InfoHub Logo

ماقسات جاپپارحان ۇلى ايتادى:

ۇمىتپاسام 2008 جىلى سەمەيدەگى شاكەرىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەگى شاكەرىم ورتالىعىنا ءبىراز تاريحي فوتوسۋرەتتەر مەن قولجازبالار تاپسىردىم. ءومىرىنىڭ سوڭىندا انام جازۋعا وتىرىپ، اتالارىنىڭ قولجازبالارىن اقتاردى. سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا ۇيگە مۇحتار ماعاۋين، قايىم مۇحامەدحانوۆ، تاعى ءبىر ۇلكەن جازۋشىلار كەلدى. انام سول كىسىلەرگە اتامنان قالعان قولجازبا، فوتوسۋرەتتەردى بەردى.

سول جىلداردا شاكەرىم اتانىڭ اقتالعانى تۋرالى حابار جەتىپ، انام مارقۇم ەكى كۇن جىلاعانى ەسىمدە. جازۋشىلار وداعىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى ولجاس سۇلەيمەنوۆ انامدى شاقىرىپ الىپ: «قازاقستاننىڭ قاي قالاسىنان بولسا دا پاتەر بەرگىزەم، تاڭداڭىز» دەگەندە ول كىسى تالدىقورعاندى ايتىپتى. ولجاس اعا سول قالادان ءبىر بولمەلى پاتەر الىپ بەردى. جالعىز بىزگە ەمەس، م.جۇمابايەۆ، ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ وتباسىنا ءۇش – ءتورت اۋلەتكە پاتەر بۇيىردى. سول ۇيدە انامىز اتاسى شاكەرىم تۋرالى كوپ جازدى...

سونىمەن  شاكەرىم اتا مەن انام كاميلا عافۋر قىزىنىڭ (قاپىر) تۋىستىعى قانداي ەدى؟ كاميلا – شاكەرىمنىڭ ەكىنشى ايەلى ايعانشادان تۋعان عافۋردىڭ قىزى، شاكەرىم اتانىڭ تۋعان نەمەرەسى. انام كاميلا اتام جايلى بىلاي دەيتىن:

اتام تازى ۇستاپ، بۇركىت باپتاپ، اڭشىلىق، ساياتشىلىق قۇرعان. ول اسىراعان، ەندى اۋىزدانعان قاسقىردىڭ كۇشىگى جاس كەزىمدە مەنى قاۋىپ الىپتى، سول جارانىڭ ورنى سول جاق تىزەمدە ءالى بار، مىنە، - دەيتىن. ونىسى راس.

 

1929 جىلى كاميلانىڭ اكەسى عافۋر مەن اعاسى ءبايازيتتى باي-ماناپ دەپ جالا جاۋىپ، سەمەي تۇرمەسىنە قاماعان ەكەن. سول كۇندەردىڭ بىرىندە اڭعا شىققان بەتى بولۋ كەرەك، شاكەرىم اتا ۇيگە كەلىپ، ءبىر قونىپ، نەمەرەلەرىنىڭ باسىنان سيپاپ، كەيىس كوڭىلمەن اتتانىپ كەتىپتى. «بۇل اتامدى سوڭعى كورۋىم ەكەن» دەپ جىلايتىن انام. - سودان اكەم عافۋر تۇرمە ازابىنا شىداي الماي وزىنە ءوزى قول سالىپتى. وسىدان كەيىن كوپ ۋاقىت وتپەي 1931 جىلى اتامىز شاكەرىم جولسىز جازاعا ۇشىرادى. «شاكەرىم تۇقىمدارى قاراۋىلعا تەز جەتكىزىلسىن!»،-دەگەن گپۋ-دىڭ سۋىق حابارى جەتتى. ءبارىمىزدى قاراۋىلعا جينادى، ول كەزدە مەن 12-13 جاستا ەدىم. شەشەم ماكەي ەكەۋىمىزدى ىشىندە ەگەۋقۇيرىق ءورىپ جۇرگەن ءىشى تاس، سۋىق قوراعا قامادى. وتىرساق نە جانتايساق ەگەۋقۇيرىقتار قاپتايدى، تىرىدەي جەپ قويا ما دەپ، زارەمىز ۇشىپ، تۇنىمەن تۇرەگەپ تۇردىق.

اشىققان تىشقاننان قورىققانىم، دورباداعى از عانا ازىعىمىز بەن مەنى باۋىرىنا قىسا ءدىر-دىر ەتكەن انامنىڭ بەينەسى ءومىر بويى كوز الدىمنان كەتپەيدى. ەكى كۇننەن كەيىن ءبىر جاناشىر اعا ءبىزدى جاسىرىن الىپ شىعىپ، شاماسى قاسقابۇلاق بولۋ كەرەك، قۇدايبەردىنىڭ نەمەرەسى رايحاننىڭ ۇيىنە اكەلدى. سول ۋاقىتتاعى قازاقتىڭ اشتان قىرىلعانىن كوزىممەن كوردىم. قۇدايبەردى تۇقىمىنىڭ كوبى وسى ءۇيدى پانالادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قۇنانباي، قۇدايبەردى ۇرپاقتارىنىڭ توز-توزى شىقتى. ىشەتىن تاماق، ىستەرگە جۇمىس جوق، سول قىستىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەيمىن، مەنى سول جەردەگى بالالار ءۇيى الدە ينتەرنات، ايتەۋىر ءبىر جەرگە ورنالاستىردى. قاراجان دەگەن باي سالدىرعان مەكتەپكە اش-ارىقتاردى جيىپ الىپ، سابيلەرىن بالالار ۇيىنە وتكىزىپ، وزدەرىن سىبىرگە ايدادى.

