.) ال، بيكەش! تامۇقتىڭ قاي كومەيىنە اپارىپ تاستاساڭىز دا ءازىرمىن، باستاڭىز. (سيۋزاننا باستاپ كەتە بەرەدى. قايسار ونىڭ سوڭىنان ەرەدى. مۇڭدى مۋزىكا اڭىراي تۇسەدى.)
تۇتقىندار. قوش، باۋىرىم قايسار! قايسار... قوش... قوش.
وسى داۋىستى قايتالاعان داۋىستار بۇكىل لاگەردى كۇڭىرەندىرەدى.
شىمىلدىق
ءبىرىنشى سۋرەت
اۋىر ىڭىرسىپ، قينالا اينالىپ تۇرعان جەر شارى جالىن قۇشاعىندا. سول لاپىلداعان جالىننىڭ ىشىندە بىرىنە-بىرى تەلمىرە قادالىپ تۇرعان قايسار مەن سيۋزاننانىڭ كوزدەرى عانا كورىنەدى. بومبالار گۇرسىلدەپ، زەڭبىرەكتەر كۇركىلدەپ، ادامزات الۋان تىلدە ءۇن قاتادى. ءبارىنىڭ دە ايتارى ماناعى ءبىر ءسوز:
— قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار! قايسار مەن سيۋزاننا مۇنىڭ ەشقايسىسىن ەلەر ەمەس. لاپىلداعان جالىندى كوردەي قارا ءتۇن باستى. ساحنا تاس قاراڭعى. ەكى پيستولەتتەن بەرىلگەن ساۋلە سول ەكەۋىنىڭ بەتىنە عانا تۇسەدى. ەكەۋى بىرىنە-بىرى ءالى تەلمىرۋدە. قايساردىڭ كوزىندە ۇلكەن سۇراۋ بار.
قايسار. مىنە، مەن نەمىستەردىڭ قولىنا وسىلاي ءتۇستىم،
سيۋزاننا (اقىرىن كۇرسىنە كۇبىرلەيدى). نەتكەن داجال ەدىڭىز.
قايسار. داجال؟
سيۋزاننا. كەشىرىڭىز، ءوزىن سۇيگەن قىزدى سۇيە تۇرىپ اتقان سىزدەي ادامدى باسقاشا نە دەپ اتارىمدى بىلمەدىم.
قايسار. ەگەردە ەكەۋ ارا قالعان جالعىز وقتى ءوزى مە جۇمساپ، سونداي اياۋلى قىزدى نەمىستەردىڭ قورلاۋىنا بەرسەم نە دەر ەدىڭىز؟
سيۋزاننا. بۇل — مەنىڭ ەشبىر ەلدىڭ تاريحىنان وقىماعان كەرەمەتىم، سول سەبەپتەن نە دەيتىنىمدى دە بىلمەيمىن.
قايسار. ءيا، بىلمەيسىز. سوندىقتان دا ءسىزدىڭ جاڭاعى ءسوزىڭىز مەنىڭ ىزالى كۇلكىمدى عانا كەلتىرەدى.
سيۋزاننا. ءسىزدىڭ كۇلكىڭىز كەلسە، مەنىڭ جىلاعىم كەلىپ تۇر، ەگەر ءسىزدىڭ قورلىعىڭىزدان ولگەن سول ورىس قىزىنىڭ ءولىمى جۇرەگىمدى بۇلاي تەڭسەلتەرىن بىلسەم، نەمىستەردىڭ قولىنا قالاي تۇسكەنىڭىزدى سۇرامايتىن ەدىم.
قايسار. سىزگە مۇنداي اسەر ەتەرىن بىلسەم، قولعا قالاي تۇسكەنىمدى مەن دە ايتپايتىن ەدىم. (ەكەۋى ءبىرىنىڭ كوزىنەن ءبىرى الدەنەنى وقىپ تۇرعانداي تاعى دا قادالا تۇسەدى.)
قايسار وزىنە. ايتسام با ەكەن ارمانىمدى؟ جوق، مۇندايلارعا سەنۋگە بولمايدى.
ساحنانىڭ جان-جاعىنان، الىستان دا، جاقىننان دا «حايل گيتلەر، حايل گيتلەر!»—دەگەن نەمىستەردىڭ بارقىلى، يتتەردىڭ ارسىلى ەستىلەدى. سول ءبىر سۇمپايى ءۇن جاقىنداعان سايىن قايسار مەن سيۋزاننا بىرىنەن ءبىرى كوز الماستان شەگىنىپ اقىرىن الىستاي بەرەدى. ەكپىندەي باسىپ ناگەل كىرىپ كەلەدى.
ناگەل. حايل!
سيۋزاننا. حايل.
ناگەل (قايسارعا قاراپ). قالاي، اكەمنىڭ مەن ورىنداي الماعان بۇيرىعىن ءسىز ورىنداعانسىز با؟
سيۋزاننا. مەنىڭ ورىنداعانىم — ءسىزدىڭ بۇيرىعىڭىز. ويتكەنى لاگەرگە بارىپ، مايمىلعا وپەراسيا جاساي الاتىن دارىگەر ىزدەۋدى بۇيىرعان ءسىز.
ناگەل (قايساردان كوز الماستان). سونداعى تاپ، قانىڭىز مىناۋ... الگى... قالاي ەدى اتى؟ قازاق... قازاق... بىلەم، بىلەم مەن ولاردىڭ نەندەي حالىق ەكەنىن. بۇل قازاق مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلە مە؟
سيۋزاننا. بىلمەيتىن بولار.
ناگەل. بىلمەسە ءبىلدىرىڭىز! مەنىڭ مۇنى لاگەردەن مۇندا نە ءۇشىن الدىرعانىمدى ايتىڭىز.
سيۋزاننا (قايسارعا). تۇتقىن مىرزا، تانىپ الىڭىز! بۇل وتىرعان ۇلى گەرمانيانىڭ جەڭىمپاز ارمياسىنىڭ كاپيتانى، قالامىزدىڭ كومەندانتى ناگەل مىرزا.
قايسار. تانىپ تۇرمىن. (ناگەل ءۇن قاتپاستان قولىنداعى رەنتگەن پلەنكاسىن ستول ۇستىنە تاستايدى.)
سيۋزاننا. كاپيتان مىرزامەن تانىسىپ بولساڭىز، ەندى مايمىل مىرزانىڭ جاراسىمەن تانىسىڭىز. زور مارتەبەلى گەنەرال مىرزانىڭ اداسىپ تيگەن وعى مايمىل مىرزانىڭ كەۋدەسىندە تۇر، مىنە قاراڭىز. (پلەنكانى قايسارعا بەرەدى.) مىناۋ سول جارالى كەۋدەنىڭ پلەنكاسى، جاقسىلاپ قاراڭىز...
قايسار. مەن وپەراسيا جاساۋعا ءازىرمىن، تەك باقىلاۋشىم گەنەرالدىڭ ءوزى بولسىن دا، كومەكشىم ءسىز بولىڭىز.
سيۋزاننا. ەگەر مايمىلدى ءولتىرىپ الساڭىز — ۇكىمىڭىزدى ايتاتىن دا گەنەرالدىڭ ءوزى.
قايسار. ول ۇكىمدى ورىنداۋشى دا ءسىز بولعايسىز. (ونىڭ ايتقاندارىن سيۋزاننا كاپيتانعا كۇبىرلەپ وتىرادى.)
سيۋزاننا. ول ۇكىمدى مەن ورىندايتىن بولسام، ءسىزدىڭ قول-اياعىڭىزدى كەسكىلەپ قولىمدى بىلعاماسپىن جۇرەگىڭىزدى تىرىدەي سۋىرىپ الارمىن.
قايساp. وتىنەمىن، سۋىرىڭىز. تەك جۇرەگىمدى سۋىرماستان بۇرىن جاۋىزدىق پەن ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن ءبىر ويلاپ الىڭىز.
سيۋزاننا. جاۋىزدىق پەن ماحابباتتى؟
قايسار. ءيا، اسىرەسە ماحابباتتى؟
ناگەل. ەي، ادامزاتتىڭ ازعان دۇنيەسى! مۇنان دا سەن نەگە مايمىلدار دۇنيەسى بولمايسىڭ؟
سيۋزاننا. ءسىز تىلەمەسەڭىز دە ادامزات ءوزىنىڭ سول ارعى تەگىنە قايتا ورالىپ، مايمىلداردىڭ مادەنيەتتى تۇرىنە اينالىپ كەلەدى عوي، ونىڭ نەسىنە اسىعاسىز؟
ناگەل. بۇل نە؟ ورىستاردىڭ شوشقاسىن باعىپ، ماشيناسىن ايداۋدان باسقانى بىلمەيتىن قازاقتار ما نەمىس گەنەرالىنىڭ مايمىلىنا وپەراسيا جاسايتىن. و، دۇنيە، دۇنيە! مۇنان دا سەن تەزىرەك جەسىر قاتىنداردىڭ دۇنيەسى بولساڭشى.
سيۋزاننا (ازىلمەن). وندا قايتەر ەدىڭىز، سونىڭ بارىنە ءبىر ءوزىڭىز باي بولار ما ەدىڭىز؟
ناگەل. قاتىنداردىڭ ەركەكتەردى اڭساي قۇتىرعانىن كورەر ەدىم دە، شاتتانار ەدىم.
سيۋزاننا. شاتتىعىڭىز تىم قورقىنىشتى ەكەن.
ناگەل. قورىقپاڭىز. سىزدەي سۇلۋلار ول دۇنيەدە دە جەسىر بولمايدى. ەركەكتىڭ بۇگىن بىرىنەن ايرىلسا، ەرتەڭ ەكەۋىن تاۋىپ الادى. بۇل اڭگىمە وسىمەن ءبىتسىن، ءسىز مىنا دارىگەردىڭ بىزگە نە ءۇشىن، قالاي بەرىلگەنىن ايتقىزىڭىز دا، ماعان جازىپ بەرىپ وتىرىڭىز.
سيۋزاننا (قايسارعا). كاپيتان مىرزا ءسىزدىڭ نەمىستەرگە قالاي بەرىلگەنىڭىزدى بىلگىسى كەلەدى.
قايسار. مەن بەرىلگەنىم جوق قاپىدا قولعا ءتۇستىم.
سيۋزاننا. كاپيتان مىرزا ءسىزدىڭ ەرلىگىڭىزدى ەستۋگە قۇشتار ەمەس. ءسىزدىڭ سوعىس باستالعان كۇنى قالاي جارالانىپ، جارالى ەكى ايدا قايدا وتكىزگەنىڭىزدىڭ دە قاجەتى جوق. ءوزىڭىزدى اجالدان الىپ قالعان ورىس قىزىن نە ءۇشىن اتقانىڭىزدى عانا بىلگىسى كەلەدى.
قايسار. ول قىزدى بۇل قايدان بىلەدى؟
سيۋزاننا. مەنىڭ بىلگەنىم — ونىڭ بىلگەنى، ايتا بەرىڭىز.
قايسار. مەن ونى سىزگە ايتىپ «جىرتقىش» اتالدىم عوي، ەندى نەسىنە قايتالايمىن؟
سيۋزاننا. مەن سول قىزدىڭ ءولىمىن جۇرەگىمە ساقتاعىم كەلەدى. سول ءۇشىن ايتاسىز.
قايسار. ساقتاڭىز، ونداي ادامداردى ماڭگى ساقتاڭىز. مەن سول قىز ءۇشىن ون توعىز اي بويى مينۋت سايىن ولۋدەمىن، ءبىراق ول ءۇشىن وكىنبەيىم. مىرزاڭىزعا سونى ايتساڭىز دا بولادى. (سيۋزاننا ونىڭ ايتقاندارىن جازىپ ناگەلگە بەرىپ ۇلگىرەدى.)
ناگەل. ءسوزىنىڭ بىردە-بىرىنە سەنگەنىم جوق، وپەراسيانى سوندا دا جاساتامىن. دارىگەرلىگىنە كوزىمدى جەتكىزۋ ءۇشىن بىرنەشە اۋرۋدىڭ رەسەپتەرىن جازاتىن بولسىن.
سيۋزاننا (شەتكى ءبىر ستولدى نۇسقاپ). مۇندا وتىرىڭىز دا، ەڭ ءقاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ رەسەپتىن جازىڭىز. (قالام مەن قاعاز بەرەدى. قايسار جازا باستايدى. يالمار كىرىپ كەلەدى.)
ناگەل (وعان زىلدەنە قاراپ). نەمەنە؟
يالمار. اكەڭىز شاقىرادى.
ناگەل (سيۋزانناعا). تەزدەتىڭىز. (يالمار ەكەۋى كەتەدى.)
سيۋزاننا. دارىگەر مىرزا، كەشىرىڭىز، ءسىزدىڭ جاڭاعى سوزدەرىڭىز؛ نەمىس كاپيتانىنا تۇگەل جەتكىزە المادىم.
قايسار. نەگە؟
سيۋزاننا. نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، ءسىزدىڭ سول اڭگىمەڭىزدى تەك ءوزىم عانا تىڭداعىم كەلەدى.
قايسار. ساقتانىڭىز. مۇمكىن، مەن ءسىزدى دە سول ورىس قىزىڭداي كورىپ كەتەرمىن.
سيۋزاننا. ساقتانباسام دا قورقىنىشتى ەمەسسىز، ويتكەنى ءسىز ءقازىر ماحابباتتى اتقىلايتىن وعى جوق تۇتقىنسىز.
قايسار. ا، ءسىز وقتان عانا قورقاتىن با ەدىڭىز؟
سيۋزاننا. ءسوزدى قويىڭىز دا، جازىڭىز. (قايسار ونان كوز المايدى.) مەنىڭ كوزىمە ەمەس، قاعازعا جازىڭىز.
قايسار. مەن وبا مەن راكتان باسقانىڭ رەسەپتىن جازدىم.
سيۋزاننا. ول ەكەۋىن نەگە ايادىڭىز؟
قايسار. ءوزىمدى اياماعان ءومىردى مەنىڭ دە اياعىم كەلمەدى.
سيۋزاننا. نەتكەن مەيىرىمدى جان ەدىڭىز؟
قايسار. تاعى دا قانداي كەكەسىنىڭىز بار؟
سيۋزاننا (كۇرسىنە سويلەپ). كەكەسىن ەمەس، تىلەگىم. تامۇقتاعىلار دا بىر-بىرىنە عاشىق بولاتىن كورىنەدى، سونداي ەسسىزدىككە نەندەي ەم كەرەك ەكەنىن جازىڭىزشى.
قايسار. ءسىز نە ءۇشىن كۇرسىنەسىز؟
سيۋزاننا (ۇزاق قادالىپ). ءسىز ءۇشىن.
قايسار. مەن تۇتقىنمىن، ءبىراق سىزدەن باقىتتىمىن. ەگەر دە ءسىز كۇرسىنەتىن بولساڭىز — سول ءۇشىن كوبىرەك كۇرسىنگەيسىز.
سيۋزاننا (جۇمباق جۇمىسپەن). ءسىز نە ايتىپ تۇرسىز؟
قايسار. مەن مۇندا مايمىلىڭىزدىڭ جاراسىن جازىپ، مىرزاڭىزدىڭ تابانىن جالاۋ ءۇشىن ەمەس، ءسىزدى ەرتەڭگى باقىتسىزدىقتان بۇگىن قۇتقارۋ ءۇشىن كەلدىم.
سيۋزاننا. ءسىز بە مەنى قۇتقاراتىن؟
قايسار. ءيا، مەنمىن. ويتكەنى مەن اداممىن. ەگەردە ادامدىق بورىشىمدى وتەمەسەم — ەرتەڭ ۇرپاقتارىمنىڭ بەتىنە قالاي قارايمىن؟
سيۋزاننا. ءسىز جۇمباق ايتىپ كەتتىڭىز عوي.
قايسار (كۇرسىنە سويلەپ). ءيا، ول — ءومىر مەن ءولىمنىڭ جۇمباعى، ونى دا ءبىلىپ العايسىز.
سيۋزاننا. تۇسىنە المادىم، تىم بولماسا نە ءۇشىن كۇرسىنگەنىڭىزدى اشىق ايتىڭىزشى. (ەكەۋى بىرىنە-بىرى ءۇنسىز قادالادى، ەكەۋىنىڭ دە كوزىندە ۇلكەن سۇراۋ بار.)
قايسار (وزىنە كۇبىرلەيدى.) نە ىستەسەم ەكەن؟ ەندىگى قالعان جالعىز ارمانىم — فرانسۋز پارتيزاندارىنا ءبىر جەتۋ ەكەنىن وسى قىزعا ايتسام با ەكەن؟
سيۋزاننا (وزىنە). ءتىلسىز ءتۇسىنىسۋ قانداي قيىن ەدى؟ (يالمار كىرىپ كەلەدى. سيۋزاننا ونى ەلەمەي.) مەن سىزدەن سوڭعى سۇراۋىمنىڭ جاۋابىن كۇتىپ تۇرمىن.
يالمار (ونى ەلەمەي، قايساردى اۆتوماتىمەن نۇقىلاپ). ال مىنا شاشىلىپ جاتقان شاتپاقتارىڭدى، سال مىنا تەسىك قالتاڭا، ءتۇس مەنىڭ الدىما.
قايسار جازعان رەسەپتەرىن قالتاسىنا سالىپ، ەسىككە بەتتەي بەرە توقتاپ سيۋزانناعا قارايدى.
قايسار. مەن ءسىز ءۇشىن كۇرسىنەمىن. (كەتەدى، ءبىراق ونىڭ سوڭعى ءسوزى سيۋزاننانىڭ قۇلاعىنان كەتپەيدى.) مەن ءسىز ءۇشىن كۇرسىنەمىن... مەن ءسىز ءۇشىن كۇرسىنەمىن...
سيۋزاننا. نەگە؟ ول، وسى ءسوزدى نە ءۇشىن ايتتى؟ (ساحنا سىرتىنان مايمىلدىڭ شىڭعىرعانى ەستىلەدى. سيۋزاننا سەلك ەتىپ.) وپەراسيا باستالدى، ول مايمىل ءۇشىن ولەتىن بولدى-ay. (جۇگىرىپ كەتەدى. ساحنادا قايسار داۋىسى عانا.)
قايسaردىڭ داۋىسى: مەن ءسىز ءۇشىن كۇرسىنەمىن. مەن ءسىز ءۇشىن كۇرسىنەمىن... (سول سوزدەن قۇلاعىن الا الماي الاسۇرىپ سيۋزاننا قايتا كەلە جاتىر. جالعىز ساۋلە ونى جەتەكتەپ، قاراڭعى ساحنا مەن بىرگە شىر اينالدىرادى. ول قايدا بارسا دا قايساردىڭ داۋىسى قۇلاعىنان كەتپەيدى.)
سيۋزاننا (سويلەپ كەلەدى). نەگە؟.. ول نە ءۇشىن ولاي دەدى؟ الدە ول مەنى كۇرسىندىرگەن قاسىرەت ءوزىنىڭ تاعدىرى ەكەنىن بىلمەدى مە؟ الدە ول مەنىڭ «داجال» دەگەن ءسوزىمنىڭ سىرىن سەزبەدى مە؟.. ورتەندىم-اۋ... ورتەدى-اۋ، مىنا ءبىر سيقىرلى جان. (ول سونى ايتا كەلىپ ەتپەتىنەن قۋلايدى. ونىڭ قۋلاعان جەرى ءوزىنىڭ كەرەۋەتى. پيستولەت ساۋلەسى ساحنا تۇبىندە ۇرلانا باسىپ كەلە جاتقان ناگەل، يالمار تاعى بىرەۋلەرگە تۇسەدى. سيۋزاننا ءوز ويىمەن الىسىپ الاسۇرۋدا.) جوق، مەن سەن ءۇشىن ءومىر بويى كۇرسىنەمىن... ءومىر بويى... (ازدان سوڭ كورشى بولمەدەن الدەكىمنىڭ ىشقىنا نىشان داۋىسى ەستىلەدى.)
1-داۋىس. جازىعىم نە؟ جازىعىم...
سيۋزاننا (ۇرەيلى). بۇل كىم؟ كىمنىڭ داۋىسى؟
(جالما-جان قول فونارىن جاعىپ، جاستىعىنىڭ استىنان پيستولەتىن سۋىرىپ الادى.)
2داۋىس. جازىعىڭ سول:ءوزىڭ وتانىمىزدى جان ساتىسقان نەمىس ارمياسىنىڭ قاندى قول گەنەرالىن ەمدەپ، تۋلاعان كوزىنە كوز سالدىڭ. قىزىڭ نەمىستەرگە ساتىلىپ كەتتى. سول ءۇشىن تارتاسىڭ جازاڭدى. ەي، ايت مىنانىڭ ۇكىمىن؟
3داۋىس. ۇلى فرانسيانىڭ قاسىرەتتى حالقىنىڭ اتىنان، ۇلى فرانسيانىڭ قان ساسىعان جەرىنىڭ اتىنان، ۇلى فرانسيانىڭ جارالى ارمياسىنىڭ اتىنان ايتىلار ۇكىم مىناۋ... مىناۋ. (ەكى رەت اتىلعان مىلتىق داۋسى ەستىلەدى.)
