توقسابانىڭ توقالى
توقسابانىڭ تۇيىندەمەسى تومەندەگىشە.
ءبىر مىڭ دا توعىز ءجۇز الپىس ءبىرىنشى جىلعى شىلدەدە دۇنيەگە كەلگەن. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ماقتالى اۋدانىندا. سارىقامىس اۋىلىندا. ۇلتى قازاق. ءبىلىمى جوعارى. شىمكەنت شاھارىنداعى حيميا-تەحنولوگيا ينستيتۋتىن ينجەنەر-قۇرىلىسشى ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان. تۋعان تىلىنە قوسا ورىسشا جانە وزبەكشە بىلەدى. نەمىسشە تۇسىنىڭكىرەيدى. ءبىر مىڭ دا توعىز ءجۇز سەكسەن بەسىنشى جىلعى قوڭىرقاي كۇزدە، قامىستىڭ قارقاراسى قوڭىرقوشقىلدانعان شاقتا ۇيلەنىپ، توي جاساعان. ىشىمدىكسىز. «ءجۇزىمشى» ساپقوزىنىڭ بار ءجۇزىمى تۇگەلدەي دەرلىك تۇپ-تامىرىمەن سۋىرىلىپ تاستالىپ، كۇللى كسرو-ڭىز بويىنشا اراق پەن شاراپقا قارسى جاپپاي مايدان جاريالانعان جىل عوي، باياعى.
البەتتە، تۇيىندەمەنى تۇيمەنىڭ جىبىنشە تىستەي ءۇزىپ، جيىرا ءتۇيىپ، قىسقاسىنان قايىرساق، تۇكتى دە تۇسىنبەسسىزدەر. سوندىقتان، سوزىڭقىراي تۇسەمىز-اۋ.
توقسابا تورىتاي ۇلىنىڭ زايىبى القورى وزبەكستانعا ءوتىپ كەتكەن بوستاندىق دەيتۇعىن اۋداننىڭ شىمعان شيپاجايى ماڭايىنداعى ماڭىراما قىستاعىندا كىندىك كەسكەن. ورتا ءبىلىمدى. ەكەۋىنەن ءبىر ۇل جانە ءۇش قىز وربىگەن. ۇلدارى المابەك قابلانبەكتەگى مالدارىگەرلىك-زووتەحنيكالىق تەحنيكۋمدى بىتىرگەن. ءبىراق العان ماماندىعى بويىنشا مال تاۋىپ، جان باعۋ ماڭدايىنا جازىلماپتى. شىمكەنتىڭىزدىڭ شەت جاعىنان پاتەر جالداپ، كەلىنشەگى مەن ەكى پەرزەنتىن ازەر اسىراپ ءجۇر. دەسەدى. الشاگۇلدەرىن گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ سوڭعى سىنىبىن بىتىرەر-بىتىرمەس جىزاق جاقتىڭ جىگىتى الىپ قاشقان. اتا-ەنەسى بار. تۇرمىس جاعدايلارى تومەندەۋ. دەسەدى. قالعان ەكى قىز — ءجۇزىماي مەن جۇلدىزاي ءالى جەرگىلىكتى مەكتەپتە.
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتا تۇسىنان بىلاي قاراي، القورىنى العاننان كەيىن-اق توقساباڭىز سارىقامىستا اجەپتەۋىر ابىرويلى ادامعا اينالعان. «ءجۇزىمشى» كەڭشارىنىڭ قۇرىلىس سالاسى سەنىپ تاپسىرىلعان. توقسانىنشى جىلدارىڭىزدىڭ توبەسى كورىنگەنشە كەڭسەنىڭ ەكى قاباتتى عيماراتى كوككە اۋەلەگەن. ءتاۋارلى-سۇت فەرماسى جارتىلاي بوي كوتەرىپ ۇلگەرگەن. ورتا مەكتەپ ءۇيىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارى قامداستىرىلعان. امال نەشىك، توقسابا تورىتاي ۇلى سالدىرعان سول كەڭسە انەبىر جىلدارى قاڭىراپ قالدى. ادام كىرىپ-شىقپاعاننان كەيىن، شىرەنىپ شوڭ دەرەكتىر، باپتانىپ باس ەسەپشى جۇرمەگەن سوڭ، تەز توزادى ەكەن. ءتورتىنشى الدە بەسىنشى جىل دەگەندە، اۋىل اكىمدىگى اتالاتىن جاڭا جۇيە قۇرىلدى. بۇرىنعى ساپقوزدىڭ كەڭسەسى ازداپ-ازداپ اعىمداعى جوندەۋدەن ازەرلەپ ءوتتى. تىزەرلەپ ءتىرىلدى. سۇزەكتەن سۇلەسوقتانعان كىسىدەي كىلدىرەڭكىرەپ بارىپ، بوي تىكتەدى. ءتاۋارلى-سۇت فەرماسى سول كۇيى قيراندىعا كەتتى.
قۇرىلىس دەيتۇعىن سالاڭىز قيىنداۋ عوي. يكەمدەلمەسەڭىز. ينجەنەرلىك ءھام ينتەلليگەنتتىك يماندىلىق سۇيەگىنە سىڭگەن توقسابا وزگەلەرگە ۇقساي قويمادى. وزىمشىلدەنە المادى. ۇيلەسىمسىزدەۋ ۇيىنە، جۇقانالاۋ جايىنا جارتى كىرپىش جاپسىرماعان. كاپيتاليزم كۇتپەگەن جەردەن كيلىگەر دەپ كىم ويلاپتى؟
توقسان ەكىنشى جىلىڭىزدىڭ جازعىتۇرىمىن «ءجۇزىمشى» ساپقوزىنىڭ جارتى جۇرتى جۇمىسسىزدىق دەيتۇعىن جاڭا ۇعىممەن قارسى الدى. ءجۇزىم اتاۋلىدان جۇردايلانىپ، تىردايلانا جالاڭاشتانعالى، تاڭدانارلىعى سول، ىشىمدىك كوبەيگەن. ىشكىشتەر قاتارى ارتقان. ينتەلليگەنت ينجەنەرىڭىز سولاردىڭ قاتارىنا قوسىلىڭقىرادى. ەكى جىل دەگەندە ەسىن جيعان. ازەرلەپ. ايەلى مەن بالا-شاعاسىنان تىزەرلەپ كەشىرىم سۇراعان.
