تاريح پانىنەن ۇبت – عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى مەن تاسىلدەرى
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى دوسەتوۆا انارگۋل ادحاموۆنا
وقۋشىلاردى تاريح پانىنەن ۇبت – عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى مەن تاسىلدەرى
"تاريح تەك عىلىم ءۇشىن زەرتتەلمەيدى. ول ەڭ الدىمەن، تاريحتان تاعىلىم، ساباق الۋ ءۇشىن زەرتتەلەدى". (ن. ءا. نازاربايەۆ)
"تاريح تولقىنىندا"
قازاقستاننىڭ جەدەل دامىپ وتىرعان ادامزات قوعامىنىڭ كوشىنەن قالماي، قازىرگى زامانعا لايىق بيىكتەن كورىنۋى، مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەندەي، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى قاي قوعامدا، قاي مەزگىلدە بولماسىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت ەكەنى بەلگىلى.
ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ ماقساتىندا 2004 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكامىزدا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ - جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا وقۋشىلاردى قورىتىندى اتتەستاتتاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. وقۋشىنىڭ ون ءبىر جىل بويى مەكتەپ قابىرعاسىندا العان ءبىلىمى مەن بىلىگى سارالاناتىن، وقۋشىلارعا بىلگەنىن ۇيرەتۋدەن جالىقپاعان ۇستازدارىمىزدىڭ اسىل ەڭبەگى باعالاناتىن جەر دە وسىندا انىقتالادى. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ سىناعىنا وقۋشىلاردى جان - جاقتى دايىنداۋدا وقۋشى، اتا - انا، ۇستاز بايلانىسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. سونداي - اق جىل سايىنعى ۇبت - گە ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ءار مۇعالىمنەن ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەرىن شەبەر مەڭگەرۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل مىندەتتىڭ ورىندالۋىندا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ سىناعىنا وقۋشىلاردى جان - جاقتى دايىنداۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. قازاقستان تاريحى ءپانى ۇزاق ۋاقىتتى قامتيتىن، قيىن دا كۇردەلى ءپان. سەبەبى كوپتەگەن حرونولوگيا، ادام اتتارى، تۇراقتار، تەرمين سوزدەر، ساندار كوپتەپ كەزدەسەدى. ءار ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنى دايىنداۋدا وزىندىك ۇتىمدى ءادىس - تاسىلدەرى بولادى. مەنىڭ دە تەستىگە قاتىستى تاجىريبەدە كۇندەلىكتى جۇرگىزىپ وتىرعان جۇمىسىم تۋرالى، وقۋشىلاردى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىگە دايىنداۋدا قولداناتىن ءادىس - تاسىلدەرىممەن وي ءبولىسىپ، ورتاعا سالعىم كەلەدى. 11 سىنىپ وقۋشىلارىنا الدىمەن ۇبت - عا قالاي دايىندالۋ كەرەك ەكەندىگى جونىندە تۇسىنىك بەرەمىن. ولارعا مىنا جاعدايلاردى قاتاڭ ەستە ساقتاۋلارىن تالاپ ەتەمىن.
1. تاقىرىپتى الدىمەن وقۋلىقتان زەيىن قويىپ وقىپ شىق.
2. كەرەكتى جەرلەرىن داپتەرگە ءتۇسىر.
3. تاقىرىپقا قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە تىرىس.
4. دايىندىق بارىسىندا مەكتەپتە نە بولماسا ۇيدە سۇراق - جاۋاپ ءادىسىن پايدالان.
5. تەست سۇراقتارىنا دۇرىس جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الدىمەن قاتە جاۋاپتى سىزىپ تاستا.
11 - سىنىپ وقۋشىلارىن ۇبت - عا دايىنداۋ ءۇشىن وقۋ جىلىنىڭ باسىنان باستاپ ءار پاننەن قوسىمشا ساباق كەستەسى بەكىتىلدى. تاريح پانىنەن قوسىمشا ساباق ءار اپتانىڭ سەيسەنبى كۇنى. قوسىمشا ساباق - ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋگە دايىندىقتىڭ ءتيىمدى جولى. قوسىمشا ساباقتىڭ ماقساتى - وقۋشىلاردى ساپالى دايىنداۋدىڭ ارقاسىندا ۇبت - نى جاقسى تاپسىرۋعا ىقپال ەتۋ. قوسىمشا ساباقتىڭ مىندەتتەرى - وقۋشىلاردىڭ ساباقتا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىك پەن جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ. كۇتىلەتىن ناتيجە - ۇبت - دا جوعارعى ناتيجە كورسەتۋ.
