تەڭىز بالدىرلارى
سىنىپ: 7
اشىق ساباقتىڭ تاقىرىبى: «تەڭىز بالدىرلارى». (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: تەڭىز بالدىرلارى تۋرالى تولىق ماعلۇماتتار بەرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تەڭىز بالدىرلارى تاقىرىبىن وتە وتىرىپ، قوڭىر جانە قىزىل بالدىرلار تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا تاقىرىپتى يگەرتە وتىرىپ، تەڭىز بالدىرلارىنىڭ ماڭىزىن ايتا سۋرەتتەرمەن سىزبالار ارقىلى تۇسىندىرە دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، تازالىققا، ۇيىمشىلدىققا، تابيعاتتى قورعاۋعا، ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: جارىس، جازباشا، سۇراق – جاۋاپ، كەستە تولتىرۋ، تەست.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبانۇسقا
ساباقتىڭ بارسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. سۋرەتتەگى عالىمداردى اتا.
2. سۋرەتتەر سويلەيدى. بالدىرلار تۇرلەرىن انىقتا.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ
قوڭىر بالدىرلاردىڭ بارلىعى دا كوپجاسۋشالى، 1 500 - دەي ءتۇرى بار. بيىكتىگى ءبىر ميلليمەتردەن بىرنەشە ونداعان مەترگە دەيىن جەتەلى. ەڭ ىرىلەرىنىڭ تاللومى (دەنەسى) تارامدالىپ تۇرادى. جاسۋشاسى - ءبىر يادرولى، ۆاكۋولدەرى بىرەۋ نەمەسە كوپ بولادى. سىلەمەيلى قابىقشا تەڭىز تولقىنىنىڭ كۇشىنە توتەپ بەرىپ، سۋ قايتقاندا بالدىرلاردى قۇرعاپ كەتۋدەن ساقتايدى. ولاردىڭ ءدان ءتارىزدى حروماتوفورلارى جاسۋشا قابىقشاسىنا جاقىن ورنالاسادى. حروماتوفورلارىندا حلوروفيلل جانە قوڭىر بوياۋلارى (پيگمەنتتەرى) بولادى. بۇل بوياۋ قوڭىر بالدىرلاردا جۇرەتىن فوتوسينتەزگە كۇننىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىن ءتيىمدى پايدالانۋعا كومەكتەسەدى. قوڭىر بالدىرعا لاميناريا، سارگاسسۋم جانە ت. ب. جاتادى.
لاميناريا تەڭىز جاعالاۋىنداعى 5 - 10 شاقىرىم ايماقتى قامتىپ، 20 - 30 مەتر تەرەڭدىكتە وسەدى. لاميناريا سۋ تۇبىندەگى توسەمىككە تامىرعا ۇقساس وسىندىلەرىمەن (ريزويدتارىمەن) بەكىنىپ وسەدى. ودان ۇزىندىعى 3 - 4 مەتردەي جالپاق تاسپا ءتارىزدى وسىندىلەرى جەتىلەدى.
سارگاسسۋم بالدىرىنا زەر سالا قاراساڭدار، جيدەككە ۇقساس دومالاق وسىندىلەرى بار. ولار ءىشى اۋاعا تولى كوپىرشىكتەر. بالدىرلار سولاردىڭ جاردەمىمەن سۋدا ءجۇزۋىن تەزدەتەدى، ءسويتىپ باسقا جەرلەرگە تەز تارالا الادى. سارگاسسۋمدى «تەڭىز ءجۇزىمى» دەپ تە اتايدى.
تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇبىندە (270 م) كوپجاسۋشالى قىزىل بالدىرلار وسەدى. تاللومى (دەنەسى) - تاسپا، تاقتايلا، ءجىپ ءتارىزدى، كەيدە جىپتەرى تارامدالعان. قوڭىر بالدىرلار سياقتى اسا ءىرى بولمايدى. ولاردىڭ جاسۋشالارىنداعى ءدان ءتارىزدى حروماتوفورلارىندا حلوروفيلدەن باسقا قىزىل - كوك پيگمەنتتەرى بولادى. سوندىقتان بۇل بالدىرلار ءتۇسىنىڭ قىزىپ، قىزعىلت جانە سارى، كوك - جاسىل بولۋى دا مۇمكىن.