شىمكەنتىڭىزدەن تارتىپ، ءتۇ-ۋ تۇكپىردەگى ماقتالى اۋدانىنا دەيىنگى ارالىقتىڭ ادامدارى الدىمەن اتىراۋىڭىز بەن اقتاۋىڭىزعا، اسىرەسە، اقتوبەڭىزگە اۋىڭقىرادى. جۇمىس ىزدەپ. كاسىپ كۇيتتەپ. ۆاحتالىق ءادىستىڭ سوڭىنا تۇسكەندەر الدەنەشە ەسەلەندى. سولاردىڭ ءبىرى توقساباتۇعىن. ەكى اي اقتوبەدە. ءبىر ايداي سارىقامىستا. وسىندايىنا القورىلارىڭىز اجەپتەۋىر-اق ادەتتەنگەن. كەنەت تورت-بەس اي بويى جوعالدى. قايتپادى. اقتوبە جاقتان. اندا-ساندا عانا حابارلاسادى.
القورى التىنشى ايعا شىدامادى. قىزعانىشى جوق. ساعىنعانى راس. ويى-بو-وي، ەكەۋىنىڭ عاشىقتىقتارى عالاماتتۇعىن. ءاۋ باستان، ءاپ دەگەننەن. شىمعان جاقتاعى ناعاشىلارىنا بارعان. توقسابا. ماڭىرامانىڭ مولدىرەگەن باستاۋىنان سۋ الىپ، قيا سوقپاقپەن ميا كەشە كوتەرىلگەن. القورى. جولدا جولىققان. ەكەۋى. جالقى مارتە عانا جانارلارى تۇيىسكەن. سودان الىستاي الماعان. بىرىنەن-بىرى. كورمەسە، تىلدەسپەسە، شىداماسقا كەتكەن. قازىرگىدەي قۇدا ءتۇسۋ، سىرعا سالۋ جوقتۇعىن. «قاشتى-قاشتىعا» كەلىسكەن. وبالى نەشىك، وسى ۋاقىتقا دەيىن توقسابا القورىنىڭ كوڭىلىنە كىربىڭ تۇسىرگەن ەمەس-تى. كۇدىك-كۇمان كىرگىزبەپتى. ەندىگىسى نەسى؟ ءۇش ايى مەيلى. ءتورت ايىنا ءتوزدى. بەس ايىنا كوندى. التى ايىڭىز جارتى جىل ەمەس پە؟!
سول جولى عوي، التىنشى ايدا اڭسارى اۋىپ، ەشقانداي ەسكەرتۋسىز، ەسكى ءادىرىسى بويىنشا ىزدەپ شىققانى. ارىپ-شارشاپ اقتوبەگە بارعانى. ول بىلاي ەدى. كىر جۋىپ وتىرىپ-وتىرىپ، ورنىنان ىرشىپ تۇرەگەلگەن. المابەگى ادام بوپ قالعان. كورشىلەرىنە تاپسىردى. الشاگۇلىن جەتەكتەگەن. سارىقامىستان سۋىرىلا دەدەكتەگەن. ماقتالىدان مارشرۋتتى تاكسيگە مىنگەن. شىمكەنتتەن «الماتى — ورال» پويىزىنا وتىرعان. ءتۇن ورتاسى اۋىپ كەتكەندە. ءبىرجارىم تاۋلىكتەي ءنار سىزباعان. تابەتى جوعالعان. الشاگۇلىن اسىراپ باققان. كوگىلدىر ۆاگوندا.
اقتوبەڭىز ايداي اسەم، كۇندەي كوركەم ەكەن عوي. كەلبەت-كوركىندە ءمىن جوق. تاپ-تازا. تاپ-تۇيناقتاي. الايدا، قاراشانىڭ وزىندە قاراۋىتا سۋىنىپ ۇلگەرىپتى. سارىقامىستا سارى التىنداي كۇزتۇعىن. ماقتالىدا ماقتا تەرىمى ءجۇرىپ جاتقان. شىمكەنتتە جازعا بەرگىسىز شۋاق شاشىراپ، شپالىڭىزدىڭ مايى ەرىگەن. تۇنگە قاراي دا. ال، اقتوبەڭىز قار جاۋماي-اق قاقاپ تۇرىپتى.
اڭساعانىنا اسىعىپ، ساعىنىشىنا اپتىعىپ، جەڭىل كيىممەن جەتكەن القورى سورلى اھ ۇردى. وكپەكتىڭ وتىندە دىردەك قاقتى. الشاگۇلدىڭ كوز جاسى جۇقالتاڭ-جۇدەۋ جۇزىنەن مۇزداقتانا سىرعاقتادى.
جەدەلحات سالماي، ادەيى بىردەن بارماق-تى. جاتاقحانادان توقسابانى تاپقاندا شە، قايتادان جالىنداپ جانعانىن-اي. سارىقامىستاعى شارباقتىڭ اياعىنان اۋناتا تاڭداپ، باۋىرىنان سيپاپ، باۋىنىڭ تۇبىنەن تاقاپ ءۇزىپ اپارعان سارىالا قاۋىندى جارعانىن-اي. الشاگۇلدىڭ اكەسىنە ەركەلەپ، تىزەسىنەن تۇسپەگەنىن-اي. ءبىراق بايقاسا، ءتۇسى سۇپ-سۋىق ەكەن-ەي. توقسابانىڭ. سۇستى. ءجۇدا. «نەمەنەگە كەلدىڭ؟!» — دەيدى. قاۋىنعا قارامايدى. «اۋىل قالاي؟ امان با؟» دەمەيدى. المابەك تۋراسىندا ءلام-ميمسىز. «كەلدىك! التى ايعا شىداي المادىق»، — دەدى القورى. قىرسىعىپ. تاندىر نانىنىڭ استى-ۇستىنە قاراپ قويىپ. «الدەبىر جاققا اسىعىپ، الاڭداۋلى سياقتىسىڭ عوي؟» — دەپ قوستى تاعى دا. «قايدا بارام؟! قانشاما قارجىنى قۇرتىپ... ەڭ بوماسا، جىلى كيىم جوق. مەنى ءبىر كۋرورتتا ءجۇر دەيسىڭ بە، نەمەنە؟ ەڭ بوماعاندا ەسكى توندى اكەلمەدىڭ بە؟ جەلەڭدەپ جۇگىرە جونەلگەنشە؟!» دەدى. توقسابا. زىرك-زىرك ەتىپ.
