تانىمدىق، ۇلتتىق ويىن ەلەمەنتتەرىن تاريح پانىندە پايدالانۋدىڭ ماڭىزى
شىعارماشىلىق جۇمىس
تاقىرىبى:
«تانىمدىق، ۇلتتىق ويىن ەلەمەنتتەرىن تاريح پانىندە پايدالانۋدىڭ ماڭىزى»
جوسپارى
I. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
2. 1 ويىن تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
2. 2 تاريح ساباعىندا تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندارىنىڭ
پايدالانىلۋى
2. 3 ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
2. 4 قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى ساباق جوسپارى
III قورىتىندى ءبولىم
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر.
كىرىسپە
بۇگىنگى تاريحتى وقىتۋداعى باستى ماقسات - دۇنيەجۇزىلىك دامۋداعى ادامزاتتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن، ول جاساعان بۇكىلالەمدىك قۇندىلىقتاردى بىلەتىن، ولاردى قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن پايدالانۋعا ىنتالى، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوزىنىڭ تاريحي تامىرلارىن، قوعامداعى ورنىن تۇسىنەتىن بەلسەندى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ. وسىنداي مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا تاريحشى مۇعالىمدەردىڭ اتقاراتىن ورنى ەرەكشە.
تاريح ءپانىن وقىتۋ، ۇرپاقتار بويىنا دارىتۋ كوپ ىزدەنىستەردى، سان ءتۇرلى ادىستەمەلىك تاسىلدەردى قاجەت ەتەدى. ىزدەنەتىن مۇعالىمدەر بولسا عاسىرلار قويناۋىندا تۇنىپ جاتقان باي شەجىرەلەر بارشىلىق. ونى تالماي ىزدەنۋدىڭ، جان - جاقتى تالداۋدىڭ ناتيجەسىندە كۇندەلىكتى باسپا ءسوز قۇرالدارىنان تابۋعا بولادى. قازاق اتامىز «مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق»دەيدى، بۇل وقۋشى ەسىندە ۇزاق ساقتالار ەدى. جيىرما ءبىرىنشى عاسىر ءمۇعالىمى، ونىڭ ىشىندەگى تاۋەلسىز، زايىرلى قازاقستاننىڭ تاريح ءپانى ءمۇعالىمى جان جاقتى، ءبىلىمدى، ءوز ءىسىن وتە جاقسى بىلەتىن ۇلتتىق يدەولوگيامەن سۋسىنداعان ازاماتتار بولۋعا ءتيىستى. ەندەشە بۇل كوپ ىزدەنىستى، تالماي ەڭبەكتەنۋدى قاجەت ەتەدى. شاكىرتتەرىمنىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جيىرەك قولدانىپ جۇرگەن ساباقتارىمنىڭ ءبىرى ويىن ساباق. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى ەرلىكتى، وجەتتىلىكتى، باتىلدىقتى، شاپشاڭدىلىقتى ۇيرەتۋ مەن قاتار، مادەنيەتتى سويلەسۋگە، ەپتىلىككە، تاپقىرلىققا باۋليدى جانە بۇل ساباقتا بالالاردىڭ بەلسەندىلىگى ارتادى، ءبىر - بىرىمەن باسەكەگە ءتۇسۋ ارقىلى وقۋعا، كوپ بىلۋگە ىنتاسى وسەدى. ول تاربيەگە دە، وقۋ ىسىنە دە زور ىقپالىن تيگىزەرى ءسوزسىز.
ويىن تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
ادامزاتتىڭ كوپتەگەن جىلدار بويعى ويناۋ تاجىربيەسى ويىننىڭ بىلىمدىك قۇندىلىعىن دالەلدەدى. ويىننىڭ شىعۋ سىرىن عالىمدار جۇزدەگەن جىلدار بويى زەرتتەپ كەلەدى. ونىڭ شىعۋ تاريحى جايلى كوپتەگەن پىكىرلەر بار. كوپ تۇجىرىمداردىڭ ءبىرى بويىنشا ويىن قوعامنىڭ ءدىني، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋى كەزىندەگى بوس ۋاقىت پەن دەمالىستى وتكىزۋ ماسەلەسىنەن تۋىنداعىن. ەرتە زاماندا ويىن قوعامدىق ءومىردىڭ ءبىر بولىگى بولىپ، وعان ءدىني ساياسي ماڭىز بەرىلگەن. ويىن ومىردە پايداسىز كورىنگەنمەن اسا قاجەتتى كورىنىس قۇبىلىس. ساباقتا ءتيىمدى قولدانىلعان ويىن تۇرلەرى ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرىپ وتىرعان ماتەريالىن وقۋشىلاردىڭ اسا زور ىلتيپاتپەن تىڭداپ، جەمىستى، ساپالى مەڭگەرۋىنە سەنىمدى كومەكشى بولا الادى. ويتكەنى، كىشى جاستاعى وقۋشىلار جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ويىنعا وتە ىنتالى كەلەدى. بالالار تەز سەرگىپ، تاپسىرمالاردى تەز، ءارى قىزىعىپ ورىندايتىن بولادى. ويىن بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال. ويىن بارىسىندا بالالاردىڭ بەلسەندىلىگى، شىعارماشىلىعى داميدى. ال ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى بالالاردى ويىنعا ءوز قىزىعۋشىلىعىمەن، ىنتاسىمەن قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ويىن مەن ادام مادەنيەتىنىڭ ءوزارا بايلانىسى عىلىمي تۇردە انىقتالدى. ولاردىڭ تۇلعانى دامىتۋداعى ماڭىزى انىقتالدى، ونىڭ پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك فاكتورلارمەن كەلىسىمى جونىندە كەڭ قاراستىرىلۋدا. ويىن تەحنولوگيالارى ءالى دە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جاڭا يننوۆاسيا بولىپ تابىلادى. پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا ۇعىمى ءتۇرلى پەداگوگيكالىق ويىن تۇرلەرىن پەداگوگيكالىق پروسەستە ادىستەر مەن تاسىلدەردىڭ كەڭ كولەمدى توپتارىن بىرىكتىرەدى، ونىڭ جالپى ويىنداردان ەرەكشەلىگى وقىتۋدا ناقتى ماقساتىنىڭ قويىلۋىمەن جانە ونىڭ وقۋ تانىمدىق باعىتى سيپاتتالعان، نەگىزى سالىنعان پەداگوگيكالىق ناتيجەسىنە ساي انىقتالادى. ساباق بارىسىنداعى ويىن ادىستەرى مەن جاعدايلارىنىڭ كومەگى ارقىلى قۇرىلادى. ساباق پروسەسىندە پايدالاناتىن ويىنداردىڭ بىرنەشە تۇرلەرىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى. ساباق ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگى، ىسكەرلىگى، داعدىسى، دۇنيەتانىمى داميدى.