ءوسىمدى، جىنىسسىز، جىنىستى جولدارمەن كوبەيەدى. ءوسىمدى كوبەيگەندە ءبولىنىپ قالعان بولىكتەرىنەن جاڭا داراق تۇزىلمەي، جەتىلت، ءبولىنىپ، وسەدى. جىنىسسىز كوبەيگەندە تۇزىلەتىن سپورالارىنىڭ تالشىعى بولمايدى. سۋدىڭ اعىنىمەن قوزعالادى.
IV. ساباقتى بەكىتۋ.
1. دۇرىس پا، الدە بۇرىس پا؟
2. «عاجايىپ وندىق»
3. بينگو.
V. قورىتىندىلاۋ.
تەست تاپسىرمالارى
1. سپيروگيرا قانداي جولمەن كوبەيمەيدى؟
ا) جىنىستى
ب) جىنىسسىز
ۆ) ءوسىمدى
2. قوڭىر بالدىرلار قايدا تىرشىلىك ەتەدى؟
ا) وزەندەردە
ب) كولدەردە
ۆ) تەڭىزدەردە
3. لاميناريا سۋ تۇبىنە قانداي مۇشەسى ارقىلى بەكيدى؟
ا) تامىرى
ب) سپورا
ۆ) ريزويدتەر
4. 1 گراممم قارا توپىراقتا قانشا بالدىر بولادى؟
ا) 5 000 ب) 7 000 ۆ) 3 000
5. قاعاز وندىرىسىندە پايدالانىلاتىن بالدىر؟
ا) پورفيرا
ب) كلادافورا
ۆ) لاميناريا
6. قوڭىر بالدارلارعا قايسىسى جاتادى؟
ا) ۋلوتريكس
ب) سپيروگيرا
ۆ) لاميناريا
7. سپورونگييلەردەن نە پايدا بولادى؟
ا) تامىر
ب) زووسپورا
ۆ) سپورا
VI. ۇيگە تاپسىرما: §16. «تەڭىز بالدىرلارىنىڭ تۇرلەرى» تۋرالى قوسىمشا ماتەريالدار جيناقتاۋ نەمەسە كىتاپشا جاساۋ.
VIءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ
اشىق ساباقتىڭ تاقىرىبى: «تەڭىز بالدىرلارى». (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: تەڭىز بالدىرلارى تۋرالى تولىق ماعلۇماتتار بەرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تەڭىز بالدىرلارى تاقىرىبىن وتە وتىرىپ، قوڭىر جانە قىزىل بالدىرلار تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا تاقىرىپتى يگەرتە وتىرىپ، تەڭىز بالدىرلارىنىڭ ماڭىزىن ايتا سۋرەتتەرمەن سىزبالار ارقىلى تۇسىندىرە دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، تازالىققا، ۇيىمشىلدىققا، تابيعاتتى قورعاۋعا، ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: جارىس، جازباشا، سۇراق – جاۋاپ، كەستە تولتىرۋ، تەست.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبانۇسقا
ساباقتىڭ بارسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. سۋرەتتەگى عالىمداردى اتا.
2. سۋرەتتەر سويلەيدى. بالدىرلار تۇرلەرىن انىقتا.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ
قوڭىر بالدىرلاردىڭ بارلىعى دا كوپجاسۋشالى، 1 500 - دەي ءتۇرى بار. بيىكتىگى ءبىر ميلليمەتردەن بىرنەشە ونداعان مەترگە دەيىن جەتەلى. ەڭ ىرىلەرىنىڭ تاللومى (دەنەسى) تارامدالىپ تۇرادى. جاسۋشاسى - ءبىر يادرولى، ۆاكۋولدەرى بىرەۋ نەمەسە كوپ بولادى. سىلەمەيلى قابىقشا تەڭىز تولقىنىنىڭ كۇشىنە توتەپ بەرىپ، سۋ قايتقاندا بالدىرلاردى قۇرعاپ كەتۋدەن ساقتايدى. ولاردىڭ ءدان ءتارىزدى حروماتوفورلارى جاسۋشا قابىقشاسىنا جاقىن ورنالاسادى. حروماتوفورلارىندا حلوروفيلل جانە قوڭىر بوياۋلارى (پيگمەنتتەرى) بولادى. بۇل بوياۋ قوڭىر بالدىرلاردا جۇرەتىن فوتوسينتەزگە كۇننىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىن ءتيىمدى پايدالانۋعا كومەكتەسەدى. قوڭىر بالدىرعا لاميناريا، سارگاسسۋم جانە ت. ب. جاتادى.