سارىقامىستىڭ سارىالا قاۋىنى جەلىنبەدى. ءتىل جاراتىنداي ءتاتتى، ءتاپ-تاتتى، تىلىك-تىلىك، ءتىلىم-تىلىم كۇيىندە كەبەرسىپ قالدى. تاندىر نان تۋرالمادى.
زىرك-زىرك ەتكەنى ءجۇدا قاتتى تيگەن ەدى. القورىنىڭ جۇيكەسىنە. تاڭعى پويىزعا جۇلقىنا اسىققان. الشاگۇلىن شىرقىراتا جىلاتىپ. توقساباسى تومسىرايعان كۇيىندە شىعارىپ سالعان. كوگىلدىر ۆاگونعا مىنە بەرە قىزىنىڭ قىزۋى كوتەرىلگەن. يت قورلىقپەن ماقتالىنىڭ اۋرۋحاناسىنا جەتىپ ءبىر-اق جىعىلعان. ءبىر اي بويى ەكەۋى دە ەمدەلگەن.
جىلدار جىلجىپ، ايلار اۋناعان.
قاشان كەلەدى، قاشان كەتەدى. شارۋاسى بولماۋشى ەدى. القورىڭىزدىڭ. توقساباسىمەن. ارالارى ايتارلىقتاي الشاقتاعان. التى-جەتى جىلداي اقتوبەدە ءجۇردى. اقتاۋ مەن اتىراۋدى بايقادى. اقىرىندا اۋىپ-اۋىرىپ، جۇدەپ-جاداپ اۋىلىنا قايتتى. جەتىساي جاقتا جەكە ادامدارعا جالدانىپ، جەكە قۇرىلىستار سالاتىندارعا ىلەستى. ۇيات-اياتتى جيىپ تاستاپ.
تابىسى، ءبارىبىر، تاتىمادى. القورى دا جەرى مولىراقتاردىڭ ماقتاسىن مانىستەۋگە كىرىستى. شابىققا شىعادى. جەگەنەلەۋگە جۇگىرەدى. سۋارۋعا جەگىلەدى. كۇز بويى تەرىمنەن تىنىم تاپپايدى. كوسەك قاۋاشاعى قاجاعان قولدارى تۇتاس كوسەۋلەندى.
المابەگى ءوز بەتىنشە شىمكەنتكە تارتتى. وزىنشە ۇيلەندى. جىزاق جاقتاعى الشاگۇلدىڭ ارتىنان ارتىنىپ-تارتىنىپ توسەك-ورىن اپارۋ مەن قايتارما قۇدالىق اتقارۋ جۇتقا ۇشىراعانداي كۇيگە ءتۇسىردى. مەكتەپ قابىرعاسىنداعى ءجۇزىماي مەن جۇلدىزاي كۇن وتكەن سايىن ءوسىپ كەلەدى. اس-اۋقاتتان احۋال ارتتىرماق كەرەك-دۇر. كيىم-كەشەك جاعىنان دا قىز بالالاردىڭ تالاپ-تالعامى قيىن-اق. قىم-قۋىتتانعان زاماندا.
ەكى مىڭ التىنشى جىلدىڭ جازىندا جەتىساي جاقتى دا جىلى جاۋىپ، ءبىرجولاتا اۋىلىنا ورالدى. توقساباڭىز. تاپقان-تايانعانىن القورىنىڭ الدىنا تاستادى. ەكەۋىنىكى بۋمالاي بىرىكتىرىلدى. ازداپ-ازداپ شۇيىركەلەسە شۇڭكىلدەستى. المابەكتىڭ قايىنجۇرتىن قۇدالىققا شاقىردى. «ەشتەن كەش جاقسى» دەستى. قۇتىلعاندارىنا قۋانىستى. جىزاق جاققا بارىپ، بەسىك توي اتقارىستى.
ارادا جانە جىل جىلىستاعان. ەكى مىڭ جەتىنىڭ كوكوزەك كوكتەمىندە توقسابا تاعى باتىس باعىتقا بەتبۇرىس جاساماققا بەل بۋدى. ءۇي-جايى مەن قورا-قوپسىسىن باجايلاپ بايقاسا، ەل-جۇرتىنىڭ ەڭ سوڭىندا ءىلبيدى ەكەن. شارباعىنىڭ شىرپىلارىنا دەيىن كۇيرەپتى. جىڭعىل شىبىقتار عانا جاپىرىلا جىعىلۋدان ساقتاپ تۇرىپتى. اكە-شەشەسىنەن قالعان قارا شاڭىراقتىڭ سۇيەگى مىقتىتۇعىن. قانشاما بەرىك دەگەنمەن، قابىرعالارىنىڭ قاراۋىتا قابارعان تۇستارى، سىزاتتانا جارىلعان جەرلەرى جۇرەگىن سىزداتتى. شيپىرلارى ءشىرىپ، جاپسارلارعا جاپسىرىلا قاعىلعان قاڭىلتىرلارى ءىرىپ كەتكەندەي. كوكتەمگە ازەر ىلىككەن قوڭىر سيىر مەن قىزىل تانانىڭ ومىرتقالارى ودىراياتىنداي. قوزاپايا ماياسىنىڭ سالماعىنان مايىسا مۇجىلگەن شەتكى تامنىڭ تامتىعى ءتىپتى ايانىشتى.