وقۋشىلاردى ۇبت - گە دايىنداۋدا "تەستتىك تەحنولوگيا" ءادىسىن كۇندەلىكتى ساباعىمدا پايدالانامىن. 11 جىلدىق ءبىلىمنىڭ سىنالار شاعى، وتىلگەن تاقىرىپتى كىمنىڭ قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگى انىقتالار ءسات تە وسىندا بايقالادى. وسى ماقساتتا تەستكە دايىندىق بارىسىندا وقۋ جىلى باستالعاننان وقۋشىلارعا ۇلكەن قالىڭ داپتەر ارناتقان بولاتىنمىن. سول داپتەرگە سىناما تەستىلەۋدە كەلگەن نۇسقالاردى دۇرىس جاۋابىمەن تولىق جازدىرىپ، جاتتاۋدى تالاپ ەتەمىن. ءار ساباق سايىن وقۋشىلاردان سۇراق - جاۋاپ ءادىسى ارقىلى جازدىرعان نۇسقالاردى جاتقا سۇرايمىن. جانە كوپتەگەن نۇسقالاردى كومپيۋتەرگە تەرىپ، كوبەيتكەن بولاتىنمىن. سولاردى قوسىمشا ساباقتا وقۋشىلارعا ورىنداتىپ، وزدەرىنە جۇمىستارىن تەكسەرتىپ، سول جەردە قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزەمىن. قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزۋ وقۋشىعا جىبەرگەن قاتەسىن ناقتىلاپ، ەستە ساقتاۋىنا كومەكتەسەدى. داپتەردەگى ءاربىر تەست تاپسىرمالارى ورىندالعاننان كەيىن سول كۇنگى العان بالىن جازىپ وتىرامىن. ءاربىر ساباق سايىن وتىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا سۇراق - جاۋاپ ءادىسىن پايدالانامىن. تەست جۇرگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ ارەكەتتەرى جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى ارتتى. تەست تاسىلدەرى وقۋشىلاردى ويلاندىراتىنداي، قىزىقتىراتىنداي بولۋى كەرەك. وقۋشىلاردى تەستپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ - ءار ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى.
قازاقستان تاريحى 1 - نۇسقا
1. "كۇمىس ولاردىڭ ەلىندە بولمايدى، ءبىراق مىس پەن التىن كوپ كەزدەسەدى" دەپ ساقتار تۋرالى جازعان گرەك تاريحشىسى:
ا) پوليەن
ۆ) سترابون
س) ديودور
د) پرييسك
ە) كتەسيي
2. حV عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي سىر بويىنداعى قالالارعا شابۋىل
جاساعان قازاق قولىنا باسشىلىق جاساعاندار:
ا) كەرەي، جانىبەك
ۆ) بۇرىندىق، قاسىم
س) شىعاي، ماماش
د) تاحير، جادىك
ە) بۇيداش، قوجا ماحمۇت
3. ورتا ءجۇز رۋلارى حVءىىى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا سامارقان توڭىرەگىنە ويىسۋىنىڭ سەبەبى:
ا) تەمىر شاپقىنشىلىعى
ۆ) مونعول شاپقىنشىلىعى
س) جۇڭگو شاپقىنشىلىعى
د) ۇيعىر شاپقىنشىلىعى
ە) جوڭعار شاپقىنشىلىعى
4. جوڭعار حاندىعىنىڭ تاريح ساحناسىنان جويىلعان جىلى:
ا) 1759 جىلى
ۆ) 1756 جىلى
س) 1757 جىلى
د) 1758 جىلى
ە) 1754 جىلى
5. 1886 جىلعى ەرەجە بويىنشا تۇركىستان ولكەسىندە قۇرىلعان وبلىستار:
ا) شەلەك، تالعار
ۆ) سىرداريا، جامبىل
س) سىرداريا، فەرعانا، سامارقان
د) جەتىسۋ، جاركەنت
ە) تاشكەنت، وتىرار، فەرعانا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
وقۋشىلاردى تاريح پانىنەن ۇبت – عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى مەن تاسىلدەرى
"تاريح تەك عىلىم ءۇشىن زەرتتەلمەيدى. ول ەڭ الدىمەن، تاريحتان تاعىلىم، ساباق الۋ ءۇشىن زەرتتەلەدى". (ن. ءا. نازاربايەۆ)
"تاريح تولقىنىندا"
قازاقستاننىڭ جەدەل دامىپ وتىرعان ادامزات قوعامىنىڭ كوشىنەن قالماي، قازىرگى زامانعا لايىق بيىكتەن كورىنۋى، مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەندەي، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى قاي قوعامدا، قاي مەزگىلدە بولماسىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت ەكەنى بەلگىلى.
ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ ماقساتىندا 2004 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكامىزدا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ - جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا وقۋشىلاردى قورىتىندى اتتەستاتتاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. وقۋشىنىڭ ون ءبىر جىل بويى مەكتەپ قابىرعاسىندا العان ءبىلىمى مەن بىلىگى سارالاناتىن، وقۋشىلارعا بىلگەنىن ۇيرەتۋدەن جالىقپاعان ۇستازدارىمىزدىڭ اسىل ەڭبەگى باعالاناتىن جەر دە وسىندا انىقتالادى. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ سىناعىنا وقۋشىلاردى جان - جاقتى دايىنداۋدا وقۋشى، اتا - انا، ۇستاز بايلانىسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. سونداي - اق جىل سايىنعى ۇبت - گە ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ءار مۇعالىمنەن ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەرىن شەبەر مەڭگەرۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل مىندەتتىڭ ورىندالۋىندا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ سىناعىنا وقۋشىلاردى جان - جاقتى دايىنداۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. قازاقستان تاريحى ءپانى ۇزاق ۋاقىتتى قامتيتىن، قيىن دا كۇردەلى ءپان. سەبەبى كوپتەگەن حرونولوگيا، ادام اتتارى، تۇراقتار، تەرمين سوزدەر، ساندار كوپتەپ كەزدەسەدى. ءار ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنى دايىنداۋدا وزىندىك ۇتىمدى ءادىس - تاسىلدەرى بولادى. مەنىڭ دە تەستىگە قاتىستى تاجىريبەدە كۇندەلىكتى جۇرگىزىپ وتىرعان جۇمىسىم تۋرالى، وقۋشىلاردى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىگە دايىنداۋدا قولداناتىن ءادىس - تاسىلدەرىممەن وي ءبولىسىپ، ورتاعا سالعىم كەلەدى. 11 سىنىپ وقۋشىلارىنا الدىمەن ۇبت - عا قالاي دايىندالۋ كەرەك ەكەندىگى جونىندە تۇسىنىك بەرەمىن. ولارعا مىنا جاعدايلاردى قاتاڭ ەستە ساقتاۋلارىن تالاپ ەتەمىن.
1. تاقىرىپتى الدىمەن وقۋلىقتان زەيىن قويىپ وقىپ شىق.
2. كەرەكتى جەرلەرىن داپتەرگە ءتۇسىر.
3. تاقىرىپقا قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە تىرىس.
4. دايىندىق بارىسىندا مەكتەپتە نە بولماسا ۇيدە سۇراق - جاۋاپ ءادىسىن پايدالان.
5. تەست سۇراقتارىنا دۇرىس جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الدىمەن قاتە جاۋاپتى سىزىپ تاستا.
11 - سىنىپ وقۋشىلارىن ۇبت - عا دايىنداۋ ءۇشىن وقۋ جىلىنىڭ باسىنان باستاپ ءار پاننەن قوسىمشا ساباق كەستەسى بەكىتىلدى. تاريح پانىنەن قوسىمشا ساباق ءار اپتانىڭ سەيسەنبى كۇنى. قوسىمشا ساباق - ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋگە دايىندىقتىڭ ءتيىمدى جولى. قوسىمشا ساباقتىڭ ماقساتى - وقۋشىلاردى ساپالى دايىنداۋدىڭ ارقاسىندا ۇبت - نى جاقسى تاپسىرۋعا ىقپال ەتۋ. قوسىمشا ساباقتىڭ مىندەتتەرى - وقۋشىلاردىڭ ساباقتا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىك پەن جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ. كۇتىلەتىن ناتيجە - ۇبت - دا جوعارعى ناتيجە كورسەتۋ.