سيۋزاننا. پاپا! پاپا! ماما! (تۇرا ۇمتىلادى. قارسى الدىنان كەلىپ قالعان سۋىڭ جۇرىستەردى ەستىپ كەيىن شەگىنەدى.)
1-داۋىس. ا، مەنىڭ سۇيكىمدى سۇلۋىم، تۋعان وتانىن ءوزىنىڭ كوركىندەي ساتقان سۇلۋىم، ەندى كورىڭدى بارىپ قۇشاقتا. (ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ تۇرعان سيۋزاننا كەنەت پيستولەت پەن فونار ساۋلەسىن قاتار كەزەي بەرگەندە، قارسى جاقتان بىرەۋ اتىپ جىبەردى. قۋلاپ بارا جاتىپ سيۋزاننا دا اتىپ قالادى. قارسى جاقتان بىرەۋدىڭ ىشقىنا قۇلاعانى بىلىنەدى: ساحنا تاستاي قاراڭعى، تەك قۇلاپ جاتقان سيۋزاننانىڭ قولىنداعى فونار ساۋلەسى عانا جىلتىرايدى.)
سيۋزاننا (سول قۇلاپ جاتقان كۇيى ءالسىز ۇنمەن). قايسار... قايسار. (ساحنا الدىندا جارالى بىرەۋدى سۇيرەلەپ يالمار مەن بىرەۋى كەتىپ بارادى.)
جارالى. بوساتىڭدار! بوساتىڭدار! ول قىز ءتىرى قالدى، ولسەم دە كەگىمدى الامىن، جىبەرىڭدەر!
ناگەل (جەتىپ كەلىپ جارالىنى كەۋدەدەن اتىپ سالادى دا). مەن ساعان ول قىزعا وق جۇمساما دەگەنىم قايدا؟ (يالمارعا بۇرىلادى). مىناۋ قيراعان تانكىنىڭ ءبىر سىنىعىن موينىنا بايلاڭدار دا، وزەنگە تاستاڭدار.
يالمار. ءوزىڭىز جالعىز قايدا باراسىز؟
ناگەل. سەن مەنىڭ بۇيرىعىمدى ورىنداساڭ، مەن سول جارالى سۇلۋدىڭ بۇيرىعىن ورىندايمىن. (ول كەلگەن جاعىنا يالمار مەن بەلگىسىز بىرەۋ الىكتى سۇيرەپ كەتە بەرەدى. سيۋزاننا ءالى سول قالپىندا، كۇبىرلەپ جاتىر.)
سيۋزاننا. قايسار! قۇتقار! قايسار! قايسار...
شىمىلدىق.
ەكىنشى سۋرەت
جەر شارى جالىن قۇشاعىندا. سول لاپىلداعان جالىننىڭ ىشىندە بومبالار گۇرسىلدەپ، ادامزات الۋان تۇردە ءۇن قاتادى. ەستيتىنىمىز سول باياعى ءبىر ءۇن:
— قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار!
ءالسىز جانعان پروجەكتور ساۋلەسى لاگەر ايماعىن ءبىر شارلاپ وتەدى دە، اق كيىنگەن بىرەۋگە توقتايدى. ول ءوزىنىڭ اۋرۋلار قابىلدايتىن بولمەسىندە بىرەۋدىڭ كەۋدەسى تۇسىرىلگەن پلەنكاعا ويلانا قاراپ وتىرعان قايسار.
ازدان سوڭ تەڭسەلە باسىپ، كۇڭىرەنە سويلەپ ويران كەلەدى.
ويران. ۋ... ۋ... ۋ... بەرىڭىز ماعان. قايسار اكە. جازىقسىز ەلدىڭ قانىنا بويالعانشا ءوز قانىما تۇنشىعىپ ولەيىن، وپەراسيا جاساعان بولىڭىز دا، كۇرە تامىردى قيىپ جىبەرىڭىز، نە بولماسا ءبىر تاتىم ۋ تاۋىپ بەرىڭىز... ۋ... نەگە ۇندەمەيسىز؟ الدە نەمىستەردىڭ بىزدەي تۇتقىنداردان فرانسۋزداردىڭ ەتىن جەيتىن جىرتقىشتار دايىنداپ جاتقانىن بىلمەيسىز بە؟ بىلمەسەڭىز — ءبىلىڭىز، ەستىمەسەڭىز — ەستىڭىز، بىزدەر ەندى سولاي سورلايتىن بولىپپىز. (الاقانىن جايىپ.) اكەلىڭىز، ولگەندە سالار ازاڭىز سول بولسىن، اكەلىڭىزشى تەزىرەك. (قايسار ءۇنسىز تۇرىپ بارىپ تۋمبوچكانىڭ ىشىنەن ءبىر كىشكەنە شىنى اكەلىپ ۇسىنادى. ويران ونىڭ ۇسىنعان شىنىسىنا ءبىر، وزىنە ءبىر قارايدى.) بۇل نە؟
قايسار. He سۇراساڭ، سول.
ويران. ءسىز مەنى شىنىمەن-اق ولتىرمەكسىز بە؟
قايسار. ءوزىڭ شە؟ ءوزىڭ وتىرىك ولمەكشى مە ەدىڭ؟ قورىقپاي-اق قوي، مەن سەنىڭ سۇراي كەلگەنىڭ ۋ ەمەس ەكەنىن بىلەمىن.
ويران. ەندى نە؟
قايسار. نە ەكەنىن وزىڭنەن سۇرارسىڭ. مىنانى سۋ قوسپاستان جۇتىپ جىبەرسەڭ ءىشىڭ ءبىر جەتى ويران بولادى، ونان ارعىسىن كەزىندە ويلاسارمىز.
ويران. ءىشىم ءبىر جەتى ويران بولسا وزىمنەن نە قالادى؟
قايسار. تۇك تە ەتپەيدى.
ويران. ءىشىمنىڭ ويران بولعانىنان ءوزىمنىڭ كەسكىلەنگەنىم جاقسى. (شىنىنى قايتارىپ بەرەدى.)
قايسار. كەسكىلەنگەنى قالاي.
ويران. باسقالار سەكىلدى ءبىراز كۇن مەن دە جاتىپ تىنىعايىن، باسقالارعا ىستەگەن جاسىرىن جاقسىلىعىڭىزدى ماعان دا ىستەڭىز، باسقالارعا جاساپ جۇرگەن جالعان وپەراسياڭىزدى ماعان دا جاساڭىز، باۋىرىما وپەراسيا جاساعان بولىپ قارىنىمدى جارىڭىز دا قايتادان تىگىپ تاستاڭىز. كەسكىلەنۋ دەگەن سول.
قايسار. مەن بۇگىننەن باستاپ ونداي وپەراسيانى جاسامايتىن بولدىم.
ويران. نەگە؟ (ۇرەيلەنىپ.) نەمەنە، نەمىستەرگە سەزىكتى كورىنىپ قالدىڭىز با؟
قايسار. ونداي قاتەردەن ءازىر امانمىن.
ويران. ەندى نەگە؟
قايسار. ەندىگى جاساعان وپەراسيامىز ءوزىمىزدى اۋىر وكىنىشتە قالدىرۋى مۇمكىن.
ويران. وكىنىشتىڭ ك ۇلى بولىپ كەتسەم دە مەن كوندىم، سەزىكتى بولماساڭىز وپەراسيانى ماعان جاساي بەرىڭىز.
قايسار. قاشۋدىڭ جولى تابىلىپ ءبىز كەتە قالساق. سەن قالىپ قوياسىڭ، سوندا دا وكىنبەيسىڭ بە؟
ويران (قۋانىپ). نەمەنە، ساڭىلاۋ بار ما؟
قايسار. مەن بۇگىننەن باستاپ كۇن سايىن ەكى ساعات قالانى ارالايتىن ەركىندىك الدىم. بار ساڭىلاۋ سول عانا.
ويران. توقتاڭىزشى، ءدال وسىنى ماعان ايتپاڭىزشى.
قايسار. نەگە؟
ويران. ازاپقا شىداماي ادامشىلىقتان اداسا قالسام، ءسىزدىڭ سول تاپقان ساڭىلاۋىڭىز بىتەلىپ قالۋى مۇمكىن، سول سەبەپتى بۇل جايىندا ماعان تۇك ايتپاڭىز.
قايسار. بەرى قاراشى، سەن وسىنى كىمگە ايتىپ وتىرسىڭ؟
ويران. مەن اسىراماستان قالجىرادىم. قالجىراعان سايىن جانىم تاتتىلەنىپ بارادى.
قايسار. وسىنى ايتىپ وتىرعان كىم؟ ەشقانداي قاسىرەتكە قايىسپايتىن، ەشقانداي تاعدىرعا تابىنبايتىن مەنىڭ قايسار دوسىم ويران با؟ جوق الدە... (ەسىك جاقتان بىرەۋدىڭ داۋىسى ەستىلەدى.)
داۋىس. باس دارىگەر مىرزا، سىزگە قالانىڭ كومەندانتىنان ءبىر ادام كەلىپ تۇر، تەزىرەك قابىلداسىن دەيدى.
ويران. وندا مەن كەتە تۇرايىن. ساۋ بولىڭىز، اسىرەسە تامۇق وتىنا سۋ سەپكەن قامقور قاناتىڭىز ساۋ بولسىن، قارلىعاشىم. (شىعا جونەلەدى.)
قايسار. قارلىعاش! ءوزى جەتى-اق جىل جاسايتىن قارلىعاشتىڭ اڭىزى ماڭگى جاساپ كەلەدى. نەتكەن باقىت! (الدەنەنى جازا باستايدى، ازدان سوڭ سيۋزاننا كەلەدى.)
سيۋزاننا. رۇقسات پا ەكەن؟
قايسار (تاڭدانا قاراپ، تۇرە كەلەدى.) سيۋزاننا، عاجاپ!
سيۋزاننا. اتىمدى ۇمىتپاعانىڭىزعا مىڭدا ءبىر العىس.
قايسار. مەن ءوزىمدى ۇمىتسام دا، ءسىزدى ۇمىتپاسپىن. (ۇمتىلىپ بارىپ، سيۋزاننانىڭ قولىنان ۇستاي الادى.)
سيۋزاننا. مەنىڭ سىزگە عانا ايتاتىن ءسوزىمدى ءسىز ماعان نە ءۇشىن ايتىپ تۇرسىز؟
قايسap. He ءۇشىن ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، ەڭ العاش لاگەردى كەزىپ جاعالاي جار سالعان ءۇنىڭىزدى ەستىگەن ساتتەن باستاپ ءسىز مەنىڭ ارمانىما اينالدىڭىز.
سيۋزاننا. ارمان دەگەن تىم اسىل ءسوز عوي، اسىلىڭىزدى ارزانعا ساتپاڭىز.
قايسار. مەن ساۋداگەر ەمەس ەدىم. (ورىن ۇسىنىپ.) وتىنەمىن، وتىرىڭىز.
سيۋزاننا (كوز الماستان وتىرا باستايدى). «نەتكەن داجال ەدىڭىز» دەسەم عوي، تاعى دا اڭىراسىز.
قايسار. كەشىرىڭىز، سول ءبىر جۇمباق ءسوزىڭىزدى اشىعىراق ايتساڭىز ەكەن.
سيۋزاننا. ول ءسوزدىڭ جۇمباق كۇيىندە قالعانى دۇرىس بولار.
قايسار. ونى جۇمباق كۇيىندە ەندى قالدىرا الماسپىن، الدىمەن ءوز جاي-كۇيىڭىزدى ايتىڭىزشى، جاراڭىز قالاي؟ ابدەن ايىقتىڭىز با؟
سيۋزاننا. جاڭىلىپ قالارسىز «قالاي» دەگەن ءسوزدى جاقسىلاپ جاتتاعايسىز.
قايسار. ءسىزدىڭ ماعان ارناپ اكەلگەن ءازىلىڭىز بار سەكىلدى، سونى بىلۋىمە بولار ما؟
سيۋزاننا. مەنىڭ سىزگە ارناپ اكەلگەن ءازىلىم — ءوزىمدى اجالدان الىپ قالعانىڭىز ءۇشىن ايتار العىسىم عانا.
قايسار. بۇل مەنىڭ سىزدەن كۇتپەگەن سىيىن.
سيۋزاننا. سولاي ما، مۇمكىن ءسىز سىيلاسۋ، ءسۇيىسۋ دەگەندەردىڭ ەشقايسىسىن بىلمەيتىن شىعارسىز؟
قايسار. ءسىزدىڭ اكە-شەشەڭىزدى ءولتىرىپ، ءوزىڭىزدى اۋىر جارالاپ كەتكەن فرانسۋز پارتيزاندارى مەنىڭ ارمانداستارىم عوي.
سيۋزاننا. ءسىز كەشە مەنىڭ ارمانداسىم سەكىلدى ەدىڭىز، بۇگىن قاس دۇشپانىم بولعانىڭىز قالاي؟
قايسار. ارمانداس دەۋگە دالەلىڭىز قانداي؟
سيۋزاننا. دالەلىم — ءسىزدىڭ: «مەن تۇتقىنمىن، ءبىراق سىزدەن باقىتتىمىن. ءسىز سول ءۇشىن كۇرسىنىڭىز»،— دەگەن جۇمباق ءسوزىڭىز.
قايسار. سىزگە ول تىلەگىمدى ايتقان كەزدە مەن ەڭ سوڭعى، ەڭ اسىل ارمانىمنىڭ قۇشاعىندا ەدىم. ءسىزدىڭ كەۋدەڭىزگە قادالعان وق مەنىڭ سول ارمانىما اجال بولىپ تيگەن سەكىلدى.
سيۋزاننا (الدەنەنى جازا وتىرىپ سويلەيدى). تۇسىنبەدىم.
قايسار. ەندى وعان ءتۇسىنۋدىڭ دە قاجەتى بولماس.
سيۋزاننا. تەرەزەگە بىرەۋدىڭ كولەڭكەسى ءتۇسىپ تۇر، ءسىزدى اڭدىعان بىرەۋ مە؟ (جازعان قاعازىن قايسارعا بەرەدى دە، قولىنداعى سۋمكانى نۇسقاپ كورسەتەدى.) ەسىك جاقتان دا تىقىر ەستىلەدى، مەن قورشاۋعا تۇسكەندەي قالتىراپ بارامىن، قاراڭىزشى.
قايسار (ول بەرگەن قاعازدى اۋلاققا اپارىپ وقيدى). «مەن كاپيتان ناگەلدىڭ جۇمساۋىمەن كەلدىم، دالىرەك ايتقاندا، مەن ونىڭ تىڭشىسى سەكىلدىمىن. مىنا سۋمكانىڭ ىشىندەگى كىشكەنە اپپارات ەكەۋمىزدىڭ اۋزىمىزدان شىققان ءسوزدى جازىپ الادى دا، ناگەل مىرزانىڭ قولىنا بەرەدى، سوندىقتان نەمىستەرگە بەرىلە سويلەڭىز، ول ءۇشىن مەنىڭ قازىرگى بەرەتىن سۇراۋلارىما جالعان جاۋاپ بەرىڭىز. سەزىكتى بولماس ءۇشىن ايتارىڭىزدى كوپ ويلانباڭىز. وقىپ بولىسىمەن قاعازدى جاعىپ جىبەرىڭىز.
سيۋزاننا. كورىنە مە؟
قايسار. سىزگە عاشىق بىرەۋ سەكىلدى، كولەڭكەسىن مەنىڭ تەرەزەمە ءتۇسىردى دە، جوق بولىپ كەتتى.
سيۋزاننا. وندا مەن ءۇشىن ءسىز ساقتانىڭىز.
قايساp. ءارقاشان دا وسىنداي ەسىركەۋشىم بولعايسىز.
سيۋزاننا (قولىنداعى سۋمكاسىن نۇسقاي وتىرىپ سويلەيدى). ەسىركەۋشىڭىز عانا ەمەس، قۇتقارۋشىڭىز دا بولعىم كەلەدى.
قايسار. ءسىز بە مەنى قۇتقاراتىن؟
سيۋزاننا. يە، مەنمىن.
قايسار. نەدەن؟
سيۋزاننا. نەمىستەردىڭ ازابىنان.
قايسار. نەمىستەردىڭ ازابىنان قۇتىلعاندا كورەتىن راقاتىم قانداي؟ يت-قۇستىڭ جەمى بولۋ ما؟
سيۋزاننا. لاگەردەن ءبىر شىعىپ كەتسەڭىز، مۇمكىن قاشا-قاشا ەلىڭىزگە دە جەتەرسىز.
قايسار. جوق، سۇيىكتىم، مەن ادام بولىپ تۋعانمىن، ادام كۇيىندە ولەمىن. ول ءۇشىن بولاشاقتىڭ يەسىنە ادال قىزمەت ەتەمىن.
سيۋزاننا. سىزشە، بولاشاقتىڭ يەسى كىم؟
قايسار. وسى سوعىستا كىم جەڭسە، سول.
سيۋزاننا. سىزشە، جەڭەتىن كىم؟ نەمىستەر مە؟
قايسار. فرانسيا مەن روسسيانىڭ اڭىزى بولىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا كەتەتىن ءبىر كەرەمەت بار. ەگەردە نەمىستەردىڭ جەڭەتىنىنە سەنبەسەم، سول كەرەمەتتى جاساڭىز دەپ مەن سىزگە جالىنار ەدىم عوي.
سيۋزاننا. ەكى بىردەي ۇلى حالىقتىڭ اڭىزى بولۋعا ءوزىم تۇگىلى قيالىم دا جەتپەس، سوندا دا ەستىگىم كەلەدى، ول نە كەرەمەت؟
قايسار. قاجەتى بولماي قالعاندىقتان ول كەرەمەتتى ايتۋدىڭ دا قاجەتى بولماس. (سيۋزاننا ءتۇسىندىم دەگەندەي بەلگى بەرەدى، ءبىراق باسشى سارىندا سويلەيدى.)
سيۋزاننا (مىرس ەتىپ). ەكى ەلدىڭ اڭىزىنا اينالعان كەرەمەتتىڭ قاجەتى بولماسا، مەنىڭ كومەگىمنىڭ دە قاجەتى بولماس.
قايسار (ىممەن جالىنا تۇرىپ، باسقا سارىندا سويلەيدى.). ءيا، كومەگىڭىزدىڭ قاجەتى جوق.
سيۋزاننا. وندا قوش ايتىسايىق، قولىڭىزدى اكەلىڭىز. (ول سونى ايتا وتىرىپ، قولىن بەرمەستەن الدەنەنى جازا باستايدى. قايسار سويلەي بەرەدى.)
قايسap. Cay بولىڭىز، جاراڭىزدا ەشقانداي قاياۋ قالماسىن، تىلەكشىمىن.
سيۋزاننا. قاياۋ قالماۋى ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟ مۇنان بۇلاي قاتتىراق كۇرسىنۋىم كەرەك پە؟
قايسار. وتە جالىنىپ وتىنەمىن، ونان باسقا ەمدى قولدانباڭىز.
سيۋزاننا (جازعان قاعازىن قايسارعا بەرەدى.) ءسىزدىڭ ول تىلەگىڭىزدى ءوزىم ءۇشىن ورىندايمىن، قوش بولىڭىز. (شىعا جونەلەدى.)
قايسار (ول قالدىرىپ كەتكەن قاعازدى وقيدى). «ءسىز ەكى ەلدىڭ بىردەي اڭىزى بولاتىن ادامسىز، سوندىقتان دا مەن ءسىزدى سۇيەمىن. تەك سول كەرەمەتىڭىزدى تەزىرەك كورسەم ەكەن»، (ويلانا سويلەپ). و، عاجاپ، بۇل نە جۇمباق؟
شىمىلدىق.
ءۇشىنشى سۋرەت
جەر شارى جالىن قۇشاعىندا. سول لاپىلداعان جالىنسىڭ ىشىنەن بومبالار گۇرسىلدەپ، ادامزات الۋان تىلدە كۇڭىرەنە ءۇن قاتادى.
ەستيتىنىمىز — سول باياعى ءبىر ءۇن: «قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار!»
سول گۇرسىلدەگەن بومبانىڭ، سول كۇڭىرەنگەن ەلدىڭ ءۇنىن باسا اسقاقتاپ، الىستان ءبىر وكتەم ءۇن كەلەدى. «سويلەپ تۇرعان موسكۆا! سويلەپ تۇرعان موسكۆا!»
وكتەم ءۇن بىرتە-بىرتە جاقىنداي تۇسەدى.
شىمىلدىقتاعى جالىن بىرتە-بىرتە ءسونىپ بارىپ، ايلى ءتۇننىڭ اسپانىنا اينالادى.