نەگىزگى بەتبۇرىس وقۋشى ءبىلىمىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، ول دەگەنىمىز تۇپكى ناتيجەنى كورە ءبىلۋ، ياعني وقۋشىعا بەرگەن ءبىلىمىمىزدىڭ قايتارىمىن كورۋ. ول ءۇشىن ساباققا سىنىپتاعى وقۋشىنىڭ بارلىعىن قىزىقتىرا وتىرىپ قاراستىرۋ قاجەت. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، ياعني ءار وقۋشىنىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىق، دۇنيەتانىمى، دامۋ ەرەكشەلىكتەرى ءارتۇرلى. سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ وسى توپتارىنا ءارتۇرلى دەڭگەيدە تالاپ قويۋعا تۋرا كەلەدى. ال ويىن ەلەمەنتتەرى كەز كەلگەن وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرادى. ءتىپتى ناشار وقيتىن وقۋشىنىڭ ءوزى ويىن ارقىلى بەرىلگەن تاپسىرمالاردى اسقان قىزىعۋشىلىقپەن، بەلسەندىلىكپەن ورىندايدى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزاتىن ويىنداردىڭ ءبىرى - تانىمدىق، تاريحي ويىندار. ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، زەيىنىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانادى. اتاپ ايتقاندا، ءمۇعالىم ويىن جاعداياتتارىن تۋعىزا وتىرىپ، ءارتۇرلى زاتتاردى قولدانۋ ارقىلى سۇراقتار قويىپ، زاتتى كورسەتىپ، ءتۇسىندىرىپ ويىن سيۋجەتىن قۇراستىرادى. ساباقتاردا تانىمدىق ويىنداردى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا، قايتالاۋ، پىسىقتاۋ، قورىتىندىلاۋ ساباقتارىندا دا پايدالانۋعا بولادى. ويىندار وقۋشىلاردىڭ ءويورىسىن دامىتىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋمەن قاتار، ۇيرەتىلگەن، وتىلگەن تاقىرىپتاردى سانالى دا بەرىك مەڭگەرۋگە ۇلكەن اسەر ەتەدى. ويىندار وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋمەن قاتار، سوزدىك قورلارىن مولايتىپ، ساۋاتتى جازۋعا دا باۋليدى. وقۋشىلار ويىن ويناۋ بارىسىندا ۇيرەنگەن سوزدەرىن ايتىپ قانا قويماي، ونىڭ قانداي ماعىنادا قولدانىلاتىنىن دا بىلەدى. ويىن وقۋ پاندەرىنىڭ مازمۇنىمەن تىعىز بايلانىستا جۇرگىزىلگەندە عانا دۇرىس ناتيجەلەر بەرەدى.
ويىن ارقىلى وقۋشى نەنى مەڭگەرەدى
1 وقۋشىلار ناقتى قىزمەت تاجىريبەسىن مەڭگەرەدى.
2. وقۋشىلار تەك باقىلاۋشى عانا ەمەس، وزدەرى قاتىسا وتىرىپ قيىن ماسەلەردى ءوز بەتىنشە شەشە بىلۋگە ۇيرەتەدى.
3. وقۋ پروسەسىندە العان ءبىلىمدى ناقتى ىستە قولدانا بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى
4. وقۋشى ارەكەتىنە نەگىزدەلگەن وقۋ كولەمىن باسقارادى.
5. ۋاقىتتى ۇنەمدەۋگە ۇيرەتەدى.
6. وقۋشىلار ءۇشىن پسيحولوگيالىق جاعىمدى.
7. ويىن بارىسىندا شەشىم قابىلداۋ وقۋشىلاردان اسا جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى.
8. وقۋشىلار ءۇشىن ءقاۋىپسىز.
9. كەيدە قاراپايىم وقۋ قىزمەتىمەن سالىستىرعاندا كوپ ۋاقىت مولشەرىن الادى.
10. ويىن ماتەريالدارى ءداستۇرلى وقۋ ماتەريالدارىمەن سالىستىرعاندا كۇردەلىرەك.
11. كەيبىر ويىن تۇرلەرىندە قاتىسۋشىلاردىڭ سانى شەكتەۋلى.
12. ويىن ناتيجەسى، ءوز جەتىستىكتەرى، اسەرلەرى، العان ءبىلىمى، داعدىسى جونىندە وقۋشىلار اتا – انالارىمەن، وزگە بالالارمەن، مۇعالىمدەرمەن كوبىرەك اڭگىمەلەسەدى، كىتاپحانادا ءوز بەتىمەن ىزدەنە بىلۋگە، قاجەتتى ماتەريالداردى ىرىكتەي بىلۋگە ۇيرەنەدى. ويىندى ەرتە زاماننان ۇلكەندەردىڭ ءىس - تاجىريبەسىن جەتكىنشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن پايدالانعان. ويىن حالىق پەداگوگيكاسىندا، مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتەن تىس مەكەمەلەردە كەڭىنەن پايدالانىلادى. قازىرگى مەكتەپتە ويىن ارەكەتى ويىن ءپانىنىڭ تاراۋىن جانە تاقىرىبىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وزدىك تەحنولوگيا رەتىندە، جالپى تەحنولوگيانىڭ ەلەمەنتى رەتىندە، ساباق نەمەسە ونىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانىلادى.
تاريح ساباعىندا تانىمدىق، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ پايدالانىلۋى
ۇلتتىق ويىنداردى وقۋ مەن تاربيە ۇردىسىندە پايدالانۋدىڭ وزەكتىلىگى قوعامىمىزدىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاستارعا ۇلگىلى، ونەگەلى تاربيە بەرۋ - قازىرگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. وقۋشىدا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن ادامنىڭ اينالاداعى دۇنيەمەن تۇلعالىق قاتىناسىن(ەتيكالىق، ەستەتيكالىق، ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان) تاربيەلەۋ ماقساتىن حالقىمىزدىڭ مادەني رۋحاني مۇراسىنىڭ، سالت - ءداستۇرىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ونىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. وسىمەن بايلانىستى باعدارلاما حالقىمىزعا ءتان ادەپتىلىكع قوناقجايلىق، مەيىرىمدىلىك، ت. ب سياقتى قاسيەتتەر، تابيعاتقا دەگەن قارىم - قاتىناسىنداعى ءبىزدىڭ حالىققا ءتان ەرەكشەلىكتەر. جاس ۇرپاق ءوز حالقىنىڭ مادەنيەتىمەن، اسىل مۇرالارىمەن ۇلتتىق ادەبيەتتەر ارقىلى تانىسىپ كەلەدى. حالىق ويىندى تاربيە قۇرالى دەپ تانىعان. ويىندى ساباقتا قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن جەتىلدىرۋمەن بىرگە، ءوز حالقىنىڭ اسىل مۇرالارىن بويىنا ءسىڭىرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزە ءبىلۋ قۇرالى. ءبىراق ونى جۇرگىزۋگە ارنالعان ناقتى ادىستەمەلىك قۇرالدار جوقتىڭ قاسى. زەرتتەۋ جۇمىسىندا ورىس تىلىندە جازىلعان ادەبيەتتەر قولدانىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىرگى تاڭدا تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى تۋىنداپ وتىر. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ادام، وتباسى، وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ تۋرالى ارمان ماقساتتارىن، ورنىققان پىكىرلەرىن، ۇسىنىستارىن قامتىپ كورسەتەتىن پەداگوگيكالىق يدەيالار مەن سالت - داستۇرلەرى وتكەن مەن قازىرگىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەدى. ول تاريحي دامۋ بارىسىنداعى الەۋمەتتىك ءمانى بار اقپاراتتا (ءبىلىم، بىلىك) ت. ب. جينالىپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرادى. ەڭ الدىمەن، حالىق پەداگوگيكاسى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەڭبەك پەن ءومىر ءسۇرۋ بەينەسىنىڭ نەگىزى بولىپ، ولاردى كەلەشەكتەگى قىزمەتىنە دايىندايدى. ءبىزدىڭ حالىقتىق پەداگوگيكادا ەڭبەك تاربيەسى وتە ەرتەدەن باستاۋ الادى. ەرتەدەن كەلە جاتقان ەڭبەك تاربيەسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەر قۇرالى ءسوز جوق، ەڭبەك بولىپ تابىلادى. ەڭبەك ادامنىڭ قالىپتاسۋى مەن تاربيەلەنۋىندە ۇرپاقتان - ۇرپاققا ومىرلىك تاجىريبە بەرەدى جانە حالىقتىڭ دامۋ بارىسىندا شەشۋشى رول اتقارادى. ەڭبەك ەتۋ كەزىندە ادامنىڭ دەنە، اقىل - وي، ەستەتيكالىق دامۋى مەن ەڭبەك تاربيەسى قاتار جۇرەدى. حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ەڭ ءبىر كونە ءتيىمدى قۇرالدارىنىڭ بىرىنە ويىن جاتادى.