مەنىڭ انام مەن ناعيما تاتەم جىلاي-جىلاي كەتە باردى. مەنى احات اعامەن بىرگە وقىعان ءالىمقوجا دەگەن كىسى مەنى بايلانىس ۋچيليششەسىنىڭ دايىندىق بولىمىنە ءتۇسىردى. ءسويتىپ، ۇلكەن ءبىر اۋلەتتەن جالعىز قالدىم. شاكەرىم اتام اتىلىپ كەتتى، ءوز اكەم عافۋر تۇرمە ازابىنا شىداماي ءوز-وزىن ءولتىردى، قابىش اعا (شاكەرىمنىڭ ەكىنشى ايەلى ايعانشادان تۋعان) ناۋقاس، تالما اۋرۋى بار ەدى، اشارشىلىقتا ۇي-ىشىنە ىلەسە الماي، جيدەبايدىڭ جانىندا دالادا كومۋسىز قالىپتى. بايازيت اعام 1931 جىلى تۇرمەدەن بوساپ، ەلگە قايتىپ كەلە جاتقاندا اكەسىنىڭ قازاسىن، تۋعان-تۋىستارىنىڭ جاعدايىن ەستىپ، بۋلىعىپ، ونىڭ ۇستىنە ىشەرگە تاماق تاپپاي ازاپقا ءتۇسىپ، وزىنە ءوزى قول سالىپتى...

بۇل كەزدە احات اعا تۇرمەدە، زيات – شىعىس تۇركىستاندى پانالادى، ايعانشا اجەم اشتارمەن بىرگە قالاعا كەلىپ، قايتىس بولدى. بايازيت اعانىڭ ايەلى وكەش اعاسى ءالىمقوجانىڭ ۇيىندە قايتىس بولىپتى، ال اعاسىن سوتتاپ جىبەرگەن. جالعىز قىزدارى بار ەدى، تاعدىرىن بىلە المادىم. مىنە، وسىلاي شاكەرىم اتامدى كوزى كورگەن تۋىستارى مەن ءۇرىم-بۇتاعىنىڭ ءبارى قايعى-قاسىرەتپەن ومىردەن ءوتتى. احات اعا مەن ساعيلادان تۋعان ءبىر ۇل، ءبىر قىز 1931 جىلى سەمەيدە شەيىت بولدى. تەك شاكەرىم اتا عانا ەمەس، بالا-شاعاسى دا قوسا كومىلدى. احات اعا 1939 جىلى مەرزىمىن وتەپ كەلىپ، الماتىدا ايەلى قاديشامەن تۇردى.. قاديشا – ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ اعاسىنىڭ قىزى، ونىمەن سارا دەگەن قىز ەرىپ كەلگەن. ءبىز ءقازىر بۇل كىسىلەرمەن ارالاسىپ تۇرامىز.

انام شاكەرىمنىڭ كەلىنى عازيزا اپادان كوپ ەستەلىك جازىپ الدى، اتامىزدىڭ اتا-باباسى، ءۇرىم-بۇتاعى جايلى سول كىسى كوپ دەرەك ايتقان ەكەن.

مىنە، انام كاميلانىڭ قىسقاشا ايتقاندا ەستەلىگى وسىنداي ەدى. ول كىسى اكەم جاپپارحانعا تۇرمىسقا شىققاندا زيانى تيمەسىن دەپ فاميلياسىن وزگەرتتى. شاكەرىموۆا، سوسىن سۇفيانوۆا، عافۋروۆا دەپ جازعىزىپ جۇرەتىنى ەسىمدە. «حالىق جاۋىنىڭ» ۇرپاعى دەپ، جۇمىسسىز قالعان كەزدەرى بولدى. وتكەن شاعىن كوپ ايتا قويمايتىن، تەك 1986 جىلى ۇيگە ءبىر قالامگەر كەلىپ، اتاسىنىڭ اقتالعانىن ايتتى. كەيىن تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا «جىلىمىق» كەزىندە شاكەرىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ 130 جىلدىعىنا شىڭعىستاۋعا باردىق.

انام كولىكتەن تۇسە شىڭعىستاۋعا قاراي قۇشاعىن جايا ۇمىتىلىپ: «جەرىڭ كەڭ ەكەن، شىڭعىستاۋ! الاقانداي جەرىڭدى شاكەرىم ۇرپاعىنا قيماعانىڭ با؟ كۇنەلتۋ ءۇشىن ءبىر پۇشپاعىڭ بۇيىرمادى-اۋ» زار يلەگەن دە كوز الدىمدا تۇر. زاماننىڭ داۋىلى سولاي بولدى. ارادا كوپ جىلدار وتكەندە اتامىز حالقىمەن قايتا قاۋىشتى. «جارالى جۇرەك جىبىرلاپ، جازىلماي جالعىز سول قالدى...» دەپ جازعانى راس بولدى عوي...

سايا مولدايىپ

---