ساحنادان كورەرىمىز: سول ايلى اسپاننىڭ استىندا، قالىڭ ورمان ىشىندەگى ءبىر شاتىردىڭ الدىندا راديو تىڭداپ وتىرعان گەنەرال نەي عانا.
اسپاندا جۇلدىزدار سامساپ تۇر. ساحنانىڭ وڭ جاق كەنەرەسىنەن بەرىلگەن جالعىز ساۋلە نەيدىڭ بەتىنە تۇسەدى. ول بىرەسە جاقىنداپ، بىرەسە الىستاپ كەتىپ تۇرعان ديكتوردىڭ ءۇنىن ەستۋگە ىنتىعۋدا. وعان
جوعارعى باس قولباسشىنىڭ بۇيرىعى: گەنەرال-پولكوۆنيك پوپوۆقا، گەنەرال-پولكوۆنيك سوكولوۆسكييگە، ارميا گەنەرالى روكوسوۆسكييگە، ارميا گەنەرالى باتۋتينگە، گەنەرال-پولكوۆنيك كونيەۆكە!
بۇگىن 5 اۆگۋستە بريانسك مايدانىنىڭ اسكەرلەرى باتىس جانە ورتالىق مايداندارى اسكەرلەرىنىڭ ەكى قاناتتان كومەكتەسۋى ارقاسىندا قاتتى ۇرىستاردان كەيىن ورەل قالاسىن الدى.
تاعى بۇگىن ستەپنوي جانە ۆورونەج مايداندارىنىڭ اسكەرلەرى دۇشپاننىڭ قارسىلاسۋىن جەڭىپ.، بەلگورود قالاسىن الدى... (سيۋزاننانى الدىنا سالىپ سامار كەلەدى. ديكتوردىڭ داۋىسى الىستاپ كەتەدى.)
سامار. جولداس گەنەرال! ءبىزدىڭ ادامدار جاۋدىڭ مىنا ءبىر جانسىزىن لاگەردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جۇرگەن جەرىنەن ۇستاپ اكەلدى. (نەي قولىمەن بەلگى بەرىپ ونى توقتاتادى، ديكتور داۋسى قايتا جاقىندايدى. سامار بار يت اتتىعىمەن). مىناۋ مەنىڭ وتانىم... مەنىڭ موسكۆامنىڭ ءۇنى عوي، موسكۆامنىڭ... (راديوقابىلداعىشتى قۇشاقتاي الىپ، قايتا-قايتا سۇيەدى.)
ديكتور. بۇگىن، 5 اۆگۋستا 24 ساعاتتا وتانىمىزدىڭ استاناسى — موسكۆادا ءجۇز جيىرما زەڭبىرىكتەن ون ەكى دۇركىن ارتيللەريا وعىن اتىپ، ورەلدى جانە بەلگورودتى ازات ەتكەن ايبىندى اسكەرلەرىمىزگە قۇرمەت كورسەتەدى.
ورەل مەن بەلگورودتى ازات ەتۋ ۇرىستارىنا قاتىسقان سىزدەردىڭ باسقارۋلارىڭىزداعى اسكەرلەردىڭ بارىنە شابۋىل ۇرىستارىن وتە جاقسى جۇرگىزگەندەرى ءۇشىن العىس جاريالايمىن.
وتانىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن بوستاندىعى ءۇشىن قۇربان بولعان باتىرلاردىڭ داڭقى ماڭگى وشپەسىن!
نەمىس وككۋپانتتارى قۇرتىلسىن!
جوعارعى باس قولباسشى سوۆەتتەر وداعىنىڭ مارشالى ي. ۆ. ستالين.
5 اۆگۋست، 1943 جىل.
وعان ىلەسە موسكۆانىڭ ءساليۋتى ەستىلەدى.
ساماp. بۇل نە؟
نەي. بۇل — ءستاليننىڭ بۇيرىعى، جەڭىستىڭ تۇڭعىش ءساليۋتى. بۇل — موسكۆادان التى مىڭ كيلومەتر الىستا، فرانسيا مەن يسپانيانىڭ شەكاراسىندا جاتقان فرانسيا پارتيزاندارى بىزدەرگە دە بەرىلگەن ساليۋت. (سيۋزانناعا ەندى عانا بۇرىلىپ.) كەشىرىڭىز، مەن ءسىزدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. ءسىز كىم ەدىڭىز؟
سيۋزاننا. مەن اكەسى مەن شەشەسىنىڭ كەگىن قۋعان جارالى ءبىر جانمىن.
نەي. كەگىڭىز كىم ەدى؟
سيۋزاننا. ءسىزدىڭ پارتيزانداردا. ولارعا كومەكتەسكەن جيرو مىرزادان كەگىمدى نەمىس دوستارىم الىپ بەردى. پارتيزانداردا كەتكەن كەگىمدى ءوزىم العالى كەلىپ ەدىم، قاپىلىستا قولعا ءتۇستىم.
نەي. سونداي تۇتقىندى ءبىر كورۋگە اسىق ەدىم، بەرى جاقىنداشى، كەلشى.
سيۋزاننا (جاقىنداپ). نەمەنە، ماعان اكە بولايىن دەپ پە ەدىڭىز؟
نەي. ارينە. سەنىڭ ەندىگى اكەڭ دە، شەشەڭ دە مەنمىن. (ساماردى نۇسقاپ.) مەنىڭ بۇل باتىرىمنان ويىڭدى دا، بويىڭدى دا بۇركەمەي-اق قوي. سامار تانىسىڭىزدار، بۇل مەنىڭ سيۋزاننا دەيتىن اقىلدى قىزىم.
سامار (قولىن ۇسىنا جاقىندايدى. سيۋزاننا كوزىن الىسقا جىبەرىپ قولىن بەرمەيدى). قىزىڭىز اقىلدى بولعانىمەن، اساۋلاۋ ەكەن.
سيۋزاننا. كەشىرىڭىز. موسكۆانىڭ جاڭاعى ءبىر ءۇنى مەنى دە شاتتاندىرىپ جىبەردى. شاتتانعان كەزدە سىزدەي جىگىتتەردى ەلەمەيتىن ادەتىم ەدى.
ساماp. كەشىرىڭىز، سىزدەي سۇلۋلاردى كورسەم، سۇلىكتەي قادالاتىن سىرقاتىم بار ەدى. سول دەرتىمنىڭ ەمى بولار ما ەكەن، كەسىر سوزگە تولى اۋزىڭىزدان ءبىر سۇيسەم قايتەدى؟
سيۋزاننا. بايقاڭىز، جاعىڭىز الاقانىمدى ءسۇيىپ جۇرمەسىن.
نەي. سەنىڭ ول سىرقاتىڭ بىلتىر ەمدەلگەنى قايدا؟
سامار. جولداس گەنەرال! وتانىمنىڭ جاڭاعى ءبىر ءۇنى مەنى ماستاندىرىپ جىبەردى، سول سەبەپتى مەن يمەنۋدى ۇمىتىڭقىراپ كەتىپپىن. ول ءۇشىن عافۋ وتىنەمىن.
نەي. شاتتان، شاتتان! سەنىڭ وتانىڭ شاتتانسا — ءبىز دە شاتتانامىز. سەنىڭ وتانىڭ جەتكەن بۇگىنگى جەڭىسكە ەرتەڭ ءبىز دە جەتەمىز، سولاي ما، قىزىم؟
سيۋزاننا. مەنى مۇندا الىپ كەلگەن كەلەشەكتىڭ سول سەنىمى.
نەي. قالاي، جارادان ابدەن جازىلدىڭ با؟
سيۋزاننا. ءتان جاراسى جازىلدى، ەندى جان جاراسىنىڭ ەمىن ىزدەپ سىزگە كەلدىم.
نەي. تىڭداپ وتىرمىن.
سيۋزاننا. مەنىڭ سىزدەن تىلەي كەلگەن ەكى ءتۇرلى تىلەگىم بار.
نەي. قانشا بولسا دا قابىلدادىم.
سيۋزاننا. مەنىڭ اكە-شەشەمنىڭ قالاي ولتىرىلگەنىن، مەنىڭ قالاي جارالانعانىمدى ەستىگەن بولارسىز؟
نەي. ءبارىن دە ەستىدىم، ءبارىن دە بىلەمىن. سەن نەمىستەردىڭ اكەڭدى جازىقسىزدان جازىقسىز نە ءۇشىن ولتىرگەنىن، ونىڭ جالاسىن ءبىزدىڭ پارتيزاندارعا نە ءۇشىن جاۋىپ جۇرگەنىن بىلەسىڭ بە؟
سيۋزاننا. بىلەمىن، حالىقتى سىزدەرگە وشىكتىرۋ ءۇشىن.
نەي. ونى بىلە تۇرا نەمىستەرگە الدانۋىڭ قالاي؟
سيۋزاننا. مەن الدانباعان بولارمىن.
نەي. اكە-شەشەڭدى ولتىرۋگە قاتىسقان جيرو مىرزانىڭ ءقازىر قايدا ەكەنىن بىلەمىسىڭ؟
سيۋزاننا. بىلەم، قيراعان تانكانىڭ سىنىقتارىن موينىنا بايلاپ الىپ، قالا ىرگەسىندەگى وزەننىڭ تۇبىندە جاتىر.
نەي. وتانىن ساتقان ونداي وپاسىزدان تۋعان جەردىڭ وزەنى قالاي جيرەنبەدى ەكەن؟ سەن بىرەۋدەن ەستىگەنىڭدى ايتىپ تۇرعان جوقسىڭ با؟
سيۋزاننا. مەن ءوز كوزىممەن كورگەندى ايتىپ تۇرمىن.
نەي. بۇل ساپار سەنى ءوزىڭنىڭ كوزىڭ دە الداپتى. ناگەلدىڭ باستاپ بارىپ ۇيىڭە قاندى ءتۇندى ورناتقان بەسەۋدىڭ ءبىرى جيرو ەكەنى راس. ءبىراق سەنىڭ سۋ تۇبىنەن كورگەنىڭ ونىڭ ولىگى ەمەس.
سيۋزاننا. ەندى كىمدىكى؟
نەي. ول سەنىڭ وعىڭنان جارالانعان نەمىس سولداتىنىڭ ولىگى. ونى جولشىباي اتىپ ءولتىرىپ، سۋعا تاستاتقان ناگەلدىڭ ءوزى. ال نەمىستەردىڭ سەنى الداۋ ءۇشىن وتىرىك ولتىرگەن جاراسى ءقازىر ءبىزدىڭ قولدا،
سيۋزاننا. ءبىزدىڭ قولدا؟ قالاي؟
نەي. ءبىزدىڭ بارلاۋشىلار ونى سول قاندى جورىقتان قايتقان ساعاتىندا ۇيىنە جەتكىزبەستەن قولعا تۇسىرگەن-دى.
سيۋزاننا. بۇل ءبىر عاجاپ ەكەن، سونان بەرى ونى نەگە ءتىرى ۇستاپ وتىرسىزدار؟
نەي. قالانى جاۋدان تازارتقان كۇنى ۇكىمىن حالىققا ايتقىزامىز.
سيۋزاننا. سول ۇكىمىڭىزدى ورىنداۋشى مەن بولايىن.
نەي. ونى كەزىندە كورەرمىز، كەلگەن جۇمىسىڭدى ايت.
سيۋزاننا. مەن ءوزىمدى اجالدان الىپ قالعان ءبىر ادامدى نەمىستەردىڭ ازابىنان قۇتقارعىم كەلەدى.
نەي. ول كىم؟
سيۋزاننا. ول — ءبىزدىڭ قالانىڭ ىرگەسىندەگى لاگەردىڭ دارىگەرى قايسار التايەۆ دەيتىن تۇتقىن.
نەي (كۇلە سويلەپ). ءوزى ءولىم شەڭگەلىندە جاتقان ونداي ادام سەنى ولىمنەن قالاي قۇتقاردى؟
سيۋزاننا. ماعان وپەراسيا جاساپ، وكپەمدەگى وقتى سۋىرىپ العان سول.
نەي. وپەراسيا جاساعان؟
سيۋزاننا. ءيا! مەن ونىڭ كىم ەكەنىن نەمىس گەنەرالشا بەرگەن جاۋابىنان، قانداي دارىگەر ەكەنىن سول گەنەرالدىڭ مايمىلىنا جاساعان وپەراسيادان كورگەن ەدىم. ءبارىن دە تاني بىلگەن سەكىلدىمىن.
نەي. نەمىستەر دە سەنى تاني باستاعان سەكىلدى.
سيۋزاننا. قالاي؟
نەي. ورىستىڭ تۇتقىن دارىگەرىنە قادالعان كەزىندەگى جاستان نەمىستەر جۇرەگىڭدى دە كورگەن سەكىلدى.
سيۋزاننا. ءسىز ونى كىمنەن ەستىدىڭىز؟
نەي. بەكەر مە؟
سيۋزاننا (كۇرسىنە سويلەپ). بەكەر ەمەس، جولداس گەنەرال. ول ورىستىڭ گالينا دەيتىن قىزىن سۇيە تۇرا نە ءۇشىن اتقانىن ايتقان كەزدە مەنىڭ ەگىلىپ كەتكەنىم راس.
نەي. نازىكتىڭ دە وزىنە ساي ورنى، وزىنە ءتان مەزگىلى بار ەمەس پە؟
سيۋزاننا. ەگەر ونىڭ وزىنە ارنالعان سوڭعى وعىن قىزعا نە ءۇشىن جۇمساعانىن، نەمىستەردىڭ قولىنا كىم ءۇشىن تۇسكەنىن ەستىسەڭىز، قاندى جاستىڭ دارياسىن تالاي كەشكەن ءوزىڭىز دە ەگىلەر ەدىڭىز.
نەي. مەن قارتايسام دا، قاندى جاستى قانشا كەشسەم دە، جاۋ الدىندا ونداي وسال ەمەسپىن.
سيۋزاننا. ءيا، وسالدىق ەتتىم. ءبىراق مەنىڭ كوزىمدەگى جاس بولىپ كورىنگەن جۇرەگىمدەگى ونىڭ وتى ەدى.
سامap. ەھە...
نەي. تۇتقىن دارىگەر سەنىڭ وپەراسيانى قالاي تاپ بولدى؟
سيۋزاننا. ونى شاقىرتقان ءوزىم. جاۋ وعىنان قانسىراپ جاتقان شاعىمدا كوزىمە تەك سول عانا ەلەستەپ، تىلىمە تەك سونىڭ اتى عانا ورالا بەردى.
نەي. قىرعىزىم، سەن نە دەيسىڭ؟
سامار. نە دەرىمدى بىلمەي تۇرمىن-اۋ، جولداس گەنەرال.
نەي (سيۋزانناعا). ال، سەن ونى قالاي قۇتقارماقسىڭ؟
سيۋزاننا. ونىڭ لاگەردەن شىققان كەزىن اڭدىپ ءجۇرىپ، قاعىپ اكەتەتىن وجەت ادامدار كەرەك.
نەي. ءوزى نە دەيدى؟
سيۋزاننا. مەن ونى سول وپەراسيادان كەيىن ءبىراق رەت كوردىم. ءبىر كورسەم دە بىرگە جاساپ، بىرگە وسكەن جان دوسىمداي سىرلاسىپ، ونىڭ ەندىگى بار ارمانى سىزدەرگە ءبىر جەتۋ ەكەنىن سەزگەن ەدىم...
نەي. سەن سەزەرسىڭ-اۋ، ونداي ارماننىڭ كىلتى سەنىڭ قولىڭدا ەكەنىن ول سەزدى مە؟
سيۋزاننا. سەزۋىن سەزدى، ءبىراق نەمىستەردىڭ مەنىڭ اكەم مەن شەشەمنىڭ ءولىمى جونىندە تاراتقان جالعان لاقابى ونىڭ ۇمىتىنە قاياۋ سالعان سەكىلدى.
نەي. سوندا قالاي، سەنىڭ جان ءسوزىڭ نەمىستەردىڭ جالعان لاقابى گۇرىل بولمادى ما؟
سيۋزاننا. مەن وعان جان ءسوزىن ايتا المادىم.
نەي. نەگە؟
سيۋزاننا. مەنىڭ ونىمەن اشىق سويلەسۋگە مۇمكىندىگىم بولمادى.
نەي (زىلدەنە ءتۇسىپ). بارعانىڭىز، سويلەسكەنىڭىز راس بولسا، مۇمكىندىگىڭىز نەگە بولمادى؟
سيۋزاننا. قولىمدا نەمىستەردىڭ تىڭشى اپپاراتى تۇردى.
نەي (قايتا جادىراپ). سولاي ما؟
سيۋزاننا. قاشۋدىڭ جولدارىن كەڭەسۋ ءۇشىن قايدا، قاشان كەزدەسەتىنىمىزدى جازىپ، قولىنا بەرىپ كەتكەن ەدىم، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ول كەلەر جەرىنە كەلمەدى.
نەي. ءوزى تۇتقىن ادام، سەن شاقىرعان جەرگە قالاي كەلەدى؟
سيۋزاننا. ونىڭ قالانى ەكى ساعات بويى ارالاۋعا ەركى بار، كينوعا بىرنەشە بارعانىن كورگەندەر دە بار، ءبىر رەت بي الاڭىنا بارعانىن ءوزىم دە كوردىم. ءبىراق ماڭىندا جۇرگەن نەمىستەر كوپ بولعاندىقتان، وعان جاقىنداي المادىم.
نەي. ءوز ويىڭ نە دەيدى؟ ونىڭ بۇلاي قاسارىسۋىن نەلىكتەن دەيدى؟
سيۋزاننا. مەنىڭشە، ول ماعان سەنبەيدى.
نەي. ءوزى اجالدان الىپ قالعان ساعان سەنبەگەندە، كىمگە سەنەدى؟
سيۋزاننا. ونى سەندىرسە سەندىرە الاتىن ءبىر-اق ادام بار.
نەي. ول كىم؟
سيۋزاننا. ءسىزدىڭ قاراۋىڭىزدا ءبىر وجەت قازاق بار كورىنەدى. مەن سىزدەن سول قازاقتى سۇراي كەلدىم.
نەي. مەندە ەشقانداي قازاق جوق.
ساماp. كەشىرىڭىز، جولداس گەنەرال! مىنا قىزدىڭ جۇرەگى ءۇشىن ءسوزىڭىزدى بولۋگە ءماجبۇر بولدىم. ءسىزدىڭ قازاعىڭىز بار.
نەي. ول كىم؟
سامار. ول مەن.
نەي. سەن قىرعىز ەمەس پە ەدىڭ؟
سامار. كەشىرىڭىز، جولداس گەنەرال، قىرعىز بەن قازاق ءبىر حالىق.
نەي. ەكى اتى بار حالىق بولا ما ەكەن؟
سامار. بولادى. بىزدەر ەجەلدەن ينتەرناسيونال ەلمىز، ەجەلدەن ءبىر ەلمىز.
سيۋزاننا. شىنىندا، ءسىز قايسارعا قاتتى ۇقسايدى ەكەنسىز.
سامار. قازاق پەن قىرعىزدىڭ ۇقسامايتىن جەرى جوق، ونى ءبىلىپ العايسىز.
نەي. سەنىڭ قالاپ كەلگەن قازاعىڭ وسى. تانىسىپ بولساڭدار مەنى تىڭداڭدار! (ءبىر وفيسەر كەلىپ نەيدىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادى. نەي تۇرە كەلدى.) مەن ءقازىر كەلەمىن. (كەتەدى. سامار راديوقابىلداعىشتى اينالدىرا باستايدى.)
سيۋزاننا (بۇتاققا ءىلۋلى تۇرعان قومىزدى الىپ). مىناۋ نە زات، سكريپكا ما؟
سامار. مەنىڭ ەلىمنىڭ سكريپكاسى دا، گيتارى دا، دومبىراسى دا وسى، اتى قومىز.
سيۋزاننا. ادەمى ەكەن. بۇل قايدان ءجۇر؟
سامار. ءوزىمنىڭ كەۋدەمدە ساقتالىپتى.
سيۋزاننا. ەلىڭىزدىڭ ءبىر ءانىن ايتىپ كورىڭىزشى؟
سامار. ماقۇل. (قوبىزعا قوسىلىپ قىرعىزدىڭ «ايناگۇل» ءانىن ايتادى.)
