InfoHub Logo

تاقىرىبى: ءتىلىم مەنىڭ-ومىرىمنىڭ ايعاعى
ماقساتى: قازاق ءتىلىنىڭ دانالىق، تاربيەلىك، ۇلتتىڭ ۇلتتىعىن تانىتاتىن قۇدىرەتتىلىگىمەن تانىستىرۋ. انا ءتىلىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
مىندەتى:
ا) وقۋشىلاردى دۇرىس، جۇيەلى سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
ءا) وقۋشىلاردىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، ءوز ءتىلىن جانە وزگە دە تىلدەردى قۇرمەتتەپ، قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ.
ب) ءاربىر وقۋشىنىڭ ءوز تىلىندە ەركىن سويلەپ ءوز پىكىرىن، ءوز ويىن ايتا بىلۋگە بەيىمدەۋ.
ءوتىلۋ بارىسى: توپتىق سايىس.
كورنەكىلىكتەر: ساباقتىڭ تاقىرىبىنا بايلانىستى ناقىل سوزدەر، ماقال-ماتەلدەر، دانىشپان دانالار مەن ۇلاعاتتى عالىمداردان قالعان جالىندى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار.
ءمۇعالىم ءسوزى: ۇلتتىق تاربيە – ۇلاعاتتى ءىس. بۇل تەك قازاق ۇلتى ءۇشىن ەمەس، رەسپۋبليكاداعى بارلىق ۇلتتار ءۇشىن قاجەت. ءار ادامنىڭ ازاماتتىق قاسيەتى مەن مادەنيەتى ءوز حالقىن، ءوز اتا مەكەنىن، ءوز انا ءتىلىن سۇيۋمەن ولشەنبەك. انانىڭ اق سۇتىنەن قۋات العان ادام قاشان دا وتانشىل، ۇلتجاندى بولماق. اركىمنىڭ ءوز تىلىنە دەگەن قۇرمەتى ءوز اناسىنا، ءوز ۇلتىنا، ءوز وتانىنا دەگەن قۇرمەت دەپ ءبىلۋى كەرەك. ەل مەن ەلدى ۇعىنىستىراتىن دا ءتىل ەكەنى اقيقات. «وق جاراسى بىتەر، ءتىل جاراسى بىتپەس»- دەي وتىرىپ، حالىق تاعى دا «جاقسى ءسوز جارانى دا جازادى»- دەيدى. قازاق ءتىلىن عاسىرلار بويى ەل بولىپ جاسادىق، ەندى ونى جاپپاي ەل بولىپ قورعاۋ مىندەتتى. قازاق ءتىلى 1989 جىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى، ول 1 شىلدەدەن باستاپ كونستيتۋسيالىق كۇشىنە ەندى.

بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز قازاق تىلىمىزگە بايلانىستى ماقال-ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەرگە سۇيەنىپ قۇرىلدى. قازاق ماقال-ماتەلدەردى، ناقىل سوزدەردى ومىردە كەڭىرەك پايدالانعان، ونى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ءارى ۇعىنىپ جاستاردى تاربيەلەۋدە بارىنشا قولدانعان حالىق. بۇل ءداستۇر سوناۋ اتام زاماننان پايدا بولىپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ماڭىز-ماعىناسىن جوعالتپاعان. قازاق حالقىنىڭ ءسوز ءقادىرىن تەرەڭ ءبىلىپ، ونىڭ ماعىناسىن جان-جاقتى زەردەلەۋى ادام ويىنىڭ قالىپتاسىپ، دامىپ جەتىلۋىنە ەرەكشە ءرول اتقارعان. بالانى قازاق ءتىلىن بىلۋگە، ءسوز ونەرىنە تاربيەلەۋ وسى ماقال-ماتەلدەردىڭ، ناقىل سوزدەردىڭ ءمان-ماعىناسىن تەرەڭىرەك تۇسىندىرۋدەن باستالادى. سوندىقتان دا قازاق «ەستىگە ەكى ءسوز دە جەتەدى»- دەيدى. نە دەگەن عاجاپ ۇلگى. ءبىر اۋىز سوزبەن تاماشا ويدى تۇبەگەيلى جەتكىزە قامتىپ وتىر. پايىمى بار، زەردەسى جەتىلگەن جاسقا كوپ ءسوزدىڭ كەرەگى جوق. سوندىقتان دا قازىرگى زاماندا وقىتۋشىلار مەن تاربيەشىلەر اسىل ءسوزدىڭ توركىنىن ىزدەيدى. ولار ءاربىر ءسوزىن جاس جەتكىنشەكتەردى، كەيىنگى ۇرپاقتى ۇلگىلى، ۇلاعاتتى ەتىپ تاربيەلەۋگە باعىتتايدى. سوندىقتان دا وقۋشىلار مەن تاربيەشىلەر ءاربىر ءسوزىن تۇسىنىكتى، ءارى ۇعىمدى ەتىپ ايتۋعا، قازاقتىڭ تەرەڭ ويلى ماقال-ماتەلدەرىن پايدالانۋعا تىرىسادى.
قازىلار ورنىقتىرار ادىلدىكتى،
كىمدەردىڭ جاۋاپتارى كامىل شىقتى؟
ءبىلىم مەن تاپقىرلىقتىڭ سايىسىندا،
جەڭىسكە جەتەر دەيمىز ناعىز مىقتى.
توپتىق سايىسقا باعا بەرىپ وتىراتىن قازىلار القاسىمەن تانىستىرۋ.
«ءسوز اتاسى مايقى بي»- دەپ دانالاردان قالعان ۇلاعاتتى سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ، تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز.
تۇسەمىز ءبىز ءبىلىمنىڭ جارىسىنا.
جەڭەسىڭدەر قول سوعامىز تابىسىڭا،
تالاپكەردىڭ تالابى تاۋداي بولار،
اياماس ءتيىپ كەتسەڭ نامىسىنا.
توپ باسشىلارى وزدەرىن تانىستىرادى.
1-توپ:
ءبىزدىڭ ۇران: سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن.
ءبىزدىڭ ءان: ءتىلىمىزدىڭ بۇلاعى،
تىرلىكتىڭ ەل جۇرەگى،
انا ءتىلىن سۇيەمىن،
وتان ءۇشىن كۇيەمىن.

2-توپ:
ءبىزدىڭ ۇران: ءتىل بار جەردە ءومىر بار.
ءبىزدىڭ ءان: انا ءتىلىن ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە.

1-اينالىم: «زەردەلى بولساڭ، بيىك شىڭعا جەتەرسىڭ». سۇراق قويىلىپ، پىكىر الىسۋ 1-2 توپ بويىنشا وتكىزىلەدى.
1. انا ءتىلى دەگەنىمىز نە؟
2. انا ءتىلىن قۇرمەتتەۋ دەگەندى قالاي ۇعاسىڭ؟
3. ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆتىڭ «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن»- دەگەنىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4. ورىس ءتىلىن ءبىلۋ قاجەت پە؟
5. اعىلشىن ءتىلىن وقىعان دۇرىس پا؟
6. ءتىل تۋرالى زاڭداردان نە بىلەسىڭ؟
2-اينالىم: شىعارماشىلىق اينالىم.
بۇل اينالىمدا ەكى توپتان ءبىر-بىر وقۋشىدان شىعىپ، بەرىلگەن ءماتىنى بار ءبىر ەكى تارماق ولەڭ جولدارىن اياقتاۋى ءتيىس. وسى كەزدە قالعان وقۋشىلار ءتىل تۋرالى مازمۇندى ويلار ايتادى. وقۋشىلاردىڭ ايتقان مازمۇندى ويلارى:
1-توپ:
1. حالىق بار جەردە ءتىل بار. ءتىل بار جەردە ونەر بار. ونەر بار جەردە جانكۇيەر بار. ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى-ونىڭ باقىتى، ونىڭ قۋانىشى.
2. ءوز ءتىلىڭدى ءبىلۋ ءوز تىلىڭدە ەر جەتىپ، ەل قاتارىنا قوسىلۋ-ومىردەن العان ەڭ ۇلكەن سىيىڭ.
3. انا تىلىڭدە ەلدىگىڭدى، ەرلىگىڭدى جىرلايسىڭ.
4. تۋعان ءتىلىڭ ماقتان ەتۋ، ونى تازا ۇستاۋ، ونىڭ ورلەپ، وسە تۇسۋىنە ەڭبەك ءسىڭىرۋ-اربىر قازاق وتباسىنىڭ قاسيەتتى بورىشى بولۋ كەرەك.
2-توپ:
1. حالىقتىق قۋاتى – ءتىلدىڭ قۋاتى. ءبىز انا ءتىلىمىزدى ەڭ ايتقىش، ەڭ بىلگىر، ەڭ باي تىلدەردىڭ بىرىنە اينالدىرۋىمىز كەرەك.
2. سويلەۋ ءبىلۋ – ۇلكەن ونەر. اسەم سويلەۋگە، كوپ تىڭداپ، كوپ وقىپ، ماقال – ماتەلدەردى جەتىك ءبىلىپ، سىرىنا ءۇڭىلۋ ارقىلى ءوز ويىمىزدى ەركىن جەتكىزە الامىز.
1-توپ:
1. انا ءتىلىم – ار ءتىلىم،
جانارداعى جارقىلىم.
جۇرەگىندە ساقتالعان،
ءان-جىرى بۇل حالقىمنىڭ.
2. اينالايىن حالقىمنان،
اينالايىن داڭقىڭنان.
انا ءتىلدىڭ باعاسى،
قىمبات ەكەن التىننان.

