سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
تەمىر جانە ونىڭ قوسىلىستارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەمىر جانە ونىڭ قوسىلىستارى [/b]

ماقساتى: 1. تەمىردىڭ پەريودتىق جۇيەدەگى ورنىن، اتوم قۇرلىسىن، تابيعاتتا تارالۋى، فيزيكالىق، حيميالىق قاسيەتتەرى، الىنۋى، قولدانىلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
بىلىمدىلىك: 2. تەمىر جانە ونىڭ قوسىلىستارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن قولدانىلاتىن جەرلەرىن كورسەتۋ.
دامىتۋشىلىق: 3. تەمىر جانە قوسىلىستارى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىلىك: ا) وقۋشىلاردى حيميا تالاپ ەتەتىن ەرەجەلەرگە باۋلي وتىرىپ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باۋلۋ
ءا) ادامگەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تەمىر جانە ونىڭ قۇيمالارى، FeCl3، NaOH، H2SO4، HNO3، ينديكاتور HCl، Fe (OH) 2، Fe(OH) 3، ت. س. س.
تەحنولوگياسى: پروبلەمالىق وقىتۋ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگياسى، دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى ت. س. س.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. تۇگەندەۋ
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ ت. س. س
تەحنولوگيا: سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگياسى، دامىتا وقىتۋ، سىني تۇرعىدان
ساباق بولىمدەرى:
1. وي شاقىرۋ
2. ۇعىنۋ
3. ماعىنانى تانۋ
4. ءبىلىمدى تياناقتاۋ
5. توپتاستىرۋ
1. وي شاقىرۋ. (بۇل بولىمدە وتكەن ساباقتا العان بىلىمدەرىمىزدى قايتالايمىز، ەسكە تۇسىرەمىز، تياناقتايمىز.)
مەنەن سۇراق، سىزدەردەن جىلدام جاۋاپ بولسىن.
سۇراقتار:
1. ءاليۋمينييدىڭ اتوم قۇرلىسى قانداي؟
2. پەريودتىق جۇيەدە اليۋمينيي قاي توپتا، قاي پەريودتا ورنالاسقان؟
3. تابيعاتتا قانداي كۇيدە كەزدەسەدى؟ قوسىلىستارىن اتا.
4. ءاليۋمينييدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى قانداي؟
5. ءاليۋمينييدىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى قانداي؟
6. الىنۋى
7. قولدانىلۋى
ءىى. ۇعىنۋ بولىمىندە جاڭا ساباققا بايلانىستى مىنا كەستەنى پايدالانا وتىرىپ، داپتەرگە بىلەمىن، بىلگىم كەلەدى باعاناسىن تولتىرامىز.

