پەداگوگيكا عىلىمىندا تاربيە مەن وقىتۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى
پەداگوگيكا عىلىمىندا تاربيە مەن وقىتۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى
جوسپارى
1. تاربيەنىڭ ماقساتى جانە قوعام دامۋى.
2. جەكە تۇلعانى جان-جاقتى ۇيلەسىمدى دامىتۋدىڭ ماڭىزى.
3. جەكە تۇلعانى جان-جاقتى دامىتۋ مىندەتتەرى.
4. جەكە تۇلعانى جان-جاقتى ۇيلەسىمدى دامۋى الەۋمەتتىك-پەداگوگيكالىق ماسەلە.
5. جەكەادامنىڭ ساناسىن قالىپتاستىرۋ.
6. تاربيە ادىستەرى.
7. تاربيە ادىستەرىنىڭ تۇرلەرى جانە ولاردى توپتاستىرۋداعى قاجەتتىلىك.
8. تاربيە ادىستەرىن تاڭداپ الۋ شارتتارى.
9. قوعامدىق مىنەز-قۇلىقتى قالىپتاستىرۋ، ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ نەمەسە جاتتىقتىرۋ ءادىسىنىڭ ماڭىزى.
10. مىنەز-قۇلىقپەن ىس-ارەكەتتى ىنتالاندىرۋ نەمەسە ماداقتاۋ، جازالاۋ ادىستەرىنىڭ ماڭىزى.
ماقسات - بۇل عىلىمي تۇسىنىك، ول بەلگىلى ءبىر ارەكەتتىڭ تۇپكى ناتيجەسىنسەزىنۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. ونى ويدان شىعارۋعا بولمايدى.
ماقسات - بەلگىلى ءبىر مەجەگە قول جەتكىزۋگە باعىتتالعان ارەكەتتىڭ وي-ساناداعى كورىنىسى. ماقسات تىكەلەي مىندەت رەتىندە ءىس-قيمىلدى باعىتتاپ، رەتتەپ وتىرادى. ...ماقسات ادام ساناسىنىڭ بەلسەندى جاعىن بىلدىرە وتىرىپ، وبەكتيۆتى زاڭدارعا، قورشاعان ورتانىڭ جانە سۋبەكتيۆتىنىڭ ناقتى مۇمكىندىكتەرىنە ساي كەلۋى كەرەك، سوندا عانا ادامداردىڭ نىسانالى قىزمەتىندە ازاتتىق پەن قاجەتتىلىك اراسىنداعى ديالەكتيكالىق قارىم-قاتىناس كورىنىس تابادى. ماقسات شىندىقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەت بەلگىلى قۇرالدارمەن بىرلەسە ءىس-قيمىل جاساعاندا عانا ونى وزگەرتە الاتىن كۇشكە اينالادى. ماقسات كەلەشەكتەگى، تاياۋداعى تىكەلەي، جالپىلاما، جەكە، ارالىق جانە تۇپكى ماقساتتارعا بولىنەدى.
ورىستىڭ ۇلى سىنشىسى ۆ.گ بەلينسكيي «ادامدى تابيعات جاراتقانىمەن، ونى ءوسىرىپ، تاربيەلەيتىن-قوعام»،-دەپ وتە ورىندى ايتقان. پەداگوگيكا عىلىمىندا تاربيە مەن وقىتۋدىڭ ماقساتى جانە مىندەتتەرىن قاراستىرعاندا ونى ءارقاشاندا قوعاممەن بىرلىكتە، قوعامدىق قۇبىلىس رەتىندە، قوعامنىڭ تالاپتارىمەن بايلانىستى قاراستىرادى. تاربيە مەن وقىتۋ قوعامدىق كاتەگوريا رەتىندە ونىڭ تالاپتارىن وبەكتيۆتى تۇردە بىلدىرەدى. ياعني، «تاربيەسىز قوعام، قوعامسىز تاربيە ءومىر سۇرمەيدى»- دەگەن قاعيداعا سۇيەنسەك، وندا تاربيەنىڭ ماقساتى قوعامنىڭ ماقساتىمەن بىرلىكتە بولادى. سوندىقتان دا قوعامداعى تاربيەنىڭ قىزمەتى قوعامنىڭ ماقساتىن، تالاپ-تىلەكتەرىن ءىس جۇزىنە اسىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل تالاپتار ءار كەزدە قوعامداعى وندىرگىش كۇشتەر مەن وندىرىستىك قاتىناستاردىڭ دامۋ دارەجەسىمەن بايلانىستى انىقتالادى. ولاي بولسا «تاربيەدەگى ماقسات ادامدى، ءھام سول ادامنىڭ ۇلتىن، اسسا بارلىق ادامزات دۇنيەسىن باقىتتى قىلۋ. ۇلت مۇشەسى ءاربىر ادام باقىتتى بولسا، ۇلتى باقىتتى. ادامزات دۇنيەسىنىڭ مۇشەسى ءاربىر ۇلت باقىتتى بولسا، ادامزات دۇنيەسى باقىتتى. «تاربيەدەگى ماقسات-ادام دەگەن اتتى قۇر جالا قىلىپ جاپسىرماي، شىن ماعىناسىمەن ادام قىلىپ شىعارۋ.»
قوعامنىڭ ماتەريالدىق نەگىزى مەن يدەولوگياسىنىڭ ءوسۋى ءارتۇرلى قوعامدىق-ەكونوميكالىق فورماسيانىڭ الماسۋىنا ىقپال ەتەدى. ول ءوز الدىنا تاربيە مەن وقىتۋدىڭ ماقسات-مىندەتتەرىن، ونىڭ مازمۇنى جانە ادىستەرىنىڭ وزگەرۋىنە دە سەبەپشى بولادى. بىزگە ءمالىم، ەرتە زامانداعى پەداگوگتار ارەكەتىندە تاربيەنىڭ ماقسات-مىندەتتەرىن بەلگىلەۋدە ورتاق پىكىر بولماعان. ول نەگىزىندە 2 باعىتتا وربىگەن.
1. پروگرەسسيۆتىك يدەيا-جالپىعا بىردەي ءبىلىم بەرە وتىرا جەكە باستى جان-جاقتى، ۇيلەسىمدى دامىتۋ.