پەشەنەڭ عانا شولپان جانعانداي، بەش ۇركەر عانا شىعا قالعانداي. جارق ەتىپ كۇلسەڭ قايرىلىپ، ايناگۇل-ا، جايقۇتتان سالعانداي. كوزدەرىڭ عانا گاۋھار جانعانداي. كوڭىلدى عانا تارتىپ العانداي. جاستىقتىڭ جۇپار گۇلىسىڭ، ايناگۇل-ا، جىرلاسام قۇمار قانعانداي. تەلمىرە قاراي كۇلگەنىڭ تاڭىنداي جارىق دۇنيەنىڭ. بولاشاق ءۇشىن كۇنىم دەپ ايناگۇل-ا، ءبىر عانا سەنسىڭ سۇيگەنىم،
سيۋزاننا. اتتەڭ ءسوزىن ۇقپادىم، ءانى تاماشا ەكەن. ءسىرا، ايگۇل دەگەن قىزدى سۇيگەن جىگىتتىڭ ءانى بولار؟
ساماp. ءسىزدى مۇنشا سۇيسىندىرسە، بۇل ءان شىنىندا دا تاماشا ەكەن
سيۋزاننا. شىعىستان ۇيرەنگەن ءتۇڭعىش ءانىم وسى بولسىن، ۇيرەتىڭىزشى. تەك ايگۇلدىڭ ورنىنا قايسار دەپ ايتىڭىز.
سامار. سامار دەپ ايتساڭىز دا كەلە بەرەدى، قانە ەرىڭىز. (ەكەۋى قوسىلىپ اندەتە بەرگەن كەزدە نەي كەلەدى.)
نەي. قىرعىزىم، قالاي،. مۇنداي جورىققا باتىلىڭ جەتە مە؟
ساماp. باتىرلىعىم جەتپەسە دە، باتىلىم جەتەدى، جولداس گەنەرال.
نەي. وندا بۇيرىقتى تىڭداڭىزدار دا، جولعا ازىرلەنىڭىزدەر. ماقساتتارىڭ ءبىر عانا دارىگەر قازاقتى قۇتقارۋ ەمەس، سول ارقىلى لاگەردەن قاشقىسى كەلگەندەردى تۇگەل قۇتقارۋ. ول ءۇشىن كومەكتەسەتىن ادامدار دا، كەرەكتى ماشينالار دا سول جەردەن تابىلادى. سەندەردى ولاردىڭ وزدەرى ىزدەپ تابادى. سەندەر تەك سول دارىگەر ارقىلى قاشقىسى كەلگەندەردى ۇيىمداستىرا بىلىڭىزدەر.
ساماp. تۇتقىن قازاققا جەتكەنشە ءوزىمىز تۇتقىن بولماس پا ەكەنبىز؟
نەي. بولمايسىڭدار. سول لاگەردىڭ ەكى جۇزدەي تۇتقىنى ميكولا ىستەيتىن كومىر شاحتاسىندا جۇمىس ىستەيدى. ميكولانىڭ ولارمەن بايلانىسى بار، سەن سونىڭ كومەگىمەن شاحتاعا تۇسەسىڭ.
سامار. شاحتاعا؟
نەي. ميكولامەن سىرلاس ءبىر تۇتقىندى شاحتا استىنا قالدىراسىڭ دا، ءوزىڭ سونىڭ كۇنىمىن كيىپ، باسقا تۇتقىندارمەن بىرگە بارىپ لاگەرگە كىرەسىن. وندا بارعاننان كەيىن اۋىرعان بولىپ دارىگەرگە جەتەسىڭ.
سامار. ەگەر ول دارىگەر قازاق ەمەس، نەمىستەرگە ساتىلىپ كەتكەن مازاق بىرەۋ بولسا نە ىستەيمىز؟
سيۋزاننا. وتىنەمىن، ونداي ءسوزدى ايتپاڭىز.
سامار. ماعان مۇنداي كۇدىكتى ايتقىزىپ تۇرعان — سىزدەي قىز ءۇش رەت شاقىرعاندا، كەۋدەسىندە جانى بولا تۇرا ونىڭ ءبىر دە ءبىر كەلمەۋى.
نەي. بارلىق وپاسىزداردىڭ جازاسى بىرەۋ. ول— ءولىم. باسقا سۇراۋلارىڭ جوق بولسا، ازىرلەنىڭىزدەر.
سيۋزاننا. ماعان بەرەر قانداي بۇيرىعىڭىز بار.
نەي. ساعان كەرەكتىڭ ءبارى مىنا سۋمكانىڭ ىشىندە. ونى ءوز قولىڭنان العايسىڭ. مەن ماس بولىپ ۇيىقتاپ قالدىم، سول كەزدە مەنىڭ مەنشىكتى شوفەرىن سامار مۇنى ۇرلاپ الدى دا، ساعان بەردى. حيميانىڭ تەرگەۋىنە تۇسە قالساڭدار كەرەگى بولار، مۇنىڭ ءبىر شەتىنەن سەن دە ۇستاعايسىڭ، سامار. (سامار نەي اكەلىپ ستول ۇستىندە تاستاعان اسكەري سۋمكانى الىپ سيۋزانناعا ۇستاتادى. نەي ءسوزىن ۇزبەيدى.) ءبىراق ءوزىن، تۇسىرگەن سۋرەتتەرگە باسقانىڭ قولى تيمەسىن. سامار، ساعان ايتارىم: سەن سيۋزاننا الداۋىنا ءتۇستىڭ دە، سونىمەن بىرگە نەمىستەرگە قاشتىڭ. بۇل — قولعا تۇسە قالساڭدار عانا جاسايتىن ايلا-شارىقتارىڭ. جولشىباي سەنىڭ ماشيناڭدى اتقىلاۋشىلار بولادى، قانشا اتقىلاسا دا وزدەرىڭە دارىتا قويماس، الايدا ساقتان. ماعان ايتارىڭ جوق پا؟
سامap. Cay بولىڭىز، باسقا ايتارىم بولمايدى.
نەي. سيۋزاننا، سەنىڭ شە؟
سيۋزاننا. مەن الارىمدى الىپ بولعان سەكىلدىمىن. مۇمكىن ءوزىڭىز...
نەي (ەكەۋىن دە قۇشاقتاپ). مەنىڭ ەندىگى ايتارىم: ارمانداستارىمىزدىڭ بارىنە، بارىنە سالەم ايتىڭدار. جەڭىستىڭ تانى سوۆەت جەرىندە اتىپ كەلەدى، كۇتكەن كۇنىمىز ەندى الىس ەمەس دەڭدەر!
شىمىلدىق.
ءتورتىنشى سۋرەت
شىمىلدىقتا تەمىر تىكەندى بۇعاۋمەن بۇعاقتالعان باتىس ەۆروپانىڭ قارتاسى. ول قارتادا ەۆروپاداعى استانالار اتى جازىلعان، ءبارى دە سول تىكەندى تەمىر بۇعاۋمەن قورشالىپ ماتاستىرىلعان. ولاردىڭ ىشىندە كوزگە ايقىن تۇسەتىنى — پاريج. سونىڭ وڭتۇستىك جاعىنداعى قيىر شەتتە شوعىرلانعان قات-قابات تەمىر قۇرساۋدىڭ ىشىنەن بىرەسە قايساردىڭ بىرەسە سيۋزاننانىڭ بەتى كورىنەدى.
پەردە اشىلعاندا ساحنادان العاش كورەرىمىز قايسار. ول ءقازىر دارىگەر تۇرىندە. الدەكىمنىڭ كەۋدەسى تۇسىرىلگەن پلەنكاعا ويلانا قاراي «داريعاي» ءانىن اڭىراتىپ وتىر.
وڭىمدە مە ەدى،
تۇسىمدە مە ەدى،
كورىپ ەم عوي، ءبىر ارمانداي كوزدى.
ءبىر نازىك ساۋلە،
كۇلىمدەپ ەدى،
سۇراپىل سوعىس سوقتى دا بۇزدى.
(مۋزىكامەن جارىسا نەمىستەردىڭ «حايل... حايل» دەگەن بارقىلى، يتتەردىڭ اپسىلى جان-جاقتان، الىستان دا، جاقىننان دا ەستىلەدى).
قايسار (كۇرسىنە سويلەپ). ەسىل، ەۆروپا. ومىرگە تالاي دانىشپانداردى بەرگەن، ەۆروپا! قايداعى ءبىر قاراقشىنىڭ تابانىندا تاپتالدىڭ-اۋ، قورلاندىق-اۋ!
نەمىستەر مەن يتتەردىڭ ارسىلى تاعى دا ەستىلەدى سول ءبىر سۇمپايى ءۇندى ەستىگىسى كەلمەگەندەي قايسار ايتىپ وتىرعان ءانىن قايتا جالعاپ ادىراتا تۇسەدى.
ساپىردى داۋىل،
تۋلادى تولقىن،
شايقالدى شىڭ-قۇز
قىپ-قىزىل وتتىڭ ىشىندە ءجۇرمىز،
قايدا ەكەن، قايدا، داريعاي سول قىز؟
اياعىنىڭ ۇشىنان باسا جىلجىپ سامار كەلەدى. قايسار ونى كورىپ داۋسىن باسەڭدەتەدى.
سامار. ۇزبەڭىزشى، اعاجان. اڭساۋعا تولى جۇرەگىم بومبا بولىپ جارىلار ما ەكەن، ۇزبەڭىزشى! ايتا ءتۇسىڭىزشى، تەزىرەك جالعاڭىزشى قايتادان.
قايسار (وعان تاڭدانا قادالعان كۇيى، ولەڭدى اياقتاپ بولادى دا، سەزىكتەنە ءۇن قاتادى.) جەتىم قوزىداي زارلاعان سەن كىم ەدىڭ، جارقىنىم؟
سامار. مەن وزىڭىزدەي بەيباقپىن، نەمىستەردىڭ تۇتقىنى، تاعدىردىڭ تالكەگى، سوعىس دەيتىن تاجالدىڭ جەمتىگىمىن. قولىڭىزدى اكەلىڭىز. (قول ۇسىنادى.)
قايسار (قولىن بەرمەيدى.) جەمتىك بولساڭ، جەرلەنبەي مۇندا قالاي ءجۇرسىڭ؟
سامار. ولىلەرگە كوردىڭ ءبارى ءبىر ەمەس پە؟
قايسار (قادالا قاراپ). مەن دارىگەر عانا ەمەس، پسيحولوگپىن، ونى دا ەسكەرگەيسىڭ.
سامار. نەنى ؟
قايسار. جالعان ايتۋ وزىڭە جازىم، سونى...
سامار. جالعان دەرلىكتەي نە ايتتىم؟
قايسار. نەمىستىڭ تۇتقىنىمىن دەۋىڭ جالعان.
سامار. ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟
قايسار. جۇزىڭنەن كورىپ وتىرمىن.
سامار. ەگەر نەمىستىڭ تۇتقىنى بولماسام، فرانسيانىڭ قيىر شەتىندە نە ءۇشىن قاڭعىپ ءجۇرمىن؟ قازاق پەن قىرعىزدىڭ قويىن باعىپ ءجۇرمىن بە؟
قايسار. كىم ەكەنىڭدى ءوزىڭ ايت. ەگەر ءجونىڭدى ايتقىڭ كەلمەسە، باسقا تاريحىڭنىڭ ماعان كەرەگى جوق، ءسوزى قوي دا شەشىن.
سامار. كەيىن شەشىندىرەرسىز. ازىرشە سىرقاتىمدى بىلەگىمنەن بايقاڭىز دا، مەنىڭ تۇتقىنمىن دەگەنىمە سەنبەيتىن سەبەبىڭىزدى ايتىڭىز.
قايسار. مەن بۇل لاگەردەگى تۇتقىنداردى تۇگەل تانيمىن، ال سەنى ومىرىمدە بىردە ءبىر كورگەن ەمەسپىن.
سامار. قىرعىز حالقىنىڭ پەرزەنتى، قازاق حالقىنىڭ جيەنى سوۆەت ارمياسىنىڭ سەرجانتى سامار ساداقبايەۆ دەيتىن ءىنىڭىز الدىڭىزدا وتىرعان.
قايسار (جازۋعا ىڭعايلانىپ). تۇتقىن نومەرىن، نەشىنشى؟
سامار. مەن نومەرسىز تۇتقىنمىن.
قايسار. نومەرسىز قالاي؟
سامار. مەن تاعدىردان باسقانىڭ ەسەبىندە جوقپىن. سول سەبەپتى بولعىم كەلسە، گەستاپونىڭ اگەنتى دە بولا الامىن. ويتكەنى ءسىزدىڭ بار قىلمىسىڭىزدى بىلەمىن.
قايسار. قىلمىس جاساۋ ءۇشىن دە بوستاندىق كەرەك قوي، مۇمكىن سەن ونى دا بىلەرسىڭ؟
سامار. كوزىمە قاراڭىزشى.
قايسار. مەنىڭ كوزىم مانادان سەنىڭ كوزىڭدە.
سامار. وندا جاسىرماي ايتىڭىزشى، تىنىقتىرۋ ءۇشىن نەشە تۇتقىنعا وتىرىك وپەراسيا جاسادىڭىز؟
قايسار. ەگەر ونى بىلسەڭ مەن ءۇشىن ءولىمنىڭ بىرەۋ-اق ەكەنىن دە بىلەرسىڭ؟
سامار. مەن ونى دا بىلەمىن. سوندىقتان، اجالدىڭ مىناداي قۇرالدارىن سىزگە ارناپ الا كەلدىم. (قالتاسىنان پيستولەتىن، ەكى بالاعىنان ەكى گراناتا الىپ ستول ۇستىنە قويادى.)
قايسار. مەنىڭ قانىم تىم ىستىق ەدى، ونى ىشەمىن دەپ كۇيىپ ولەرسىڭ، تەزىرەك كەتسەڭ قايتەدى؟
سامار (قارۋلارىن قايتا تىعا باستايدى). Meن فرانسيانىڭ وسى ولكەدەگى پارتيزاندارىنىڭ كومانديرى گەنەرال نەيدىڭ سىزگە جىبەرگەن وكىلىمىن.
قايسار. مۇمكىن، سەن بۇدان ءجۇز وتىز جىل بۇرىن ناپولەونمەن بىرگە ءبىزدىڭ روسسياعا شابۋىل جاساعان مارشال نەيدەن كەلگەن بولارسىڭ؟
سامار. مەنىڭ بىلەتىنىم — ءوزىمنىڭ گەنەرالىم.
قايسار. وتىرىكتى ولشەۋسىز اعىزادى ەكەنسىڭ. مۇمكىن، ول گەنەرالدىڭ مەنى قايدان بىلەتىنىن دە ايتارسىڭ؟
سامار. وعان ءسىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى جەتكىزگەن ءوزىڭىزدىڭ وسى قالاداعى ءبىر عاشىعىڭىز.
قايسار. ءوزىم بىلمەيتىن ول عاشىعىمنىڭ اتىن دا ايتارسىڭ؟
سامار (قايساردىڭ داۋىسىنا سالىپ). سيۋزاننا دەيتىن سۇلۋ قىزدى ۇمىتپاعان بولارسىز؟
قايسار. سيۋزاننا؟ ول كىم؟
سامار. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم — ءوزىڭىز وپەراسيا جاساپ، اجالدان الىپ قالعان قىز.
قايسار (سىر بىلدىرگىسى كەلمەي). ءيا، تاعى قانداي وتىرىگىڭ بار؟
سامار. ەگەر وسى ايتقاندارىمنىڭ ءبىر تامشى وتىرىگى بولسا — مەنى، بولماسا — ءسىزدى وتانىمىزدىڭ وعى اتسىن.
قايسار. اسىقپا، ول وق اتىلماي قالماس.
سامار. ءسىز انىق سولاي دەپ ويلايسىز با؟
قايسار. ويلاپ قانا قويمايمىن، سولاي بولاتىنىنا سەنەمىن. ءبىراق جات جەردىڭ بالىن جەپ ءتىرى جۇرگەننەن، ءوز ەلىمنىڭ تۋىن تاتىپ ولگەندى ارتىق كورەمىن. سول ءۇشىن عانا كۇرەسەمىن كۇرەسۋ ءۇشىن عانا ءومىر سۇرەمىن، كەشىر، باۋىرىم، مەن سەنى ۇمىتىپ، ءوز ويىمنىڭ جەتەگىمەن لاعىپ كەتىپپىن.
سامار. وسى ءبىر لاققان ءسوزىڭىزدىڭ ءوزى جۇرەگىمدى ەلجىرەتىپ جىبەردى؛ جالىنامىن، ءالى دە لاعا ءتۇسىڭىزشى.
قايسار. مەن ونداي نازىك ءجىپتىڭ قالاي ۇزىلەتىنىن دە بىلەمىن، سونى ەسكەر دە، بۇل لاگەرگە قالاي كەلگەنىڭدى، كۇزەتشىلەردىڭ كوزىن نەندەي سيقىرمەن بايلاعانىڭدى ايت.
سامار. كۇزەتشىلەردىڭ كوزىن بايلاعان سيقىرىم: سول سيۋزاننا دەيتىن قىزدىڭ سىزگە دەگەن ماحابباتى.
قايسار. ول قىز قايدا؟
سامار. وسى لاگەردەگى تۇتقىندار جۇمىس ىستەيتىن شاحتانىڭ بەر جاعىندا ءبىر كىشكەنە كوپىر بار. سول كوپىردىڭ شىعىس جاق شەتىنەن ساناعاندا جەتىنشى ۇيدە تۇراتىن ميكولا دەيتىن جۇمىسشى بار. ەرتەڭ تاڭەرتەڭگى ساعات ون بىردەن قالماي، سول ۇيگە بارساڭىز، ول قىزدى دا كورەسىز، مەنىڭ نە ءۇشىن كەلگەنىمدى كەڭىرەك ەستيسىز.
قايسار. ول ۇيگە مەن نە ءۇشىن بارماقپىن؟
سامار. لاگەردەگى تۇتقىنداردى قۇتقارۋدىڭ جولىن كەڭەسۋ ءۇشىن.
قايسار. قۇتقاراتىن كىم؟
سامار. ءبىز، فرانسۋز پارتيزاندارى، بىزگە كومەكتەسەتىن سول قىز بەن ميكولا سەكىلدى ءجۇمىسشىلار. بۇل وپەراسيانى باسقاراتىن گەنەرال نەيدىڭ ءوزى.
قايسار. ءسوزىڭنىڭ ءبارى راس سەكىلدى، ءبىراق بىردە بىرىنە سەنە الار ەمەسپىن.
سامار. مەن تاعدىرى ءبىردىڭ جانى دا ءبىر دەپ بىلەمىن.
قايسار. ساعان دا، ءوزىمدى جاۋىز كورەتىن سول قىزعا دا سەنگىم كەلەدى، ءبىراق مىناۋ كيىمدەرىڭ ماعان سەنى قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرعا ۇقساتا بەرەدى.
سامار. بۇل — وسىنداعى تولەۋ دەيتىن تۇتقىننىڭ كيىمى. ول مەنىڭ سىزگە جەتۋىمە كومەكتەسۋ ءۇشىن كيىمدەرىن ماعان بەرىپ، ءوزى شاحتادا جاتىر.
قايسار. مۇنىڭ ءبارىن ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن كىم؟
سامار. سول سيۋزاننا دەيتىن قىز. ول ءوزىن اجالدان الىپ قالعان ءسىزدى نەمىستەردىڭ قورلىعىنان وسىلاي قۇتقارعىسى كەلەدى.
قايسار. سەن قايداعى ءبىر بەيتانىس قىزدى قايتا-قايتا باعىما بايلايسىڭ جەڭگەتايلىعىڭا قانشا التىن العان ەدىڭ؟
سامار. ءسىز ءۇشىن ول قىزدان الار جەڭگەيتايلىعىم دا، ول قىز ءۇشىن سىزدەن الار قالىڭمالىم دا وسى لاگەردەگى تۇتقىندار. سوندىقتان مەنىڭ قىتىعىما تيە بەرۋدى ەندى توقتاتىڭىز دا، اقتىق ءسوزىڭىزدى ايتىڭىز. تۇتقىنداردىڭ قاشۋىن ۇيىمداستىراسىز با، جوق پا؟.
قايسار. جوق.
سامار. نەگە؟ (سىرتتاعى نەمىستەردىڭ ارقىلى مەن يتتەردىڭ ارسىلى ەستىلەدى. ايدالىپ بارا جاتقان ءبىر توپ تۇتقىن تەرەزە ارسىلى كورىنەدى.)
قايسار (شۇبىرعانداردى نۇسقاپ). نەگە ەكەنىن بىلگىڭ كەلسە، انا ايدالىپ بارا جاتقاندارعا قارا! سيقىنا قارا، جاقسىلاپ قارا! ولار قاشقاندا قايدا بارادى؟ كوبىنەسە، كەرسىز دالادا قالىپ، يت-قۇسقا جەم بولۋ ءۇشىن بە؟
سامار. كۇتكەن تاڭىمىز اتىپ كەلەدى، ەندى ادام بالاسىنىڭ ەشقايسىسى يت-قۇسقا جەم بولمايدى، ءسىز ونى ويلاڭىز.
قايسار. قايداعى تاڭ؟
سامار. ءبىزدىڭ قىزىل ارميا بۇرناعى كۇنى نەمىستەردىڭ ەڭ سوڭعى شابۋىلىن تالقان ەتتى. سول جەڭىستىڭ سالتاناتتى قۇرمەتىنە استانامىز موسكۆا وتانىمىزدىڭ اتىنان ءبىر ءجۇز جيىرما زەڭبىرەكتەن ون ەكى دۇركىن ارتيللەريا وعىن اتىپ، تاريحتا تۇڭعىش رەت ساليۋت بەردى.