ويىن ارقىلى بالا قورشاعان ورتانى ءوز بەتىنشە زەردەلەيدى. ءسويتىپ، ءوزىنىڭ ومىردەن بايقاعاندارىن ىسكە اسىرىپ، قورشاعان ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ەلىكتەيدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوزى كورگەن جاعدايلاردى وتباسىلىق تۇرمىس پەن قىزمەت تۇرلەرىن جاڭعىرتادى. ماسەلەن، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى: «بايگە»، «كوكپار»، «حان تالاپاي»، «قىز قۋۋ»، «تەڭگە الۋ»، «اۋدارىسپاق»، «ورامال تاستاۋ»، «كوكپار»، «اسىق»، «سيقىرلى قورجىن»ت. ب. بالالاردىڭ ەڭبەككە دەگەن قارىم - قاتىناسى مەن قابىلەتتەرىن ارتتىرادى.
ويىن دەگەنىمىز - ادامنىڭ اقىل - ويىن دامىتاتىن، قىزىقتىرا وتىرىپ ويدان ويعا جەتەلەيتىن، تىنىسى كەڭ، الىسقا مەڭزەيتىن، قيال مەن قانات بىتىرەتىن عاجايىپ نارسە. ۇلى پەداگوگ ۆ. ي. سۋحومولينسكيي: «ويىنسىز، مۋزىكاسىز، ەرتەگىسىز، تۆورچەستۆوسىز، فانتازياسىز تولىق مانىندەگى اقىل - وي تاربيەسى بولمايدى» دەيدى. دەمەك، شاكىرتتىڭ اقىل - ويى، پاراساتى ۇلتتىق سالت - سانانى ءسىڭىرۋ ارقىلى دامي تۇسەدى. وقۋ ۇردىسىندە ۇلتتىق ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا ساي الىنادى. سوندا عانا ونىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزى ارتا تۇسەدى. وقۋشىلاردى اسىرەسە، «بايگە»، «كوكپار»، «تەڭگە الۋ»، «كوش»، «قارلى كەسەك»، «كىم جىلدام؟» سەكىلدى تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندارعا قاتىستىرۋ وتە ءتيىمدى ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. بۇل ويىنداردى جاڭا ماتەريالدى بەكىتۋ نەمەسە قايتالاۋ كەزىندە قولدانۋ كەرەك دەگەن پىكىر بار. وقۋشى ويىن ۇستىندە نە سوڭىندا ءوزىنىڭ قاتىسۋ بەلسەندىلىگىنە قاراي ءتۇرلى باعا الۋى مۇمكىن. ءمۇعالىم ءار وقۋشىنىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، ىنتالاندىرىپ وتىرۋى ءتيىس. ويىننىڭ تاربيەلىك ماڭىزى مىنادا: ول بالانى زەرەكتىككە، بىلگىرلىككە باۋليدى. وقۋشىلاردىڭ ويىن ارقىلى قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ تەك قانا تاريحقا قىزىعۋشىلىقتى تۋعىزىپ قويماي، وقۋشىلاردىڭ ءومىر تاجىريبەلەرىن كەڭەيتۋىنە، دۇنيەنى تانىپ ءبىلۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرە تۇسۋىنە، تاريحتى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرا قاراۋعا ۇيرەتەدى تاربيەلەيدى. ەندەشە تاريح ساباعىن تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندار ارقىلى ساباقتاستىرىپ ءتۇسىندىرۋ ءپان تاقىرىپتارىن تەز، جىلدام مەڭگەرۋگە ىقپال ەتەدى.
ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
ەڭبەك، ويىن جانە وقۋ ەرتە كەزدەن اق ادام تىرشىلىگىنىڭ نەگىزگى ءۇش تىرەگى بولىپ ەسەپتەلىنگەن. ول بالالار ءۇشىن كامەلەتكە كەلگەنشە ءجۇرىپ وتەتىن ءومىر ساتىسى. ويىن تەحنولوگياسى بالالاردىڭ اينالاسىن تانۋ قىزمەتىندەگى بەلسەندىلىگى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋىنا جولدى كەڭ اشاتىن تابيعي قۇبىلىس. اتاقتى پەداگوگتار ۆ. ي. سۋحومولينسكيي، ن. ك. كرۋپسكايا، ك. د. ۋشينسكيي، ا. س. ماكارەنكو ويىننىڭ بالالاردىڭ وي ءورىسىن دامىتۋدا، دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋدا پراكتيكالىق ماڭىزى زور ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ پەداگوگيكاداعى ءرولى تۋرالى العاشقى پىكىرلەرىن ايتقان د. ا، ديۆايەۆ، م. و. اۋەزوۆ. ويىن ارقىلى وقىتۋ تەحنولوگياسى باستاۋىش سىنىپتاردا كەڭىنەن قولدانىلادى. ءار ءمۇعالىم تەحنولوگياسىنىڭ ناتيجەسىن دۇرىس بولۋى ءۇشىن مىناداي جاعدايلاردى ەسكەرۋى قاجەت:
1. ءار ويىننىڭ تاربيەلىك، بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق ماڭىزىن الدىن الا جەتە ءتۇسىنىپ، ونىڭ بالالارعا قانداي ناتيجە بەرەتىندىگىن انىقتاۋ.
2. ويىن جۇرگىزەتىن ورىننىڭ مۇمكىندىگى، ويىن جابدىقتارىنىڭ ەستەتيكالىق تالاپتارعا ساي بولۋى، الدىن الا ازىرلەۋ.
3. سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ جاس، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، ءبىلىم دەڭگەيلەرىنە، سوزدىك قورىنا سايكەس كەلۋى.
4. ويىن كەزىندەگى قوزعالىس، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىكتەن قامتاماسىز ەتۋ.
5. ويىننىڭ، ساباقتاعى ويىن ەلەمەنتتەرىنىڭ وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىن تارتىپ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالۋى. تاريح ءپانىن وقىپ ۇيرەتۋ بارىسىندا ويىنداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ءار ساباقتىڭ تاقىرىبىنا ساي ويىنداردى پايدالانىپ وتىرۋ وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسى مەن زەيىنىن ارتتىرادى. باستى ماقسات - ويىن ارەكەتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويىن جۇيەلەپ، وتكەن ماتەريالدى بەكىتۋگە نەگىزدەلسە، حرونولوگيالىق تاپسىرمالار، تەرميندەر مەن داتالاردى ەستە ساقتاۋعا ۇيرەتەدى. تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكامەن بايلانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى
«ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى» دەگەندەي، باستى ماقساتىمىز ۇرپاق تاربيەسى. ءبىلىم بەرۋ تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ ۇزدىكسىز ءۇردىسى. سوندىقتان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان - 2030» جولداۋىنداعى «جاس شاماسىنا قاراي جۇرگىزىلەتىن ساياساتتا ءبىز جاستار مەن جەتكىنشەك ۇرپاققا كوڭىل ءبولۋدى كۇشەيتۋگە ءتيىسپىز»، - دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وزىنە سەنىمىن ارتتىرىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋىنا، شىعارماشىلىعىن ودان ءارى ارتتىرۋىنا باعىت بەرۋ كەرەك. وسى ماقساتتا «قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى» تاقىرىبىنداعى وتكىزگەن ساباعىما توقتالىپ وتەيىن.
تاقىرىبى: قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى
بىلىمدىلىك ماقساتى: العان بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ. ورتا عاسىرلارداعى قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ، ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سالىستىرۋ، تالداۋ قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، ءوز ويىن ەركىن بىلدىرە الۋعا، ويىندار ارقىلى شاپشاڭدىققا، ىزدەنىمپازدىققا باۋلۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ەڭبەكسۇيگىشتىككە، اتا – بابا تاريحىن، سالت - ءداستۇرىن ادەت - عۇرپىن قۇرمەتتەۋگە، مادەني قۇندىلىقتاردى قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق كورنەكىلىگى: سلايد - سۋرەتتەر، سىزبالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا. ءادىسى: تۇسىندىرمەلى ءادىس، سۇراق - جاۋاپ، سۋرەتتەۋ، توپتاستىرۋ ءادىسى. ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىق دەڭگەيىن انىقتاۋ. 2. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
II ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
(وقۋشى تاقتاعا شىعىپ رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەت سىزباسىن تولتىرادى). 1. تاريحي سىناق حات سۇراق - جاۋاپ: «بايگە» ويىنى. بايگە - قازىرگى كەزدە وتە جاقسى دامىعان، الەمگە ايگىلى ويىننىڭ ءبىرى. بايگەشىلەر ءبىر سىزىقتىڭ بويىنا قاتارعا تۇرادى. بەرىلگەن بەلگىدەن كەيىن، ولار كەلەسى كومبەگە قاراي شابا جونەلەدى. كومبەگە العاش شاۋىپ كەلگەن شاباندوز جەڭىمپاز اتانىپ، ول ادامعا سىيلىق بەرىلەدى.
ساباقتاعى بۇل ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىنىڭ تەز ويلاۋ، شەشىم قابىلداۋ ارەكەتىن دامىتۋ. وقۋشىلارعا قويىلاتىن تالاپ، ءار سۇراققا جىلدام ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرۋ. تاقتاداعى ۇياشىقتاردىڭ ارقاسىنا سەگىز سۇراق جاسىرىلعان، سول سۇراقتاردىڭ جاۋابىن كىم كوپ تاپسا، سول جەڭىمپاز بولىپ، سىيلىققا يە بولادى. وقۋشى ءار دۇرىس جاۋاپقا ەكى ۇپايدان الادى.
«بايگە» ويىنىنىڭ سۇراقتارى:
1. مادەنيەتتىڭ قانداي تۇرلەرى بار، ولاردىڭ بىربىرىنەن ايىرماشىلىعى؟ 2. كۇنتىزبە قازاقتارعا نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟
3. يسلام ءدىنى قاشان، قالاي تارالدى؟ ول حالىققا قانداي ءتالىم تاربيە بەرەدى؟ 4. اۋىز ادەبيەتى دەگەنىمىز نە؟
5. قازاقتاردىڭ جەرلەۋ ءداستۇرى قانداي بولعان؟
6. قازاقتاردىڭ ۇلتتىق تاعامى تۋرالى ايت.
7. ۇلتتىق كيىمى تۋرالى ايت.
8. تۇرعىن ءۇيى تۋرالى ايت.
III جاڭا ساباق ماتەريالدارىن مەڭگەرۋ.
جوسپارى:
جىراۋلار
ەرتەگىلەر
ەپوستىق جىرلار
مۋزىكا
جىراۋ دەگەن سوزگە تۇسىنىكتەمە بەرۋ جىراۋلار ەرتە كەزدە حانداردىڭ جانىندا كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقاردى، باتىرلاردى دارىپتەدى، قازاق تاپقان بەلگىلى ادامدارعا جوقتاۋ ارنادى. تىرشىلىك، ءومىر جايلى فيلوسوفيالىق ويلار ايتىپ، تابيعاتتىڭ ءار الۋان قۇبىلىستارىن ءتۇسىندىردى. XVI - XVII ع. ع ءومىر سۇرگەن: دوسپامبەت، مارعاسقا، جيەنبەت، اقتامبەردى، شالكيىز، بۇحار جىراۋلار جايلى مالىمەت بەرۋ. ەرتەگىلەر بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى: حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەر، قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەرى، تۇرمىس - سالت، ءازىل - سىقاق ەرتەگىلەرى. ەپوستىق جىرلارعا تۇسىنىكتەمە بەرۋ باتىرلار جىرى - باتىرلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرى تۋرالى جىرلار. ەلىن قورعاعان ەر بەينەسى كوركەم تىلمەن بەينەلەنگەن باتىرلار جىرى: «ەر تارعىن»، «الپامىس»، «ەر سايىن»ت. ب. باتىرلار جىرىندا وتانىن ءسۇيۋ جانە حالىقتىڭ ەرلىك ىستەرى دارىپتەلەدى. حالىق اراسىندا كوپ تاراعان مۋزىكا اسپابى - دومبىرا. كونەدەن كەلە جاتقان ىسقىشپەن وينالاتىن اسپاپ - قوبىز. مۋزىكا اسپاپتارى ارقىلى دۇنيەگە كۇي كەلدى. كوپتەگەن تاريحي كۇيلەرىمىز بار: «اسقاق قۇلان»، «ەل ايىرىلعان»، «ساعىنىش» جانە ت. ب. تالقىلاۋ سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تاقىرىپتى تالداۋ.
IV سەرگىتۋ ءساتى.
V «تەڭگە الۋ». ساباقتى بەكىتۋ. بارلىعىنا بىردەي تاپسىرما:
1. ليرو - ەپوستىق جىرلارعا، ەرتەگىلەرگە رولدىك ويىن ۇيىمداستىرۋ.
2. يسلام ءدىنىنىڭ ءدىني - نانىمدار، ادەت - عۇرىپتارعا بايلانىستى شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ. 3. قازاق حالقى ءۇشىن ورنى ەرەكشە جانە كەڭ تاراعان اسپاپ تۋرالى وي قوزعاۋ. 4. اقىن - جىراۋلاردىڭ ءبىر جىرىن جاتقا وقۋ.
VI قورىتىندىلاۋ. باعالاۋ.
VII ۇيگە تاپسىرما: جىراۋلار ( مارعاسقا، اقتامبەردى، بۇحار) جايلى رەفەرات جازۋ.
قورىتىندى
«قازاقستاندى جاڭا عاسىرعا ءبىلىمدى جاستار باستاپ بارادى» ن. ءا. نازاربايەۆ
دارىندى دا تالاپتى جاستار - بۇگىنگى ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى. وسىعان وراي، ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «بىزگە كەرەگى - شىن دارىندىلار. نارىق قول - اياعىمىزدى قالاي قىسپاسىن، مەملەكەت ءوزىنىڭ تالانتتى ۇلدارى مەن قىزدارىن، تارلانبوز جۇيرىكتەرىن قولداۋعا، قورعاۋعا مىندەتتى»- دەپ جەتكىنشەكتەر بولاشاعىنا ۇلكەن ءمان بەرگەندى. بالانى دارىندى، بويىندا كۇش - قۋاتى جەتكىلىكتى ەكەندىگىنە سەندىرۋ - ۇستاز بويىنداعى قۇدىرەتتى كۇش. ويتكەنى، سەنىم ۇلكەن جەڭىسكە جەتەلەيدى. تەرەڭ بىلىممەن قوسا، سانالى تاربيە بەرۋ - ءاربىر ۇستازدىڭ ابىرويلى بورىشى. شاكىرتىنە دەگەن مەيىرىمدىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىك بولعان جەردە عانا ءىس ناتيجەلى بولادى. يا، «سەنىڭ ەلدىگىڭ - تاريحىڭدى زەرتتەۋدەن باستالادى»،- دەگەن قادىر مىرزالييەۆ ءسوزى دە ادامعا كوپ وي سالادى. سوندىقتان شاكىرتتەرىمدى تاريحي سانالى، قۇقىقتىق تاربيەلى ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ مىندەت. ول ءۇشىن وقۋشى بويىنداعى تابيعات بەرگەن قابىلەتتى دامىتۋ، دارىندىلىقتىڭ كوزىن اشۋ قاسيەتتى پارىزىمىز. دارىن يەلەرىن تاڭداۋ، تالانتتى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ، كەلەشەگىنە جول سىلتەۋ، قۇقىعىن قورعاۋ باستى ماقساتىم. ويتكەنى تالانتتى، شىعارماشىل وقۋشى باسقالارمەن سالىستىرعاندا قوعامعا كوپ پايدا اكەلەدى.
شىعارماشىلىق قابىلەتى دامىعان تۇلعا قالىپتاستىرۋ - قازىرگى وقۋ ءۇردىسىنىڭ ەڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى. شىعارماشىلىق تۇلعا قالىپتاستىرۋدىڭ ءبىر جولى ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىستەرىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋمەن جۇزەگە اسپاق. شىعارماشىلىق قابىلەت ءار بالانىڭ تابيعاتىندا بولۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - وقۋشىعا ونىڭ بويىندا جاسىرىن جاتقان مۇمكىندىكتەرىن اشىپ كورسەتۋ.