2. رەاكسيالىق يدەيا-ۇستەم تاپتىڭ مۇددەسىن كوزدەپ، ءدىن مەن يدەاليستىك فيلوسوفيانىڭ تەوريالارىن ۋاعىزدادى.
بۇگىنگى تاڭدا قوعامنىڭ جاڭى ساتىعا، جاڭا ساپالىق جاعدايعا كوتەرىلۋى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاسىندا جاڭا مىندەتتەردى، جاڭا تالاپتاردى شەشۋدى جۇكتەپ وتىر. ەگەردە قوعامنىڭ الەۋمەتتىك سالاسىندا قايتا قۇرۋ مىندەتى جۇكتەلسە، ياعني، ول جالپى ورتا ءبىلىم جانە تاربيە بەرەتىن مەكەمەلەر الدىنا جاڭا ساتىداعى ساپا جاعىنان جاڭا مىندەتتەردى شەشۋدىڭ وبەكتيۆتىك قاجەتتىلىگى تۋىنداعانىن كورسەتەدى.
«پەداگوگيكا عىلىمى تاربيەنىڭ ماقساتىن جەكە ادامدى جان-جاقتى دامىتۋ، ادىلەتتى قوعامدى ءوز قولىمەن قۇراتىن جانە ونى قورعاي الاتىن ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ دەپ قاراستىرىلادى. تۇلعانى جان-جاقتى جەتىلدىرىپ، دامىتۋ ۇعىمى-وقۋ مەن جاستاردىڭ پراكتيكالىق ەڭبەگىنىڭ تىكەلەي بايلانىسى، دەنەنىڭ جانە اقىل-وي دامۋىنىڭ ءبىرتۇتاستىعى»
جەكە تۇلعانى جان-جاقتى دامىتۋ يدەياسى ەرتەدەگى گرەك مەملەكەتىندە پايدا بولىپ، وتكەن داۋىردەگى الدىڭعى قاتارلى پروگرەسشىل ويشىلدارى تەرەڭ تولعانتقان. پەداگوگيكالىق جانە فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەردەن «جان-جاقتى دامىتۋ» يدەياسى تۋرالى كوزقاراستار قايتا ورلەۋ داۋىرىنەن باستاۋ العان /XV-XVIع.ع/. ولاردىڭ نەگىزىندە دەنە جانە رۋحاني سۇلۋلىقتىڭ ۇيلەسىمدى دامۋى، جەتۋى-تەك ادامداردىڭ ونەرمەن، گيمناستيكامەن اينالىسۋى.
اريستوتەلدىڭ كوزقاراسىندا - دەنە، ادامگەرشىلىك جانە اقىل-وي تاربيەسى تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋى رەتىندە قاراستىرسا، قايتا ورلەۋ داۋىرىندەگى گۋمانيستەر ۆيتتورينو دا فەلترە، ف.رابلە، م.مانتەن، ە.روتتەردامسكيي جان-جاقتى يدەياسىن دامىتا وتىرىپ، تۇلعانىڭ «ەستەتيكالىق دامۋى» قاجەتتىلىگىنە نازار اۋداردى. كەيىننەن جەكە تۇلعانىڭ جان-جاقتى ۇيلەسىمدى دامۋى جايىندا پىكىرلەر سوسيال-ۋتوپيستەر توماس-مور، ت.كامپانەللا، ر.وۋەن، سەن-سيمون ەڭبەكتەرىندە دە دۇرىس كوزقاراسقا ءارى تولىق مازمۇنعا يە بولدى. ولار قوعامنىڭ بارلىق مۇشەلەرى قاتىسقان «ەڭبەك پەن وقىتۋدىڭ بىرلىگىن» جان-جاقتى دامۋ دەپ قاراستىردى. ءبىراق تا قاناۋشى تاپقا بولىنگەن قوعام جاعدايىندا بۇل ويدى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگى بولمادى. سوندىقتان دا بۇل ارمان «ۋتوپيستىك» سيپاتتا قالا بەردى.
XVIIع فرانسۋز فيلوسوف-اعارتۋشىلارى گەلۆەسيۋ جانە ديدرو ەڭبەكتەرىندە بۇل ويدىڭ نەگىزىنە «اقىل-وي مەن ادامگەرشىلىك تاربيەسىن» قاراستىرادى. ج.ج رۋسسو بۇل پىكىرگە تەرەڭ تالداۋ جاساپ، تابيعاتپەن دۇرىس قارىم-قاتىناس جاساي بىلەتىن بارلىق بالالاردى ەڭبەككە تارتۋ قاجەتتىگى جايىندا ءوز پىكىرىن ۋاعىزدايدى.
جان-جاقتى دامىتۋ يدەياسىن ورىستىڭ ريەۆوليۋسياشىل-دەموكراتيالىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلارى ن.گ چەرنىشيەۆسكيي مەن ن.ا دوبروليۋبوۆتار دا قولدادى. ن.گ چەرنىشيەۆسكيي تاربيەنىڭ ماقساتى جايلى-قوعامدىق يدەيا جاعىنان ۇستامدى، كۇرەس ادامىن، ريەۆوليۋسيونەردى تاربيەلەۋ، حالىق مۇددەسىن ويلايتىن «ازاماتتىق ىستەرگە» ارالاسا الاتىن، ادال نيەتتى ادامدار تاربيەلەۋ دەپ جاڭا قوعام ءۇشىن كۇرەسكەرلەرگە قاجەتتى قاسيەتتەر جونىندە ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىردى.
ماركستىك فيلوسوفيانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار ك.ماركس پەن ف.ەنگەلس تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋى جايلى پىكىرلەرىندە «اقىل-وي» تاربيەسىمەن «دەنە» تاربيەسىن بىرلىكتە قاراستىرىپ، جاستاردىڭ پراكتيكالىق قىزمەتىن «تەحنيكالىق وقۋمەن» ۇشتاستىردى. تاربيەنىڭ ماقساتىن قوعام دامۋىمەن بىرلىكتە قاراستىرىپ، قوعامداعى ءوندىرىس كۇشتەرىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىنا تەرەڭ تالداۋ جاساپ، قوعامداعى ەڭبەك ءبولىنىسىنىڭ ءبىرجاقتىلىعى، ادام بالاسىنىڭ ءبىرجاقتى دامۋىنا اسەر ەتكەنىن، ەڭبەك تاربيەسى مەن اقىل-وي تاربيەسىنىڭ الشاقتىعى تاپتىق قوعامدا تاربيە ماقساتىنىڭ سيپاتىندا ەكى جاقتى ايىرماشىلىقتىڭ بولعانىن ءوز داۋىرىندە عىلىمي تۇردە دالەلدەپ بەردى. سونىمەن قاتار، ولار بارلىق جاستاعى ادامداردا ءقابىلىت، تالانت نەمەسە دەنە تاربيەسى بىركەلكى دامىمايتىندىعىن ايتا كەلە، ول ءۇش»ن جاس وسپىرىمدەرگە بىردەي جاعداي تۋعىزۋ قاجەتتىگىنە اسا نازار اۋداردى.