3. جاڭا ساباق.
قارا جەر ادامزاتقا بولعان مەكەن،
قازىنا ءىشى تولعان ءار ءتۇرلى كەن،
ىشىندە ءجۇز مىڭ ءتۇرلى اسىلى بار،
سولاردىڭ ەڭ ارتىعى نەمەنە ەكەن.(تەمىر)
سونىمەن بالالار، بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبى نە تۋرالى دەپ ويلاسىڭدار؟
تەمىر
حيميالىق تاڭباسى - Fە. اتوم قۇرىلىسى +26) 2) 8) 14) 2)
ەلەكتروندىق فورمۋلاسى: 1S2، 2S2، 2P6، 3S2، 3P6، 3d6، 4S2، 4P2
تابيعاتتا تارالۋى جاعىنان ءتورتىنشى ورىندا تۇرادى. جەر قىرتىسىندا ماسسالىق ۇلەسى - 5 پايىز.
تابيعاتتا كەزدەسەتىن مينەرالدى قوسىلىستارى: ماگنەتيت عە3O4، گەماتيت Fe2O3، ليمونيت Fe2O3 nH2O، پيريت FeS2، سيدەريت عەسو3
تازا تەمىر كۇمىستەي اق ءتۇستى، ءيىلىمدى مەتالل، تىعىزدىعى - 7، 87گ/سم3، 15390س بالقيدى، 32000س قاينايدى.
حيميالىق قاسيەتتەرى: جاي زاتتارمەن جانە كۇردەلى زاتتارمەن رەاكسياعا تۇسەدى.
جاي زاتتارمەن. 1. Fe + S = FeS
2. 2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3
3. 3Fe + 2O2 = Fe3O4
كۇردەلى زاتتارمەن: 1. Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu
2. Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
3. 2Fe+ 6H2SO4=Fe2(SO4) 3+3SO2+6H2O
4. Fe + 4HNO3=Fe(NO3) 3+NO2+2H2O
5. 3Fe+4H2O=Fe3O4 + 4H02
تەمىر ەكى قاتار قوسىلىستار تۇزەدى: FeO، Fe(OH) 2، FeSO4
Fe2O3، Fe(OH) 3، Fe2(SO4) 3
تەمىردىڭ وكسيدتەرى دە جانە گيدروكسيدتەرى دە سۋدا ەرىمەيدى. مىسالى، تەمىر (ءىى) سۋلفاتىنىڭ ەرىتىندىسىنە ءسىلتى ەرتىندىسىن قۇيساق، اق ءتۇستى تۇنبا تۇسەدى.
FeSO4 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2Na2SO4
اۋادا اق تۇنبا قوڭىر تارتادى، ويتكەنى Fe2+ يونى Fe3+ نە دەيىن توتىعادى.
4Fe(OH) 2 +O2 + 2H2O = 4Fe(OH) 3
تەمىر (ءىى) گيدروكسيدى قىشقىلدا ەرىپ نەگىزدىك قاسيەت كورسەتەدى
Fe(OH) 2 + 2HCl = FeCl2 + 2H2O
تەمىر (ءىىى) گيدروكسيدى دە تۇزىنىڭ ەرىتىندىسىنە سىلتىمەن اسەر ەتۋ ارقىلى الادى
Fe2(SO4) 3 + NaOH = 2Fe(OH) 3 + 3Na2SO4
تەمىر (ءىىى) گيدروكسيدى قىشقىلدا ەريدى، نەگىزدىك قاسيەت بەرەدى
Fe(OH) 2 + 3HCl = FeCl3 + 3H2O
تەمىر ادام قوعامىمەن بىرگە تۋىپ، بىرگە جاساسىپ، ادام مۇددەسىنە ۇزاق ۋاقىت قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاريحي ەلەمەنت. ول ادامدى العاشقى قۇرال مەن قارۋ – جاراقتان باستاپ، بۇگىنگى عارىش كەڭىستىگىنە كوتەرگەن جاسامپاز مەتالل.
تەمىر – تىرشىلىكتىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى. قاننىڭ قىزىل ءتۇسى بولۋى قۇرامىندا تەمىر بولادى. ول وتتەكتى تاسىمالدايدى. ادامدا 4، 2 گ تەمىر بولادى. تەمىر – اسپان تاسى 1749 جىلى ەنيسەيدەن ءسىبىر ۇستاسى سوم تەمىر كەسەگىن تاپقان. ول تۇڭعىش مەتەوريت دەپ اتالعان.
تەمىردىڭ دارىلىك پرەپاراتتارى، يزوتوپتارى Fe55، Fe52، Fe59، زەرتتەۋ كەزىندە ينديكاتور رەتىندە، قان اۋرۋىن انىقتاۋعا قولدانىلادى.
مەككەدەگى قارا تاس تەمىردەن تۇرادى. ونىڭ اۋادا تىرەۋسىز قالقىپ تۇرۋى – تەمىردىڭ ماگنيتتىك قاسيەتىنە نەگىزدەلگەن. تازا تەمىردەن جاسالعان 89، 7 پايىز، 415 جىلى جاسالىنعان.
تەمىر (ءىى) تۇزدارىنىڭ سۋداعى ەرىتىندىلەرىن ەلەكتروليزدەۋ ارقىلى الۋعا بولادى.
تەمىر مەتالى قازاقستان جەرىندە ەرتەدە ب. ز. دەيىنگى Vءىى عاسىر مەن 204 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرگەن ساقتار مەن ب. ز. دەيىنگى 204 جىلدان ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى 216 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرگەن عۇندار پايدالانعان.
تەمىر زەرگەرلىك جانە كاسىپتىك بۇيىم رەتىندە كەڭ قولدانىلادى. تەمىرگە التىن، كۇمىس، مىس ءتارىزدى مەتالداردى قوسىپ، الۋان ءتۇرلى تاستارمەن بەزەندىرىپ سىرعا، ساقينا، بىلەزىك، جۇزىك، ەر تۇرمان ت. س. س. جاساعان.
تەمىر كەنى قاراعاندى، شىمكەنت، پاۆلودار زاۋىتتارىندا تەمىرتاۋ قازاقستان ماگنيتكاسى، قاشار، ليساكوۆ قالاسىندا وندىرىلەدى.
تەمىر كەنى – بۇل قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى بولىپ تابىلادى.
تەمىر كەنىنىڭ قورى جاعىنان قازاقستان الەمدە سەگىزىنشى، ونى وندىرۋدەن ون ءبىرىنشى ورىن الادى.
ال تمد ەلدەرى اراسىندا رەسەي مەن ۋكراينادان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇر.