تاقىرىبى:
«تانىمدىق، ۇلتتىق ويىن ەلەمەنتتەرىن تاريح پانىندە پايدالانۋدىڭ ماڭىزى»
جوسپارى
I. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
2. 1 ويىن تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
2. 2 تاريح ساباعىندا تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندارىنىڭ
پايدالانىلۋى
2. 3 ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
2. 4 قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى ساباق جوسپارى
III قورىتىندى ءبولىم
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر.
كىرىسپە
بۇگىنگى تاريحتى وقىتۋداعى باستى ماقسات - دۇنيەجۇزىلىك دامۋداعى ادامزاتتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن، ول جاساعان بۇكىلالەمدىك قۇندىلىقتاردى بىلەتىن، ولاردى قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن پايدالانۋعا ىنتالى، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوزىنىڭ تاريحي تامىرلارىن، قوعامداعى ورنىن تۇسىنەتىن بەلسەندى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ. وسىنداي مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا تاريحشى مۇعالىمدەردىڭ اتقاراتىن ورنى ەرەكشە.
تاريح ءپانىن وقىتۋ، ۇرپاقتار بويىنا دارىتۋ كوپ ىزدەنىستەردى، سان ءتۇرلى ادىستەمەلىك تاسىلدەردى قاجەت ەتەدى. ىزدەنەتىن مۇعالىمدەر بولسا عاسىرلار قويناۋىندا تۇنىپ جاتقان باي شەجىرەلەر بارشىلىق. ونى تالماي ىزدەنۋدىڭ، جان - جاقتى تالداۋدىڭ ناتيجەسىندە كۇندەلىكتى باسپا ءسوز قۇرالدارىنان تابۋعا بولادى. قازاق اتامىز «مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق»دەيدى، بۇل وقۋشى ەسىندە ۇزاق ساقتالار ەدى. جيىرما ءبىرىنشى عاسىر ءمۇعالىمى، ونىڭ ىشىندەگى تاۋەلسىز، زايىرلى قازاقستاننىڭ تاريح ءپانى ءمۇعالىمى جان جاقتى، ءبىلىمدى، ءوز ءىسىن وتە جاقسى بىلەتىن ۇلتتىق يدەولوگيامەن سۋسىنداعان ازاماتتار بولۋعا ءتيىستى. ەندەشە بۇل كوپ ىزدەنىستى، تالماي ەڭبەكتەنۋدى قاجەت ەتەدى. شاكىرتتەرىمنىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جيىرەك قولدانىپ جۇرگەن ساباقتارىمنىڭ ءبىرى ويىن ساباق. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى ەرلىكتى، وجەتتىلىكتى، باتىلدىقتى، شاپشاڭدىلىقتى ۇيرەتۋ مەن قاتار، مادەنيەتتى سويلەسۋگە، ەپتىلىككە، تاپقىرلىققا باۋليدى جانە بۇل ساباقتا بالالاردىڭ بەلسەندىلىگى ارتادى، ءبىر - بىرىمەن باسەكەگە ءتۇسۋ ارقىلى وقۋعا، كوپ بىلۋگە ىنتاسى وسەدى. ول تاربيەگە دە، وقۋ ىسىنە دە زور ىقپالىن تيگىزەرى ءسوزسىز.
ويىن تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
ادامزاتتىڭ كوپتەگەن جىلدار بويعى ويناۋ تاجىربيەسى ويىننىڭ بىلىمدىك قۇندىلىعىن دالەلدەدى. ويىننىڭ شىعۋ سىرىن عالىمدار جۇزدەگەن جىلدار بويى زەرتتەپ كەلەدى. ونىڭ شىعۋ تاريحى جايلى كوپتەگەن پىكىرلەر بار. كوپ تۇجىرىمداردىڭ ءبىرى بويىنشا ويىن قوعامنىڭ ءدىني، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋى كەزىندەگى بوس ۋاقىت پەن دەمالىستى وتكىزۋ ماسەلەسىنەن تۋىنداعىن. ەرتە زاماندا ويىن قوعامدىق ءومىردىڭ ءبىر بولىگى بولىپ، وعان ءدىني ساياسي ماڭىز بەرىلگەن. ويىن ومىردە پايداسىز كورىنگەنمەن اسا قاجەتتى كورىنىس قۇبىلىس. ساباقتا ءتيىمدى قولدانىلعان ويىن تۇرلەرى ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرىپ وتىرعان ماتەريالىن وقۋشىلاردىڭ اسا زور ىلتيپاتپەن تىڭداپ، جەمىستى، ساپالى مەڭگەرۋىنە سەنىمدى كومەكشى بولا الادى. ويتكەنى، كىشى جاستاعى وقۋشىلار جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ويىنعا وتە ىنتالى كەلەدى. بالالار تەز سەرگىپ، تاپسىرمالاردى تەز، ءارى قىزىعىپ ورىندايتىن بولادى. ويىن بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال. ويىن بارىسىندا بالالاردىڭ بەلسەندىلىگى، شىعارماشىلىعى داميدى. ال ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى بالالاردى ويىنعا ءوز قىزىعۋشىلىعىمەن، ىنتاسىمەن قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ويىن مەن ادام مادەنيەتىنىڭ ءوزارا بايلانىسى عىلىمي تۇردە انىقتالدى. ولاردىڭ تۇلعانى دامىتۋداعى ماڭىزى انىقتالدى، ونىڭ پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك فاكتورلارمەن كەلىسىمى جونىندە كەڭ قاراستىرىلۋدا. ويىن تەحنولوگيالارى ءالى دە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جاڭا يننوۆاسيا بولىپ تابىلادى. پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا ۇعىمى ءتۇرلى پەداگوگيكالىق ويىن تۇرلەرىن پەداگوگيكالىق پروسەستە ادىستەر مەن تاسىلدەردىڭ كەڭ كولەمدى توپتارىن بىرىكتىرەدى، ونىڭ جالپى ويىنداردان ەرەكشەلىگى وقىتۋدا ناقتى ماقساتىنىڭ قويىلۋىمەن جانە ونىڭ وقۋ تانىمدىق باعىتى سيپاتتالعان، نەگىزى سالىنعان پەداگوگيكالىق ناتيجەسىنە ساي انىقتالادى. ساباق بارىسىنداعى ويىن ادىستەرى مەن جاعدايلارىنىڭ كومەگى ارقىلى قۇرىلادى. ساباق پروسەسىندە پايدالاناتىن ويىنداردىڭ بىرنەشە تۇرلەرىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى. ساباق ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگى، ىسكەرلىگى، داعدىسى، دۇنيەتانىمى داميدى.
نەگىزگى بەتبۇرىس وقۋشى ءبىلىمىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، ول دەگەنىمىز تۇپكى ناتيجەنى كورە ءبىلۋ، ياعني وقۋشىعا بەرگەن ءبىلىمىمىزدىڭ قايتارىمىن كورۋ. ول ءۇشىن ساباققا سىنىپتاعى وقۋشىنىڭ بارلىعىن قىزىقتىرا وتىرىپ قاراستىرۋ قاجەت. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، ياعني ءار وقۋشىنىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىق، دۇنيەتانىمى، دامۋ ەرەكشەلىكتەرى ءارتۇرلى. سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ وسى توپتارىنا ءارتۇرلى دەڭگەيدە تالاپ قويۋعا تۋرا كەلەدى. ال ويىن ەلەمەنتتەرى كەز كەلگەن وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرادى. ءتىپتى ناشار وقيتىن وقۋشىنىڭ ءوزى ويىن ارقىلى بەرىلگەن تاپسىرمالاردى اسقان قىزىعۋشىلىقپەن، بەلسەندىلىكپەن ورىندايدى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزاتىن ويىنداردىڭ ءبىرى - تانىمدىق، تاريحي ويىندار. ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، زەيىنىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانادى. اتاپ ايتقاندا، ءمۇعالىم ويىن جاعداياتتارىن تۋعىزا وتىرىپ، ءارتۇرلى زاتتاردى قولدانۋ ارقىلى سۇراقتار قويىپ، زاتتى كورسەتىپ، ءتۇسىندىرىپ ويىن سيۋجەتىن قۇراستىرادى. ساباقتاردا تانىمدىق ويىنداردى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا، قايتالاۋ، پىسىقتاۋ، قورىتىندىلاۋ ساباقتارىندا دا پايدالانۋعا بولادى. ويىندار وقۋشىلاردىڭ ءويورىسىن دامىتىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋمەن قاتار، ۇيرەتىلگەن، وتىلگەن تاقىرىپتاردى سانالى دا بەرىك مەڭگەرۋگە ۇلكەن اسەر ەتەدى. ويىندار وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋمەن قاتار، سوزدىك قورلارىن مولايتىپ، ساۋاتتى جازۋعا دا باۋليدى. وقۋشىلار ويىن ويناۋ بارىسىندا ۇيرەنگەن سوزدەرىن ايتىپ قانا قويماي، ونىڭ قانداي ماعىنادا قولدانىلاتىنىن دا بىلەدى. ويىن وقۋ پاندەرىنىڭ مازمۇنىمەن تىعىز بايلانىستا جۇرگىزىلگەندە عانا دۇرىس ناتيجەلەر بەرەدى.