ك.ماركس پەن ف.ەنگەلستىڭ پىكىرلەرىنە تەرەڭ تالداۋ جاساپ، لەنين ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى تالانتتىڭ سىرىن اشىپ، وعان جاعداي جاسايتىن كۇش «مەكتەپ» ەكەندىگىنە، تۇلعانى جان-جاقتى دامىتۋدا مەكتەپتىڭ نەگىزگى قۇرال بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزە دالەلدەدى.
قورىتا ايتقاندا، تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋىنا ارقاۋ بولاتىن م.جۇمابايەۆتىڭ ايتقان «تاربيەدەگى ماقسات - ادام دەگەن اتتى قۇر جالا قىلىپ جاپسىرماي، شىن ماعىناسىمەن ادام قىلىپ شىعارۋ» دەگەن پىكىرىنە قوسىلا وتىرىپ، ول ءۋشىن ءاربىر تۇلعانىڭ وزىنە ءتان ادامي قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرىپ، دەربەس ەرەكشەلىكتەرىن جان-جاقتى ءارى ۇيلەسىمدى دامىتۋ قاجەتتىلىگىنە ساي.
جەكە تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋىن قالىپتاستىرۋ دەگەنىمىز:
- وتانىنا بەرىلگەندىكتى، ونىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋعا دايىندىعىن، بەيبىتشىلىك ءۇشىن، حالىقتاردىڭ دوستىعى مەن ىنتىماعى ءۇشىن، ەڭبەكشىلەردىڭ باقىتى ءۇشىن ارناۋلى دايارلىقتى تاربيەلەۋ.
- عىلىم، مادەنيەت، تەحنيكا سالاسىنداعى بىلىمدەر جۇيەسىن جانە ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ دامۋ جاعدايلارىن يگەرە ءبىلۋىن تاربيەلەۋ.
- ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بارىنشا قۇرمەتتەۋشىلىك، ادامدارعا دەگەن قامقورلىق جاساۋ جانە ولارعا ىلتيپاتپەن قاراۋشىلىق، جولداستىق پەن ادالدىق، شىنشىلدىق، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمدەرگە تاربيەلەۋ.
- ەڭبەكتە ادال قارىم-قاتىناسىن، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ماتەريالدىق ءوندىرىس سالاسىندا ەڭبەك ەتۋگە دايار بولۋى، ەڭبەك ەتۋ قاجەتتىلىگىن تۇسىنۋگە، ەڭبەك ادامىن قۇرمەت ەتۋگە تاربيەلەۋ.
- اسەمدىكتى بارىنشا سەزىنە ءبىلۋدى، شىن كورىكتىلىكتى جاساندىلىقتان اجىراتا ءبىلۋدى، مۋزىكاعا، ونەرگە، ادەبيەتكە ىنتاسىن ۇنەمى جەتىلدىرۋگە تالپىنىسىن، قۇشتارلىعىن، تابيعاتتى سۇيۋگە تاربيەشىلەردى تاربيەلەۋ.
- دەنساۋلىعى مىقتى جانە دەنە قۇرىلىسى جاقسى دامىعان، دەنە شىنىقتىرۋمەن ۇنەمى شۇعىلداناتىن ادامدى تاربيەلەۋ.
- تابيعاتتى قورعاۋ، ونىڭ بايلىعىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ، ادام ءومىرىنىڭ باستاۋى-جەر، سۋ، اۋا، اڭ، وسىمدىكتەردى باعالاۋ، قاستەرلەۋ، ساقتاۋ رۋحىندا تاربيەلەۋ ت.س.س
ءاربىر مەكتەپ ءمۇعالىمنىڭ الدىندا، مىنە وسىنداي وقۋشى تۇلعانىڭ بالالىق، جاستىق جانە ءجاسوسپىرىم شاقتارىندا جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
تۇلعانى بارلىق جاعىنان دامىتىپ تاربيەلەۋ، جاس ۇرپاقتى قوعام قۇرىلىسىنا بەلسەنە قاتىسۋعا ازىرلەۋ مىندەتتەرى مەكتەپ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. مەكتەپتە ءبىلىم جانە تاربيە الۋ بارىسىندا جاس تۇلەكتەردىڭ اقىل-ويى داميدى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى قالىپتاسادى، وي ەڭبەگىنە توسەلەدى، رۋحاني ءومىر بايلىعىن مەڭگەرەدى، ەستەتيكالىق سەزىم، تالعامى ارتادى. سوعان سايكەس مەكتەپ تاربيە بەرۋ ءىسىن ءبىرىڭعاي ماقساتتى، جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
تاربيە ماقساتىنا ساي بۇل ماسەلەلەردى ۇيىمداستىرۋ نەمەسە جۇزەگە اسىرۋ «تاربيەنىڭ سالالارى» اقىل-وي تاربيەسى، ازاماتتىق تاربيە، ادامگەرشىلىك تاربيەسى، ەستەتيكالىق جانە دەنە، ەكولوگيالىق ت.ب كوپتەگەن تاربيە مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ نەگىزىندە اتقارىلادى.
1. حالىققا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ، دامىتىپ وتىرۋ.
2. وقۋ-تاربيە بەرەتىن مەكەمەلەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن ۇنەمى جاقسارتىپ وتىرۋ.
3. ۇندىزگى جانە سىرتتاي وقۋ ورىندارىنىڭ جۇيەسى ارقىلى، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋ جولىمەن دە جاستاردىڭ ءبىلىم الۋى ءۇشىن كەڭمۇمكىندىكتەر بەرۋ.
