InfoHub Logo

تۇلعالارسىز تاريحتىڭ ۇر­شىعى ءھام شىعىرشىعى اينا­ل­ماي­تىنى شىندىق. تۇلعالىق كەلبەتتى تولىققاندى سانادا ۇيلەستىرىپ، قازىرگى قازاق قوعامىنداعى «تۇلعا» اتاۋىنا لايىقتى قانداستىرىمىزدى قاتارعا قويىپ ويلانساق ءار سالادا وزىندىك ايقىندالعان ورىنى بار  ازاماتتار مەن ازاماتشالار جەتەرلىك.  «بىلەككە سەنەر زاماندا ەشكىمگە ەسە بەرمەدىك، بىلىمگە سەنەر زاماندا قاپى قالىپ جۇرمەلىك»  دەگەن تۇسىنىكتى تۋ ەتكەن ىزدەنىمپاز جاندار ءۇشىن عىلىم سالاسىنا، سول سالاداعى جاڭالىقتارعا دەگەن جەكەلەي كوزقاراس قالىپتاسقان. دەگەندەي، اعارتۋشىلىقتىڭ رۋحاني كەڭىستىگىندە عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ بۇعاۋىن بەكىتكەن تاريح سالاسى قاي زاماندا دا تاباندى ىزدەنىس پەن قاجىرلى ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىنى دە دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن دۇنيە. وسىناۋ سوقتىقپالى، سوقپاقتى، زامان اعىمىنا قاراي ءيىلىپ، قازاق تاريحىنىڭ جوعىن جوقتاپ، جىرتىعىن بۇتىندەگەن بولات ەشمۇحامبەت ۇلى كومەكوۆتىڭ تۇلعاسى ونىڭ قازاق تاريحىنا دەگەن ەرەكشە قىزمەتى ارقىلى تاريح تۇعىرىندا بيىكتەي تۇسپەك.

شىعىستانۋشى، عالىم، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستان ۇعا-نىڭ كوررەپوندەنت-مۇشەسى، ۇزاق جىلدار بويى ق ر ۇعا ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىندا قىزمەت جاساعان، 1997 جىلدان وسى اكادەميا جانىنداعى حالىقارالىق قىپشاقتانۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى لاۋازىمىن اتقارىپ كەلە جاتقان  بولات ەشمۇحامبەت ۇلى بيىلعى جىلى ونەگەلى ءومىر جولىنىڭ جارشىسى ىسپەتتى  80 جاستىڭ سەڭگىرىنە اياق باستى. ايتۋلى داتاعا سايكەس، تاريحشى قاۋىمنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قازان ايىنىڭ 27 ءشى جۇلدىزىندا ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى عيماراتىندا «قىپشاقتانۋ – ەۋرازيالىق ماسشتابتاعى تۇجىرىمدامالىق عىلىمي-باعىت» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق ونلاين-كونفەرەنسيا وتكىزىلگەن بولاتىن. ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى قىزمەتكەرلەرىمەن قاتار ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى حالىقارالىق قىپشاقتانۋ ينستيتۋتى جانە ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى  كونفەرەنسيانىڭ ءوز دەڭگەيىندە وتۋىنە اتسالىستى.

قىپشاقتانۋ سالاسى بويىنشا قالىپتاسقان عىلىمي باعىتتى ونان ءارى دامىتىپ، ورتا ازيا مەن شىعىس ەۋروپاداعى جانە تاياۋ شىعىستاعى قىپشاق تايپالارىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن زەرتتەپ، ونى ورتاعاسىرلىق داۋىردەگى حالىقارالىق بايلانىستىڭ ەرەكشى ۇلگىسى رەتىندە كورسەتە بىلگەن عالىمنىڭ قۇرمەتىنە ۇيىمداستىرىلعان كونفەرەنسيادا ءبىرىنشى بولىپ  ءسوز العان ق ر ۇعا ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى م.ا.، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستان ۇعا-نىڭ كوررەپوندەنت-مۇشەسى قابىلدينوۆ زيابەك ەرمۇحان ۇلى عالىمنىڭ ادامي بولمىسىمەن قاتار، عىلىمعا اياق باسۋ ساتىسىنىڭ ءاربىر اسپەكتىلەرىن تالداپ، عالىمنىڭ 400 دەن استام عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ بىرنەشەۋىن قاتىسۋشىلار نازارىنا ۇسىندى.

حالىقارالىق قىپشاقتانۋ ورتاسى مىسىر، ساۋد ارابياسى، ليۆيا، تۇركيا، يران، جۇڭگو، موڭعوليا، وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەي، ۋكراينا، ارمەنيا سەكىلدى ەلدەردەگى ورتاعاسىرلىق ەتنوستار تاريحىن زەرتتەيتىن عالىمدارمەن تىعىز بايلانىس ورناتقان  بولات ەشمۇحامبەت ۇلىنىڭ اتالمىش شاراسىنا قازاقستاندىق بەلدى تاريحشىلارمەن قاتار،  الىس، جاقىن شەت ەلدەردەن دە ءبىر توپ تاريحشىلار توبى قاتىناسىپ، ارنايى دايىندالعان باياندامالارىن وقىپ، جۇرەك جاردى لەبىزدەرىن جەتكىزدى.

عالىم ءوز شىعارماشىلىق شەڭبەرىندە ش.ش. ءۋاليحانوۆتىڭ مۇرالارىن ناسيحاتتاۋ نەگىزىندە،  شوقاننىڭ شىعارمالار جيناعىنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى، كوپ تومدىق «قازاقستان تاريحىنىڭ» ءبىرىنشى جانە ەكىنشى تومدارىنىڭ رەداكتورى، ءارى جەتەكشى اۆتورى بولدى. حالىقارالىق «تۇركىستان» ەنسيكلوپەدياسىن جازۋعا بەلسەندى تۇردە قاتىستى، ستامبۇلدا تۇرىك جانە اعىلشىن تىلدەرىندە شىعارىلعان 26 تومدىق «تۇركى حالىقتارى تاريحى» ەنسيكلوپەدياسىن ازىرلەۋگە قاتىستى.

قاي زاماندا دا قايتالاتىن تاريحي پروسەستەر بارىسى، كوزى اشىق قوعام ءۇشىن سالىستىرۋدى جانە ساباقتاستىرۋدى قاجەت ەتەتىن قۇبىلىس. وسىنداي تاريحي كەزەڭدەر ءوز قۇندىلعىنىڭ يەسىن تۇلعا تابيعاتىنان ىزدەۋى استە قاتەلىك ەمەس. تاريحي فاكتورلار وزىندىك بەينەسىن ايقىندايتىن ادامدى تاريح بيىگىنە شىعارسا، بولات ەشمۇحامبەت ۇلى سەكىلدى اردا ازاماتتاردىڭ  ەل تاريحىنا ۇزدىكسىز قالام تەربەگەن ۇلى تۇلعاسى قاي زاماندا دا وتكەنىنە اسقان سالماقپەن، سانالى كوزقاراسپەن كوز جۇگىرتكەن قازاق ۇلتى ءۇشىن ونەگەلى ءومىردىڭ وشپەيتىن تامىزدىعى بولا بىلمەك.

---