ويىن ارقىلى وقۋشى نەنى مەڭگەرەدى
1 وقۋشىلار ناقتى قىزمەت تاجىريبەسىن مەڭگەرەدى.
2. وقۋشىلار تەك باقىلاۋشى عانا ەمەس، وزدەرى قاتىسا وتىرىپ قيىن ماسەلەردى ءوز بەتىنشە شەشە بىلۋگە ۇيرەتەدى.
3. وقۋ پروسەسىندە العان ءبىلىمدى ناقتى ىستە قولدانا بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى
4. وقۋشى ارەكەتىنە نەگىزدەلگەن وقۋ كولەمىن باسقارادى.
5. ۋاقىتتى ۇنەمدەۋگە ۇيرەتەدى.
6. وقۋشىلار ءۇشىن پسيحولوگيالىق جاعىمدى.
7. ويىن بارىسىندا شەشىم قابىلداۋ وقۋشىلاردان اسا جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى.
8. وقۋشىلار ءۇشىن ءقاۋىپسىز.
9. كەيدە قاراپايىم وقۋ قىزمەتىمەن سالىستىرعاندا كوپ ۋاقىت مولشەرىن الادى.
10. ويىن ماتەريالدارى ءداستۇرلى وقۋ ماتەريالدارىمەن سالىستىرعاندا كۇردەلىرەك.
11. كەيبىر ويىن تۇرلەرىندە قاتىسۋشىلاردىڭ سانى شەكتەۋلى.
12. ويىن ناتيجەسى، ءوز جەتىستىكتەرى، اسەرلەرى، العان ءبىلىمى، داعدىسى جونىندە وقۋشىلار اتا – انالارىمەن، وزگە بالالارمەن، مۇعالىمدەرمەن كوبىرەك اڭگىمەلەسەدى، كىتاپحانادا ءوز بەتىمەن ىزدەنە بىلۋگە، قاجەتتى ماتەريالداردى ىرىكتەي بىلۋگە ۇيرەنەدى. ويىندى ەرتە زاماننان ۇلكەندەردىڭ ءىس - تاجىريبەسىن جەتكىنشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن پايدالانعان. ويىن حالىق پەداگوگيكاسىندا، مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتەن تىس مەكەمەلەردە كەڭىنەن پايدالانىلادى. قازىرگى مەكتەپتە ويىن ارەكەتى ويىن ءپانىنىڭ تاراۋىن جانە تاقىرىبىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وزدىك تەحنولوگيا رەتىندە، جالپى تەحنولوگيانىڭ ەلەمەنتى رەتىندە، ساباق نەمەسە ونىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانىلادى.
تاريح ساباعىندا تانىمدىق، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ پايدالانىلۋى
ۇلتتىق ويىنداردى وقۋ مەن تاربيە ۇردىسىندە پايدالانۋدىڭ وزەكتىلىگى قوعامىمىزدىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاستارعا ۇلگىلى، ونەگەلى تاربيە بەرۋ - قازىرگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. وقۋشىدا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن ادامنىڭ اينالاداعى دۇنيەمەن تۇلعالىق قاتىناسىن(ەتيكالىق، ەستەتيكالىق، ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان) تاربيەلەۋ ماقساتىن حالقىمىزدىڭ مادەني رۋحاني مۇراسىنىڭ، سالت - ءداستۇرىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ونىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. وسىمەن بايلانىستى باعدارلاما حالقىمىزعا ءتان ادەپتىلىكع قوناقجايلىق، مەيىرىمدىلىك، ت. ب سياقتى قاسيەتتەر، تابيعاتقا دەگەن قارىم - قاتىناسىنداعى ءبىزدىڭ حالىققا ءتان ەرەكشەلىكتەر. جاس ۇرپاق ءوز حالقىنىڭ مادەنيەتىمەن، اسىل مۇرالارىمەن ۇلتتىق ادەبيەتتەر ارقىلى تانىسىپ كەلەدى. حالىق ويىندى تاربيە قۇرالى دەپ تانىعان. ويىندى ساباقتا قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن جەتىلدىرۋمەن بىرگە، ءوز حالقىنىڭ اسىل مۇرالارىن بويىنا ءسىڭىرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزە ءبىلۋ قۇرالى. ءبىراق ونى جۇرگىزۋگە ارنالعان ناقتى ادىستەمەلىك قۇرالدار جوقتىڭ قاسى. زەرتتەۋ جۇمىسىندا ورىس تىلىندە جازىلعان ادەبيەتتەر قولدانىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىرگى تاڭدا تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى تۋىنداپ وتىر. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ادام، وتباسى، وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ تۋرالى ارمان ماقساتتارىن، ورنىققان پىكىرلەرىن، ۇسىنىستارىن قامتىپ كورسەتەتىن پەداگوگيكالىق يدەيالار مەن سالت - داستۇرلەرى وتكەن مەن قازىرگىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەدى. ول تاريحي دامۋ بارىسىنداعى الەۋمەتتىك ءمانى بار اقپاراتتا (ءبىلىم، بىلىك) ت. ب. جينالىپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرادى. ەڭ الدىمەن، حالىق پەداگوگيكاسى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەڭبەك پەن ءومىر ءسۇرۋ بەينەسىنىڭ نەگىزى بولىپ، ولاردى كەلەشەكتەگى قىزمەتىنە دايىندايدى. ءبىزدىڭ حالىقتىق پەداگوگيكادا ەڭبەك تاربيەسى وتە ەرتەدەن باستاۋ الادى. ەرتەدەن كەلە جاتقان ەڭبەك تاربيەسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەر قۇرالى ءسوز جوق، ەڭبەك بولىپ تابىلادى. ەڭبەك ادامنىڭ قالىپتاسۋى مەن تاربيەلەنۋىندە ۇرپاقتان - ۇرپاققا ومىرلىك تاجىريبە بەرەدى جانە حالىقتىڭ دامۋ بارىسىندا شەشۋشى رول اتقارادى. ەڭبەك ەتۋ كەزىندە ادامنىڭ دەنە، اقىل - وي، ەستەتيكالىق دامۋى مەن ەڭبەك تاربيەسى قاتار جۇرەدى. حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ەڭ ءبىر كونە ءتيىمدى قۇرالدارىنىڭ بىرىنە ويىن جاتادى.
ويىن ارقىلى بالا قورشاعان ورتانى ءوز بەتىنشە زەردەلەيدى. ءسويتىپ، ءوزىنىڭ ومىردەن بايقاعاندارىن ىسكە اسىرىپ، قورشاعان ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ەلىكتەيدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوزى كورگەن جاعدايلاردى وتباسىلىق تۇرمىس پەن قىزمەت تۇرلەرىن جاڭعىرتادى. ماسەلەن، قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى: «بايگە»، «كوكپار»، «حان تالاپاي»، «قىز قۋۋ»، «تەڭگە الۋ»، «اۋدارىسپاق»، «ورامال تاستاۋ»، «كوكپار»، «اسىق»، «سيقىرلى قورجىن»ت. ب. بالالاردىڭ ەڭبەككە دەگەن قارىم - قاتىناسى مەن قابىلەتتەرىن ارتتىرادى.