4. مادەني-اعارتۋ مەكەمەلەرىنىڭ جۇيەسىن قۇرۋ: كلۋبتار، مادەنەت سارايلارى، كىتاپحانالار، لەكتورييلار ت.ب ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋ.
5. جاستاردىڭ دەنساۋلىعىنا قامقورلىق جاساۋ، ولاردىڭ جاپپاي دەنە تاربيەسىمەن كۇن سايىن اينالىسۋىن ناسيحاتتاۋ، مۇمكىنشىلىكجاساۋ. سپورت سەكسيالارىن ۇيىمداستىرۋ، سپورت زالدارىن قاجەتتى جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ.
6. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن، تۇرمىس-جاعدايىن، ماتەريالدىق احۋالىن جاقسارتۋ.
7. تاربيە پروسەسىندە حالىقتىق پەداگوگيكانى كەنىنەن پايدالانۋ. اعا ۇرپاقتىڭ الەۋمەتتىك تاجىربيەسىن مەڭگەرتۋ.
8. جاستاردىڭ بوس ۋاقىتىن،دەمالىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ، وزدەرى قالاعان شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن اينالىسۋعا بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ، جاعدايلار تۋعىزۋ.
9. تاربيەشىلەردىڭ ءبىلىم دارەجەلەرى مەن شەبەرلىكتەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋ قاجەت.
وسى ماسەلەلەردى ءومىر تالابىنا ساي ۇيىمداستىرۋ، جاس ۇرپاقتى «ۇيلەسىمدى» ەتىپ تاربيەلەۋدىڭ نەگىزى بولادى. جەكە تۇلعانى بارلىق جاعىنان قالىپتاستىرۋدا تاربيە سالالارىنىڭ مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ، ولاردىڭ بىرلىگى مەن ءوزارا بايلانىسىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزى زور. سەبەبى، جەكە تۇلعانىڭ قاسيەتتەرى جەكە دارا بولىپ قالىپتاسپايدى. كەرىسىنشە، ولار ءاردايىم ءبىر مەزگىلدە، تۇتاستىق پرينسيپىنە ساي قۇرىلادى. سوندىقتان دا تاربيە پروسەسىن جوسپارلاۋ، ونىڭ مازمۇنى مەن ادىستەرىن، سونداي-اق ناتيجەسىن جۇيەلى ەسەپكە الۋ، باعالاۋدىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ياعني تاربيە قىزمەتىنىڭ بارلىق بۋىندارىنىڭ بىرلىگىن، ءوزارا بايلانىسىن قامتاماسىز ەتۋ اسىرەسە مەكتەپتىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىستارىنىڭ نەگىزگى ءبىر بۋىنى بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
كەڭەستىك پەداگوگيكانىڭ العاشقى قالىپتاسىپ دامۋ كەزەڭدەرىندە تاربيە تەورياسىنىڭ جالپى نەگىزدەرىن جاساۋعا، ونىڭ نەگىزگى مازمۇنىن، پرينسيپتەرىن، فورمالارى مەن ادىستەرىن اشىپ كورسەتۋگە باىتتالسا، 30 ج باستاپ تاربيە بەرۋ قىزمەتىنىڭ جەكە تۇرلەرىن، اقىل-وي، قوعامدىق-ساياسي، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، اتەيستىك، ەڭبەك تاربيەسى ەرەكشە ماڭىزعا يە بولىپ، ولاردىڭ قىزمەتىن جەكە-دارا زەرتتەۋ،تالداۋ جۇمىستارىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلىدى. دەگەنمەن دە ولاردىڭ قىزمەتى بىر-بىرىنەن وقشاۋ قاراستىرىلادى. ياعني، پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە تاربيە بەرۋگە «فۋنكسيونالدىق» تۇرعىدىن قاراۋ كەڭ جايىلدى. تۇلعانى ءبىرتۇتاستىق پرينسيپكە الۋ تولىق قاراستىرىلمادى. جان-جاقتى ۇيلەسىمدى دامىعان ادام دەپ-وزىنىڭ بويىنداعى رۋحاني بايلىقتى، مورالدىق تازالىقتى جانە دەنە جاعىنان جەتىلگەندىكتى ۇيلەستىرە، ۇشتاستىرا بىلگەن، سانا-سەزىمى جوعارى، ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىندا بەلسەندى قىزمەت ەتۋگە قابىلەتتى، ىزگىلەنگەن جانە ارەكەتشىل تۇلعا.
جەكە تۇلعانىڭ جان-جاقتى ۇيلەسىمدى دامۋى حالىققا ءبىلىم بەرۋ مەن كاسىپتىك دايارلىق جۇيەسىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋدى، تەوريالىق ءبىلىمدى ءونىمدى ەڭبەكپەن، قوعامدىق ومىرمەن ۇنەمى بايلانىستىرىپ وتىرۋدى مىندەتتەيدى. مۇنداعى ماقسات-وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى قوعام جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىسۋعا ازىرلەۋ. تۇلعانىڭ ادامي قاسيەتتەرىن بارلىق جاعىنان دامىتۋ، ونىڭ تەك جەكە باسىنىڭ قاجەتتىلىگىن عانا قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەمەۋدى، سونىمەن بىرگە، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ مۇددەسىن دە قورعايدى.
قايتا ورلەۋ داۋىرىنەن باستاۋ العان تاربيە ماقساتى ءاربىر جەكە تۇلعانى جان-جاقتى قالىپتاستىرىپ، دامىتۋ ماسەلەسى كەڭەستىك داۋىردە ۇلكەن ماڭىزعا يە بولعانىمەن، «سوسياليزم» كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋدە تەك بەرىك نەگىز قالادى. وسى ماسەلە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاسىنىڭ ورلەۋىمەن تىعىز بولعاندىقتان، الەۋمەتتىك سالادا ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ جەتكىلىكسىز دامۋى وعان بىردەن-بىر دالەل.
تاربيە ادىستەرى - تاربيە پروسەسىنىڭ ماڭىزدى ءارى وتە كۇردەلى قۇرامداس بولىگى. سەبەبى، تاربيەنىڭ ماقسات پەن مىندەتتەرىنە ساي ونىڭ مازمۇنى تەك ادىستەردى قولدانۋ بارىسىندا جۇزەگە اسادى. تاربيە ادىستەرىنىڭ كوزدەيتىن ماقساتى-تۇلعانىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە ولاردىڭ ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ.