قايسار. ساليۋت! (سويلەي تۇرە كەلەدى.) سەن مۇنى كىمنەن ەستىدىڭ؟
سامار. موسكۆانىڭ راديوسىنان.
قايسار (ساماردى قۇشاقتاي الادى). موسكۆا! انىق پا؟ (سامار جاۋاپ قاتقانىنا بولمايدى، سىرتتان نەمىستەردىڭ امانداسقان داۋىستارى ەستىلەدى. قايسار ساسقالاقتاپ.) سەنىڭ ءتۇرىڭ تۇتقىنداردىڭ تۇرىنە ۇقسامايدى، سەزىك شاقىراسىڭ، تەزىرەك جوعال!
سامار. ءسىز اقتىق جاۋابىڭىزدى ايتقانشا مەن سوقىرشەك بولا تۇرامىن. (ءىشىن باسا بەزەكتەپ بارىپ تاقتاعا قۋلاي كەتەدى.)
قايسار. مەن ولمەسەم، بەلگىلەنگەن مەرزىمدەرىڭدە جەتەمىن. كەلىپ قالدى، ءىشىڭدى باس تا جونەل. (سامار ىشىك باسا بۇكشيىپ ەسىككە جەتكەن كەزدە قارسى الدىنان ناگەل مىرزا كەلىپ كىرەدى.)
ناگەل. حايل گيتلەر!
قايسار (اتىپ تۇرادى). حايل گيتلەر!
سامار. حايەل گيتلەر! (شىعا جونەلەدى.)
ناگەل (جيرەنە قاراپ). دارىگەر مىرزا، مالعۇنداردىڭ مالدىڭ اۋرۋىمەن دە اۋىراتىنى راس پا؟
قايسار. ونى مالعۇنداردىڭ وزىنەن سۇراعانىڭىز ءجون بولار.
ناگەل. ءسىز مالعۇن ەمەسسىز بە؟
قايسار. ارينە.
ناگەل. ەگەر مالعۇن بولماسا قازاقتاردىڭ ءتۇرى شىڭعىسحانعا نەگە ۇقساس؟ الدە شەشەلەرىڭىز شىعىستىڭ سول كارى جىرتقىشىمەن كوڭىلدەس بولعان با؟ ەسىڭىزدە بولسىن، مەن ءسىزدى سول شىڭعىسحانعا ۇقساس ءتۇرىڭىز ءۇشىڭ جاقسى كورەمىن.
قايسار. ونداي ءىلتيپاتىڭىزعا مىڭ دا ءبىر راقمەت.
ناگەل. ءسىز مەنىڭ سەنىمدى مالعۇنىم بولعاندىقتان ەرتەڭ ەرتەمەن تۋلۋزاعا باراسىز.
قايسار. He ءۇشىن؟
ناگەل. مۇمكىن، كەۋدەڭىزگە تەمىر كرەست تاعىلار.
قايسار. تەمىر كرەست؟ نە ءۇشىن؟
ناگەل. گەرمانيانىڭ جەڭىمپاز ارمياسىنا سىڭىرگەن ادال ەڭبەكتەرىڭىز ءۇشىن. اتاپ ايتقاندا، مەنىڭ اكەمنىڭ قاراسا كوز تويمايتىن سۇپ-سۇلۋ، سۇپ-سۇيكىمدى مايمىلىن اجالدان الىپ قالعانىڭىز ءۇشىن، اسىرەسە نەمىس ارمياسى ءۇشىن تەڭدەسى جوق ەڭبەك ەتكەن پروفەسسور دەمي مىرزانىڭ قىزى سيۋزاننانى اجالدان الىپ قالعانىڭىز ءۇشىن.
قايسار. مۇنى مازاق ءۇشىن دە ايتۋىڭىز مۇمكىن عوي.
ناگەل. ءبارى دە مۇمكىن. ءسىزدىڭ كەۋدەڭىزگە تاعىلار تەمىر كرەستىڭ ورنىنا، وندا بارعاننان كەيىن پيستولەتتىڭ وعى قادالۋى دا مۇمكىن.
قايسار. ونى نە ءۇشىن دەيمىز؟
ناگەل. مەنىڭ بىلەرىم سول: نەمىس ارمياسىنىڭ كاپيتانى ناگەلدىڭ باتالونى فرانسيا ارمياسىنىڭ گەنەرالى نەيدىڭ باندىلارىن جويۋعا اتتانادى، سول جورىققا ءسىز دە قاتىساسىز.
قايسار. ءازىرمىن.
ناگەل. ءسىز مەنىڭ مەنشىكتى دارىگەرىم بولىپ باراسىز. ەگەر دە مەنىڭ بۇل تىلەگىم قابىل بولماي، ءسىز ول دۇنيەگە كەتە قالساڭىز، سيۋزاننانىڭ اكەسى مەن شەشەسىنە سالەم ايتىڭىز. ول كوزدىڭ دارىگەرى ەمەس، بارلىق فرانسۋزداردىڭ كوزى ەكەن. ءوزىنىڭ حالقىمەن بىرگە نەمىس دوستارى ءبىز دە كوزسىز قالعانداي كۇيىنىشتىمىز. ءبىراق ول ءۇشىن مارحاباتتى مارقۇمدار قاپا بولماسىن. بىزدەر، نەمىستەر، كەكتى قايتارا بىلەمىز، ويتكەنى كەكشىلدىك ءبىزدىڭ ۇلتتىق سالتىمىز. ونداي ۇلتتىق سالتىمىزدىڭ بۇزىلعانىنان ءوزىنىڭ قۇرىپ كەتكەنىن جاقسى كەرەتىن حالىقپىز، ونى ءسىز دە ءبىلىپ العايسىز.
قايسار. بىلەمىن، كاپيتان مىرزا.
ناگەل. ول مارحابباتتى پروفەسسور مىرزا قىزى سيۋزاننا ءۇشىن دە قاپا بولماسىن. اكە-شەشەسىن ءولتىرۋشىنى ىزدەپ بۇكىل فرانسيانى كەزۋدە. سول ساپاردان كەلىسىمەن، مەنى وعان ۋاقىتشا ۇيلەنەدى دەڭىز.
قايسار. ۋاقىتشا؟
ناگەل. ءيا! مەن مۇنىڭ ءبارىن سىزگە نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن. ماقتانۋ ءۇشىن بە؟ جوق. ءسىزدى ساقتاندىرۋ ءۇشىن. ويتكەنى گەنەرال نەيدىڭ باندىلارى ءسىزدى تورۋدا، قولىنا تۇسسەڭىز تاۋعا الىپ كەتىپ، ەتىڭىزدى پارتيزانداردىڭ جەمى ەتكەلى ءجۇر.
قايسار. ولارعا مەن نە جازىپپىن.
ناگەل. جازىعىڭىز — مۇراگەرى بولىپ قالۋ ءۇنىن پروفەسسوردىڭ ءوزىن ول دۇنيەگە قويا بەردىڭىز دە، قىزىن عانا الىپ قالدىڭىز.
قايسار. ءسىزدىڭ بۇل ايتىپ تۇرعانىڭىز پارتيزانداردىڭ جالاسى بولار.
ناگەل. ارينە، ءبىراق بۇل سۇراۋدى سيۋزاننانىڭ وزىنە دە بەرىپ بايقاڭىز. سوندا ونىڭ كىمگە كوبىرەك كەكتى ەكەنىن بىلەسىز.
قايسار. ونى كەرمەسەم، سىرىن قالاي بايقايمىن.
ناگەل. بۇگىن اۆگۋستىڭ جەتىسى، ون ءبىرى كۇنى ماعان كەلەسىز دە ول قىزدى كورەسىز. وعان دەيىن تۇتقىنداردىڭ قيالىن زەرتتەڭىز. ولاردىڭ ىشىندە قاشقىسى كەلەتىندەر بار ما، جوق پا؛ بار بولسا، كىمدەرمەن بايلانىستى ەكەنىن ءبىلىڭىز. ول ءۇشىن لاگەردى كوبىرەك ارالاپ، تۇتقىندارمەن كوبىرەك اڭگىمەلەسىڭىز. ەرتەڭ تۋلۋزاعا بارىپ كەلىسىمەن سوعان كىرىسىڭىز.
قايسار. ەگەر قاشقىسى كەلەتىندەر بولسا، مەنىڭ وندايلاردى توقتاتۋىما بولا ما؟
ناگەل. ءسىز قالاي توقتاتاسىز؟
قايسار. فرانسۋز ءتىلىن بىلەتىن بىرەۋى جوق، ەڭ ا دىرى نان سۇراپ تا الا الماي اشتان ولەتىندەرىن ايتسام نەگە توقتامايدى؟
ناگەل. ماعان كەرەگى — قانشاسى كەلەتىندەردىڭ كىمدەر ەكەنىن ءبىلۋ عانا. وندايلاردى تاباتىن ءسىز، تاپتايتىن مەنمىن. ول ءۇشىن ءسىز جان سالىپ تىمىسكىلەڭىز. (كەتە بەرەدى.)
قايسap. Cay بولىڭىز!
ناگەل. مەن cay بولۋ ءۇشىن جاقسىلاپ تىمىسكىلەڭىز. (كەتەدى.)
قايسار (جالعىز، اۋىر ويدا). ءيا، مەنىڭ باسىما قاسىرەتتىڭ تاعى دا ءبىر بۇعاۋى ءتونىپ كەلەدى. (وتىرا كەتەدى.)
شىمىلدىق
ەكىنشى ءبولىم
ءبىرىنشى سۋرەت
ميكولانىڭ جۇپىنى عانا ءۇيى. ميكولا كەشتەن سامار ەرسىلى-قارسىلى تەڭسەلىپ تۇنەرىپ ءجۇر دە، سيۋزاننا تەرەزە الدىندا الىسقا تەلمىرە قاراپ تۇر. ەكەۋى دە اۋىق-اۋىق سيۋزانناعا قاراپ قويادى.
سيۋزاننا. قاراي-قاراي كوزىم تالدى. اڭساۋمەن جارىلىپ كەتەتىنمىن، ەلىڭىزدىڭ ءبىر ءانىن ايتىپ جىبەرىڭىزشى.
سامار. سابىر، قىمباتتىم، سابىر. مەن ءان سالسام، ونى نەمىستەر ەستىپ قالسا، ۇشەۋىمىزدىڭ دە ىشەگىمىز ءان سالاتىن بولار.
ميكولا. بۇل مىرزا سوندايلىق ءانشى مە؟
سيۋزاننا. ناعىز بۇلبۇل. (ساعاتىنا شىدامسىزدانا قاراپ.) ءبىراق بۇكىل دۇنيەنىڭ بۇلب ۇلى توپتالىپ كەلىپ ءان سالسا دا جۇبانىش بولار ەمەس، مۇنشا نەگە كەشىكتى ەكەن؟ (قايتادان تەرەزەگە بارادى.)
ميكولا (كۇبىرلەپ). ءانىڭىز بايلاماسا، بۇل قىزدى ۇستاۋ ەندى قيىن، تەك جايىراق.
سامار. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءانى بولىپ كەتكەن ءسىزدىڭ ەلدىڭ ءبىر ءانىن ايتايىن، سونى تىڭداپ كورىڭىزدەر.
ميكولا. الدىن الا راقمەت سىزگە. (سامار باياۋلاتىپ «مارسەلەزانى» باستاي جونەلەدى. وعان ميكولا مەن سيۋزاننا دا كەلىپ قوسىلادى.)
بارامىز دوستارعا ماڭگىلىك،
قاڭعىرىپ اش جۇرگەن تاۋ-تاستا،
جاۋلارعا قارعىستى جاۋدىرىپ،
شىعامىز اقىرعى ايقاسقا.
جۇمىسكەر قولىڭا تۋ ال دا،
العا باس، اياما جانىڭدى.
قانجاردى قانىڭا سۋار دا،
جىلانداي جانىشتا جاۋىندى.
ءان اياعى اياقتالا بەرگەن كەزدە سيۋزاننا قايتا سەرپىلىپ كەتەدى.
سيۋزاننا. ورتەندىم-اۋ!
ميكولا. نەگە؟
سيۋزاننا. اڭساۋدىڭ ازابىن بۇل ءان دە جەڭىلدەتە المادى؟
سامار (ساعاتىنا قاراپ). مەرزىمدى كەزىنەن ءبىر ساعات كەشىكتى.
ميكولا. تاعى دا ءبىر ساعات كۇتىڭىزدەر، وعان دەيىن كەلمەسە، كۇدەردى ۇزىڭىزدەر دە، كەتىڭىزدەر.
سامap. ءتىرى بولسا، ونىڭ كەلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
سيۋزاننا. مۇمكىن، ول ءبىر وپەراسيا جاساپ بوگەلگەن بولار.
ميكولا. ءبارى دە مۇمكىن. تەك سىزدەردىڭ ساعات ەكىدەن قالماي بۇل ۇيدە قالۋلارىڭىز مۇمكىن ەمەس.
سامار. نەگە؟
ميكولا. ساعات ەكىدە مەنىڭ كومەندانتقا بارۋىم كەرەك.
سامار. سوندا مەنىڭ بىردە-بىر تۇتقىندى قۇتقارماستان كەتكەنىم بە؟
ميكولا. كەتپەسكە امالىڭىز جوق.
سامار. امالىم نەگە جوق؟ ءسىز نەگە مەنى قايتادان شاحتاعا تۇسىرمەيسىز؟ ءوزىڭىز سالىپ بەرگەن جولمەن لاگەرگە بارىپ، مەن نەگە ونى جايراتپايمىن؟
سيۋزاننا. بايقاڭىز، ونان بۇرىن ءوزىڭىز جايراپ قالماڭىز.
سامار. مەنى جايراتاتىن كىم؟
سيۋزاننا. مەن!
سامار (كۇلىمسىرەپ). نە ءۇشىن؟
سيۋزاننا. ءسىز مەنى الدادىڭىز.
سامار. ەگەر الداماعان بولسام؟
سيۋزاننا. وندا ءوزىڭىز ايتقان جاڭاعى جولمەن لاگەرگە قايتا بارىڭىز دا، قايساردىڭ نە ءوزىڭ نە جۇرەگىن اكەلىڭىز.
سامار. ەگەر اكەلە الماسام؟
سيۋزاننا. وندا ءوزىڭىزدى دە جوق ەتىڭىز، تۇسىنىكتى مە؟
سامار. مەن ءتۇسىندىم-اۋ، ونان كەلەر پايدا جوق سوعان ءسىز تۇسىنەر مە ەكەنسىز؟
سيۋزاننا. ونان كەلەر پايدا سول: بۇل ومىردە وزىمنەن باسقاعا سەنۋگە بولمايتىنىن سوندا عانا بىلەمىن.
سامار. مۇمكىن، وزىڭىزدەن باسقانى سۇيۋگە دە بولماس.
سيۋزاننا. بولمايدى، ءبىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن ونى كىم بولسا دا، ءتىپتى ءوزىمدى جاۋعا ۇستاپ بەرەتىن وپاسىز بولسا دا سۇيەتىن سەكىلدىمىن، (ەسىك قاتتى قاعىلادى، ۇمتىلا بەرگەن سيۋزاننانى ميكولا ۇستاي الادى.)
ميكولا. توقتاڭىز، بۇل نەمىستەردىڭ قاعىسى، تەزىنەن مىنا بولمەگە كىرىڭىزدەر دە، پودۆالعا ءتۇسىپ كەتىڭىزدەر.
سامار مەن سيۋزاننانى ىشكە جىبەرەدى دە، ءوزى سىرتقا كەتەدى. ازدان سوڭ ناگەل مەن يالمار ۇشەۋى قايتا كەلەدى.
ناگەل (يالمارعا ءامىر ەتەدى.) ءسۇزىپ شىق! (يالمار ءار بولمەگە كىرىپ شىعادى. ناگەل قالتا داپتەرىن الىپ ىشىنە قارايدى دا، ميكولاعا.) ءسىز ورىسسىز، ءا؟
ميكولا. ءيا، ورىستىڭ ءبىر ءتۇرىمىن،
ناگەل. ورىس بولساڭىز، مۇندا قايدان قاڭعىپ ءجۇرسىز؟.. قاشان كەلگەن ەدىڭىز؟
ميكولا. مەن جەر بەتىن كەزبەلەر كەرنەگەن زاماندا كەلىپپىن. ول كەزدە مەن ەكى جاسار بالا ەكەنمىن.
ناگەل. اتاپ ايتقاندا قايدان، قاشان؟
ميكولا. 1912 جىلى روسسيادان.
ناگەل. ءقازىر كىمىڭىز بار؟
ميكولا. ايەلىم مەن ءوزىم عانامىن.
ناگەل. ايەلىڭىزدى شاقىرىڭىز.
ميكولا. ول جۇمىستا ەدى.
ناگەل. جۇمىستان قاشان كەلەدى؟
ميكولا. كەشكى جەتىدە. ول نە ءۇشىن كەرەك؟
ناگەل. ۇلى گەرمانيانىڭ جەڭىمپاز ارمياسىنىڭ كاپيتانى، قالاڭىزدىڭ كومەندانتى ناگەل مىرزاعا شىندىقتى ايتۋ ءوزىڭىز ءۇشىن پايدالى ەكەنىن بىلەرسىز.
ميكولا. شىندىقتى ايتۋ كىمگە بولسا دا پايدالى ەكەنىن بىلەمىن.
ناگەل. الدىمەن سىزگە ءبىر سۇراۋ. مىسالى، ءسىزدىڭ ءبىر قيماس، قىمبات زاتىڭىزدى مەنىڭ اكەتكىم كەلدى. سىزگە قالاي اكەتكەنىم جەڭىل؟ ءوزىڭىز جوقتا ۇرلان اكەتكەنىم بە، جوق الدە كوزىڭىزشە تارتىپ اكەتكەنىم جەڭىل مە؟
ميكولا. تارتىپ اكەتكەنىڭىز جەڭىل.
ناگەل. ەگەر مەنىڭ ايتىپ تۇرعانىم ءسىزدىڭ ايەلىڭىز بولسا شە؟
ميكولا. ايەل!
ناگەل. سۇراۋىما جاۋاپ بەرىڭىز!
ميكولا. وندا مەنى ءولتىرىپ اكەتكەنىڭىز جەڭىل.
ناگەل. ورىس قانى مايداندا از توگىلىپ جاتقان جوق، قاتىندار ءۇشىن قان توگۋ اقىلسىزدىق، سول سەبەپتى كەلىسىمگە كەلەيىك.
ميكولا. قانداي كەلىسىم؟
ناگەل. مەنىڭ شەشەم ءولىپ، اكەمنىڭ گەنەرال بولا تۇرا بويداقتىقتىڭ قاسىرەتىن شەككەنىنە ەكى جىل. سول اكەمدى فرانسيانىڭ ءتاتتى شارابى جاسارتىپ جىبەرىپتى. مەن اكەمنىڭ قۇدايدان تىلەپ العان جالعىز ۇلى بولعاندىقتان، ونى ءبىر جاس ايەلگە ۇيلەندىرىپ، بويداقتىقتىڭ قاسىرەتىنەن قۇتقارماقشى ەدىم، ونىڭ بۇكىل فرانسيادان ۇناتقانى ءسىزدىڭ ايەلىڭىز بولدى. سوندىقتان دا مەن سىزگە سولداتتارىمدى جۇمساماي، قۇدا رەتىندە ءوزىم كەلدىم.
ميكولا. ءسىزدىڭ زور مارتەبەلى گەنەرال اكەڭىز مەندەي قاراپايىم جۇمىسشىنىڭ ايەلىنە كورمەستەن قالاي عاشىق بولدى ەكەن؟
ناگەل. نەمىس پەن فرانسۋز ايەلدەرىنەن ابدەن زەرىككەن ونىڭ ماعان تاپ دەپ بۇيىرعانى ورىس ايەلى. مەنىڭ ورىستاردان تاپقانىم — ءسىزدىڭ ايەلىڭىز.
ميكولا. مەن ورىس ەمەس، ۋكراينمىن عوي؟
ناگەل. بىزدەر ءۇشىن ورىس پەن ۋكراينانىڭ ايىرماسى از. ءسىزدىڭ ايەلىڭىز نەشە جاستا؟
ميكولا، جيىرما سەگىزدە.
ناگەل. مەن جيىرما سەگىزدەگى ءبىر ايەلىڭىز ءۇشىن سىزگە فرانسۋزداردىڭ ون سەگىز جاسار ەكى قىزىن بەرەمىن.
ميكولا (قولىن ۇسىنىپ). قولىڭىزدى اكەلىڭىز. ەگەر انىق ون سەگىز جاستا بولسا بىرەۋىنە دە كەلىستىم، تەك ءوزىمنىڭ قالاعان قىزىمدى بەرىڭىز.