ءبىر اياعىن ىبىرسىق ۋاتتىڭ شەتىنە تىرەپ، ەكىنشى اياعىن ساتپاق-ساتال قاناتىنىڭ استىنا جاسىرا جىلىتىپ قالعىعان قوڭىرقىزىل تاۋىقتى ءبىر تەپتى. توقساباڭىز. توڭقالاڭ اسا قاقىلىق قاققان مەكيەن تاندىر وشاقتىڭ ءتۇبىن تۇرتكىلەي تەپكىلەگەن تارعىل قورازىنا تاۋسىلا شاعىندى. شاپتىقتى. ەركەك ەمەس پە، قاتىنىن قورلاعان ادامي زاتىڭىزعا زارلەنە قاراپ، اتەش شىركىنىڭىز اجەپتەۋىر دوق تانىتتى. ءدوڭايبات شەكتى. توبەسىندەگى شاشاقتانعان شوشاق قىزىلى شوقتاي جانىپ ىزالاندى. وشاق تۇبىنەن ودان سايىن ودىراڭداپ قارايدى-اي. ۇمتىلىپ-ۇمتىلىپ، ۋاتتان اتتاپ-پۇتتاپ اپشيدى.
توقساباڭىز ءوز مەكيەنى القورىعا وزەكجاردى ويىن بىلدىرمەككە بەكىنىپ، ۇيىنە كىرگەن. «باتىسقا قايتا بارماقپىن. نەسىبە ىزدەمەكپىن. و جاقتىڭ جاعدايى جاقسارىپتى»، — دەگەندەيىن ءمان-مازمۇنداعى ماعلۇمداماسىن قوڭىرقىزىل مەكيەندەيىن وڭ اياعىن ءسال-پال كوتەرىپ، سول اياعىن سىز ەدەنگە نىق باسىپ، نان يلەپ تۇرعان القورىسى مۇقىم-مۇلدە ماقۇلدامايتىنىن نىمشاسىنىڭ جەلكە تۇسىمەن-اق انىق اڭعارتتى. بۇرىلماعان كۇيىندە: «باتىسقا بارمايسىڭ»، — دەدى. كوگىلدىرلەۋ كەرسەندەگى زۋالاسىن زاكتەنگەن شاڭىراققا جەتەعابىل جوعارى كوتەرىپ، قايتادان زىرك ۇردى. ۇننىڭ ۇرپاعى بۇرق ەتتى. «مال تاپقىش، ىرزىق ىزدەگىش بولساڭ، استاناعا نەگە اتتانبايسىڭ؟ ءجۇدا باتىسشىل بولا قاپسىڭ»، — دەدى. اقشىلتىم قامىر اراسىنان كۇيگەن كوسەۋدىڭ باسىنداي قاراقوتىرلانىپ كورىنگەن ساۋساقتارىنا كۇيىنىپ.
سۇمىرەيىپ، سىرتقا قاراتا بەتتەگەن. توقسابا. تابالدىرىق الدىنداعى تەپكىشەكتەن تۇسە بەرە ءسال سۇرىنگەن. قوجايىننىڭ ءجۇنى جىعىلعانىن سەزگەن تارعىل قورازىڭىز قوقيلانعان. ءتورت تۇسىندا ءتورت مەكيەنى. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل.
«القورىنىڭ ايتقانىن دا تىڭدايىق. استاناعا قاراتا قامدانايىق». دەپ كۇبىرلەدى توقساباڭىز. تىراۋلاعان تىرنالار ورالعان كۇندەردىڭ بىرىندە سارىقامىستان دا سىزاشىقتانا سوقپاق سالىندى. استانا جاققا.
اۋزىنان قاعىنعان ەكەن-اۋ سوندا القورى.
استانانى اۋزىنا الىپ نەسى بار ەدى-اي؟! دەسەڭىزشى...
العاشقى ايلاردا الپىسىنشى جانە جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ادامدارى سەكىلدەنىپ، سەزىمتالدىققا بۋىلىپ، ءبىرتالاي مارتە حات جازعان. «استانادان سالەم!» دەپ. «ەسىل وزەن جاعاسىندا ءجۇرىپپىز» دەپ. كەيىنىرەكتە: «جوندەمدى جۇمىس جوعىراق بوپ تۇر»، — دەدى. جارتى جىل جىلجىعاندا، كوڭىل-كۇيى كوتەرىلىڭكىرەپ: «قامقورشى جاندار جوق ەمەس ەكەن. ءوز ماماندىعىممەن قايتا قاۋىشقاندايمىن»، — دەدى. «ءوزىمدى، ءوزىم تاپقاندايمىن. جاتاقحانا جاعى عانا قينايدى. ءبارى رەتتەلەتىن سىڭايلى»، — دەگەندەيىن جاڭالىقتار جەتتى. اۋەلگىدە اي سايىن جيىرما-وتىز مىڭ تەڭگە سالاتىن. بىرتە-بىرتە قىرىق مىڭ، كەي-كەيدە ەلۋ مىڭ الاتىنعا اينالدى. القورىڭىز. جامان ەمەس، ارينە. ازىق-اۋقاتقا، ازىن-اۋلاق كەرەك-جاراققا سەپ بولىپ، جوعارىراق سىنىپتارعا سىرعىعان قىزدارىنىڭ رەڭدەرى كىرىپ، جۇزدەرى جىلىڭقىرادى. جىلاپ-سىقتاۋلارى سيرەڭكىرەدى.