ا.س ماكارەنكو تاربيە ادىستەرىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ونى بالانىڭ جەكە باسىنا جاناسۋدىڭ،ىقپال ەتۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قاراستىرسا، ۆ.ا سلاستەنين، يۋ.ك بابانسكييدىڭ پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرىندە ونى تاربيەشىلەر مەن تاربيەنەلۋشىلەردىڭ ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ءوزارا بايلانىس تاسىلدەرى دەپ سيپاتتايدى. ت.ا يلينانىڭ «پەداگوگيكا» اتتى وقۋلىعىندا تاربيە ادىستەرىنە انىقتاما تاربيەشىنىڭ وقۋشىلاردىڭ بويىنا سوسياليستىك كوزقاراستى جانە مىنەز-قۇلىق ادىستەرى مەن داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ولاردىڭ ساناسى مەن ەرىك كۇشىنە ىقپال ەتۋ تاسىلدەرىنىڭ جيىنتىعى رەتىندە تۇجىرىمدالعان.
ت.ە كوننيكوۆتىڭ انىقتاماسى بويىنشا تاربيە ادىستەرى-بۇل پەداگوگيكالىق جۇمىستىڭ تاسىلدەرى مەن جولدارى ارقىلى تاربيە ماقساتىنا جەتۋ دەپ قورىتىندىلايدى.
- جەكە باسقا ىقپال ەتۋ قۇرالى.
- تاربيەشىلەر مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىس تاسىلدەرى.
- تاربيەنىڭ ماقساتىنا ساي وقۋشىلاردىڭ ساناسى مەن ەرىك-كۇشىنە ىقپال ەتۋ تاسىلدەرىنىڭ جيىنتىعى.
- تاربيە ماقساتىنا جەتۋ جولدارى رەتىندە قاراستىرىلعانىن بايقايمىز.
تاربيە ءتاسىلى تاربيە ادىسىنە تاۋەلدى بولا تۇرىپ، ونىڭ ارەكەتىن،تاربيەلىك ءمانىن انىقتايدى.
تاربيە ىقپالىنىڭ ناتيجەلى بولۋى تاربيە قۇرالدارىن دۇرىس قولدانۋ، تاڭداي بىلۋگە دە بايلانىستى. تاربيە ادىستەرىنىڭ قۇرالدارىنا كورنەكى جانە تەحنيكالىق قۇرالدارى، بەينە سۋرەتتەر، تاسپا تاباقتارى، سىزبا جۇمىستارى، ادەبيەتتەردى جاتقىزۋعا بولادى. تاربيە ادىستەرى دەپ - تاربيەنىڭ ماقسات-مىندەتتەرىنە ساي وقۋشىلاردىڭ ساناسى مەن ەرىك-كۇشىنە ىقپال ەتۋ، جاعىمدى مىنەز-قۇلىق نورمالارىن قالىپتاستىرۋ جانە وسى باعىتتا ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ، ىنتالاندىرۋداعى تاربيەشىلەر مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ءوزارا بىرلەسكەن ارەكەتتەرىندە قولداناتىن امال-تاسىلدەر مەن قۇرالدارىنىڭ جيىنتىعى.
- ادىستەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋ جانە تۇلعاعا جاسالعان ىقپالدىڭ ناتيجەلى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىن كوزدەپ، ولاردى توپتاستىرادى. ءاربىر ءادىستىڭ وزىنە ءتان بەلگىلەرى، ەرەكشەلىگى، مىندەتى، بىر-بىرىمەن بايلانىسى دا توپتاستىرۋدى، جىكتەۋدى قادەت ەتەدى. گ.ي شۋكينانىڭ «پەداگوگيكا» وقۋلىعىنداعى تاربيە ادىستەرى
1. جەكە ادامنىڭ ساناسىن قالىپتاستىرۋ
2. قوعامدىق مىنەز-قۇلىقتى قالىپتاستىرۋ ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ
3. مىنەز-قۇلىق پەن ىس-ارەكەتتى ىنتالاندىرۋ ۆ.ا سلاستەنين بويىنشا
4. مىنەز-قۇلىق،ىس-ارەكەتكە باقىلاۋ جاساۋ، ءوزىن-وزى باقىلاۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە وزىنە-وزى باعا بەرۋ ءادىسى دەپ قاراستىرادى.
عالىم پەداگوگتار ن.ي بولدىريەۆ، ن.گ گونچاريەۆ، ف.ف كوروليەۆ ەڭبەكتەرىندە ءتاربيا ادىستەرىن سەندىرۋ، جاتىعۋ، ماداقتاۋ جانە جازالاۋ ادىستەرى قاراستىرىلعان.
تۇلعانىڭ سەزىم مۇشەلەرى ارقىلى ونىڭ اقىل-ويى، ساناسىنا ىقپال ەتە وتىرا ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمىن، كوزقاراسىن، سەنىمىن قالىپتاستىرۋ. ول ءۇشىن جاسوسپىرىمدەرگە جاعىمدى مىنەز-قۇلىق نورمالارى مەن ەرەجەلەرىن ءتۇسىندىرىپ، ادام،قوعام ومىرىنەن تاجىربيە، ۇلگى كەلتىرە وتىرا ولاردىڭ جان-جاقتى ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت. سەبەبى، تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا ەڭ الدىمەن ونىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ، ساناسىنىڭ دامۋى ەرەكشە ورىن الادى. بۇل تاربيە ادىستەرىنە «اڭگىمە، اڭگىمەلەسۋ، لەكسيا، پىكىرتالاس» جاتادى. ولار مازمۇنى جاعىنان تانىمدىق، ساياسي، ەتيكالىق، ەستەتيكالىق تاقىرىپتاردا قامتيدى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭكوپ قولدانىلاتىنى - ەتيكالىق اڭگىمەلەر. بۇنىڭ نەگىزى – قوعامدىق مورال ماسەلەلەرى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. ەتيكالىق اڭگىمەنىڭ ماقساتى-وقۋشىلاردى قوعامدىق ومىردە بولىپ جاتقان وقيعالارعا، ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەرگە، جاعدايلارعا باعا بەرۋگە، سونىڭ نەگىزىندە ءوزىن قورشاعان الەۋمەتتىك ورتاعا ادامگەرشىلىك كوزقاراسىن، قارىم-قاتىناسىن قالىپتاستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ازاماتتىق، ساياسي جانە ادامگەرشىلىك مىندەتتەرگە جاۋاپكەرشىلىگىن تاربيەلەۋ.