لاميناريا تەڭىز جاعالاۋىنداعى 5 - 10 شاقىرىم ايماقتى قامتىپ، 20 - 30 مەتر تەرەڭدىكتە وسەدى. لاميناريا سۋ تۇبىندەگى توسەمىككە تامىرعا ۇقساس وسىندىلەرىمەن (ريزويدتارىمەن) بەكىنىپ وسەدى. ودان ۇزىندىعى 3 - 4 مەتردەي جالپاق تاسپا ءتارىزدى وسىندىلەرى جەتىلەدى.
سارگاسسۋم بالدىرىنا زەر سالا قاراساڭدار، جيدەككە ۇقساس دومالاق وسىندىلەرى بار. ولار ءىشى اۋاعا تولى كوپىرشىكتەر. بالدىرلار سولاردىڭ جاردەمىمەن سۋدا ءجۇزۋىن تەزدەتەدى، ءسويتىپ باسقا جەرلەرگە تەز تارالا الادى. سارگاسسۋمدى «تەڭىز ءجۇزىمى» دەپ تە اتايدى.
تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇبىندە (270 م) كوپجاسۋشالى قىزىل بالدىرلار وسەدى. تاللومى (دەنەسى) - تاسپا، تاقتايلا، ءجىپ ءتارىزدى، كەيدە جىپتەرى تارامدالعان. قوڭىر بالدىرلار سياقتى اسا ءىرى بولمايدى. ولاردىڭ جاسۋشالارىنداعى ءدان ءتارىزدى حروماتوفورلارىندا حلوروفيلدەن باسقا قىزىل - كوك پيگمەنتتەرى بولادى. سوندىقتان بۇل بالدىرلار ءتۇسىنىڭ قىزىپ، قىزعىلت جانە سارى، كوك - جاسىل بولۋى دا مۇمكىن.
ءوسىمدى، جىنىسسىز، جىنىستى جولدارمەن كوبەيەدى. ءوسىمدى كوبەيگەندە ءبولىنىپ قالعان بولىكتەرىنەن جاڭا داراق تۇزىلمەي، جەتىلت، ءبولىنىپ، وسەدى. جىنىسسىز كوبەيگەندە تۇزىلەتىن سپورالارىنىڭ تالشىعى بولمايدى. سۋدىڭ اعىنىمەن قوزعالادى.
IV. ساباقتى بەكىتۋ.
1. دۇرىس پا، الدە بۇرىس پا؟
2. «عاجايىپ وندىق»
3. بينگو.
V. قورىتىندىلاۋ.
تەست تاپسىرمالارى
1. سپيروگيرا قانداي جولمەن كوبەيمەيدى؟
ا) جىنىستى
ب) جىنىسسىز
ۆ) ءوسىمدى
2. قوڭىر بالدىرلار قايدا تىرشىلىك ەتەدى؟
ا) وزەندەردە
ب) كولدەردە
ۆ) تەڭىزدەردە
3. لاميناريا سۋ تۇبىنە قانداي مۇشەسى ارقىلى بەكيدى؟
ا) تامىرى
ب) سپورا
ۆ) ريزويدتەر
4. 1 گراممم قارا توپىراقتا قانشا بالدىر بولادى؟
ا) 5 000 ب) 7 000 ۆ) 3 000
5. قاعاز وندىرىسىندە پايدالانىلاتىن بالدىر؟
ا) پورفيرا
ب) كلادافورا
ۆ) لاميناريا
6. قوڭىر بالدارلارعا قايسىسى جاتادى؟
ا) ۋلوتريكس
ب) سپيروگيرا
ۆ) لاميناريا
7. سپورونگييلەردەن نە پايدا بولادى؟
ا) تامىر
ب) زووسپورا
ۆ) سپورا
VI. ۇيگە تاپسىرما: §16. «تەڭىز بالدىرلارىنىڭ تۇرلەرى» تۋرالى قوسىمشا ماتەريالدار جيناقتاۋ نەمەسە كىتاپشا جاساۋ.
VIءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وسىمدىكتىڭ تىنىس الۋى جانە اۋامەن قورەكتەنۋى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
تاقىرىبى: جىبەك جولى - ساۋدا جولى، دوستىق جولى، عىلىم جولى (پرەزەنتاسياسىمەن)