ناگەل. كەلىستىم. ءتىپتى، قالاساڭىز ءوزىمنىڭ بۇكىل فرانسيادان سۇيگەن جالعىز قىزىم سيۋزاننانى دا بەرەمىن. ءسىز ونى ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟
ميكولا. سيۋزاننا! ومىردە ەستىمەگەن اتىم.
ناگەل. مۇمكىن ەمەس. اتاقتى پروفەسسور دەميدىڭ قىزى سيۋزاننانى قالاي بىلمەيسىز؟
ميكولا. پروفەسسور! اللام ساقتاسىن، ومىردەن ايەلسىز وتسەم دە، كورمەگەنىم پروفەسسوردىڭ قىزى بولسىن.
ناگەل. نەگە؟
ميكولا. ايەلى تەڭ بولماسا، ول ەركەكتىڭ كۇنى كورمەن تەڭ. سوندىقتان مەنىڭ قالايتىنىم — ءوزىم سياقتى ءجۇمىسشىنىڭ قىزى.
ناگەل. ماقۇل.
ميكولا. ول ءۇشىن مەنىڭ قىز تاڭداۋىما ءبىر جەتى مۇرسات بەرىڭىز.
ناگەل (كەنەت وزگەرىپ). توقتاڭىز، ءسىز بۇل كەلىسىمگە نەلىكتەن تەز كونە قالدىڭىز! الدە ايەلىڭىز سۇمپايى بىردەڭە مە؟
ميكولا. و، ونىڭ كوركىنە ءوزىڭىز دە عاشىق بولاسىز.
ناگەل. ەندى نەلىكتەن؟ الدە جۇقپالى اۋرۋى بار ما؟
ميكولا. اۋرۋى بارى راس، ءبىراق جۇقپالى ەمەس.
ناگەل. ول نەندەي اۋرۋ؟
ميكولا. قويانشىق دەيتىن اۋرۋ. ەمدەتىپ الۋعا قاراجاتىم بولماي ءجۇر ەدى، بايعۇس ەندى جازىلاتىن بولدى.
ناگەل. كارى گەنەرالعا تيسە جازىلا كەتەتىن ول نەندەي قويانشىق؟
ميكولا. اكەڭىزدىڭ ءوزى كارى بولعانىمەن اقشاسى قارتايمايتىن جىگىت قوي. اقشانىڭ ەمدەي المايتىن دەرتى بار ما؟!
ناگەل. ايەلىڭىزدىڭ دارىگەرلەر سارابىنان وتۋىنە ەكى كۇن، ءوزىڭىزدىڭ قىز تاڭداۋى قىزعا ءبىر جەتى، كەلىستىك پە؟
ميكولا. وعان دا كەلىستىم.
ناگەل، كەلىسىم بەكىدى، ەگەر وسى كەلىسىمدى بۇزار بولساڭىز (پيستولەتىن سۋىرىپ الىپ) وسى پيستولەتتىڭ ىشىندەگى توعىز وقتى تۇگەل جۇتاسىز.
ميكولا. ەگەر ايەلىمنىڭ جىنى ۇستاپ، اكەڭىزدى ءولتىرىپ تاستاسا وعان مەن كىنالى ەمەسپىن، وعان دا وسى باستان كەلىسەيىك.
ناگەل. قورىقپاڭىز، ءبىز نەمىستەر ءوزىمىزدى جازىم ەتكىسى كەلەتىندەردى الدىن الا تاني دا، تاپتاي دا بىلەمىز. Meن ءسىزدى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الايىن، وتىرا قالىڭىز. (سۋرەتكە تۇسىرە تۇرىپ سويلەيدى.) اكەم بۇگىن بەرلينگە كەتتى، سول كەلگەنشە ساۋ بولىڭىز. (كەتەدى.)
ميكولا نە دەرىن بىلمەي اڭىرعان كۇيى ونى ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالادى. الدەنەنى ايتقىسى كەلسە دە ايتا الماي ءۇيدىڭ ءىشىن كەزىپ ءبىراز جۇرەدى دە سامارلار كىرگەن جاققا بارىپ داۋىستايدى.
ميكولا. كەلە بەرىڭىزدەر! (سيۋزاننا مەن سامار كەلەدى.)
سيۋزاننا. ول كىم؟
ميكولا. ناگەلدىڭ ءوزى.
سيۋزاننا. ول نە ىزدەپ ءجۇر؟
ميكولا. مەنىڭ ايەلىمە قۇدا تۇسكەلى كەلىپتى.
سامار. قۇدا تۇسكەنى قالاي؟
ميكولا. مەنىڭ ايەلىمە اكەسىن ۇيلەندىرمەك.
سامار. ايەلىڭىزدىڭ تولەۋىنە ءوزىنىڭ باسىن بەرەتىنىن دە ايتتى ما؟
ميكولا. ءوزىنىڭ باسىن بەرەر-بەرمەسىن بىلمەيمىن، فرانسۋزدىڭ ەكى سۇلۋ قىزىن بىردەن بەرەتىن بولدى.
سامار. ە، سولاي دەڭىز، كۇتپەگەن جەردەن قوس قاتىندى بولدىم دا قالدىم دەڭىز.
سيۋزاننا. توقتاڭىزدارشى! ونىڭ مۇندا كەلگەندەگى ماقساتى اكەسىن ۇيلەندىرۋدەن ۇلكەنىرەك سەكىلدى. ءسىزدى سۋرەتكە تۇسىرگەن جوق پا؟
ميكولا. ءتۇسىردى.
سيۋزاننا. مەنى سۇراعان جوق پا؟
ميكولا. سۇراي قويعان جوق، ءبىراق مەن قالاسام ايەلىمنىڭ تولەۋىنە ءسىزدى دە بەرەتىن بولىپ وسپاقتادى،
سيۋزاننا. ءسىز نە دەدىڭىز؟
ميكولا. نە دەيىن، قۇشاعىم ءازىر دەدىم.
سيۋزاننا، ءازىلدى قويىڭىز، مەن شىن سۇراپ تۇرمىن.
ميكولا. مەن اڭقاۋ ەمەس ەكەنمىن، سول سەبەپتى عانا ونىڭ قۇرعان تۇزاعىنان امان ءوتتىم.
سيۋزاننا. باسە. (ميكولانىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ الادى.) ءبىراق ءالى دە ساقتانىڭىز. ونىڭ بۇل كەلىسى — سەزىكتىلەر تىزىلەتىن قارا تىزىمگە ءسىزدىڭ دە ىلىنگەنى كادى كورسەتىپ تۇر.
ميكولا. مەن دە سولاي ويلايمىن، ويلاعان سايىن سوناۋ قازاقتارىڭنان قورقا تۇسەمىن.
سيۋزاننا. نەگە؟
ميكولا. مەنىڭشە، جاڭاعىلار سونىڭ سىلتەۋىمەن كەلدى.
سيۋزاننا. وتىنەمىن، ونداي ويدان اۋلاق بولىڭىز. (ەسىك قوڭىراۋى ەستىلەدى.) مىنە، كەلدى.
ميكولا. توقتاڭىز... ەگەر مەنىڭ كۇدىگىم دۇرىس بولسا، مىنا كەلگەن سول قازاق... ورىندارىڭىزعا بارىڭىزدار! تەز! (ول سىرتقا، سامار مەن سيۋزاننا ىشكە كەتەدى. ازدان سوڭ ميكولانىڭ داۋسى ەستىلەدى.) سىزگە كىم كەرەك؟ (قايسار مەن ميكولا كەلەدى.)
قايسار (سويلەي كىرەدى). ءوزىڭىز ەشكىمدى كۇتكەن جوق پا ەدىڭىز؟
ميكولا. مەنىڭ كۇتكەنىم — گەستاپونىڭ ادامى. ءسىز كىم ەدىڭىز؟
قايسار. مەن ءوزىنىڭ روسسيانىڭ ىزدەگەن بىرەۋ.
ميكولا. قايداعى روسسيا؟
قايسار. ەگەردە ءسىز—ءوز اتى ميكولا، ارعى اكەسىنىڭ اتى دانكو دەيتىن جۇمىسشى بولساڭىز، مەنىڭ ىزدەگەن روسسيام ءسىزسىز.
ميكولا. ءسىز مەن تۇسىنبەيتىن بىردەڭەلەردى ايتىپ تۇرسىز.
قايسار. ءسىزدىڭ ءاتى-جونىڭىز كىم؟
ميكولا. روسسيادان اداسساڭىز دا، مەنىڭ اتى-جونىمنەن شاتاسپاپسىز.
قايسار. سىزگە بۇگىن ەشكىم كەلگەن جوق پا؟
ميكولا. نەگە كەلمەسىن، كەلەدى. ءوزىمنىڭ بولاشاق جيەنىم، ايەلىمنىڭ بولاشاق بالاسى، قالامىزدىڭ كومەندانتى، نەمىس ارمياسىنىڭ كاپيتانى ناگەل مىرزانىڭ كەلگەنىن ءوزىڭىز دە كورگەن بولارسىز.
قايسار. كوردىم. سونى كورگەننەن بەرى ءوزىمنىڭ ىزدەپ كەلگەن دوستارىمنىڭ ءقايسىبىرى جەتى باستى اجداھا بولىپ ەلەستەيدى. سوندا دا ولاردى كورگىم كەلەدى. تاعدىردىڭ ق ۇلى بولعان مەن سياقتى تۇتقىننان قورىقپاڭىز دا، ايتىڭىز، مەنى كۇتۋشىلەر ۇيىڭىزدە بار ما، جوق پا؟
ميكولا. باسقالاردى بىلمەيمىن، جاڭاعى كاپيتاننىڭ بۇيرىعى بويىنشا ءسىزدى كۇتىپ وتىرعان مەن بارمىن.
قايسار. باسقالارى قايدا، سونىڭ قولىنا ءتۇستى مە؟ (سيۋزاننانىڭ ۇزىلە شىققان داۋىسى ەستىلەدى.)
سيۋزاننا. قايسار!.. قايسار!.. قۇتقار... قۇتقار!
قايسار (سەسكەنىپ قالادى، ءبىراق سىر سەزدىرمەيدى). بۇل نە؟
ميكولا. نە ەكەنىن ەستىپ تۇرعان جوقسىز با؟ ونىڭ اجالىنا اراشاشى بولۋدان قورىقساڭىز، ءوز جانىڭىزدى تەز قورعاڭىز.
قايسار. مەنىڭ ەستىگەنىم — ءوز جۇرەگىممەن بىرگە سوققان جۇرەكتىڭ ءلۇپىلى عانا، سوندا مەن جانىمدى نەدەن قورعاماقپىن؟
سيۋزاننا (تالتىرەكتەپ كەلە جاتادى). جانىڭىزدى مەنەن قورعاڭىز، مەنەن. (ۇمتىلا بەرە تالتىرەكتەي تۇسەدى.) قۇلاپ بارامىن، دەمىڭىزبەن دەمەڭىزشى. (سامار كوpiنe بەرە توقتاپ، بۇلارعا الىستان كۇلە قاراپ تۇرادى.)
قايسار (ۇمتىلىپ كەلىپ قولىنا قۋلاعان سيۋزاننانى كوتەرىپ الادى). مەن نەتكەن باقىتسىز ەدىم. (جاتقىزاتىن ورىن ىزدەپ شىر اينالادى. سيۋزاننا ونىڭ بەتىن بەتىمەن ءبىر جانايدى دا، ىرشىپ جەرگە تۇسەدى.)
سيۋزاننا. قورىقپاڭىز، مەن وندايلىق وسال ەمەسپىن.
قايسار (تەلمىرە قاراپ). ءولتىرۋ دە، ءتىرىلتۋ دە قولىڭىزدان وڭاي كەلەدى ەكەن، ءبىراق ساقتانىڭىز: مەن قانشا باقىتسىز بولسام دا جالىنسىز ەمەسپىن.
سامار. قايران مەنىڭ ناعاشىلارىم-اي، سۇلۋ قىزدار كورىنسە، كوزدەرىڭىز قويدى كورگەن اش قاسقىردىڭ كوزىنە ۇقساپ كەتەدى-اۋ؟
قايسار. كەشىر باۋىرىم، ۇرەي شاشىپ، مەنى ەسىمنەن اداستىرعان گوركييدىڭ مىنا گەرويى.
ميكولا. ادام بالاسى بىرىنە-بىرى اجال شاشىپ جاتقان مۇنداي زاماندا مەن قۇدايدىڭ وزىنە دە سەنبەيمىن، ول ءۇشىن عافۋ ەتىڭىز.
قايسار. مەن نەنى كەشىرۋدى دە بىلمەيتىن بولىپ بارامىن.
ميكولا. ونىڭ قانشالىقتى دۇرىس ەكەنىن سوعىستان ءتىرى قالعاندار عانا ايتا الادى. وتىنەمىن، وتىرىڭىزدار.
سيۋزاننا (وتىرا بەرىپ، قايساردىڭ بەتىنە ۇڭىلە قارايدى). قايسار، وسى وتىرعان انىق ءسىز بە؟
قايسار. بۇل نازىڭىزدىڭ ار جاعىندا نەندەي سۇراۋلار جاتقانىن بىلەمىن، ءبىراق جاۋابىنا ۋاقىت جوق.
سيۋزاننا. سوڭعى مينۋتىڭىز سوعىپ تۇرسا دا، مەنىڭ شاقىرعان جەرىمە كەلمەۋىڭىزدىڭ ءمانىسىن ايتارسىز.
قايسار. مەن ءسىزدى مىنا قان ساسىعان دۇنيەگە جالعىز قالدىرعىم كەلمەدى. وزىممەن بىرگە و دۇنيەگە الا كەتۋگە وعىم بولمادى، سو سەبەپتى كەلە المادىم.
سيۋزاننا. ءوزىڭىزدى سۇيگەن قىزدىڭ نەمىستەرگە ولىگىن عانا سۇيگىزەتىن ادەتىڭىزدى بىلەمىن.
سامار (ميكولاعا). ماحابباتتىڭ مۇنداي سوعىسىنان ءسىزدىڭ حابارىڭىز بار ما؟
ميكولا. باسقاسى ازىرگە قاراڭعى، تەك ءوز ايەلىڭدى ءسۇيۋ ءۇشىن دە دۇنيەنى اتقىلاۋ كەرەك ەكەنىن سەزە باستادىم.
سامار. و، بال تاتىعان ۇلى دۇنيە! قايدا بارسام دا ۋلادىڭ-اۋ جانىمدى.
قايسار (ساعاتىنا قارسى). مەنىڭ لاگەرگە قايتار شاعىم جاقىن، ىسكە كىرىسەيىك.
سامار. ىسكە كىرىسپەس بۇرىن كەۋدەمىزدى كۇدىكتەن تازارتىپ الايىق. ول ءۇشىن سىزگە ءبىر سۇراۋ. ەگەر دە بىزدەر سىزگە جاڭاعى نەمىستەردى ءسىزدىڭ سىلتەۋىڭىزبەن كەلگەن جوق پا دەسەك، ءسىز نە دەر ەدىڭىز؟
قايسار. سۇراۋىڭا سۇراۋ. ەگەردە مەن ولاردى مەنىڭ سىلتەۋىممەن كەلدى دەسەم، سەندەر قايتەر ەدىڭدەر، سەنەر مە ەدىڭدەر؟ مىسالى، سەن سەنەر مە ەدىڭ؟
سامار. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، نەمىستەردىڭ وسى كەلىسى ءۇمىتىمدى ۋلاپ، سەنىمىمدى السىرەتىپ كەتتى. شىنىمدى ايتسام، ءدال ءقازىر وسى ۇشەۋىڭىزدىڭ بىردە-بىرىڭىزگە سەنە الماي وتىرمىن.
قايسار (ميكولاعا). ءسىز نە دەيسىز؟
ميكولا. سونداي كۇدىگىم بولماسا، ءسىزدى سۋىق قارسى الار ما ەدىم؟
قايسار (سيۋزانناعا). ءسىزدىڭ دە ايتارىڭىز وسى ما؟
سيۋزاننا. مەن وزىمنەن گورى سىزگە كوبىرەك سەنەمىن. ال، مىنا ەكەۋىنە سىزدەن دە كوبىرەك سەنەمىن. ويتكەنى بۇلار نەي سياقتى باتىر گەنەرالدىڭ سەنگەن ادامدارى. وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرىڭىزدەر دە، كۇدىكتى تاستاڭىزدار.
ميكولا. كۇدىكتى تاستاۋعا بولار، ءبىراق سەندەي سۇلۋ قىز ءتورت شاقىرعاندا ءبىر كەلمەگەن دارىگەر مىرزانىڭ ءدال بۇگىن كەلە قالۋى، ول كەلەتىن كەزدە كومەندانتتىڭ ساپ ەتە قالۋى مەنى سەسكەندىرە بەرەدى.
قايسار. قازىرگى كەزدە ەڭ قاتتى سەسكەنۋ نەمىستەر. ءدىڭ وزىندە. مۇنىڭ ءبارى شىعىستان كەلە جاتقان جەڭىستىڭ ءدۇمپۋى دەپ بىلەمىن دە، مەن سىزدەردىڭ ەشقايسىڭىزدان كۇدىكتەنبەيمىن.
ميكولا. مىنا ەكەۋىنە سەنەر-سەنبەسىڭىزدى بىلمەيمىن، ماعان سەنۋىڭىز مۇمكىن ەمەس.
قايسار. ەكى ءتۇرلى سەبەپپەن مەنىڭ ەن سەنەرىم ءسىز.
ميكولا. ول قانداي سەبەپتەر؟
قايسار. ءسىز جۇمىسكەرسىز. مەن جۇمىسكەرلەرگە وزىمدەي سەنەتىن اداممىن. ەكىنشىدەن، ءسىز ارميا مەن حالىقتىڭ اراسىنداعى دانەكەرى كورىنەسىز. حالىقتىڭ مۇنداي زور سەنىمىنە يە بولعان ادامعا سەنبەيتىن اقىلسىز ەمەسپىن. سوندىقتان مەن لاگەردەن قاشقىسى كەلگەن قىرىق جەتى تۇتقىننىڭ تاعدىرىن ءسىزدىڭ قولىڭىزعا بەرگەلى كەلدىم. مىناۋ سولاردىڭ ءتورت دانا بولىپ جاسالعان ءتىزىمى. مۇنىڭ ءبىرى سىزدە (ءارقايسىسىنا ۇلەستىرەدى)، ءبىرى سىزدە، مىنا بىرەۋى سەندە بولسىن، سامار. ال، مىنا ءبىر داناسىن گەنەرال نەيدىڭ ءوز قولىنا تابىس ەتىڭىزدەر دە، سالەم ايتىڭىزدار. بۇل ءتىزىمدى ءوزىنىڭ ارحيۆىنە ساقتاسىن دا، سوعىس بىتىسىمەن سوۆەت ارمياسىنىڭ باس شتابىنا جىبەرسىن.
سامار. ۋاقىت ءوتىپ بارادى، ەرتەڭدى قويا تۇرىپ، بۇگىندى ويلاسساق قايتەدى؟
قايسار. نە ءۇشىن، قالاي ولگەنىمىزدى ەلىمىزگە جەتكىزەر ەرتەڭىمىز جوق بولسا، بۇگىنگى كۇنىمىز قور بولسا دا مەيلى.
سيۋزاننا (ءتىزىمدى قاراپ شىعىپ). مىنانىڭ ىشىندە ءوزىڭىز نەگە جوقسىز؟
قايسار. مەن بۇل ساپار قاشپايمىن، سول سەبەپتى تىزىمدە جوقپىن.
سيۋزاننا. «بۇل ساپار قاشپايمىن؟»
قايسار. ءيا.
سامار. نەگە؟
ميكولا. سەبەبىن بىلۋگە بولار ما؟
قايسار. مەنىڭ اۋرۋدان جاڭادا عانا تۇرعان ەكى دوسىم بار. ولار ءبىر جەتىسىز قاشا الاتىن حالدە ەمەس، مەن ولاردى تاستاپ كەتە المايمىن.
سامار (ىزبارلى). ناعاشى! بۇل شۇلەندىكتىڭ اتى نە؟
قايسار. بۇل سەن ايتاتىن ءسوز ەمەس.
سيۋزاننا. وتىنەمىن، ءسىز ءالى دە ويلانىڭىز.
قايسار. ويلانىپ تا، تولعانىپ تا بولعانمىن.
سيۋزاننا. مەن نە ءۇشىن ەلىمنىڭ كوزىنە ازعىن بولىپ كورىنەتىن ىستەر ىستەدىم؟ نە ءۇشىن مەن تاۋدى كەزىپ، تاس كەشتىم؟ مەن كەۋدەمدى كەشە پارتيزانداردىڭ وعىنا توسەسەم، ەرتەڭ نەمىستەردىڭ وعىنا توسەگەلى تۇرمىن، وسىنىڭ ءبارى نە ءۇشىن؟
قايسار. اكە-شەشەڭىزدىڭ كەگى ءۇشىن.