وقۋشىلاردى ۇبت - گە دايىنداۋدا "تەستتىك تەحنولوگيا" ءادىسىن كۇندەلىكتى ساباعىمدا پايدالانامىن. 11 جىلدىق ءبىلىمنىڭ سىنالار شاعى، وتىلگەن تاقىرىپتى كىمنىڭ قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگى انىقتالار ءسات تە وسىندا بايقالادى. وسى ماقساتتا تەستكە دايىندىق بارىسىندا وقۋ جىلى باستالعاننان وقۋشىلارعا ۇلكەن قالىڭ داپتەر ارناتقان بولاتىنمىن. سول داپتەرگە سىناما تەستىلەۋدە كەلگەن نۇسقالاردى دۇرىس جاۋابىمەن تولىق جازدىرىپ، جاتتاۋدى تالاپ ەتەمىن. ءار ساباق سايىن وقۋشىلاردان سۇراق - جاۋاپ ءادىسى ارقىلى جازدىرعان نۇسقالاردى جاتقا سۇرايمىن. جانە كوپتەگەن نۇسقالاردى كومپيۋتەرگە تەرىپ، كوبەيتكەن بولاتىنمىن. سولاردى قوسىمشا ساباقتا وقۋشىلارعا ورىنداتىپ، وزدەرىنە جۇمىستارىن تەكسەرتىپ، سول جەردە قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزەمىن. قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزۋ وقۋشىعا جىبەرگەن قاتەسىن ناقتىلاپ، ەستە ساقتاۋىنا كومەكتەسەدى. داپتەردەگى ءاربىر تەست تاپسىرمالارى ورىندالعاننان كەيىن سول كۇنگى العان بالىن جازىپ وتىرامىن. ءاربىر ساباق سايىن وتىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا سۇراق - جاۋاپ ءادىسىن پايدالانامىن. تەست جۇرگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ ارەكەتتەرى جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى ارتتى. تەست تاسىلدەرى وقۋشىلاردى ويلاندىراتىنداي، قىزىقتىراتىنداي بولۋى كەرەك. وقۋشىلاردى تەستپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ - ءار ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى.
قازاقستان تاريحى 1 - نۇسقا
1. "كۇمىس ولاردىڭ ەلىندە بولمايدى، ءبىراق مىس پەن التىن كوپ كەزدەسەدى" دەپ ساقتار تۋرالى جازعان گرەك تاريحشىسى:
ا) پوليەن
ۆ) سترابون
س) ديودور
د) پرييسك
ە) كتەسيي
2. حV عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي سىر بويىنداعى قالالارعا شابۋىل
جاساعان قازاق قولىنا باسشىلىق جاساعاندار:
ا) كەرەي، جانىبەك
ۆ) بۇرىندىق، قاسىم
س) شىعاي، ماماش
د) تاحير، جادىك
ە) بۇيداش، قوجا ماحمۇت
3. ورتا ءجۇز رۋلارى حVءىىى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا سامارقان توڭىرەگىنە ويىسۋىنىڭ سەبەبى:
ا) تەمىر شاپقىنشىلىعى
ۆ) مونعول شاپقىنشىلىعى
س) جۇڭگو شاپقىنشىلىعى
د) ۇيعىر شاپقىنشىلىعى
ە) جوڭعار شاپقىنشىلىعى
4. جوڭعار حاندىعىنىڭ تاريح ساحناسىنان جويىلعان جىلى:
ا) 1759 جىلى
ۆ) 1756 جىلى
س) 1757 جىلى
د) 1758 جىلى
ە) 1754 جىلى
5. 1886 جىلعى ەرەجە بويىنشا تۇركىستان ولكەسىندە قۇرىلعان وبلىستار:
ا) شەلەك، تالعار
ۆ) سىرداريا، جامبىل
س) سىرداريا، فەرعانا، سامارقان
د) جەتىسۋ، جاركەنت
ە) تاشكەنت، وتىرار، فەرعانا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