ەكى جىلداي ءالسىن-السىن ورالىپ سوعاتىن توقساباڭىز ەكى مىڭ توعىزىڭىزدىڭ ورتاسىنان باستاپ ات ءىزىن سالماعان. جاز سوڭىنا تامان عانا تاشكەنتكە ءوتىپ بارا جاتىپ، از مەزەتكە ايالداعان. مەيلى ءدا. امان ءجۇرسىنشى. ەسەن كۇلسىنشى. دەپ ويلاپ، كورگەنىنە مازدەنگەن. القورىڭىز. توقساباسى قالتا تەلەفونعا قارق قىلىپ قايتقان. «قورىقپا. قىزدارىڭ ۇيرەتەدى»، — دەدى. ءوزى وزگەشەلەنە وزگەرىپتى. بۇرىنعى توقسابا ەمەس. باسقاشا. ءجۇرىس-تۇرىسى. كۇلىسى. قيمىل-قىلىعى. كينولارداعى كاسىپكەرلەر مە، باي-باعلان بيزنەسمەندەر مە، سونداي-سوندايلار سەكىلدەنىپ، سارت تا سۇرت ەتەدى. قارا شاندىرلانا قىلقياتىن موينى جۇمىرلانىپتى. ۇرتىنداعى ۇرا-ۇرا شۇقىرلارى، جىرا-جىرا اجىمدەرى اجەپتەۋىر-اق تەگىستەلىپتى. جون ارقاسى تىكتەلىپتى. شىمقاي كوك كاستوم-شالبارى قۇيىپ قويعانداي. جاراسادى. كۇيەۋىنىڭ كەلبەت-كوركىنەن، بوي-باسىنان كىنارات تاپپادى. ءبىر بۋما اقشا ۇستاتتى. القورىعا. اقشا شىركىن جاقسى عوي. الايدا، توقساباسى الدەقايدا الىستا-ا-اپ كەتكەندەي مە، قالاي؟ جۇرەگىنىڭ باسى اشىڭقىراعان. استاناڭىز اعارتىپ جىبەرىپتى. القورىنىڭ قاراتورىلاۋ توقساباسىن. قالتالارىنا سالا بەرەتىن قولدارىنىڭ سىرتىنا دەيىن اقشىلتىم تارتقان. قالتا تەلەفونى قايتا-قايتا شىرىلدايدى. ءۇي اينالىپ بارىپ سويلەسەدى. القورى اڭ-تاڭدانادى. العاش قوسىلعاندا ما، قوسىلاردا ما، ايتقانىنداي، وسى توقساباسى تۋىلار جىلدىڭ ساۋىرىندە شە، عارىشقا العاش مارتە ادامي زاتىڭىز ۇشقان عوي. سارىقامىستىڭ مەكتەبىنە گاگارين اتى قويىلعان عوي. ول كەزدە «عارىش» جانە «عارىشكەر» دەگەن سوزدەرىڭىز سانادا جوق قوي. وسى توقساباڭىزدىڭ ەسىمى كوسموسبەك نەمەسە كوسموناۆت بوپ كەتە جازداپتى. اۋىلعا كەلە قالعان الدەبىر قاريا: «مىنا مەن اشارشىلىقتا قىرىلعان ءبىر ءۇيدىڭ ون پەرزەنتىنەن امان جورتقان جالعىز ەم. بۇ بالا كىم بوسا-داعى، توق ءجۇرسىن. اسپاندى تەسىپ ۇشپاي-اق قويسىن. توقسابا بوسىن نىسپىسى»، — دەپ نىقتاپتى.
توقساباسى تاشكەنتكە سوققان الگى ساپارىندا الدەنەنى ايتپاققا وقتالعانداي، الايدا، ايتا الماي، قيماي-قيماي كەتكەندەي كورىنگەنىن كەيىن ويلاعان. القورىسى.
مىنەكيىڭىز، ەكى مىڭ ونىنشى جىلىڭىزدىڭ جىپ-جىلى كۇزىندە، تەرەكتەر تەرشىپ تۇرعاندا، استانا جاقتان اسپان تەسىلگەندەي، عارىشتان توتەنشە تۇسكەندەي، توسىن اقپارات شوشىنتا جەتكەن. العاش «اق التىن» تەرىپ جۇرگەن قاتىن-قالاشتار القورىدان الىسىراق كەتىپ كۇبىرلەسكەن. سالدەن سوڭ كەيبىرەۋلەرى كوپە-كورنەۋ كۇرسىنىسە كوز قيىقتاسقانداي، كەيبىرەۋلەرى كۇلمەڭدەسە قاراسقانداي سەزىلگەن. الدەبىر نارسەنىڭ، قانداي دا ءبىر تىرلىكتىڭ تىكەلەي وزىنە، قارا باسىنا قاتىستى ەكەنىن سەزىنىپ، قاراداي قالتىراعان. قايتادان قاراعىشتاپ ەدى، جاڭاعىلار جىم-جىلاس جوعالعانداي. جۇيەك-جۇيەكتەردى بويلاپ، جىپىلداپ ۇزاپ بارادى.
كەشكە قاراي، تۇت اعاشىنىڭ تۇبىندەگى قويۋ كولەڭكەگە كوسەم قاتىندار كوبىرەك جينالدى. وزگەلەرى دە جاقىنداستى. بىرەۋى بۇعان قاراپ قول بۇلعادى. القورى قورقا-قورقا قادامدادى. اۋزى باتىر، ادۋىندى اتانعان، باياعى كسرو اماندا بايى بولىمشە باسقارعان، بۇگىندە «اق التىندى» ولشەپ قابىلدايتىن تارازبەن بيكە ءسوز باستادى-اي سوندا. باپتانا تاپتانىپ. «اي، اينالايىن القورى! — دەدى مۇسىركەي مۇلايىمسىگەن كەيىپپەن. — استانادان حابارىڭ بار ما؟»
القورى تەڭسەلىپ بارىپ تالىپ ءتۇستى. بەتىنە سۋ بۇركىپ، ەسىن جيناتتى. ەستيارلار. «ويباي-اي! ويباي-اي! جەڭەشە-ە-ە! — دەپ زار ەڭىرەدى ەسىنە كەلەر-كەلمەس كۇيدەگى القورىڭىز. — جاڭا-جاڭا جارىعانداي بولىپ ەك. امان با ەكەن التىن-ە-ە-ەم... استاناداعى التىن-ە-ە-ەم... باس يە-ە-ە-ەم...»