ويىن دەگەنىمىز - ادامنىڭ اقىل - ويىن دامىتاتىن، قىزىقتىرا وتىرىپ ويدان ويعا جەتەلەيتىن، تىنىسى كەڭ، الىسقا مەڭزەيتىن، قيال مەن قانات بىتىرەتىن عاجايىپ نارسە. ۇلى پەداگوگ ۆ. ي. سۋحومولينسكيي: «ويىنسىز، مۋزىكاسىز، ەرتەگىسىز، تۆورچەستۆوسىز، فانتازياسىز تولىق مانىندەگى اقىل - وي تاربيەسى بولمايدى» دەيدى. دەمەك، شاكىرتتىڭ اقىل - ويى، پاراساتى ۇلتتىق سالت - سانانى ءسىڭىرۋ ارقىلى دامي تۇسەدى. وقۋ ۇردىسىندە ۇلتتىق ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن مازمۇنىنا ساي الىنادى. سوندا عانا ونىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزى ارتا تۇسەدى. وقۋشىلاردى اسىرەسە، «بايگە»، «كوكپار»، «تەڭگە الۋ»، «كوش»، «قارلى كەسەك»، «كىم جىلدام؟» سەكىلدى تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندارعا قاتىستىرۋ وتە ءتيىمدى ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. بۇل ويىنداردى جاڭا ماتەريالدى بەكىتۋ نەمەسە قايتالاۋ كەزىندە قولدانۋ كەرەك دەگەن پىكىر بار. وقۋشى ويىن ۇستىندە نە سوڭىندا ءوزىنىڭ قاتىسۋ بەلسەندىلىگىنە قاراي ءتۇرلى باعا الۋى مۇمكىن. ءمۇعالىم ءار وقۋشىنىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، ىنتالاندىرىپ وتىرۋى ءتيىس. ويىننىڭ تاربيەلىك ماڭىزى مىنادا: ول بالانى زەرەكتىككە، بىلگىرلىككە باۋليدى. وقۋشىلاردىڭ ويىن ارقىلى قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ تەك قانا تاريحقا قىزىعۋشىلىقتى تۋعىزىپ قويماي، وقۋشىلاردىڭ ءومىر تاجىريبەلەرىن كەڭەيتۋىنە، دۇنيەنى تانىپ ءبىلۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرە تۇسۋىنە، تاريحتى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرا قاراۋعا ۇيرەتەدى تاربيەلەيدى. ەندەشە تاريح ساباعىن تانىمدىق، ۇلتتىق ويىندار ارقىلى ساباقتاستىرىپ ءتۇسىندىرۋ ءپان تاقىرىپتارىن تەز، جىلدام مەڭگەرۋگە ىقپال ەتەدى.
ويىن تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى تاريح ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ
ەڭبەك، ويىن جانە وقۋ ەرتە كەزدەن اق ادام تىرشىلىگىنىڭ نەگىزگى ءۇش تىرەگى بولىپ ەسەپتەلىنگەن. ول بالالار ءۇشىن كامەلەتكە كەلگەنشە ءجۇرىپ وتەتىن ءومىر ساتىسى. ويىن تەحنولوگياسى بالالاردىڭ اينالاسىن تانۋ قىزمەتىندەگى بەلسەندىلىگى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋىنا جولدى كەڭ اشاتىن تابيعي قۇبىلىس. اتاقتى پەداگوگتار ۆ. ي. سۋحومولينسكيي، ن. ك. كرۋپسكايا، ك. د. ۋشينسكيي، ا. س. ماكارەنكو ويىننىڭ بالالاردىڭ وي ءورىسىن دامىتۋدا، دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋدا پراكتيكالىق ماڭىزى زور ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ پەداگوگيكاداعى ءرولى تۋرالى العاشقى پىكىرلەرىن ايتقان د. ا، ديۆايەۆ، م. و. اۋەزوۆ. ويىن ارقىلى وقىتۋ تەحنولوگياسى باستاۋىش سىنىپتاردا كەڭىنەن قولدانىلادى. ءار ءمۇعالىم تەحنولوگياسىنىڭ ناتيجەسىن دۇرىس بولۋى ءۇشىن مىناداي جاعدايلاردى ەسكەرۋى قاجەت:
1. ءار ويىننىڭ تاربيەلىك، بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق ماڭىزىن الدىن الا جەتە ءتۇسىنىپ، ونىڭ بالالارعا قانداي ناتيجە بەرەتىندىگىن انىقتاۋ.
2. ويىن جۇرگىزەتىن ورىننىڭ مۇمكىندىگى، ويىن جابدىقتارىنىڭ ەستەتيكالىق تالاپتارعا ساي بولۋى، الدىن الا ازىرلەۋ.
3. سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ جاس، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، ءبىلىم دەڭگەيلەرىنە، سوزدىك قورىنا سايكەس كەلۋى.
4. ويىن كەزىندەگى قوزعالىس، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىكتەن قامتاماسىز ەتۋ.
5. ويىننىڭ، ساباقتاعى ويىن ەلەمەنتتەرىنىڭ وقۋشىلاردىڭ ىنتاسىن تارتىپ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالۋى. تاريح ءپانىن وقىپ ۇيرەتۋ بارىسىندا ويىنداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ءار ساباقتىڭ تاقىرىبىنا ساي ويىنداردى پايدالانىپ وتىرۋ وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسى مەن زەيىنىن ارتتىرادى. باستى ماقسات - ويىن ارەكەتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويىن جۇيەلەپ، وتكەن ماتەريالدى بەكىتۋگە نەگىزدەلسە، حرونولوگيالىق تاپسىرمالار، تەرميندەر مەن داتالاردى ەستە ساقتاۋعا ۇيرەتەدى. تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكامەن بايلانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى
«ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى» دەگەندەي، باستى ماقساتىمىز ۇرپاق تاربيەسى. ءبىلىم بەرۋ تاربيەلەۋ مەن وقىتۋدىڭ ۇزدىكسىز ءۇردىسى. سوندىقتان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان - 2030» جولداۋىنداعى «جاس شاماسىنا قاراي جۇرگىزىلەتىن ساياساتتا ءبىز جاستار مەن جەتكىنشەك ۇرپاققا كوڭىل ءبولۋدى كۇشەيتۋگە ءتيىسپىز»، - دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وزىنە سەنىمىن ارتتىرىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋىنا، شىعارماشىلىعىن ودان ءارى ارتتىرۋىنا باعىت بەرۋ كەرەك. وسى ماقساتتا «قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى» تاقىرىبىنداعى وتكىزگەن ساباعىما توقتالىپ وتەيىن.
تاقىرىبى: قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرى
بىلىمدىلىك ماقساتى: العان بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ. ورتا عاسىرلارداعى قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىق ءداستۇرىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ، ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سالىستىرۋ، تالداۋ قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، ءوز ويىن ەركىن بىلدىرە الۋعا، ويىندار ارقىلى شاپشاڭدىققا، ىزدەنىمپازدىققا باۋلۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ەڭبەكسۇيگىشتىككە، اتا – بابا تاريحىن، سالت - ءداستۇرىن ادەت - عۇرپىن قۇرمەتتەۋگە، مادەني قۇندىلىقتاردى قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق كورنەكىلىگى: سلايد - سۋرەتتەر، سىزبالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا. ءادىسى: تۇسىندىرمەلى ءادىس، سۇراق - جاۋاپ، سۋرەتتەۋ، توپتاستىرۋ ءادىسى. ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىق دەڭگەيىن انىقتاۋ. 2. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
II ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
(وقۋشى تاقتاعا شىعىپ رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەت سىزباسىن تولتىرادى). 1. تاريحي سىناق حات سۇراق - جاۋاپ: «بايگە» ويىنى. بايگە - قازىرگى كەزدە وتە جاقسى دامىعان، الەمگە ايگىلى ويىننىڭ ءبىرى. بايگەشىلەر ءبىر سىزىقتىڭ بويىنا قاتارعا تۇرادى. بەرىلگەن بەلگىدەن كەيىن، ولار كەلەسى كومبەگە قاراي شابا جونەلەدى. كومبەگە العاش شاۋىپ كەلگەن شاباندوز جەڭىمپاز اتانىپ، ول ادامعا سىيلىق بەرىلەدى.