اڭگىمەدە-تاقىرىپتىڭ ماقساتى ايقىن بەلگىلەنۋى، مازمۇنى ناقتى فاكتىلەرمەن دالەلدەنۋى، وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرىپ، قاراپايىم تىلمەن ناقتىلى ومىرگە قاتىستى ماسەلەلەر قوزعالۋى قاجەت. ءادىستىڭ بۇل ءتۇرى كوبىنەسە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا جانە جەتكىنشەك جاستاعى بالالارمەن جۇرگىزىلەدى.
اڭگىمەلەسۋ - سىنىپ ۇجىمىنىڭ ءومىرى مەن وقۋشىلاردىڭ مۇددەسىنە ساي تاقىرىپتاردى تالداۋ، وعان ولاردىڭ بەلسەنە ارالاسۋىن، قويىلعان ماسەلەگە سىن كوزبەن قاراپ، ناقتىلى قورىتىندىلار جاساۋ قاجەتتىگىنەن تۋىندايدى. اڭگىمەلەسۋدى قولدانۋ بارىسىندا تاربيەشىلەر تاراپىنان كوڭىل بولەتىن جاعدايلار
- اڭگىمە تاقىرىبى قىزىقتى، ءارى پروبلەمالىق سيپاتتا بولۋى
- وقۋشىلاردىڭ قويىلعان ماسەلەنى تالقىلاۋعا بەلسەنە قاتىسۋى
- ناقتىلى قورىتىندىلار جاساۋى
- كوڭىل-كۇيى كوتەرىڭكى بولۋىنا جاعداي جاساۋ
- ءوزارا تۇسىنۋشىلىكتىڭ بولۋى
- ويلارى مەن جاۋاپتارىنا زەيىن قويىپ، دۇرىس باعا بەرۋ
- بەلسەندى قاتىسقانداردى جانە دۇرىس جاۋاپتارىن ماداقتاپ وتىرۋ
- كەمشىلىكتەرى بولسا، ادەپپەن تۇزەتۋ.
تاربيە ادىستەرىنڭ بۇل تۇرلەرىن قولدانۋدا تاربيەشىلەرگە اسا مۇقياتتىلىقپەن زور جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى.
تۇلعانىڭ يدەيالىق سەنىمى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا – لەكسيا ءتاسىلى قولدانىلادى. بۇنى ۇيىمداستىرۋ نەگىزىنەن مۇعالىمدەر مەن اتا-انالارعا "ءبىلىم قوعامى" لەكتورلارىنا، كەيبىر جاعدايدا وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە دە جۇكتەلەدى. سول سەبەپتى، بۇل ءادىس جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا جۇرگىزىلەدى. لەكسيا تاقىرىبى ءومىردىڭ، قوعامنىڭ، ءتىپتى مەكتەپ نەمەسە وقۋشىلار ومىرىنە قاتىستى كولەمى كەڭ وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا ارنالادى. تاقىرىپتىڭ مازمۇنى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دارەجەسىنە ساي بولۋى كەرەك.
پىكىرتالاستى-ۇيىمداستىرۋ ءارى قۇرىلىمى جاعىنان وتە كۇردەلى بولىپ كەلەدى. تاربيەنىڭ باسقا ادىستەرىنەن ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردىڭ جاي تىڭداۋشىلار قاتارىندا ەمەس، كەرىسىنشە قارالىپ وتىرعان ماسەلەگە ولاردىڭ بەلسەنە قاتىسۋى جاعدايىندا ۇيىمداستىرىلۋى وعان ۇجىم بولىپ پىكىر الماسۋى، دەربەس ويلاي بىلۋگە داعدىلانۋى. سونىڭ نەگىزىندە ولاردى سويلەي بىلۋگە، ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزىپ، دالەلدەي بىلۋگە، جولداستارىنىڭ پىكىرىنە سىن كوزبەن قاراي بىلۋگە ۇيرەتەدى. پىكىرتالاستى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمى كەڭەيىپ، سەنىمدەرى ارتادى، ومىرلىك كوزقاراستارى شىندالادى.
«ەرەجە ۇسىنعانشا-ونەگە ۇسىن» دەمەكشى سەندىرۋ ادىستەرىن قولدانعاندا بالاعا شەكتەن تىس مورال ايتۋدان اۋلاق بولعان ءجون. ونىڭ ساناسى مەن مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا قورشاعان ورتانىڭ ىقپالى زور. بۇل ورايدا ونەگەنىڭ جەكە باستىڭ ۇلگىسى نەگىزىندە تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. بۇلار ءوزىن قورشاعان ورتاداعى ۇلكەندەرگە، جولداستارىنا، ۇلى ادامدارعا، باتىرلارعا، ونەر-مادەنيەت ادامدارىنا ۇقساۋعا ەلىكتەيدى.
سەندىرۋ ءتاسىلى رەتىندە ۇلگىنىڭ تاربيەلىك ءمانى بالالاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى جاقسىلىققا ەلىكتەۋشىلىك، بەيىمدەۋشىلىك قاسيەتتەرىن دۇرىس باۋلۋ، ۇلگى بولا الاتىن ادامدارمەن قارىم-قاتىناستى كوبىرەك ورناتۋ. تاربيە ادىستەرىنىڭ بۇل تۇرلەرى كەيبىر جاعدايدا تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ فورمالارى رەتىندە دە قاراستىرىلادى. ءبىز بۇدان ولاردىڭ اراسىنداعى كەيبىر الشاقتىقتار تۋرالى پىكىردىڭ جوقتىعىن بايقايمىز. ادىستەر-بەلگىلى ءبىر تاربيە مىندەتتەرىن ادىستەمەلىك تۇرعىدىن شەشۋدى كوزدەسە، تاربيە فورمالارىن قولدانۋ- وقۋشىلاردىڭ ۇجىمدىق نەمەسە جەكە-دارا ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى. تاربيەنىڭ سەندىرۋ ادىستەرى-تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ساناسى مەن مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا، ءوزارا بايلانىستا تاربيە پروسەسىنىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
- كەز-كەلگەن تاربيە ادىستەرىن تالداۋ
1. ناقتىلى سىنىپ جاعدايىندا
2. بالانىڭ جاس جانە دارا ەرەكشەلىگى
3. وقۋشىلار ۇجىمىنىڭ قالىپتاسۋ دارەجەسىنە
4. تاربيەشىلەردىڭ پەداگوگيكالىق ادەتى مەن بالالاردى قانشالىقتى جاقسى ءبىلۋى جانە ءبىلىم دارەجەسىنە
5. تاربيەنىڭ ماقساتى، پرينسيپتەرى مەن مازمۇنىندا
6. بالا ارەكەتىنىڭ ساپاسىنا بايلانىستى بولىپ كەلەدى.