تارازبان بيكە بۇيدەدى-اۋ كەنەت: «ءاي، القورى! ءالى ەشتەڭە ەستىرتكەن جوقپىز عوي. و نەسى-ەي، ا؟! ال، ايتايىن ەندى. ەستىرتەيىن ەندى. سال قۇلاعىڭدى. قۇي وڭ قۇلاعىڭمەن، قۇي سول قۇلاعىڭمەن تىڭدا. جينا ەسىڭدى. ەسىزقاعىر ەركەكتەردىڭ ءبارى سونداي. استاناداعى التىنىڭ امان. ەلورداداعى ەركەگىڭ ەسەن. وتتان ىستىق ويناس تاۋىپتى. ءتىللا قاۋىننىڭ تىلىگىنەن ءتاتتى توقال الىپتى. ال، اڭىراي بەر ەندى. ال، بوزداي بەرگىن. ال-تى-نە-ە-ەم دەپ. ءامان ءبا ەكە-ە-ەن دەپ...»
ماقتاشى ايەلدەر تۇپ-تۇگەل تىم-تىرىستانعان. تۇت اعاشىنىڭ الاقانداي-الاقانداي، جالپاق-جالپاق جاپىراقتارى شە، قالقيعان قۇلاقتار سياقتى. قوزاپايالاردىڭ قاۋاشاقتارىنان اقتارىلا اققان اق ماقتا جەلەمىكپەن جەلبىرەيدى.
القورىڭىز مەڭىرەيدى. تارازباننىڭ اشۋى قايتىڭقىرادى. «بۇل — وسەك ەمەس. بايىڭمەن بىرگە كەتكەندەردىڭ ىشىندەگى ءومىرى وتىرىك سويلەمەيتىن، جاقىن جەكجاتىمىزدىڭ شىن ءسوزى. سەنىمدى اقپارات كوزى. ءبارىبىر، ەستيسىڭ. ەسىن ەرتەرەك جيسىن دەگەن جاناشىرلىق قوي بىزدىكى. قاپالانبا دا، قايعىرما دا. قايىستاي قاتقىلدان قايتا. قايراتتانىپ، قايسارلان، قاراق. قاراڭقاعىر، ەركەكتىڭ كوبى وسىنداي. اناۋ اعاسى، مەنىڭ بايىم شە، بولىمشە باسقارماستان بۇرىن-اق، بريگاديرلىككە ىلىنە بەرە جاردەمشىلەردىڭ ىشىنەن جالەپ تاۋىپ العان. كەيىننەن دە كوپ كۇيدىرگەن. قايتەسىڭ؟ كونەسىڭ»، — دەدى كۇرسىنىپ.
«بۇگىنگى بايشىكەشتەر اشىق الىپ جاتقان جوق پا؟ — دەدى ءبىر قاتىن. — وسى مىنا سارىاعاشىڭ مەن جەتىسايىڭ شەتىنەن سونداي ەمەس پە؟»
«توقسابا-داعى باعلانداردىڭ قاتارىنا قوسىلايىن دەگەن شىعار وندا»، — دەدى ەكىنشى قاتىن.
«ءاي، اكىمقارالاردىڭ بارىندە جاسىرىن بىرنەشە توقال بولاتىن كورىنەدى»، — دەدى ءۇشىنشىسى.
«ەستىدىڭىزدەر مە، ماقتالىداعى مادەنيەت سارايىنىڭ دەرەكتىرى شە، الپىس ءبىر جاستاعى اناۋ كىسى شە؟ سول اعاتايىمىز حالىق تەاترىنىڭ جيىرما جاسار قىزىمەن ەكەۋى بىر-بىرىنە ولەردەي عاشىق بوپ، كوڭىل قوستى ەمەس پە؟ ەستىگەن شىعارسىزدار؟» — دەدى ءبىر كەلىنشەك.
«بالسىنبەي-اق ايتا بەرسەڭشى. تاپ ءقازىر ءبارىمىز كۇيىپ-پىسىپ وتىرعاندا، ەركەكتەر تۋرالى پاكتىلەر كوپتىك ەتپەيدى عوي»، — دەدى تارازبان.
«ايتسام، بىلاي، اپايلار! سول مادەنيەت سارايىنىڭ دەرەكتىرى، الپىستان اسقان اعاي، جيىرماداعى جاپ-جاس قىزبەن ءبىر جىلداي بىرگە تۇردى. كەلەس جاققا كوشىپ كەتىپ. سودان، ايەلى، جەتى-سەگىز ۇل-قىزى، كەلىندەرى، نەمەرەلەرى، جەكجات-جۇراتتارى، تۋعان-تۋىستارى تۇگەل ايىپتاپ، ارالاسپاي، ارالاستىرماي قويدى. اقىرىندا اعاتايىمىز امالسىزدان اجىراسىپ، اۋىلىنا قايتتى، — دەدى جاڭاعى كەلىنشەك. — ەڭ قىزىعى سول، الگى اعامىز: «قازاق بوپ تۋعانىما قاتتى وكىنەمىن. ءبىزدىڭ ۇلت ماحاباتتى تۇسىنبەيدى ەكەن» دەپ مالىمدەپتى. وسى ءسوزى جۇرت جادىندا قاپ قويدى. ەل ءجيى-جيى ايتىپ كۇلەدى ءقازىر».
«ە، ءسوزى دە، ءوزى دە قۇرىسىن بالەنىڭ!» — دەستى ءبىرازدارى.
«ماحاببات تا زامانىنا قاراي تۇسىنىكسىزدەنىپ، تانىماستاي وزگەرىپ كەتتى عوي، — دەدى جانە ءبىر كەلىنشەك. — كەلەشەكتە نە بولار ەكەن؟»
«ءبىر كەزدەرى ەسەپ-قيساپپەن قوسىلاتىندار قاتتى ايىپتالۋشى ەدى. ەندى ەسەپ قۇرماي، قۇردان-قۇر ۇيلەنەتىندەر كۇلكىگە ۇشىراپ جاتىر عوي»، — دەدى تاعى ءبىر ايەل.