ساباقتاعى بۇل ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىنىڭ تەز ويلاۋ، شەشىم قابىلداۋ ارەكەتىن دامىتۋ. وقۋشىلارعا قويىلاتىن تالاپ، ءار سۇراققا جىلدام ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرۋ. تاقتاداعى ۇياشىقتاردىڭ ارقاسىنا سەگىز سۇراق جاسىرىلعان، سول سۇراقتاردىڭ جاۋابىن كىم كوپ تاپسا، سول جەڭىمپاز بولىپ، سىيلىققا يە بولادى. وقۋشى ءار دۇرىس جاۋاپقا ەكى ۇپايدان الادى.
«بايگە» ويىنىنىڭ سۇراقتارى:
1. مادەنيەتتىڭ قانداي تۇرلەرى بار، ولاردىڭ بىربىرىنەن ايىرماشىلىعى؟ 2. كۇنتىزبە قازاقتارعا نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟
3. يسلام ءدىنى قاشان، قالاي تارالدى؟ ول حالىققا قانداي ءتالىم تاربيە بەرەدى؟ 4. اۋىز ادەبيەتى دەگەنىمىز نە؟
5. قازاقتاردىڭ جەرلەۋ ءداستۇرى قانداي بولعان؟
6. قازاقتاردىڭ ۇلتتىق تاعامى تۋرالى ايت.
7. ۇلتتىق كيىمى تۋرالى ايت.
8. تۇرعىن ءۇيى تۋرالى ايت.
III جاڭا ساباق ماتەريالدارىن مەڭگەرۋ.
جوسپارى:
جىراۋلار
ەرتەگىلەر
ەپوستىق جىرلار
مۋزىكا
جىراۋ دەگەن سوزگە تۇسىنىكتەمە بەرۋ جىراۋلار ەرتە كەزدە حانداردىڭ جانىندا كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقاردى، باتىرلاردى دارىپتەدى، قازاق تاپقان بەلگىلى ادامدارعا جوقتاۋ ارنادى. تىرشىلىك، ءومىر جايلى فيلوسوفيالىق ويلار ايتىپ، تابيعاتتىڭ ءار الۋان قۇبىلىستارىن ءتۇسىندىردى. XVI - XVII ع. ع ءومىر سۇرگەن: دوسپامبەت، مارعاسقا، جيەنبەت، اقتامبەردى، شالكيىز، بۇحار جىراۋلار جايلى مالىمەت بەرۋ. ەرتەگىلەر بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى: حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەر، قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەرى، تۇرمىس - سالت، ءازىل - سىقاق ەرتەگىلەرى. ەپوستىق جىرلارعا تۇسىنىكتەمە بەرۋ باتىرلار جىرى - باتىرلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرى تۋرالى جىرلار. ەلىن قورعاعان ەر بەينەسى كوركەم تىلمەن بەينەلەنگەن باتىرلار جىرى: «ەر تارعىن»، «الپامىس»، «ەر سايىن»ت. ب. باتىرلار جىرىندا وتانىن ءسۇيۋ جانە حالىقتىڭ ەرلىك ىستەرى دارىپتەلەدى. حالىق اراسىندا كوپ تاراعان مۋزىكا اسپابى - دومبىرا. كونەدەن كەلە جاتقان ىسقىشپەن وينالاتىن اسپاپ - قوبىز. مۋزىكا اسپاپتارى ارقىلى دۇنيەگە كۇي كەلدى. كوپتەگەن تاريحي كۇيلەرىمىز بار: «اسقاق قۇلان»، «ەل ايىرىلعان»، «ساعىنىش» جانە ت. ب. تالقىلاۋ سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تاقىرىپتى تالداۋ.
IV سەرگىتۋ ءساتى.
V «تەڭگە الۋ». ساباقتى بەكىتۋ. بارلىعىنا بىردەي تاپسىرما:
1. ليرو - ەپوستىق جىرلارعا، ەرتەگىلەرگە رولدىك ويىن ۇيىمداستىرۋ.
2. يسلام ءدىنىنىڭ ءدىني - نانىمدار، ادەت - عۇرىپتارعا بايلانىستى شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ. 3. قازاق حالقى ءۇشىن ورنى ەرەكشە جانە كەڭ تاراعان اسپاپ تۋرالى وي قوزعاۋ. 4. اقىن - جىراۋلاردىڭ ءبىر جىرىن جاتقا وقۋ.
VI قورىتىندىلاۋ. باعالاۋ.
VII ۇيگە تاپسىرما: جىراۋلار ( مارعاسقا، اقتامبەردى، بۇحار) جايلى رەفەرات جازۋ.
قورىتىندى
«قازاقستاندى جاڭا عاسىرعا ءبىلىمدى جاستار باستاپ بارادى» ن. ءا. نازاربايەۆ
دارىندى دا تالاپتى جاستار - بۇگىنگى ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى. وسىعان وراي، ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «بىزگە كەرەگى - شىن دارىندىلار. نارىق قول - اياعىمىزدى قالاي قىسپاسىن، مەملەكەت ءوزىنىڭ تالانتتى ۇلدارى مەن قىزدارىن، تارلانبوز جۇيرىكتەرىن قولداۋعا، قورعاۋعا مىندەتتى»- دەپ جەتكىنشەكتەر بولاشاعىنا ۇلكەن ءمان بەرگەندى. بالانى دارىندى، بويىندا كۇش - قۋاتى جەتكىلىكتى ەكەندىگىنە سەندىرۋ - ۇستاز بويىنداعى قۇدىرەتتى كۇش. ويتكەنى، سەنىم ۇلكەن جەڭىسكە جەتەلەيدى. تەرەڭ بىلىممەن قوسا، سانالى تاربيە بەرۋ - ءاربىر ۇستازدىڭ ابىرويلى بورىشى. شاكىرتىنە دەگەن مەيىرىمدىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىك بولعان جەردە عانا ءىس ناتيجەلى بولادى. يا، «سەنىڭ ەلدىگىڭ - تاريحىڭدى زەرتتەۋدەن باستالادى»،- دەگەن قادىر مىرزالييەۆ ءسوزى دە ادامعا كوپ وي سالادى. سوندىقتان شاكىرتتەرىمدى تاريحي سانالى، قۇقىقتىق تاربيەلى ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ مىندەت. ول ءۇشىن وقۋشى بويىنداعى تابيعات بەرگەن قابىلەتتى دامىتۋ، دارىندىلىقتىڭ كوزىن اشۋ قاسيەتتى پارىزىمىز. دارىن يەلەرىن تاڭداۋ، تالانتتى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ، كەلەشەگىنە جول سىلتەۋ، قۇقىعىن قورعاۋ باستى ماقساتىم. ويتكەنى تالانتتى، شىعارماشىل وقۋشى باسقالارمەن سالىستىرعاندا قوعامعا كوپ پايدا اكەلەدى.
شىعارماشىلىق قابىلەتى دامىعان تۇلعا قالىپتاستىرۋ - قازىرگى وقۋ ءۇردىسىنىڭ ەڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى. شىعارماشىلىق تۇلعا قالىپتاستىرۋدىڭ ءبىر جولى ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىستەرىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋمەن جۇزەگە اسپاق. شىعارماشىلىق قابىلەت ءار بالانىڭ تابيعاتىندا بولۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - وقۋشىعا ونىڭ بويىندا جاسىرىن جاتقان مۇمكىندىكتەرىن اشىپ كورسەتۋ.
You Might Also Like
-
ماقساتى: ءتىلاشار مەرەكەسىنىڭ ءمانىن اشۋ. الىپپەدەن العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ.