سيۋزاننا. بەكەر ايتاسىز، بەكەر. (ءجۇرىپ كەتەدى.)
قايسار (ميكولاعا). قاشۋدىڭ ەكىنشى كەزەگىندەگى بىزدەردى الداعى جەكسەنبى كۇنى ساعات تاڭعى ءۇشتىڭ كەزىندە لاگەردىڭ شاحتالار جاقتاعى بۇرىشىنان كۇتەتىن بولىڭىزدار.
ميكولا. جەكسەنبى... ساعات تاڭعى ءتورت... ماقۇل.
سيۋزاننا (الدەنە ءبىر بەرىك ويعا بەكىنىپ، كەنەت وزگەرەدى.) وندا قولىڭىزدى اكەلىڭىز.
قايسار. جۇرەگىمدى قوسا الىڭىز.
سيۋزاننا. مۇنداي جۇرەك الىنباي قالماس. ازىرشە ءسىز بۇگىنگى قاشاتىنداردىڭ بىزبەن كەزدەسەتىن مەرزىمىن، جەرىن ايتىڭىز.
قايسار. مەرزىمى — ەرتەڭ تۇنگى ساعات ءبىر، كەزدەسەر جەرىمىز — لاگەردىڭ جەل ديىرمەن جاق شەتىندەگى تەرەڭ ساي. ءوز ازىرلىكتەرىڭىز قانداي؟
سيۋزاننا. ازىرلىك بۇكىل لاگەردەگىلەردى قۇتقارىپ اكەتۋگە جەتەدى، قۋعىنشىلار بولا قالسا جولىن بوگەيتىن قارۋلى كۇشىمىز دە ءازىر، تەك ولاردى بىزگە ءوزىڭىز باستاپ كەلەسىز.
قايسار (سويلەي تۇرە كەلەدى). وعان ءازىرمىن.
سيۋزاننا. ەگەر ءبىزدى الدار بولساڭىز، ءوز اناڭىزدان دا اياۋشىلىق كۇتپەڭىز!
قايسار. ونى بىزدەر سىزدەردەن دە جاقسىراق بىلەمىز، ساۋ بولىڭىز. (جاعالاي قول الىسادى.)
سامار. ءوزىڭىزدىڭ تۇتقىن ەكەنىڭىزدى ۇمىتپاعايسىز!
قايسار. مۇنىمەن نە ايتپاقسىڭ؟
سامار. وكىنىپ قالماڭىز دەگەنىم عوي.
قايسار. مۇمكىن جاۋ وعىنان ولەرمىن، ءبىراق وكىنە قويماسپىن. (سويلەپ كەلىپ ميكولامەن قول الىسادى.)
قايسap. Cay بولىڭدار، ارمانداستارىم. (ەسىككە بەتتەيدى.)
سيۋزاننا. ءسىز نەتكەن مەيىرىمسىز ەدىڭىز.
قايسار (جالت بۇرىلادى). اپىر-اي، ءسىزدىڭ وسىناۋ ءبىر سيقىرلى سوزىڭىزگە ەندى عانا ءتۇسىندىم-اۋ.
سيۋزاننا. تۇسىنگەنىڭىزدى كورە الماي تۇرمىن-اۋ.
ەكەۋى بىر-بىرىنە ءۇنسىز قادالىپ، اقىرىن جاقىنداپ كەلەدى، ولارعا ىلەسە شىمىلدىق جىلجىپ جابىلا باستايدى.
شىمىلدىق
نەمىس كومەندانتى كاپيتان ناگەلدىڭ كابينەتى.
ساحنادا ناگەل جالعىز. ول جارالى جىرتقىشتاي الاسۇرىپ ءۇيدىڭ ءىشىن ەرسىلى-قارسىلى سارت-سۇرت كەزىپ ءجۇر.
ناگەل. شىعىس. شىعىس. شىعىستان شىققان كۇن — مەن تۋعالى قانشا ءتۇندى جۇتسا، شىعىس مايدانى سونشا نەمىستى جۇتقان سەكىلدى. ەگەر ءبىزدىڭ اقساق گەنەرالدىڭ ايتقانى كەلىپ، فرانسياداعى نەمىس ارمياسىنىڭ قۇپيا شىعىسقا بولىنە قالسا، مەنىڭ گارنيزونىمنىڭ كۇشى دە بولشەكتەنەدى. سوندا مەنىڭ كۇنىم نە بولماق؟ (ورنىنا وتىرا بەرە كنوپكانى باسىپ قالادى. ەسىكتەن يالمار كورىنەدى.) مەن ايەل داۋسىن ەستىدىم. ول كىم؟
يالمار. كىمدى اڭساي كۇتسەڭىز — سول.
ناگەل. مەن كۇتكەن ايەلدى سەن نەگە بوگەيسىڭ؟
يالمار. كەشىرىڭىز، كاپيتان مىرزا، مەن جاڭا عانا بايقادىم، ءوزى سۇلۋلاردىڭ سۇلۋى ەكەن.
ناگەل. سەندەي بويداقتارعا ايەلدەردىڭ ءبارى سۇلۋ. سىلەكەيىڭدى شۇبىرتپاي، جونەل!
يالمار. ءومىر بويى قۇلىڭىز بولىپ وتەيىن، ەگەر ءوزىڭىزدىڭ دامەڭىز بولماسا، وسى قىزدى ماعان قيىڭىز.
ناگەل (پيستولەتىن قولىنا الا تۇرا كەلەدى). نەمەنە؟ مەنىڭ دامەم نەگە بولمايدى؟ سەنىڭشە، مەن ەركەك ەمەسپىن بە؟
يالمار. كەشىرىڭىز.
ناگەل. مەن اقىماق ەمەسپىن، مۇنداي اقىلسىزدىقتى اقىماقتار عانا كەشىرەدى، جوعال كوزىمنەن! (يالمار شىعا جونەلەدى.) بۇل قالاي؟ تاعدىر مەنى تۋماستان وسىلاي جازالاعانىن بۇلاردىڭ بىلەتىن بولعانى ما؟ بۇلار بىلسە بىلە بەرسىن، قىزتەكە ەكەنىمدى مىنا كەلە جاتقان قىز بىلمەسە ەكەن. مەنىڭ توسەكتەگى ونداي دارمەنسىزدىگىمدى ول وزىنە جاسالعان يبالىق، وزىنە ارنالعان ادال ماحابباتتىڭ ايعاعى دەپ بىلسە ەكەن. سوندا مەن ءارى ونىمەن كوڭىلىمدى اۋلاپ، ءارى ونى جۇمىسىما باۋلىپ، ءبىر وقپەن ەكى قوياندى اتقان^بولار ەدىم. (سيۋزاننا كەلەدى.)
ناگەل (موماقان بولا قالادى). ا، كەلىڭىز، كەلىڭىز. مەنىڭ ەسىگىم سىزگە كۇنى-تۇنى بىردەي اشىق.
سيۋزاننا. ءسىز بۇرىن مۇنداي ەمەس ەدىڭىز، ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە قالاي تەز وزگەرگەنسىز؟
ناگەل. ءسىزسىز وتكەن جەتى كۇن سوعىسپەن وتكەن جەتى جىلدىڭ ازابىنان جەڭىل تيگەن جوق.
سيۋزاننا. مەن مۇنداي ىزگىلىكتى سىزدەن كۇتكەن ەمەسپىن.
ناگەل. مەنەن ءبارىن دە كۇتكەيسىز... وتىنەمىن، وتىرىڭىز.
سيۋزاننا. زۇلىمدىقتى دا كۇتەيىن بە؟
ناگەل. مەن ءوز ءسوزىمدى قايتالاماۋشى ەدىم.
سيۋزاننا. ايتقانىنان قايتپايتىن ەرلىكتىڭ سىزدە مول ەكەنىن بىلەمىن.
ناگەل. بىلسەڭىز، اكەلگەن ولجاڭىزدى الدىما جايىپ سالىڭىز.
سيۋزاننا. ولجالى كەلگەنىمدى قايدان ءبىلدىڭىز؟
ناگەل. ولجاسىز كەلسەڭىز، مەنىمەن بۇلاي سويلەسە المايسىز.
سيۋزاننا. سولاي ما؟ ءوزىن-وزى بايقاماۋ — مەنىڭ وتپەگەن ساباعىم.
ناگەل. وتپەسەڭىز ەندى ءوتىڭىز، بۇرىن وقىماساڭىز ەندى وقىڭىز. ايتا بەرىڭىز، قايدا بارىپ، قايدان قايتتىڭىز.
سيۋزاننا. مەنىڭ اكەلگەن ولجالارىم مىنالار عانا. (سۋمكاسىنان بىرنەشە سۋرەتتەر مەن قارتانى الىپ ناگەلدىڭ الدىنا جايا باستايدى.)
ناگەل. مەنىڭ بۇلاردان كورەتىنىم نە؟
سيۋزاننا. ءسىز بۇلاردان گەنەرال نەي باستاعان پارتيزانداردىڭ قايدا ەكەنىن كورەسىز.
ناگەل. ەگەر جالعان ايتساڭىز، جازانىڭ ەن اۋىرىن تارتاسىز.
سيۋزاننا. وتە ريزامىن.
ناگەل. مەنىڭ قولىمدا سول پارتيزانداردىڭ ءوز ىشىنەن وتكەن ءتۇنى كەلىپ تۇسكەن مالىمەتتەر بار. مەن بۇلاردى سونىمەن سالىستىرامىن. ەگەر اكەلگەنىڭىز سوعان ساي كەلمەيتىن الدامشى بىردەڭە بولىپ شىقسا، ايامايمىن؛ يمانىڭىزدى ايتىپ، ومىرىڭىزبەن قوشتاسا بەرىڭىز.
سيۋزاننا. ەگەر جالعانى جوق بولسا قايتەسىز؟
ناگەل. قايتەتىنىمدى ءقازىر ايتامىن. (قالتا داپتەرىن الىپ ءبىر جەرىن اشادى دا، الدىندا جاتقان جايۋلى قارتامەن سالىستىرا باستايدى. كوزىن قارتا مەن داپتەرگە كەزەك جۇگىرتىپ، قۋانا وتىرىپ سويلەيدى.) پەرىشتەم، پەرىشتەمسىز. ءسىز مەنىڭ توسەگىمنىڭ پەرىشتەسى بولۋعا كوپ كەشىكپەي جەتەرسىز، جەتكىزەمىن.
سيۋزاننا. وسىنداي ۇلكەن ولجالارمەن بىرگە اكەلگەن كۇدىگىم دە بار، ونى دا تىڭداڭىز.
ناگەل. كۇدىك؟ نەندەي؟
سيۋزاننا. قاي تاراپقا ەكەنى بەلگىسىز، ول پارتيزاندار باسقا جاققا كەتكەلى جاتىر.
ناگەل. كەتكەلى جاتىر؟ وندا ماعان مىنانىڭ كەرەگى نە؟
سيۋزاننا. ولار ءقازىر ازىرلىك ۇستىندە، قولداعى بار كۇشتى الىپ تەزىرەك جونەلسەڭىز، ۇلگەرۋىڭىز مۇمكىن عوي!
ناگەل. مەن قولداعى بار كۇشتى الىپ پارتيزاندارعا جونەلەيىن، سوندا لاگەردى كىمگە قالدىرماقپىن. كوشەدەگى سالداقىلارعا ما؟
سيۋزاننا. قولىنا قارۋ بەرسەڭىز، سالداقىلار ءسىزدىڭ مىناۋ يالمار سياقتى سولداتتارىڭىزدان كەم تۇسپەس.
ناگەل. سۇيىكتىم، ءسىز مەنىڭ سولداتتارىمدى ولاي قورلاماڭىز. پاريجعا ەڭ الدىمەن كىرگەن مەنىڭ باتالونىم بولسا، سونىڭ ءبىرى وسى يالمار ەكەنىن ءسىز ءبىلىپ الىڭىز.
سيۋزاننا. سوعىسسىز بەرىلگەن قالانى الۋ ماقتان ەمەس-اۋ؟
ناگەل. سۇيىكتىم، ءسىز بۇل سوزىڭىزبەن ءبىر عانا مەنىڭ جاۋ جۇرەكتەرىمدى عانا ەمەس، ۇلى گەرمانيانىڭ جەڭىمپاز ارمياسىن تۇگەلدەي قورلاپ وتىرسىز.
سيۋزاننا. كەشىرىڭىز، ءسىز مەنىڭ كىنامدى اۋىرلاتامىن دەپ، ءوزىڭىزدى تىم جەڭىلدەتىپ جىبەردىڭىز،
ناگەل. ءسىز مۇنان بىلاي بۇل تاقىرىپتا سويلەمەيتىن بولىڭىز.
سيۋزاننا. امىرىڭىزدەمىن، مىرزام.
ناگەل. ولاردىڭ قاي باعىتقا كەتكەنىن ءبىلىپ قايتپاي، نەگە اسىقتىڭىز؟
سيۋزاننا. بىرىنشىدەن، سىزدەردى ۇلگەرەر دەپ ۇمىتتەندىم. ەكىنشىدەن، بۇگىن تۋعان كۇنىم ەدى، سونى تويلاۋعا اسىقتىم.
ناگەل. تۋعان كۇنىڭىز قۇتتى بولسىن دەۋ مەن ءۇشىن از سەكىلدى، رۇقسات ەتسەڭىز، ۇيىڭىزگە بارار ەدىم.
سيۋزاننا. قۋانا قارسى الۋىما ءسىز دە رۇقسات ەتىڭىز.
ناگەل. اكەڭىز بەن شەشەڭىزدىڭ پارتيزاندار قولىنان قازا بولىپ، ءوزىڭىزدىڭ اۋىر جارالانعانىڭىزعا بۇگىن توقسان كۇن تولدى عوي، مۇمكىن بۇگىن ونى دا ەسكە الارسىز؟
سيۋزاننا. ول ەكەۋىنىڭ ءولىمى ەسىمدە ماڭگى ساقتالادى.
ناگەل. وندا ءسىز تۋعان كۇنىڭىزدىڭ تويىنا ءوزىڭىزدى اجالدان الىپ قالعان دارىگەردى دە شاقىرارسىز. ەگەر ونىڭ كەلۋىن قالاساڭىز، مەن كەلتىرىپ بەرەمىن.
سيۋزاننا. ءسىز مەنى ولاي قورلاماڭىز.
ناگەل. كەشىرىڭىز، مەن تۇسىنبەي قالدىم. ول ءسىزدىڭ جان قيار دوسىڭىز عوي؟
سيۋزاننا. جارالى كەزىمدە سولاي كورىنگەن ەدى، ءقازىر ازياتتاردىڭ ەشقايسىسىن كورگىم كەلمەيدى.
ناگەل. وندا كەشىرىڭىز.
سيۋزاننا. سول ءبىر قاندى ءتۇن ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە قالاي ساقتالعان؟
ناگەل. ەسىڭىزدە مە، قۇداي ەكەۋىڭىزدەن تىلەيتىن جالعىز تىلەگىمدى ايتقاندا ءسىز نە دەپ ەدىڭىز؟ «مەن بۇل جازدى ازا تۇتۋمەن وتكىزەمىن. ازالىنىڭ جانى جارالى، جارالىنىڭ سۇيەرى قاسىرەت»،— دەگەن ەدىڭىز عوي. سونان بەpi مەن ازالى كۇندەرىڭىزدى ساناۋدامىن.
سيۋزاننا. قاسىرەتىمدى جاتتاپ الىپ، جادىڭىزدا ساقتاعانىڭىز ءۇشىن باس يەمىن.
ناگەل. مەن ءسىزدى قانشا سۇيسەم دە، ءوزىمدى ءوزىم قارا كۇشكە بيلەتپەي، يبا ساقتاپ كەلدىم. ەندى شىدار ەمەسپىن. سوندىقتان، ءسىز العىسىڭىزدان بۇرىن مەنىڭ قۇشاعىما قاشان. كىرەتىنىڭىزدى ايتساڭىز ەكەن.
سيۋزاننا. اسىقپاڭىز. تۋعان كۇنىڭدى تويلاۋىم سول قاسىرەت قۇشاعىنان شىعا باستاعانىم بولار.
ناگەل. مۇمكىن، تۋعان كۇنىڭىزدىڭ تويىنا مەنى ارنايى شاقىرارسىز.
سيۋزاننا. ءسىزدى شاقىرۋ تىلەمەستەن كەلەرسىز دەگەن ۇمىتتەمىن، تەك جالعىز كەلمەڭىز.
ناگەل. مەن اقىماق ەمەسپىن، سول سەبەپتى وزىمنەن باسقانى شاقىرا الماسپىن.
سيۋزاننا. مۇندا قانداي اقىلدىلىق بار؟
ناگەل. مەن سىزدەن باسقاعا سەنبەيمىن.
سيۋزاننا. ءوزىڭىزدىڭ سولداتتارىڭىزعا دا سەنبەيسىز بە؟
ناگەل. سەنبەيمىن.
سيۋزاننا. وندا ماعان قالاي سەنەسىز؟
ناگەل. ءسىز اقىلدىسىز، مەن اقىلدىلاردىڭ بارىنە دە سەنەمىن.
سيۋزاننا. قانشا اقىلدى دەسەڭىز دە ەكى كىسىلىك تويدىڭ قالاي جاسالاتىنىن بىلمەي وتىرمىن.
ناگەل. وندا توعىز ادامعا جەتەتىن تاماق، ون التى ادامعا جەتەتىن اراق ازىرلەڭىز.
سيۋزاننا. قوناعىڭىزدىڭ قيقى-جيقى سانىنا تۇسىنبەدىم.
ناگەل. كەيىن بارىنە دە تۇسىنەسىز. مەن ءوزىم بىلەتىن قىزداردىڭ جەتەۋىن اكەلەمىن، ەكەۋىمىزبەن توعىز. اراق شاراپپەن بىرگە تاماق ىشەتىن سول توعىز. ال، اراق قانا ىشەتىن تاعى ءبىر جەتەۋ بار، ولاردىڭ كىم ەكەنىن كەزىندە كورەرسىز.
سيۋزاننا. سوندا ءسىز جاپا-جالعىز جەتى قىزدىڭ قورشاۋىنا تۇسپەكسىز بە؟
ناگەل. قورشاۋ دەگەن قورقىنىشتى ايتپاڭىز. مەن ءسىزدىڭ تۋعان كۇنىڭىزدىڭ قۇرمەتى ءۇشىن سول جەتى قىزعا جەتى سولداتىمدى سىيلايمىن.
سيۋزاننا. مەنىڭ ۇيىمدە مە؟
ناگەل. جوق.
سيۋزاننا. ەندى قايدا؟
ناگەل. ول ماحاببات سوعىسىنىڭ قۇپياسى. تويىڭىز كەشكى توعىزدان ەرتە باستالماسىن دا، تۇنگى ون ەكىدەن ەرتە اياقتالماسىن.
سيۋزاننا. ون ەكىدەن! ءسىزدىڭ بۇيرىعىڭىز بويىنشا تۇنگى ون بىردەن كەيىن كوشەدە جۇرۋگە بولمايدى عوي؟
ناگەل. ءوز زاڭىم وزىمە جۇرمەيدى.
سيۋزاننا. قىزدار قايتەدى؟
ناگەل. ولاردى سولداتتارىما ءوزىم ۇلەستىرەمىن.
سيۋزاننا. بۇگىنگى ءتۇن، شىنىندا، قىزىقتى ءتۇن بولعالى تۇر ەكەن. باسقا ايتارىڭىز جوق بولسا، مەن سول قىزىقتى كەشتىڭ ازىرلىگىنە كىرىسەيىن، كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز.
ناگەل (ونىڭ قولىنان عانا سۇيەدى). بارىڭىز، بۇگىنگى تويعا دا، ەرتەڭگى جورىققا دا ازىرلەنىڭىز.
سيۋزاننا. جورىققا؟ ول نەندەي جورىق؟
ناگەل. ولاردىڭ قايدا بارىپ مەكەندەگەنىن ءبىلىپ قايتۋ ءۇشىن بۇگىنگى كەلگەن جاعىڭىزعا ەرتەڭ قايتا كەتەسىز.
سيۋزاننا. كاپيتان مىرزا! مەنىڭ اۋىر جارادان جاڭا عانا جازىلعانىمدى بىلە تۇرا نەگە ايامايسىز؟ تىم بولماسا ءبىر جەتى دەم الايىن، مۇرسات بەرىڭىز.
ناگەل. مەن ءسىزدى اياعاندىقتان اسىعامىن. اكەڭىز بەن شەشەڭىزدىڭ كەگىن الۋ ءۇشىن اسىعامىن، ءسىز دە اسىعىڭىز.
سيۋزاننا. اسىعامىن، كەگىم ءۇشىن بارىنە دە اسىعامىن.
ناگەل. Cay بولىڭىز!
سيۋزاننا. اسىعا كۇتەمىن! (كەتەدى.)