سول كۇنى سارىقامىستان جانە سول توڭىرەكتەردەگى باسقا دا اۋىلدار مەن كەنتتەردەن جينالىپ كەپ ماقتا تەرەتىندەر قاس قارايعانشا قىزعىن پىكىر تالاستىرعان.
القورىنى ءبارى ۇمىتقانداي. جالعىز قايتقان. قاراڭعىلىق قانشاما قويۋ بولعانىمەن، اي تۋعاندا اينالا جارقىراپ سالا بەرگەن. ءجۇزىماي مەن جۇلدىزاي تۇكپىرگى بولمەدە ساباق ازىرلەپ وتىرىپتى. اي ءسۇتىنىڭ جەر بەتىنە سونشاما ساۋلاپ قۇيىلعانىنا قاپالاندى. ءدال بۇگىن قارا تۇنەك جاعاتىنداي ەدى. جانىنا. جاي-كۇيىنە.
كۇندىزگىدەن بەتەر جارقىراعان سارىقامىس گۋ-گۋ. توعايداعى قامىس-قۇراق دۋ-دۋ. جانىپ جونەلگەندەي. بارلىق ۇيدە تەك قانا توقسابانىڭ توقال العانى ايتىلىپ جاتقانداي. تەلەديداردان دا. بەتىن باستى. قوس الاقانىمەن سيپالاي تومەن ءتۇسىردى. ءجۇزىن جىرىپ-جىرىپ كەتكەندەي. ءتىلىپ-تىلىپ وتكەندەي. ءوزىنىڭ قولدارى.
ۇيىنە كىرىپ، ۇيالى تەلەفونىن تاپتى. تاپتاپ-تاپتاپ تاستاعىسى كەلدى. تاپتامادى. تابالدىرىقتان اتتاپ، تاس تەپكىشەككە شىقتى. تاسقا تاستاعىسى كەلدى. تاستامادى. قورا-قوپسىنىڭ ارتىنا قاراي اينالدى. استانا تۇستان اي جارقىرايدى-اي. القورىنى مازاقتاپ.
دەنەسى توڭازىدى. قالتاسىنداعى تەلەفوندى قايتا سۋىردى. سورايعان سورالاردىڭ اراسىنا لاقتىرعىسى كەلدى. لاقتىرمادى. ەكى قىزى ەكى جاقتاپ ۇيرەتكەن. تىلدەسپەك ادامنىڭ اتىن تەرگەندى بىلەدى. سويلەسە سالا وشىرگەندى بىلەدى.
جانارىنان جاس سورعالادى. تارام-تارام. تيتىمدەي تەلەفونعا تىرس-تىرس تامدى. الاقانى اشىدى. ساۋساقتارى دۋىلدادى. تەردى. تەرمەشەلەدى. «توقسابا» دەگەن جازۋ كورىندى. وشىرە سالدى. ورشەلەنىپ. قايتادان تەردى. سابىر ساقتاپ، قۇلاعىنا توستى. «ابونەنت بايلانىس اياسىنان تىس جەردە نەمەسە ونىڭ تەلەفونى ءسوندىرۋلى»، — دەدى. الدەبىر ايەلدىڭ سۇيكىمسىز، سالعىرت داۋسى. الدەنەشە مارتە تەرمەشەلەدى. مۇزداعان قۇلاعىنا توستى. الگى ايەل ءۇش تىلدە كەزەك-كەزەك بەزەكتەدى.
«ايدىڭ دا اياسىنان تىس جەردە... جۇرگەن شىعار... جاتقان بولار، بالكىم»، — دەدى ىزاعا بۋىلىپ.
بىرەر جىلدان بەرى ماقتالى اۋدانىندا تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادىسى جاپپاي قولعا الىنىپ، قىزۋ قولدانىلىپ جۇرگەن. سول تۇندە القورىڭىز-داعى ۇيىرگەلىك تەلىمىنىڭ تالاي-تالاي تۇستارىن كوز جاسىمەن تامشىلاتىپ سۋارعان-دى.
تاڭ اتقاندا ءتاستۇيىن شەشىمگە توقتادى. جىلامايدى. مۇڭ شاقپايدى. تۇك بولماعانداي، دىم بىلمەگەندەي كەيىپكە كىرەدى. مىزعىماس تا ءمىزباقپاس. «استاناداعى التىنىم امان با ەكەن؟!» — دەگەن ءوزى. ءدۇيىم ايەل الەمى الدىندا. «ءولىپتى» دەگەن حابارى جەتكەندە شە؟ قايتەتۇعىن ەدى؟! بەتى ارمەن. امان ءجۇرسىن. جاقسىلى-جاماندى جيىرما بەس جىل بىرگە ءومىر كەشىپتى. شيرەك عاسىر. از ەمەس. اناۋ ءبىر كەزدەرى اقتوبەدە الىپ قويسا قايتەتۇعىن ەدى؟ توقالدى. قالىپ قويسا، قايتەر ەدى؟ ءبىرجولاتا. وندا ءجۇدا جاس ەدى عوي. ەكەۋى دە. سابىر كەرەك. دەپ ءتۇيدى. كۇيىندى دە ءتۇيىندى.
اپتا ارالادى. ارادا. «ابونەنت بايلانىس اياسىنان تىس جەردە...» دەيتۇعىن ايەلدىڭ ءۇنى وشكەن. قوڭىراۋى جەتكەن. استاناڭىزعا. توقساباسىنىڭ داۋسى دىرىلدەيتىندەي. «راس پا؟» — دەگەن. القورىسى. «سولاي بولدى، — دەگەن توقساباسى. — كەلەسى جەكسەنبىدە بارا جاتىرمىز».
اسپان تاعى تەسىلگەندەي. عارىشتان عاشىقتار تۇسەتىندەي.
ەكى قىزىن ەكى جاعىنا الىپ، القورىڭىز اپتا بويى، كۇنى-تۇنى ءۇي-جايلارى مەن قورا-قوپسىلارىن تازارتتى. اكتەپ-سوكتەپ الەكتەندى.