2-توپ:
1. قۇنداعىندا بەسىكتىڭ،
انا ءتىلىن ۇيرەندىم.
سول ارقىلى بوي جازىپ،
ازامات بولىپ ءوسىپپىن.
2. تۋعان ءتىلىم تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم، مەندە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەندە بىرگە وشەمىن.

4-اينالىم: ماقال-ماتەلدەر جارىسى.
ەكى توپ كەزەكتەسىپ ايتادى.
1. ونەر الدى-قىزىل ءتىل.
2. وراق اۋىز، وت ءتىلدى.
3. شەبەردىڭ قولى ورتاق،
شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق.
4. ءتىل قىلىشتان وتكىر.
5. ءتىل تيەكسىز.
6. باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق.

5-اينالىم: ءقورىتىندى-تۇيىن.
مىنە، بالالار بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءوز الدىندا تاۋەلسىز مەملەكەت. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءتىلىمىز، تۋىمىز، ەلتاڭبامىز، ءانۇرانىمىز بار. ەگەمەندى ەلمىز. سەندەر وتانىمىزدىڭ كەلەشەك ۇرپاقتارىسىڭدار. جاقسى وقىپ، ۇلگىلى، ءتارتىپتى، ءوز ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن، قازاقستاننىڭ نامىسىن قورعايتىن كەلەشەك ۇرپاقتىڭ اقىلشىسى، تىرەگى سەندەر بولماقسىڭدار.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدى اقىن اعامىز ماحمەت تەمىر ۇلىنىڭ «ءتىلىمنىڭ ۇشىرارسىڭ كيەسىنە»- اتتى جىر-شۋماعىمەن اياقتايمىز.
قاجىپ قالعان قاۋجىراپ قايران ءتىلىم،
ايتا المايدى ءوزىنىڭ زارلى مۇڭىن.
جەتىم وسكەن بالاداي جاۋتاڭدادى،
قاتارعا ەنبەي ءالى دە ءجۇر عوي بۇگىن.

انا ءتىلىن كەيبىرۋلەر ءبىلىپ ءجۇر مە،
قازاقشا ايتساڭ قۇلاققا ءىلىپ ءجۇر مە.
باسقا تىلدە سويلەسىپ ءماز بولادى،
مازاق ەتىپ ءوز ءتىلىن كۇلىپ ءجۇر دە.

قالعانىمەن ءسال ۋاقىت باعى تايىپ،
باس كوتەرەر ەرتەڭ-اق قانات جايىپ.
كوزى اشىلماي بىقسىعان وتتاي بولسا،
جارقىراتىپ ساۋلەسىن لاۋلاتايىق.