شىمىلدىق
جەتىنشى سۋرەت
ساحنا تاس قاراڭعى. اۋىق-اۋىق راكەتا اتىلىپ، جارق ەتەدى دە، قايتا سونەدى. راكەتانىڭ جارىعىنان كورەرىمىز: تىكەنەكتى بۇعاۋمەن قورشالعان بىرنەشە باراق، ونى كۇزەتىپ ەرسىلى-قارسىلى سەندەلىپ جۇرگەن كۇزەتشى سولداتتار. كوزگە انىق تۇسەتىنى يالمار. ول اۋىق-اۋىق تىڭ تىڭداپ، ءبىر ىڭقىلداپ قويادى. مۇنى اڭداپ جاتقان ميكولا مەن سامار ءبىر كورىنەدى دە، جوق بولادى.
يالمار (تىمىسكىلەپ). مۇرنىم قىشيدى، كاپيتاننىڭ اكەلەر سىيلىعى اراق بولعاي. (ويلانا سويلەپ). ءبىراق ونىڭ ەستەن كەتپەيتىن سىيلىق دەۋىنە قاراعاندا اراق ەمەس سەكىلدى. سوندا ول نە؟ كوزىم كورسە، ويىم دا جەتەر ەدى، نە بولسا دا تەزىرەك كەلسە ەكەن، كورسەم ەكەن! (قالتا فونارىن جاعىپ ساعاتىنا قارايدى.) ايتقان مەرزىمىنە ءبىر مينۋت قالدى. ءقازىر ول شەتكى كۇزەتكە جەتتى. مەن التىنشىمىن. ونىڭ ماعان جەتۋىنە سەگىز مينۋت قالدى. (الىستان ناگەلدىڭ داۋىسى ەمىس-ەمىس ەستىلەدى. يالمار تىڭ تىڭداپ قۋانادى.) كەلە جاتىر، قىشى مۇرنىم، دىشي ءتۇس! (الاسۇرادى، سيۋزاننانى قولتىقتاپ ناگەل كەلەدى. ولارعا ىلەسە قولتىقتاسىپ ەكى قىز كەلە جاتىر.)
ناگەل (سويلەي كىرەدى). و، مەنىڭ الىبىم، بۇكىل الەمدى جالعىز ءوزى جالمايتىن، يالمارىم! مەن ساعان جەتى قىزدىڭ ىشىندەگى ەد جاستاۋىن، جەتى ءتۇرلى شاراپتىڭ ەت قارتاڭداۋىن اكەلدىم. قابىل ال، يالمارىم، تەك كۇزەتتە تۇرىپ شاراپپەن ءسۇيىسۋشى بولما!
يالمار. قىزبەن شە؟
ناگەل. ونى ءوزىڭنىڭ ناپسىڭنەن سۇرا. (ءىى-قىزعا قاراپ). بيكەش، بەرى ءجۇرىڭىز! (سيۋزاننانى قولتىقتاعان كۇيى كەتەدى. ەكى قىزدىڭ ءبىرى ولاردىڭ سوڭىنان ەرەدى.)
يالمار. جاساسىن مەنىڭ قىزتەكە كاپيتانىم! (بyتىلكانىڭ تۇبىنەن ءبىر ۇرىپ، اۋزىن اشادى دا، جۇتا باستايدى.) ۋھ، ويلاپ قاراسام، شاراپسىز ءومىردىڭ ءوزى دە قىزتەكە ەكەن-ay! (تاعى ءبىر سىلقىلداتىپ الادى دا، قىزعا ۇسىنادى.) كەل، سۇيىكتىم! كەبىرسىگەن كونىڭ ءبىر ءجىبىسىن، سەندە سىلتەپ جىبەر! (قىز باسىن شايقايدى.) وندا سەنىڭ مەنەن ءتورت ۇل، ەكى قىزىڭ بولۋى ءۇشىن! (تۇگەل ءىشىپ، بۋتىلكانى لاقتىرىپ جىبەرەدى دە، وقىرانا سويلەيدى.) ءجۇر، مەنىڭ ءبىر تۇندىك قاتىنىم، مىنا ءبىر سايعا تامان بارىپ جانتايايىق تا، جۇلدىزداردى سانايىق. (ول تۇمسىعىن قىزدىڭ تاماعىنا تىعا، ءبىر قولىمەن قۇشاقتاپ ساحنانىڭ شەتىنە جەتكەن كەزدە، ميكولا اتىلىپ بارىپ تۋ سىرتىنان قانجار سالادى. سامار قىزدى سۇيرەي جونەلەدى. سيۋزاننا مەن ناگەل قايتا ورالىپ كەلە جاتىر.)
ناگەل (جان-جاعىنا قاراپ). جاڭاعى سايتاندار الدەن-اق سايتانداسقان با؟
سيۋزاننا. سولاي سەكىلدى.
ناگەل. سايتاندار سايتانداسىپ جاتقاندا، ءبىز نەگە قاراپ تۇرامىز؟
سيۋزاننا. سابىر ەتىڭىز، ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز ولاي ازدىرماڭىز.
ناگەل (ونى ءازىنىڭ باۋىرىنا تارتىپ الىپ). ءسىزدى ءسۇيۋ ازعىندىق بولسا، مەن ادامشىلىقتان مۇلدەم بەزەرمىن.
سيۋزاننا. سولاي ما؟ وندا سۇيە قويىڭىز... ولاي ەمەس، بىلاي ءسۇيىڭىز. (پيستولەتىن ناگەلدىڭ كەۋدەسىنە قاعىپ تۇرىپ اتادى، ءبىراق پيستولەت وت المايدى.)
ناگەل (سيۋزاننانىڭ شاشىنان ۇستاي الىپ). مەن ءسىزدىڭ وسىلاي سۇيەتىنىڭىزدى سەزگەنمىن، تەك بۇگىن كۇتكەن ەمەس ەدىم. قانە، تاعى دا ءسۇيىڭىزشى. (سيۋزاننا بارلىق كەگىمەن قايتا-قايتا اتادى، ءۇن جوق. ناگەل زىمياندانا قاراپ كۇلىپ، ءاز پيستولەتىن سۋىرا باستايدى.) ەندىگى كەزەكتى ماعان بەرىڭىز. ءبىراق مەن نەمىستەرگە قانداي دوس ەكەنىڭىزدى ءبىلۋ ءۇشىن قۇرىلعان قاقپاندى ءۇنى شىقپايتىن پيستولەت دەپ تۇسىنگەن سىزدەي اقىماق ەمەسپىن.
سيۋزاننا. اح، سولاي ما ەدى؟
ناگەل. سولاي ەدى. ءسىز الدانعانىڭىزدى بىلمەي، مەنى قاعاز وقپەن اتقىلاپ تۇرسىز، سول سەبەپتى ومىردەن ءۇمىت ءۇزىڭىز دە مەنىڭ قىلمىسىمدى ايتىڭىز. قانە، ايتىڭىز، مەنى نە ءۇشىن اتتىڭىز؟
سيۋزاننا. ادامدىق بورىشىمدى وتەۋ ءۇشىن.
ناگەل. وندا مەن ءسىزدى ءقازىر دال-دال ەتەتىن جولبارىسپىن، يمانىڭىزدى تەزىرەك ايتىڭىز. (سيۋزاننانىڭ شاشىنان شالقالاتا تارتىپ، تىستەنە سويلەيدى.)
سامار. (تۋ سىرتىنان اتىلىپ كەلىپ، ناگەلگە قانجار سالادى). ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جولبارىسى وسىلاي اتىلاتىن. بار يمانىڭدى ءوزىڭ ايت. (قۇلاپ تۇسكەن ناگەلدىڭ قولىنداعى پيستولەتتى تەز جۇلىپ الادى دا، ءوزىن تەبە دومالاتىپ جىبەرەدى. مۇنان كەيىنگى سوزدەردىڭ بارلىعى سىبىرعا جاقىن.)
سيۋزاننا (ساماردى قۇشاقتاي الادى). اللا-اي، نەتكەن عاجاپ جانسىزدار؟ نەدەن جارالعانسىزدار؟
سامار. كەيىن ءوزىڭىز دە بىزدەردەي عاجاپ ادام بولاسىز. ميكولا قايدا؟
سيۋزاننا. مىنا قاراڭداعان سول بولار.
ميكولا (سىبىرلاي سويلەپ وسەر باۋىرلاپ كەلەدى). مىنا ءبىر تىرسىلدى ەستىدىڭدەر مە؟
سيۋزاننا. ول نە؟
ميكولا. ول كەسكىلەنىپ جاتقان بۇعاۋلار، نەمىستەردىڭ تەمىر تىكەندى قۇرساۋلارى.
سيۋزاننا. و، ءتاڭىرىم...
ميكولا. تۇتقىندار شىعا باستادى.
سيۋزاننا (اقىرىن داۋىستايدى). قايسار... قايسار قايدا؟
سامار. مىنا بىرەۋ بىزدەرگە قاراي ەڭبەكتەپ كەلەدى.
سيۋزاننا (سىبىرمەن). قايسار!
قايسار (سويلەي ەڭبەكتەپ كەلەدى). مەن مۇندامىن. مۇڭداسۋعا ۋاقىت جوق، مەن ازىرلەگەن قىرىق جەتىنىڭ بىرەۋى اۋىرىپ قالدى. قالعان قىرىق التىسى مىنە الدارىڭىزدا جاتىر. مۇندا قالعان ءبىز بەيباقتاردى قاشان، قاي جەردەن كۇتەتىندەرىڭىزدى ۇمىتپاڭىزدار، جولداسىڭىز بولسىن... ۇزىلگەن ءۇمىتىمنىڭ شام-شىراعى، سيۋزاننا! سىزبەن قوشتاسۋدىڭ قانداي اۋىر ەكەنىن جاڭا سەزدىم-اۋ!
سيۋزاننا (ونىڭ قولىن كەۋدەسىنە باسادى). مەن ونى كەشە سەزگەنمىن، ءبىراق مەن سىزدەي مەيىرىمسىز ەمەسپىن. ويلاپ قاراسام، مەنىڭ سىزبەن قوشتاسۋىم مۇمكىن ەمەس ەكەن. سول سەبەپتى كەشىرىڭىز. سامار، قيمىلداڭىز! (سامار ءازى ازىرلەگەن ورامالدى قايساردىڭ باسىنا جاۋىپ جىبەرىپ، اۋزىن بايلايدى دا، سيۋزاننا ەكەۋى ەكى قولتىعىنان الا جونەلەدى.)
سامار. ميكولا، باستاڭىز.
ميكولا. ال، كەتتىك، باۋىرلار، بىرىڭنەن ءبىرىڭ قالماڭدار، ارقاننان مىقتاپ ۇستاڭدار.
داۋىستار. ا، قۇداي، اقسارباس! ءسات ساپار!
ميكولا. سەزىپ قالدى، ەرىڭدەر ماعان! (ءبارى اسىعىس جونەلەدى. اتىلعان راكەتا، ءتۇن قاراڭعىلىعىن تىلگىلەگەن پروجەكتورلار ساحنانى جارقىراتىپ جىبەرەدى. يتتەردىڭ ارسىلى، نەمىستەردىڭ ارقىلى بىرتە-بىرتە جاقىنداي تۇسەدى.)
شىمىلدىق
ەپيلوگ
ساحنا تاس قاراڭعى. ميكولا قاشقىنداردى باستاپ كەلەدى.
ميكولا (سىبىرعا جاڭىن ۇنمەن). Meن مۇندا... مۇندا... مۇندا... مەن ساسپاي سىزدەر ساسپاڭىزدار، مىنا ءبىر سايعا ءتۇسىپ دەم الىڭىزدار.
تۇتقىندار قاراڭعىنى قارماي، لەك-لەگىمەن اعىلىپ وتەدى. ميكولا قاق ورتادا تۇرىپ قالادى. ولار كەلگەن جاقتان سيۋزاننا، وعان ىلەسە قايساردى قولتىقتاپ سامار مەن ويران كەلە جاتىر.
سيۋزاننا (جان-جاعىنا قارايدى دا، ميكولانىڭ قاسىنا جەتىپ بارادى). مەجەلى جەرىمىزگە جەتىپپىز عوي، وسى جەردە كەزدەسەتىن پارتيزاندار قايدا، ماشينالار قايدا؟
ميكولا. جايىراق سويلەڭىز.
سيۋزاننا. كەشىرىڭىز.
ميكولا. مەجەلى جەرىمىزگە جەتكەنىمىزبەن، كەزدەسەر كەزىمىزگە ءالى جارتى ساعات بار. مەن ساسپاي سىزدەر ساسپاڭىزدار دا، دەم الىڭىزدار.
سيۋزاننا (جۇگىرە باسىپ كەلىپ، قايساردىڭ اۋزى بايلانعان ورامالدى شەشىپ الىپ لاقتىرادى). سىزگە ەمەس، وزىنە سەنە الماي اۋىزىڭىزدى بايلاتقان مەنىڭ جۇرەگىم، ول ءۇشىن عافۋ ەتىڭىز.
قايسار (جان-جاعىنا تاماشالاي قاراپ). تاڭ... مىناۋ تامۇق دۇنيەنىڭ تاڭى بۇگىن مەزگىلسىز اتقان با؟ كوك جيەكتەن شاشىلعان مىناۋ نەنىڭ شاپاعى؟
سيۋزاننا. ول — تامۇقتىڭ تاڭى بولىپ اتقان ماحابباتتىڭ شاپاعى بولار.
سامار. قايسار اعا، ءدال وسى ءسوزى ءۇشىن اۋزىنان ءبىر ءسۇيىڭىزشى. نەمەسە ماعان رۇقسات ەتىڭىز. (قايسار مەن سيۋزاننا بىرىنە ءبىرى تەلمىرە دالادا.)
ويران. ءوزىڭىز، قايسار اكە، ءوزىڭىز ءسۇيىڭىز. تەك، بىزدەردى تامساندىرا ءسۇيىڭىز.
قايسار. مەن مۇنداي بۇيرىقتىڭ قۇلىمىن. (سيۋزاننانى وزىنە تارتادى.)
سيۋزاننا. مەن دە سولايمىن، تەك از سابىر ەتىڭىز. الدىمەن مىناۋ اتىپ كەلە جاتقان تاڭىمىزعا تاعزىم ەتەيىك. (قايسار ەكەۋى قول ۇستاسقان كۇيى زالعا جاقىنداپ كەلىپ تىزە بۇگەدى دە، باس يەدى. سول كەزدە الىستان يتتەردىڭ ارسىلى ەستىلەدى.)
ويران. بۇل نە؟ (ءبارى دە ۇرەيلەنە قالادى.)
سامار. ولار — ءبىزدىڭ ىزىمىزگە تۇسكەن نەمىستەر مەن يتتەر، ازىرلەنىڭىزدەر!
ميكولا. ساسپاڭىزدار. جاۋدى جارتى ساعات بوگەي الساق قۇتىلامىز. مىنانى اتا بىلەتىن كىم بار؟
ويران. مەن بارمىن.
ميكولا. اتا بىلسەڭ مانادان بەرى ماعان نەگە ارتتىڭ؟ ءما، ون جەتى وعىنىڭ بىردە ءبىرى دالاعا كەتپەسىن. (موينىنداعى ەكى اۆتوماتتىڭ ءبىرىن بەرەدى.)
سامار. ءۇش اۆتومات، ەكى گراناتا، ەكى پيستولەت... جۇمساي بىلسەك جاۋ جولىن توسۋشىعا از قارۋ ەمەس.
ميكولا. ءيا، از قارۋ ەمەس. قايسار، سيۋزاننا، بىزدەر مىنا ۇشەۋىمىز جاۋدىڭ جولىن بوگەي تۇرايىق، سىزدەر مەنىڭ گالينام ۇشەۋىڭىز تۇتقىنداردى سوناۋ قىلتيا باستاعان ايدىڭ استىنا قاراي اكەتە بەرىڭىزدەر.
قايسار. مەن نە كورسەم دە سىزدەرمەن بىرگە كورەمىن. پيستولەتتىڭ ءبىرىن ماعان بەرىڭىزدەر، تەز.
سامار. اعاتاي-اۋ، تىم بولماسا ءبىرىمىز ءتىرى قالايىق تا.
قايسار. مەن تىرلىكتىڭ نە ەكەنىن بىلەمىن، ءسوزدى قوي دا، اكەل جىلدام. (سامار پيستولەتتىڭ ءبىرىن بەرەدى دە، ميكولا مەن ويراننىڭ سوڭىنان كەتەدى.)
قايسار. جاۋدى ءوز وعىمەن اتقان قانداي جاقسى. (پيستولەتتىڭ وعىن الىپ قايتا سالادى.) توعىز ەكەن. ونىڭ جەتەۋى جاۋعا، قالعان ەكەۋى...
سيۋزاننا. قالعان ەكەۋى ماعان.
قايسار. ونى ءسىز قايتەسىز؟
سيۋزاننا. ەگەر قولعا تۇسەردەي كۇن تۋسا، ءبىرىن ءوزىمنىڭ جۇرەگىمە، ەندى ءبىرىن ءوزىمنىڭ ەڭ سوڭعى ارمانىما جۇمسايمىن.
قايسار. سيۋزاننانىڭ كوزىنەن كوز الماستان ءوز پيستولەتىنەن ەكى وق الىپ ونىڭ پيستولەتىنە سالىپ بەرەدى. ەكەۋىندە دە ءۇن جوق. يتتەردىڭ ارسىلى، نەمىستەردىڭ بارقىلى جاقىنداي ءتۇسىپ، ەرسىلى-قارسىلى جۇگىرگەن ۇزىن كولەڭكەلەر ساحنانىڭ ءار تۇسىنان سەرەڭدەي باستايدى. كەنەت اتىس باستالادى. قايسار مەن سيۋزاننا ولاردى ەلەيتىن ەمەس، ەكەۋى بىر-بىرىنە تابىنا تەلمىرىپ جاقىنداي تۇسەدى. قىزۋ ۇرىستىڭ سارىنى بىرتە-بىرتە جاقىنداي تۇسەدى. جەتى مەترگە جەتەتىندەي كورىنەتىن ۇزىن كولەڭكەلەردىڭ ءبىرى قۇلاسا، ەكىنشىسى سەرەڭدەپ شىعا كەلەدى. ساحنا سىرتى اتىلعان جوق، جارىلعان گراناتانىڭ استىندا استان-كەستەن.
قايسار. قوش مەنىڭ ەڭ سوڭعى ارمانىم... ەڭ سوڭعى ماحابباتىم... ەڭ سوڭعى ءۇمىتىم. (سيۋزاننانى قۇشاقتاي تۇرىپ جان-جاعىن قورلاعان جاۋدى اتقىلاي باستايدى.)
سيۋزاننا. توقتاڭىزشى..، پارتيزاندار كەلە جاتىر، تىڭداڭىزشى..،
قايسار. الدانباڭىز، مەن ءبارىن دە سەزىپ تۇرمىن...
سيۋزاننا. يمان ايتار شاقتىڭ جەتكەنىن مەن دە سەزىپ تۇرمىن. ءبىراق مەن اجالدىڭ ءوزىن مازاق ەتكىم كەلەدى.
قايسار. قالاي؟
سيۋزاننا. بىلاي... (قايساردى قۇشاقتاي الادى دا، سۇيە باستايدى.) بىلاي... بىلاي... قانىم با ولارعا كەرەگى؟ ىشە بەرسىن. جانىم با تامۇقتارىنا سالارى؟ سالا بەرسىن. ءبارىبىر مەن ءسىزدى وسىلاي سۇيە بەرەمىن... سۇيە بەرەمىن... سۇيە بەرەمىن... (نەمىستەردىڭ كولەڭكەلەرى جان جوقتان قويۋلانىپ، بۇلاردى جاۋىپ كەتەدى.)
قايسار. ولاي ەمەس، بىلاي... بىلاي... (نەمىستەردى اتقىلاي تۇرىپ، سيۋزاننانى سۇيە بەرەدى.) ولاي ەمەس، بىلاي... بىلاي... بىلاي...
ەكەۋىنە دە وق تيەدى. ءبىراق ءبىرىن-بىرى دەمەپ، قۇلاماستان تەڭسەلىپ بارىپ تۇرىپ قالادى. پيستولەتتەن بەرىلگەن قان تۇستەس ساۋلە ولاردى قىزىل نۇرعا مالىپ تۇر. سوعىس سارىنى باسەڭ تارتادى. قۇشاقتارى ايقاسقان كۇيدە تۇرىپ قالعان جارالى جانداردىڭ ۇستىنە قۇيىلعان قىزىل نۇر قويۋلانا تۇسەدى.
مۋزىكا قايسار قاسىرەتتى باياندايدى.
شىمىلدىق
You Might Also Like
-
ساپ - سارى ماڭاي، ساپ - سارى توعاي. سوڭعى ءانىن ايتىپ، قۇس كەتتى قايتىپ.