سوندىقتان دا تاربيەشىلەر تاراپىنان ادىستەردى تاڭداۋ جانە ولاردى قولدانۋدا اسا جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى.
- قوعامدىق مىنەز-قۇلىقتى قالىپتاستىرۋ، ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ نەمەسە جاتتىقتىرۋ ءادىسىنىڭ ماڭىزى تۇلعانىڭ تەك ارەكەتتە عانا جەكە باسىنىڭ جان-جاقتى قالىپتاسىپ جانە داميتىندىعىندا. ىس-ارەكەت ادامداردىڭ ءوزىن قورشاعان ورتاعا بەلسەنە قاتىسۋىنىڭ نەگىزگى فورماسى. دەمەك، سانانىڭ قالىپتاسىپ دامۋى دا ارەكەتكە بايلاسىنتى. ارەكەت نەگىزىندە، سانانىڭ قالىپتاسۋ دارەجەسىن جانە تۇلعانىڭ مىنەز-قۇلىق قاسيەتتەرىنىڭ ساپاسىن بايقايمىز، سوعان وراي ادىستەر تاڭدالىپ، ىقپال جاسالىنادى. بالانىڭ ەڭبەك، وقۋ، ويىن ارەكەتتەرىن اتا-انالار مەن ۇستازدار تاراپىنان پەداگوگيكالىق تۇرعىدان ناتيجەلى تۇردە ۇيىمداستىرۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. بۇل توپتاعى ادىستەرگە تالاپ قويۋ، جاتتىقتىرۋ، تاربيەلىك جاعداي تۋعىزۋ، تاپسىرما بەرۋدى جاتقىزۋعا بولادى. جاس ۇرپاقتىڭ سەنىمىن قالىپتاستىردا «تالاپ قويۋدىڭ» قىزمەتى ەرەكشە. تالاپ قويۋ نەگىزىنەن قوعامدىق مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن، جەكە-دارا جانە ۇجىمدىق مىندەتتەرىن، سونىمەن قاتار مەكتەپ جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ وقۋ-تاربيە ىسىنە قاتىستى ارەكەتتەرىن ناتيجەلى ۇيىمداستىرۋعا بايلانىستى ءارتۇرلى شارالاردى ءوز دەنگەيىندە ورىنداۋدا تاربيەشىلەر تاراپىنان جاسالىناتىن ىقپالدى ايتامىز.
تالاپ قويۋ سيپاتى بالانىڭ جەكە باسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن ارەكەتىنىڭ مازمۇنىنا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. تالاپ قويۋعا «بۇيىرۋ، ءنۇسقاۇ، اقىل-كەڭەس بەرۋ، قاداعالاۋ» امالدارى ارقىلى تۋرا نەمەسە جاناما تۇرىندە اتقارىلادى.
قوعامدىق پىكىر-بۇل ۇجىمدى قالىپتاستىرۋدا ونىڭ جوعارى ساتىسىنا ءتان قاسيەت. بۇل ءادىستىڭ ماڭىزى اينالاداعى ومىردەگى بولىپ جاتقان وقيعالارعا دۇرىس كوزقاراستى قالىپتاسترۋ، بالالاردىڭ ىس-ارەكەتىن باعالاۋ، جامان قىلىقتاردان ساقتاندىرۋدى ماقسات ەتەدى. بالانىڭ مىنەزىن شىڭدايدى، ەرىك-جىگەرىن تاربيەلەيدى. سوعان وراي وسى ءادىستىڭ قولدانىلۋى، كوپتەگەن جاعدايدا ۇجىمدا سىن جانە ءوزارا سىننىڭ قانشالىقتى قالىپتاسۋ دارەجەسىنە بايلانىستى بولىپ كەلەدى.
تاربيە پروسەسى بالانى پايدالى ىس-ارەكەتتى ورىنداۋعا، جەكە باسىنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرۋگە ۇيرەتۋدەن باستالادى.
ۇيرەتۋ-تاپسىرما بەرۋ ونى ورىنداۋعا جاتتىقتىرۋدىڭ نەگىزىندە اتقارىلادى. ۇيرەتۋ-قوعام نورمالارى مەن ەرەجەلەرىن ورىنداۋعا باۋلۋ. بۇل «ماقساتتى پروسەسس»
جاتتىعۋ - ۇيرەتۋدىڭ الدىنا قويىلعان ماقساتتى جوسپارلى تۇردە، ءارتۇرلى ارەكەت بارىسىندا جۇزەگە اسىرۋ. جاتتىعۋ بارىسىندا «داعدى» قالىپتاسادى. ۇيرەتۋ مەن داعدى قالىپتاستىرۋدا تاربيەشىلەردىڭ ماقساتتى كوزدەگەن ىقپالى جۇزەگە اسادى، ءبىراق ونىڭ ناتيجەسى ءاردايىم ويداعىداي بولا بەرمەيدى.
ۇيرەتۋ - ناقتىلى ءومىر قۇبىلىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، تاربيەشىلىك جاعدايلار تۋعىزىپ، وقۋشىلاردى ارنايى سوعان جاتتىقتىرۋ. پەداگوگيكانىڭ قۇرالى- تاربيەلەۋشىلىك جاعدايلارعا باعىتتالعان ءارتۇرلى مازمۇنداعى ويىندار. ويىن ارقىلى جۇرگىزىلەتىن تاربيەلەۋشىلىك جاعدايلار وقۋشىلاردا پەداگوگيەالىق تۇرعىدىن قاجەتتى ىسكەرلىك پەن داعدى قالىپتاستىرىپ، جاعىمدى مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن بويلارىنا سىنىرۋىڭە كومەكتەسەدى.
