از-كەم شەگىنىس
شاكەرىم قۇدايبەردى ۇلى 1858 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى قۇدايبەردى مەن اقىن اباي ءبىر اكەدەن – قۇنانبايدان تۋعان. قۇدايبەردى 36 جاسىندا قايتىس بولىپ، جەتىم قالعان 7 جاستاعى شاكەرىمدى اباي تاربيەسىنە الىپ، وقىتقان. شاكەرىم 5 جاسىندا حات تانىعان، 9 جاسىنان باستاپ وزدىگىنەن جۇيەلى تۇردە وقىپ، ءبىلىمىن كوتەرە بەرگەن. ادەبيەتتى، تاريحتى، گەوگرافيانى، جاراتىلىستانۋ عىلىمىن، فيزيكانى، ءسوز ونەرىن، مۋزىكا ونەرىن وقىعان. دەنە ەڭبەگىمەن اينالىسقان، شەبەرلىكتى ۇيرەنگەن. ۇلتتىق كيىمدەردىڭ ۇلگىسىن جاڭارتۋ، اس ءپىسىرۋ، كوشپەلى ەل جاعدايىندا، قىستا قار ۇستىندە شىرپىسىز وت جاعۋ، ءۇي-ۇيدىڭ، ىرگەلەس قىستاۋلاردىڭ اراسىندا سىمدى قاتىناس ورناتۋ سياقتى تۇرمىس مادەنيەتى جونىنەن حالىققا ءوزى تاپقان تاسىلدەرىن ۇسىنعان. اۋىرىپ، سىرقاتتانعاندارعا مەديسينالىق جاردەم كورسەتكەن. ليەۆ تولستويدى ۇستازىم دەپ سونىڭ ونەگەسىن قولدانىپ، ەگىن سالۋ، ءشوپ شابۋ، مال باعۋ كاسىپتەرىن مەڭگەرگەن.
شاكەرىم قۇدايبەردى ۇلى 16-17 جاسىنان باستاپ ابايدىڭ ىقپالىمەن ولەڭ جازا باستايدى. ەل ارالاپ، تاريحي دەرەكتەر جيناپ، شەجىرە جازادى. باتىس پەن شىعىس ەلدەرىنىڭ ادەبيەتىنە كوز جىبەرەدى. پۋشكين مەن تولستويدى، نەكراسوۆتى، ال شىعىستا قوجا حافيز، ناۆاي، ءفيزۋليدى جوعارى باعالاعان ەكەن. پۋشكيننىڭ، نەكراسوۆتىڭ، تولستويدىڭ قىرداعى ناسيحاتشىسى بولىپ، ولاردىڭ شىعارمالارىن اۋدارادى. تولستويدىڭ فيلوسوفياسىنا ەلىكتەپ، كۇشكە قارسى بارماۋ، قاۋىمنان قاشىپ جالعىزدانۋ، ۇمىتىلعان ادام بولۋ جولىنا ءتۇسىپ، كوپ قايشىلىقتارعا ۇرىنادى. وسى جالعىزدانۋى ونىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنداعى قايعىلى جاعدايعا ۇرىندىردى.
شاكەرىم اراب، پارسى، تۇرىك جۇرتىنىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتىمەن تانىسىپ، اعاسى ابايدىڭ تاپسىرۋىمەن ستامبۋلعا، ەگيپەتكە، مەككەگە ساياحات جاسايدى. بۇل ساپاردان ءدىن ءداستۇرى بويىنشا قاجى اتانىپ قايتادى. وسى جولىندا پاريجگە توقتاپ، فرانسيانىڭ ارحيۆىندە، كىتاپحانالارىندا بولادى. ول «قالقامان-مامىر»، «ەڭلىك-كەبەك»، «نارتايلاق - ايسۇلۋ» پوەمالارىن، «ءلايلى-ماجنۇن» داستانىن جازدى، پۋشكيننىڭ «دۋبروۆسكيي»، «بوران» دەگەن اۋدارما داستاندارى، «ءادىل-ماريا» اتتى 1916 جىل وقيعاسىنان العان رومانى، «بايشەشەك باقشاسى»، «قازاق ايناسى» اتتى ولەڭدەر، ەرتەگىلەر جيناعى، «گاليلەي» اتتى اڭگىمەسى، قۇراننان اۋدارىپ، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ۇلگىلەرىن ۋاعىزدايتىن ەڭبەكتەر جازدى. شاكەرىم كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان دە شىعاردى.
ول قاجى بولا تۇرا يسلام ءدىنىنىڭ ەرەجەلەرىنە، ونىڭ قىرداعى وكىلدەرىنىڭ ىسىنە سىني كوزبەن قاراعان. ونىڭ ەل ىشىندەگى بەدەلىن پايدالانعاندار كوپ بولدى، سول ءۇشىن ءدىن وكىلدەرى دە، «الاشوردا» پارتياسى، «الاش» كوميتەتى ءجيى شاقىرىپ وتىرعان. ءتىپتى وتىزىنشى جىلداردا پايدا بولعان باندالار دا قالامگەردىڭ بەدەلىن پايدالانىپ، ونىڭ اتىن جامىلىپ، ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەر جاساعان دەيدى تاريح. شاكەرىم «الاشتان» كەتىپ، شىعارماشىلىعىن حالىقتىق، ينتەرناسيونالدىق باعىتتا وركەندەتەدى. وتىزىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە قازاقستانداعى اسىرا سىلتەۋشىلىك شاكەرىمگە سەنىمسىزدىكپەن قاراتتى، سىرتقا تەپتى، «باي»، «قاجى» دەپ شوشىندى.
ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلىندا ياسنايا پوليانانى تاستاپ، جالعىز قاشقان ۇستازى گراف تولستوي سەكىلدى، شاكەرىم دە 72 جاسىندا ورتادان ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، جالعىز ءوزى شىڭعىستىڭ جونىنا قاشادى، جالعىز قىستاۋدا، كىتاپ جازۋعا وتىرادى، اڭ اۋلايدى. بۇل جاعداي گپۋ ادامدارىنىڭ شاكەرىمنىڭ باندالارمەن بايلانىستا دەگەن كۇدىگىن تۋدىرادى. شالا ساۋاتتى، وڭاشا كەتىپ، كىتاپ جازۋ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋ دەگەندى ۇقپاعان گپۋ قىزمەتكەرى قاراسارتوۆ ودان قاتتى كۇدىكتەنەدى. اقىرى شاكەرىم قۇدايبەردى ۇلى 1931 جىلدىڭ 2 قازانىندا كەرەگەتاس دەگەن جەردە قاراسارتوۆ پەن ونىڭ كومەكشىسى حاليتوۆتىڭ قولىنان قازا تابادى.
سايا مولدايىپ
You Might Also Like
-
بالاباقشالارداعى كادر تاپشىلىعى جالاقىنىڭ تومەندىگىنەن ورىن الىپ وتىر. بۇل تۋرالى بۇگىن ماجىلىستە مەكتەپكە دەيىنگى وقىتۋ قىزمەتىنىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ تاقىرىبىنداعى دوڭگەلەك ۇستەل و...