ءىۇ. ءبىلىمدى تياناقتاۋ.
ماقساتى: بۇگىنگى ساباقتان العان بىلىمدەرىمىزدى ورتاعا سالۋ، بىلىمدەرىمىزدى تياناقتاۋ،
بۇل ءبولىم دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ءى دەڭگەي
1. تەمىردىڭ حيميالىق تاڭباسى
2. مۇمكىن بولاتىن ۆالەنتتىلىگى
ءىى دەڭگەي
1. تەمىردىڭ ەلەكتروندىق فورمۋلاسى
2. تەمىر قوسىلىستارىن جازۋ
ءىىى دەڭگەي
مىنا اينالىمدى جۇزەگە اسىرىڭىز.
ءى. Fە Cl2 FeCl3 NaOH، t0 Fe2O3
2. حيميالىق قۇرام سوزدەر
ءوزىم تەمىر، ءوزىم شالبار
ەگەر تەرىس قاراي وقىساڭ
بولاتىن ءبىرى – قازبا بايلىقتىڭ
ايتشى مەن سوندا كىممىن؟ (سىم، مىس)

ءۇ. دەڭگەي (وقۋلىقتان)
9 سان ەسەپتەرى
1. تەمىر (ءىىى) سۋلفاتىنىڭ 12 گرامىنا ناتريي گيدروكسيدىنىڭ ارتىق مولشەرىمەن اسەر ەتكەندە الىنعان تۇنبانى قىزدىرىپ، تولىق ايىرعاندا تۇزىلەتىن وكسيدتىڭ ماسساسىن تابىڭدار؟
2. ەسەپتەر مەن جاتتىعۋلار جيناعىنان:
6، 5گرام مىرىش نەشە گرامم قىشقىلمەن ارەكەتتەسەدى؟

ءۇى. توپتاستىرۋ
بۇل بولىمدە ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى قويىلادى.
1. پەريودتىق جۇيەدە تەمىر نەشىنشى توپتا، پەريودتا ورنالاسقان؟
2. اتوم قۇرلىسى قانداي؟
3. جەر قىرتىسىنداعى ماسسالىق ۇلەسى قانداي؟
4. تەمىردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى قانداي؟
5. تەمىردىڭ مينەرالدىق قوسىلىستارىن كەستە ارقىلى ورىنداۋ.
6. تەمىردىڭ قولدانىلۋىن اتا.

باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما:§35
1 دەڭگەي 1 جاتتىعۋ 2 دەڭگەي 4 - 84
3 دەڭگەي 7 - ەسەپ 4 - 101 4 دەڭگەي 8 - ەسەپ 4 - 102

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما