InfoHub Logo

— اجاركۇلدىڭ ايتقانى كەلدى. بارىپ قولىن الىپ قايت. وقۋعا ءتۇستىڭ، پولات تۇسە الماي قالدى. «سەنىڭ بالاڭ تۇسەدى، التىنايدىڭ بالاسى تۇسە المايدى» دەپ ەدى، مەن اشىق اۋىز بايقاماي پولاتتىڭ شەشەسىنە ايتىپ قويىپپىن. ايتقانداي، پولات ءبىرىنشى ىعزامنان-اق قۇلاپ كەلدى. ەندى شەشەسى بارىپ، اجاركۇلدى جۇلاتىن شىعار. اجاركۇلدىڭ اۋزى دۋالى عوي، — دەدى اپام اينالاسىنا راقاتتانا قاراپ. — ەندى سەنى اسكەرگە دە المايدى عوي؟

— المايدى. سول جەردە وقىتادى. لەيتەنانت بولىپ شىعامىز.

— پولات سۇندەتكە وتىرعاندا «مەن نەگە وتىرمايمىن» دەپ جىلاپ ەدىڭ. «سەنى بەس جاسىڭدا پەرىشتە كەسىپ كەتكەن، سەن ودان بۇرىن وتىرعانسىڭ» دەپ ارەڭ قويدىرعانىم ەسىڭدە مە؟ سارتقوجانىڭ باكىسىنەن دە، اسكەردەن دە قۇتىلدىڭ. قۇدايدىڭ قاراسقانى دا. بار، اجاركۇلدىڭ قولىن الىپ قايت، — دەپ اپام اينالاسىنا ودان سايىن راقاتتانا قارادى.

— سوندا بەس جىل وقيسىڭ عوي؟ — دەدى اكەم تاقۋا كەيپىمەن سوزگە ارالاسىپ.

— ءيا، بەس جىل.

— اگرونومدىق قوي.

— ءيا، اگرونوم.

— ءبىتىرىپ كەپ، گلاۋنىي اگرونوم بوپ، قىپشاقتاردىڭ قىزىن ۇرىپ، كەتكەن ەسەمىزدى الىپ بەرشى، — دەپ رۋلىق اراجىكتى اراعا سالا سويلەدى.

— ءاي، نە بولسا سونى ايتپاي تىنىش وتىرشى، — دەپ اپام تيىپ تاستادى. سوسىن: — اكەڭ دە قۋانىپ ءجۇر، — دەپ ونىڭ دا كوڭىلىن قالدىرماي ىلەستىرە كەتتى.

ورنىمنان تۇرىپ، تۋرا جولعا ءتۇستىم. اجاركۇل اپا اۋىلدىڭ شەت جاعىندا تۇرادى، بىزگە تۋىستىق جاقىندىعى جوق شەتقاقپاي كوپ اۋىلداستىڭ ءبىرى. كۇيەۋى سوعىستا ولگەن. ءوزى ءۇش نەكەلى بولىپتى، ءۇشىنشى كۇيەۋىنەن قارا قاعاز كەلگەننەن كەيىن جينالىس جاساپ، بەتالدى كەيىگەن بريگادقا: «قاراعىم، مەن ءۇش بايعا تيگەن قاتىنمىن، ەشتەڭەدەن قورىقپايمىن، بايقاپ سويلە، قولىمنان كەلگەنىن ىستەيمىن، كەلمەگەنىن ىستەي المايمىن»، — دەپ اۋزىن جاپتىرىپتى. بۇنىڭ ءبارىن اپام ايتتى، اكەم سوزگە جوق، ىشكەن اسىنا قاناعات ەتىپ وتىرار تاقۋا ادام.

بالا كۇنىمدە، سيىرعا ءشوپ سالىپ جاتقانىمدا، ايىرمەن كوتەرگەن ءبىر باۋ پىشەننىڭ قىلتاناعى جەلكەممەن ۇشىپ كەپ كوزىمە ءتۇسىپ، وڭ كوزىمدى اشا الماي قالدىم. سۋىرىپ تارتىپ، جانىم شىعىپ بارادى. اپام قولىمنان ۇستاپ، دەدەكتەتىپ اجاركۇلدىڭ ۇيىنە اكەلدى.

— ءوي، كوككوز، شالا قازاق، — دەپ الدىنا الىپ، اينالىپ-تولعانىپ وتىردى دا، ەڭكەيىپ، قىزىل ءتىلىنىڭ ۇشىن تيگىزىپ قالعاندا سۇپ-سۋىق بىردەڭە كوزىمدى ارالاپ كەتتى. ءبىر كەزدە ءتىلىنىڭ ۇشىن كوز قۇيىرشىعىما تامان اكەلىپ جۇتىنىپ قالعاندا، كوزىم شايداي اشىلدى. بورتپەشەكتەي قيقىمدى ءتىل ۇشىنان سيپاپ الىپ، ساۋساق ۇشىنا ءىلىپ تۇرىپ، اپاما زەكي سويلەدى:

— قارشاداي بالانى جۇمساماساڭدار بولماي ما؟ كوپتىڭ ءبىرى ەمەس، ءوزى جالعىز. بايىڭ ءداسىبىسىن ءتىزىپ، ەنەگىن ۋقالاعاننان باسقا نە بىتىرەدى. تۇر، كوككوز، — دەپ قۇيرىعىمنان سيپاپ جىبەردى.

شەشەمدە ءۇن جوق، سويتسە اجاركۇلگە ەشكىم دە جاۋاپ قايتارمايدى ەكەن. سوسىن ماعان قاراپ:

— وسى، كوككوز، كىشكەنتايلارعا تىكە قاراماسىن. كورگەن جەردە بالاعا تۇكىرىپ ءجۇرسىن. تۇقىمدارىڭدا بار عوي، تورەسىڭدەر عوي، — دەدى.

شەشەم باسىن يزەپ، اۋداندىق گازەتكە وراپ اكەلگەن شۇبەرەگى مەن ءبىر اشىمقا ءشايىن ۇسىنىپ ەدى، قولىن سوزبادى. قاسىنا قويا ساپ، قايتۋعا اسىقتى. كوزىم ءشايداي اشىلىپ، بورپىلداق توپىراقتى بورپ-بورپ باسىپ، اپامنىڭ الدىنا ءتۇسىپ اپ ۇيگە قاراي جۇگىردىم.

ەندى وسى ۇيگە ەكىنشى رەت كەلە جاتىرمىن. بۇل كىسى شەشەممەن قاتارلاس، قولىندا جالعىز قىزى بار. مەنىمەن سىنىپتاس، تىكباقايلاۋ، ەر بالدارمەن كوپ ۇرسىسادى. بالدار دا قاراپ جۇرمەيدى، ارا-تۇرا دەنەسىنە قول جۇگىرتكەندە دوپ-دومالاق الەۋەتتى قىز بىلەگىن سەرمەپ، سالىپ-سالىپ جىبەرەدى. اتى باعلانكۇل. ەرتە تۋعان باعلانداي توپ-تولىق، بەتى دوپ-دوڭگەلەك، باسىنان قىزىل تاقياسىن تاستامايدى. «ونىسى نەسى؟» دەسەم، «اجاركۇلدىڭ ىستەپ جۇرگەنى عوي» دەيدى اپام. توبەسىنەن قاقيعان قوڭىر ۇكىسى تۇسپەيدى. «نەگە ۇكى تاعادى؟» دەسەم، «كوز تيمەسىن دەيدى دە، اجاركۇلدىڭ قىزىنىڭ قاي جەرىنە كوز تيەدى ەكەن» دەپ تاعى دا قوسىپ قويدى. «قىزىڭ دا وزىڭە تارتقان سۇلۋ عوي» دەپ كەكەتكەن قۇرداس ەركەككە: «سۇلۋ بولسىن، سىزىق بولسىن، بايعا ءتيىپ، بالا تۋسا بولدى دا. مەنىڭ قىزىم سەندەيلەردىڭ بالاسىنا پىسقىرمايدى. سوعىس كەزىندە كوردىك قوي كىم ەكەنىڭدى، مەكيەننەن قاشقان قىت-قىتتاعان قورازسىڭ، سوعىس سەن سياقتىلاردىڭ كوتىن اشتى» دەگەندە، اناۋ سوزگە كەلمەي تۇرا ايداپتى.

سوعىس دەيدى، سوعىس كەزىندە ءبىزدىڭ اۋىلداعى كۇرىشتىككە سۋ الار ءداۋ ارنانى كىلەڭ ايەل قازىپتى. سوندا اجاركۇل ءبىر كەلىنشەككە «سەنىڭ بايىڭنان قارا قاعاز كەلەدى» دەسە، ۇزاماي جامانات قاعاز كەلىپ، «سەنىڭ نيەتىڭنەن بولدى، بايعا جارىماعان بەيباق» دەپ، قارا جامىلعان قاتىن كوڭىل ايتىپ كەلگەن اجاركۇلدىڭ بەتىن تىرناپ جىبەرىپتى. اشىنعان ايەل نە ىستەمەيدى. سونان كەيىن اجاركۇل ءتىلىن تىستەپ، نە دە بولسا ىشىنە ءتۇيىپ، ەكى بۇكتەتىلىپ جۇرەتىن بولىپتى. «كەتپەن شاپقاندا ىڭىلداپ ءان سالىپ شاباتىن، بۇل ءوزى «ر»-دى «ل» دەيتىن ساقاۋ عوي، «قالاعىم-اۋ» دەپ ءان شىرقاعاندا «ءۇش بايعا تيگەن اجاركۇل تاعى بىرەۋدى قۇرتقالى ءجۇر عوي» دەپ ايەلدەر مازاق قىلاتىن. دەسەك تە، ءبارىمىز سوعان جالتاقتاپ، اۋزىنان ءسوز كۇتەتىنبىز. اجاركۇلدىڭ مىسى باسىپ تۇراتىن». شەشەمنىڭ قاتار-قۇربىلارىنا، كەيبىر ءسوز تىڭدايتىن كەلىندەرىنە سىر عىپ ايتاتىن اڭگىمەسى قۇلاعىمدا ىزىڭداپ كەلەدى. كوشەگە تاس توسەلىپتى، ءبىراق بەتى اسفالتپەن جابىلماپتى. ءسۇپ-سۇيىر ءتۋفليىمنىڭ تۇمسىعىنا تيگەن ۇساق تاستار جان-جاققا ۇشىپ جاتىر. بۇل — قايتا قۇرۋدىڭ ءبىزدىڭ اۋىلعا جەتكەن كورىنىسى. ادامدار دا ءبىرتۇرلى، سويلەپ تۇرىپ، بىر-بىرىنە سەنبەيدى. كۇرىش ەگەتىن جەردى بيلىگى بارلار جەكەمەنشىك قىپ ءبولىپ الىپ، جۇرت نە ىستەرىن بىلمەي ساندالىپ ءجۇر.

اپامنىڭ داۋسى تاعى دا قۇمىعىپ، قۇلاعىما ەستىلدى.

— اناۋ سەيتىمحان ۇستانىڭ بالاسىنان قارا قاعاز كەلگەندە، كىلەڭ قاتىن كوڭىل ايتىپ ۇيىنە باردىق. «شاڭىراعىمنان ءتىرى شىعىپ ەڭ، ءولدى دەۋگە قالاي سەنەم» — دەپ كەلىنى اڭىراعاندا، كىسى اياعى باسىلعان سوڭ اجاركۇل وڭاشا الىپ شىعىپ، «ءاي، قاتىن، بوسقا باقىرا بەرمە، بايىڭ ءتىرى» دەپتى دە، «تىسىڭنەن شىعارما، مەن ايتتى دەمە» دەپ كەتىپ قالىپتى. سوعىس بىتكەسىن ەكى جىلدان كەيىن ۇستانىڭ بالاسى شاپكەسى قيسايىپ كەلىپ تۇر دەيدى. تۇتقىندا بولىپتى، ءبىر باي نەمىس سۇراپ الىپ، شوشقاسىن باقتىرىپتى. «جاعدايىم جامان بولعان جوق، اپتا سايىن ءبىر تورايدى ءۇيىتىپ جەيمىن» دەيدى، جۇگەرمەك» دەپ جەڭگەلەرى كەلەكە عىپ وتىراتىن. كەيىن سول نەمىس تىلىنەن ساباق بەرىپ كۇن كورىپتى.

اجاركۇلدىڭ سوڭىنا دا «ءۇش ءارىپ» ءتۇسىپتى. قازاق تىنىش جۇرە مە، بىرەۋلەر كورسەتكەن عوي، اۋزىنا كەلگەندى كوكىپ ءجۇر دەپ. «ەندىگارى اۋزىمدى اشپايمىن، تىنىش جۇرەمىن» دەپ، قول قويۋ بىلمەسەم دە، قاعازدىڭ شەتىنە قاقيتىپ ءبىر تاياق سىزىپ بەرىپ كەتتىم» دەپ شەشەمە سىر عىپ ايتىپتى. سوندا ۇكىمەتتىڭ كەتپەن شاۋىپ جۇرگەن ايەلدەردىڭ اراسىنان دا ءحاۋىپتى ەلەمەنت ىزدەگەنى عوي.

كەڭسەنىڭ الدىنا جەتتىم. قوس قاباتتى كەڭسە ءۇيى اۋىلعا كورىك بەرىپ تۇر. قارسى الدىندا تاپالداۋ كلۋب. ءبىراق، وسى ماڭداعى جايقالىپ تۇرعان قارا اعاشتار كەسىلىپ، تەك تۇبىرتەگى قالىپتى. ورنىنا شەتەلدەن اكەلگەن اعاشتىڭ ۇزاق جاسايتىن باسقا سورتىن ەكپەكشى ەكەن. كەڭسە الدىندا وسى اۋىلدىڭ اتىن جەر جۇزىنە جايعان داڭقتى ديقان اتانىڭ سۋرەتى ءىلۋلى تۇرۋشى ەدى، ول دا جوق. جاڭا كەلگەن باستىق: «بۇل كەمەلدەنگەن ءسوسياليزمنىڭ وكىلى، ءقازىر قايتا قۇرۋ، ورنىنا گورباچيەۆتىڭ سۋرەتىن ىلەمىز» دەپ الدىرتىپ تاستاپتى. «مىناۋ اسىرا سىلتەۋدىڭ كوكەسى عوي، ءبىز سونىڭ تاجىريبەسىمەن كۇرىش ەگىپ جۇرگەن جوقپىز با، اۋىل بولسا سونىڭ اتىندا» دەگەن ءبىر داڭعايىر ديقانعا: «ەكسەڭ ەك، ەكپەسەڭ تابانىڭدى جالتىرات، سەنسىز دە ەگەتىندەر تابىلادى» دەپ جەر بەرمەي قويىپتى. بۇل نە، قايتا قۇرۋ دەگەن وسىنداي بولا ما ەكەن؟ وقۋدى ءبىتىرىپ، اگرونوم بوپ اۋىلعا كەلسەم، وسىندايلاردىڭ ءبارىن ورنىنا قويام. ديقان اتانىڭ سۋرەتىن دە قايتا ىلگىزەم، جەرگە قولى جەتە الماي جۇرگەن كانىگى كۇرىششىلەردى دە قارىق قىلام.

اجاركۇل اپانىڭ ءۇيىنىڭ توبەسى كورىندى. تاپالداۋ سوعىلعان، شيپرمەن جابىلعان كونەتوزداۋ تام. ەڭ ءبىرىنشى تيگەن كۇيەۋى سالدىرىپ كەتكەن ءۇي دەيدى، قالعان ەكەۋى كۇشىك كۇيەۋ بوپ قولىندا تۇرىپتى. جۇرەگىم ءبىرتۇرلى دۇرسىلدەي باستادى. ءبىر نارسە سۇراي قالسا، نە دەيمىن. ەلدەن ەستىگەن ءبىر ءسوزىم بار ەدى، سونى سۇراسام با ەكەن. ءبىر سوزبەن شوتىما قوندىرسا قايتەم. «شەشەڭ سۇرا دەپ جىبەردى مە؟» دەسە، نە دەيمىن. ول — اۋىل ادامدارىنىڭ گۋ-گۋ ءسوزى، قارابايىر تىرشىلىكتەن قاجىعان قازاقتىڭ قارا اڭگىمەسى. اجاركۇلدىڭ قىزى — مەنىڭ سىنىپتاسىم باعلانكۇل تەلەبەزەردى قوسىپ قالسا، گورباچيەۆ شەكەسى جىلتىراپ، اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي سويلەپ تۇر ەكەن. «مىناۋ، قالدى شەكە، ەلدى تاراتۋعا كەلگەن سۋجۇقپاس قوي. كورمەگەنىم سەن بولسىن. ءوشىر!» دەپ، كوگىلدىر ەكراندى قارا شۇبەرەكپەن قىمتاپ قويىپتى. وسىنى سۇراسام با ەكەن. جىگىت باسىممەن ءسوز ەستىپ قالسام، ول دا ۇيات.

قيسايىپ، شەگەسى بوساپ، سالبىراپ تۇرعان شارباق قورانىڭ ەسىگىن اشتىم. توبە شيپرى قار مەن جاڭبىردان ابدەن جۇقارىپ، دۋالىنىڭ اگى كومەسكى تارتقان ەسكى ۇيگە بەتتەي بەرگەنىمدە اجاركۇل اپا ەسىك الدىنا شىقتى دا، مەنى كورىپ سەلت تۇرىپ قالدى. جىمىق كوزدەرى سىعىرايا كۇلىمسىرەپ، ءتامپىش تاناۋى قۋسىرىلا قارادى. سىناپ-مىنەپ تۇرعان دا جايى بار.

— ءوي، كوككوز، قايدان جۇرسىڭ-ەي، — دەدى سۇراۋ سالىپ. — وقۋعا ءتۇستىڭ عوي.

— ءتۇستىم. قولىڭىزدى الىپ كەتەيىن دەپ...

— كەشە، اناۋ كورشىلەرىڭ التىناي كەپ، ون ەكى مۇشەمدى تۇگەل اتاپ تۇرىپ، قارعاپ كەتتى. ماعان قارعىس وتسە الدەقاشان ءولىپ قالار ەدىم. شەشەڭنىڭ دە اۋزى جەڭىل.

وسى كەزدە سىنىپتاسىم باعلانگۇل ۇيدەن شىعا كەلدى. باسىندا باياعى قىزىل تاقيا، توبەسىندە انتەننا سەكىلدى تىپ-تىك ۇكى. بويجەتىپ قالعان قىزعا دوڭگەلەك قىزىل تاقيا مەن ۇكى سونداي جاراسىپ تۇر.

— كلاستاسىڭا ءشاي قوي، — دەدى اجاركۇل اپا.

باعلانكۇل ەسىك الدىنداعى تاپال كەرەۋەتكە كورپەشە توسەپ، جاستىق تاستادى. ساماۋىرعا شوق سالدى.

— تورگە شىق، ەركەكسىڭ عوي، — دەدى اپا. قىسىق كوزىن سىعىرايتىپ، سىناي قاراپ وتىر.

— كلاستاسىڭدى بايگەقۇمداعى سپتۋ-دىڭ ماشىنكە باساتىن وقۋىنا بەرەيىن دەپ وتىرمىن. سەن اگرونوم بوپ كەلگەندە قاعازدارىڭدى ءوزى باسادى، — دەدى ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ.

— باعلانكۇل ساباققا جاقسى، اسىرەسە، ەسەپكە جۇيرىك، قاي وقۋ بولسا دا ءتۇسىپ كەتەدى عوي.

— ءوز ەسەبىن بىلسە بولدى دا. ءۇش بايعا تيگەن مەن دە ەسەبىمنەن جاڭىلعان جوقپىن، — دەپ قىرىن قاراعاندا الگى كۇلكىنىڭ ءىزى وڭ-جۇزىنەن سىتىلىپ كەتتى. — شەشەڭ قالاي؟ جالعىز بالا دەپ اتىڭدى تىلەۋ قويىپ ەدى، قۇداي تىلەۋىڭدى بەرسىن. اكەڭ امان بولسىن، ايتەۋىر سەنى تۋعىزۋ قولىنان كەلدى، وعان دا شۇكىر، — دەپ ەركەك جىنىستىلارعا دەگەن ءبىر تىلەۋ مەن ءبىر ىزا ىزديىپ اۋزىنان شىقتى.

شەشەمدەي ادامنىڭ بەتىنە قاراپ مەن دە كۇلىپ جىبەردىم.

— الماتىڭ قالاي، وندا دا قايتا قۇرۋ ما؟ ءبىزدىڭ اۋىل قايتا قۇرىلىپ ءبىتتى. ءبارى بۇزىلدى، ءبارى ساتىلدى، اناۋ ءدان ساقتايتىن سكلادتى ساتقاسىن نە سۇرايسىڭ. استىق بولا قالسا، كوتتەرىڭە تىعىپ ساقتار ما ەكەن. كولحوز دەگەن اتىن دا قۇرتىپتى. سەن ۇلكەن جەردەن كەلدىڭ عوي، بۇل نە ءوزى؟ — تاعى دا جۇزىنە جىمىسقى كۇلكى ءۇيىرىلدى. — ايتىس بولادى دەگەسىن انەۋكۇنى شيەلىگە بارسام، ايتىس ەمەس، اقشاعا ساتىلعان وڭكەي جارامساق. «قايتا قۇرۋ دەگەنىم، قايتا قۇرۋ، اتىمدى قايتا ەرتتەپ، قايتا ءمىنۋ» دەيدى دومبىرانى ەنەگىنىڭ ۇستىنە قويىپ اپ. قايتا قۇرۋدى جىرلاعان تۇرلەرى عوي. نارتايلار دومبىرانى بيىك ۇستاۋشى ەدى، قور بولعان ءسوز بەن قايران دومبىرا دەپ، كەتىپ قالدىم. ۇلكەن جەردەن كەلدىڭ، قالاداعىلار دا وسىلاي ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ءجۇر مە؟

— قايدام، اپا، وقۋعا جاڭا ءتۇسىپ جاتىرمىن عوي، — دەپ تومەن قارادىم.

— وسى، ءبىزدىڭ قازاققا اينالىساتىن ەشتەڭە قالمادى-اۋ دەيمىن. — اپا ءسوزىن ايتىپ بولعاندا ساماۋىر سەلك-سەلك ەتىپ قايناپ، توبەسىنە كيگىزگەن كەرنەيدەن شىققان قويۋ ءتۇتىن سەيىلە باستادى.

داستارحان جايىلىپ، باعلانكۇلدىڭ قولىنان ءشاي ءىشىپ وتىرمىن. ەندى بايقادىم، كەۋدەسى مەن بوكسەسى بۇلتيىپ، ناعىز قىز قالپىنا ەنىپتى.

— ءبىزدىڭ كلاستان الماتىعا وقۋعا تۇسكەن سەن عانا. قايتا قۇرۋدىڭ كەزىندە... — دەدى كەسە ۇسىنىپ.

— بۇنىڭ وققاعارى بار عوي. قىزىم، قايتا قۇرۋ دەگەن بالەنى ەندى اۋزىڭنان شىعارۋشى بولما. قاراشى، زاكۇنشىل بوپ قالعانىن، — دەپ قىزىنا قاراعاندا ول سەلك-سەلك ەتىپ كۇلدى، توبەسىندەگى تىپ-تىك ۇكىسى دە قوسا سەلكىلدەدى. ول شەشەسىنىڭ سوزىنە كۇلسە، مەن باعلانكۇلدىڭ بىتىمىنە راقاتتانا كوز سالدىم.

— وسى، اجاركۇل اپا، تەلەبەزەردەن گورباچيەۆتى كورگەندە «مىناۋ، قالدى شەكە، ەلدى تاراتۋعا كەلگەن سۋجۇقپاس قوي» دەپ ءوشىرىپ تاستاعانىڭىز راس پا؟ — دەدىم كومەيىمە كەلگەن ءسوزدى ىرىكپەي.

— مەنى وتىرىك ايتتى دەپ ەستىپ پە ەڭ.

توسىلىپ قالدىم. قاراشى، بۇلدىرگەنىمدى. بولارى بولدى عوي دەپ تاعى دا سۇرادىم.

— ءوزىمىز تۋرالى نە دەيسىز؟

— ونى كەيىن ەستيسىڭ.

اجاركۇل اپا قايتپادى. قاراشى، نە ايتسا دا يمەنبەي، ەركىن بەرمەي، كەڭ دالادا ءبىر ءوزى وتىرعانداي كوسىلىپ وتىرىسىن. ءومىرى ەشكىمنەن ىقپاعان ءتىلى اششى ايەل ماعان ءتۇسىن سۋىتا قارادى. ءبىر نارسە بىلگىم كەپ ىشتەي ىنتىعىپ وتىرعانىمدى سەزىپ وتىر، ءبىراق كوڭىلىندە كۇدىگى بار.

— ەكەۋىڭ ءشاي ءىشىپ وتىرا بەرىڭدەر. مىناۋ ناسىبايشى ءاجىمۇرات قۇران وقىتىپ جاتىر ەكەن، سوعان كىرىپ شىعايىن، — دەپ جىلجىپ بارىپ ورنىنان تۇردى دا: — ءاي، تىلەۋ، كەلىپ تۇر، كلاستاسىڭ باعلانكۇلدى ۇمىتىپ كەتپە. سەنىڭ شەشەڭ ەكەۋمىز ءبىر جىل ەمەس، ءبىر كۇندە تۋعانبىز سەندەردى. ەكەۋىڭ تۇيدەي جاستىسىڭدار. بۇنى شەشەڭ ايتقان جوق شىعار، وسەك ايتقاننان باسقا نە بىلەدى و قاتىن، — دەپ تەز-تەز سويلەپ كەتە بەردى.

مەن سىنىپتاسىممەن جالعىز قالعانىما ايدارىمنان جەل ەستى. جاستىققا جانتايىپ، ءشانيىپ جاتتىم. كەسە ۇستاعاندا ساۋساعىنا ساۋساعىم ءتيىپ كەتىپ ەدى، ۇلكەن جەرگە وقۋعا ءتۇسىپ كەلدىم دەگەندەي ءوزىمدى بيىك ۇستاپ، سەزىمىمدى سەزدىرمەدىم، ول بولسا ءدىر ەتىپ، كەسەنى ءتۇسىرىپ الا جازدادى. وسىنى بايقاپ قالدىم. كلاستاعىلاردىڭ قايسىسى قانداي، كىم قورقاق، كىم باتىر ەدى، كىم كىممەن حات جازىسىپ، ۇستالىپ قالعانىن ايتىپ، ءبوسىپ وتىرعاندا اجاركۇل اپانىڭ توبەسى كورىندى. ورنىمنان ۇشىپ تۇردىم.

— جاقسى، اپا، قولىڭىزدى الايىن دەپ كەلگەنىم عوي.

— كەلىپ تۇر، — دەدى ءتۇسىن سۋىتىپ. بۇرىنعىداي ەمەس، داۋسى تىم باسەڭ شىقتى.

***

التى اي ءوتىپ، قىسقى كانيكۋلعا كەلگەنىمدە شەشەمنىڭ ايتقان العاشقى ءسوزى — «اجاركۇل قايتىس بولدى، كەشە قىرقىن بەردى. قىزىنا كوڭىل ايتىپ شىق، كلاستاسىڭ ەمەس پە»، — دەدى. اپىل-تاپىل جولعا شىقتىم. بىلتىر تاس توسەلگەن كوشەلەردىڭ، ءتىپتى كوركى كەتە باستاپتى. تاس توسەلگەنمەن اسفالت قۇيىلماپتى، تازدىڭ باسىنداي الا-قۇلا. قويمالجىڭ باتپاق بەتىن جاۋىپ، بۇزاۋ تۇمسىق باتىڭكەمنىڭ تابانىن ارمانسىز جالاپ جاتىر. اۋىلدىڭ كوركى كەتىپ قالىپتى. كەڭسە الدىنداعى «قايتا قۇرۋ — ۋاقىت تالابى» دەگەن پلاكات-جازۋ قيسايىپ، قارا جەلمەن جەلپ-جەلپ ەتىپ جەلبىرەپ تۇر. كەسىلگەن قارا اعاشتاردىڭ ورنى دا تىپ-تيپىل. كلۋبتىڭ ءدال الدىندا ۇلى كوسەم لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى تۇرۋشى ەدى، ءبىر كۇندە قۇلاتىپ، موينىنا تەمىر ارقان بايلاپ، «بەلارۋسپەن» سۇيرەتىپ، شوشقا بازدىڭ تۇبىنە اپارىپ كومىپ تاستاپتى. ەسكەرتكىشتىڭ تۇعىرىنا كىشكەنتايلار سەكىرىپ ويناپ، سالتو جاساپ، ەتبەتتەپ-شالقالاي قۇلاپ ءماز-مايرام. جىلدام باسىپ كەپ اجاركۇل اپانىڭ ۇيىنە جاقىندادىم. وتكەن جولعىداي ەمەس، قىس اۋاسى سەرگەك، ادىمىم شيراق، قويمالجىڭ باتپاقتى شىلپ-شىلپ باسىپ كەلەمىن. ءارى ۇكى تاققان سىنىپتاسىمدى كورگىم كەپ، كوڭىل ايتۋدى موينىما جۇكتەگەن ءبىر مىندەت دەپ سەزىنەم. كورىپ، كوڭىلىن اۋلاسام جەڭىلدەپ قالاتىن سەكىلدىمىن.

كورشى ءۇيدىڭ ايەلى اۋلاعا ەنگەن مەنى كورىپ، سول ۇيگە قاراي كەتتى. «كەلە جاتىر» دەپ ەسكەرتكەن بولۋ كەرەك. باتپاققا شىلانعان باتەڭكەمدى اۋىز ۇيگە شەشىپ، كىرە بەرگەنىمدە قارسى الدىمدا تۇرعان باعلانكۇل سىڭسىپ قويا بەردى. كادىمگى ۇزاتىلار قىزداي وكسىپ-وكسىپ سىڭسىدى. باسىندا ۇكىلى تاقياسى جوق، تومىلجىتە تارتقان قارا ورامال. داۋسى اششى. مەكتەپتە جالپى حوردا تۇرىپ ءان سالعاندا دا داۋسى ەلدەن ەرەكشە ساڭق-ساڭق ەتىپ جىلدام شىعاتىن، مەن ونى روزا باعلانوۆاعا ۇقساتاتىنمىن. اياپ كەتتىم. مۇڭ ارالاس وكسىك داۋىس كوڭىلىمدى بوساتىپ جىبەردى. «بارىم دا، نارىم دا جالعىز شەشەم ەدى» دەپ ءسوز قوسىپ ايتىپ، يىعىمنان ۇستاپ جىبەرمەدى. «ءتىلى اششى بولعانمەن، ەشكىمگە زيانى جوق ەدى» دەپ تاعى دا قوسىپ قويدى. باسۋ ايتىپ، بىلگەن قۇلقۋاللامدى وقىدىم. ول وز-وزىنە كەپ، ازداپ كوڭىلى جايلانعاسىن سىنىپتاستارىنا دەگەن ريزالىعىن ءبىلدىردى. ءشاي قويىپ، اڭگىمە ءوربىتتى. ول وتكەن جولعىداي ەركىن كوسىلىپ كەتپەسە دە، اراسىندا كۇلىمسىرەپ قويىپ، سويلەپ وتىر.

— كلاستاستار تۇگەل كەلدى. قىرقىنا دا كەلدى. بارىنە ريزامىن، — دەدى. ءبىر كەزدە: «ەڭ جامانى — جالعىزدىق ەكەن. شەشەم ءۇش بايعا تيسە دە، ءبىر ەركەك كىندىك كورە الماپتى. اعام نە ءىنىم بولعاندا سولارعا ارقا سۇيەپ، شالقايىپ وتىرار ەدىم، — دەدى وكسىپ. ءسال ءۇنسىز قالدى دا: «ءتىلى اششى بولسا دا، ايتقان ءسوزى اينالايىننان بەتەر ەدى»، — دەپ تومەن قاراپ، ساماۋىر سىرتىنا يرەلەڭدەپ تۇرىپ قالعان قايناعان سۋدىڭ قاعىن سۇق ساۋساعىمەن تۇرتكىلەي بەردى.

— وقۋعا قاشان باراسىڭ؟

— ەندى نەنىڭ وقۋى. مىنا ءۇيدى قۇلىپتاپ، قايدا كەتەم. سەندەر وقىڭدار، بىزگە سول جەتەدى عوي، — دەپ باسىن كوتەرىپ، بەتىمە قارادى. — قىرىق كۇن ءوتتى، اپامنىڭ جوقتىعىنا دا بىرتىندەپ ۇيرەنە باستادىم. «اجاركۇلدىڭ ءتىلى اششى» دەۋشى ەدى، تۇششى نارسەنى كورمەدىك قوي.

مەنىڭ كوكەيىمدە بىلتىرعى جاۋابى جوق ساۋالىم سول كۇيى ساقتاۋلى تۇر. «كەيىن ەستيسىڭ عوي» دەگەن كەكەسىندى ءۇنى دە قۇلاعىمدا. ءالى ەشكىمنەن قايتا قۇرۋعا وراي «اجاركۇل ايتىپتى» دەگەن ءسوزدى ەستىگەم جوق.

— وسى، باعلانكۇل، اجاركۇل اپا كەتەرىندە ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟ — دەدىم قيپاقتاپ.

— نە تۋرالى؟

— اۋىل تۋرالى، بولاشاق تۋرالى، اتقا مىنگەندەر تۋرالى...

— ەستىگەم جوق، — دەپ باسىن شايقادى.

— بەرىك بول. كەتكەنشە ءالى كەلەمىن. — باتپاققا بىلعانعان باتىڭكەمدى اياعىما سۇعا باستادىم.

ول تابالدىرىقتان اتتاعان جوق. قازاق سالتىندا جىلىن بەرگەنشە قارالى ۇيدەن ەشكىمدى شىعارىپ سالمايدى.

ارتىما ءبىر قارادىم. باعلانكۇلدىڭ كوزدەرى كىرتيىپ، كىرپىك قاقپاي قاراپ تۇر ەكەن. اجاركۇل اپادان اۋماي قالىپتى.

«ءتىلى اششى ايەل ومىردەن ءتىلىن تىستەپ كەتتى مە ەكەن؟». ءۇيدى اينالا بەرگەندەگى ويىم بۇل. كوشەنىڭ قارا باتپاعىنا تابانىم ءتيدى، بىلش-بىلش باسىپ كەلەمىن. «اجاركۇل اپا قايتا قۇرۋعا قولدى ءبىر سىلتەپ كەتتى مە ەكەن. ارتىندا باعلانكۇل قالدى عوي. كەتكەنشە تاعى ءبىر سوعامىن. بالكىم ءبىر نارسە ايتىپ قالار».

---