- مىنەز قۇلىق پەن ىس-ارەكەتتى ىنتالاندىرۋ نەمەسە ماداقتاۋ جانە جازالاۋ ادىستەرىنىڭ ماڭىزى تاربيەلەۋ شارالارىنىڭ ساپاسى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرادى، ولارعا باعا بەرۋدە، بالا مىنەزىندەگى جاقسى قىلىقتى كوتەرمەلەپ تەرىس قىلىقتارىن تەزەۋدى كوزدەيدى. تاربيە ادىستەرىنىڭ ءىشىندى بۇل ءادىستىڭ ءتۇرى ىقپالدى ءارا ناتيجەلى بولىپ كەلەدى.
ماداقتاۋ ءادىسىنىڭ امال-تاسىلدەرى الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلەدى «العىس ايتۋ، ماراپاتتاۋ ت.س.س» ماداقتاۋدىڭ ەرەكشەلىگى بالا ءوز مىنەز-قۇلقىنا دۇرىس باعا بەرىپ، ونى ودان ءارى دامىتىپ ، دۇرىستاعانىنا سەنىمدىلىگى ارتۋى. كەرىسىنشە بولعان جاعدايدا، ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تومەندەپ، مەنمەندىگى كۇشەيىپ، جاعىمدى ىستەرىن جالعاستىرۋعا تەرىس ىقپال ەتەدى. سوندىقتان تاربيەشىلەردەن بۇل ءادىستى قولدانۋ بارىسىندا ءىربىر بالانىڭ وزىنە ءتان جەكە قاسيەتتەرىن تەرەڭ انىقتاۋدى قاجەت ەتەدى.
جازالاۋ – بالاعا قوعامدىق مىنەز-قۇلىق نورمالارى مەن وقۋشىلارعا ارنالعان ەرەجەلەردى مۇلتىكسىز ورىنداۋعا ساي «تالاپ قويۋ، ەسكەرتپە جاساۋ، سوگىس بەرۋ» وقۋشى ءتارتىبىن باعالاۋدا «تومەن باعا قويۋ، ۇجىم الدىنا شىعارۋ، قابىرعا گازەتتەرىنە شىعارۋ» تاسىلدەرىنىڭ جيىنتىعى قۇرايدى.
جازالاۋدىڭ ەرەكشەلىگى- جازانى قولدانۋدا ادىلەتسىزدىككە جول بەرمەۋ، كەك الۋ، بالانىڭ جەكە باسىنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن تومەندەتۋ، نامىسىن قورلاۋ سەكىلدى جات قىلىقتاردى بولدىرماۋ قاجەت. كەرىسىنشە، تاربيەشىلەر تاراپىنان ونىڭ جاقسى قاسيەتتەرىنە سۇيەنىپ، ادەپتىلىك ساقتالسا، تاربيەلىك ىقپالدىڭ ناتيجەسى تابىستى بولماق.
ىنتالاندىرۋ - ادىستەرىنىڭ ىشىندە ماڭىزدى ورىن الاتىن ادىسكە-جارىس جاتادى. جارىستىڭ ءمانى ارتتا قالعان وقۋشىلاردى العا تارتۋ، ولاردىڭ ءارتۇرلى جاعىمدى ارەكەتتەرىن كوتەرمەلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ. جارىس تاربيەشىلەرگە ءاربىر بالانىڭ مۇمكىندىگىن دۇرىس بايقاۋعا جانە باعالاۋعا كومەكتەسەدى. بولاشاقتى دۇرىس بولجاۋعا، سوعان وراي جوسپار قۇرۋعا كەپىلدىك بەرەدى، بالانىڭ مىنەز-قۇلقى مەن كۇش-جىگەرىن ناتيجەلى تاربيەلەۋگە ىقپال ەتەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. فيلوسوفيالىق سوزدىك-«قازاق ەنسيكلوپەدياسى» الماتى 1996 ج
2. م.جۇمابايەۆ پەداگوگيكا-«راۋان» الماتى 1992 ج
3. ج.ب. قويانبايەۆ، ر.م. قويانبايەۆ –«پەداگوگيكا» استانا 1998 ج
4. ن.گ.چەرنىشيەۆسكيي- «تاندامالى شىعارمالارى VII توم
5. «قازاق ءتىلى تەرميندەرى» سالالىق عىلىمي تۇسىندىرمە سوزدىگى. پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا – الماتى «مەكتەپ» 2002
6. فيلوسوفسكيي ەنسيكلوپەديچەسكيي سلوۆار 1983 ج
7. پەداگوگيكا. ءدارىس كۋرسى-«نۇرلى الەم» الماتى 2003
8. پەداگوگيكا وقۋلىقتارى.
9. ب.ر.ايتمامبەتوۆا، ا.ا.بەيسەنبايەۆا – «تاربيەنىڭ جالپى ادىستەرى» الماتى 1991
10. ن.ي.بولدىروۆ – «مەكتەپتەگى تاربيە جۇمىسىنىڭ مەتوديكاسى III-VI تاراۋ» الماتى 1987 ج
11. ك.سەيتالييەۆ –«تاربيە تەورياسى» الماتى 1986 ج
12. ۆ.ا.سۋحوملينسكيي –«مەكتەپتىڭ جاس ديرەكتورىمەن سىرلاسۋ» الماتى 1987 ج
13. ج.ن.نۇرجانوۆا –«ۇستازدىڭ شەبەرلىككە جەتۋ جولدارى» الماتى 1991ج. م.
ساپاربايەۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان گۋمانيتارلىق ينستيتۋتى
«پەداگوگيكا» كافەدراسى
«باستاۋىش وقىتۋدىڭ پەداگوگيكاسى مەن ادىستەمەسى» ماماندىعى
پمنوك13-1 توبىنىڭ ستۋدەنتى: اندەموۆا باعيلا
You Might Also Like
-
اتىراۋدا 300 ورىندىق سپورت مەكتەپ-ينتەرناتى سالىنادى.
-
شاكەرىمنىڭ اكەسى قۇدايبەردى - قۇنانبايدىڭ ۇلكەن بايبىشەسى كۇڭكەدەن تۋعان جالعىز بالاسى. اقىلدى، داۋلەتتى ادام بولعان. قۇدايبەردىنىڭ تولەبيكە (قولى اشىق بولعاندىقتان جۇرت دامەتكەن دەپ اتاپ كەتكەن) ج...