جەكسەنبى كۇنى، جاقۇتتاي جايناعان التىنسارى كۇزدىڭ ەرتەڭگىلىگىندە، قىزىلجالقىن جاپىراقتى ورىكتەردىڭ ارعى جاعىنان اعاراڭداعان قوس «دجيپ» پەن سۇلىك قارا «تويوتا-كامري» كورىنگەن.
سارىقامىس اۋىلى گۋ-گۋ.
توعايداعى قامىس-قۇراق دۋ-دۋ.
جانىپ جونەلگەن.
الدىڭعى اقشاڭقان «ءدجيپتىڭ» تىزگىنىندەگى ءتۇماريىستۇعىن. جانىنداعى توقساباسى. ەكىنشى اقشاڭقاننىڭ ىشىندە ءتۇماريىستىڭ ەڭ جاقىن، ەڭ سەنىمدى، ەڭ قىمبات دوستارى — ەرلى-زايىپتى ەكەۋ كەلەدى. سۇلىك قارا «تويوتا-كامريدىڭ» مەڭگەرىگىندە — ءماز-مايرامدىعىن جوندەپ جاسىرا الماي جايناڭداعان المابەك باتىرىڭىز. ارتقى ورىندىقتا — كەلىنشەگى، بالا-شاعاسى. قاي المابەك دەيسىز بە؟ ويباي-اۋ، شىمكەنتتىڭ شەتىندە پاتەر جالداپ، ازەر تىرشىلىك ەتەتىن، توقسابادان سىزعان، القورىدان تۋعان المابەك قوي.
ءۇش بىردەي سۋپەركولىك ەكى مىڭ ونىنشى جىلىڭىزدىڭ كۇزىندە سارىقامىس اۋىلىنا سان-سالتاناتپەن كىردى. سارىقامىستىڭ سيىرلارى تۇياقتارىن سىرت-سىرت ەتكىزىپ، ورىسكە بەتتەگەن، جالقاۋ قاتىندار كەيبىرەۋلەرىن كەشىرەك ساۋىپ، قۋالاپ قوساتىن شاق ەدى.
ەڭ ەسكى ءۇي-جايدىڭ اۋلاسىندا ءتىزىلدى. سۋپەركولىكتەر. ەسىكتەرى سارت تا سۇرت، سارت تا سۇرت. جاتىرقاسقاندار جوق سەكىلدى. سوستيىپ كىدىرىسكەندەر كەم سەكىلدى. تانىسۋ مەن تابىسۋ باسىمىراق ءتارىزدى.
القورى ازداپ-ازداپ سۇرلانىڭقىراپ بارىپ باسىلعانداي. سىر بەرمەسكە بەكىنگەن. سەرت ەتكەن. بارىمەن ەمىن-ەركىن ەسەندەسكەن. «ءتۇماريىس» دەپ، سۇپ-سۇيكىمدى، اپپاق، بالعىن قولىن ۇسىنعانى — سول عوي. سول.
توقساباسى تىكە قارامادى. قاراي الماي، كوزىن تايدىرىپ اكەتىپ، يىعىنان بۇرىڭكىرەپ، قىسىڭقىراپ قويعانىن-اي. القورىدان كەشىرىم سۇراعانى ما، كىم ءبىلسىن-اي، كىم ءبىلسىن. المابەگىنە عانا القورىڭىز ءسال سىزداۋسىدى. ەنتەلەي جاقىنداعانىن جاقتىرمادى. بەتىنەن سالقىنداۋ ءسۇيدى. كەلىنىن كىنالامايدى، ارينە.
بەس-التى باكلاشكانىڭ ءتۇبىن ويىپ، باستارىن تومەن تۇقىرتىپ، قولجۋعىش ەتىپ قويعاندارى دۇرىس بوپتى. استانا مەن شىمكەنتتەن كەلگەندەر شەتىنەن جۋىنىپ-شايىندى. اسىرەسە، توقسابا مەن ءتۇماريىستىڭ بىر-بىرىنەن الىستاماي، يكەمدەسە، يشارالاسا جۇپتاسىپ جۇرىستەرى جاراسپايدى دەۋ قيىن ەدى. جول كيىمدەرىن ءجون كيىمدەرىنە جىلدام اۋىستىرىپ الىپتى. ەكەۋى دە. بىرگە ىلەسىپ كەلگەن ەرلى-زايىپتى دوستارى دا.
تەمىر كولىكتەردەن تەڭ-تەڭ دەرلىكتەي دۇنيەلەر تۇسىرىلگەن. تارتۋ-تارالعىلار. سىي-سياپاتتار. القورىنىڭ شاشىلىپ-توگىلىپ، جەتىسايدىڭ جارتى بازارىن قارىشتاعانداي سەزىنىپ دايىنداعان داستارقانى ەسەلەنە كەڭەيگەن. استانالىقتاردىڭ ارقاسىندا. اۋەلىم اۋلەتتىڭ ەتجاقىن جاناشىرلارى جينالدى. كىشىگىرىم كەڭەس ءوتتى. ناق-ناق، قىسقا-قىسقا، تاپ-تۇيناقتاي تۇسىنىكتەر بەرىلدى. كەشىرىم سۇرالدى. توقسابا مەن ءتۇماريىس تاراپتان. ءبارى بەلگىلەنىپ، شەشىلىپ قويىلعان ماسەلەلەر مانزەلدەس. مانىستەلگەن. استانادان ىلەسىپ جەتكەن ەرلى-زايىپتى جولداستارى زامان جانە زىرلاعان ۋاقىت، ادام مەن قوعام جانە الەمدىك ايدىك ۇردىستەر حاقىندا بەس-بەس مينۋتتان عانا وي-پىكىر ۇستەپ، جاعدايدى جايباعىستادى.
سارىقامىستىقتار وكىلدەرى ءبىراۋىزدان باس شۇلعىسىپ: «دۇرىس قوي»، «دۇرىس-اق»، «تۇسىنەمىز عوي» دەسكەننەن اسپادى.
توقسابا مىرزا مەن ءتۇماريىس حانىم ساعات ءۇش پەن بەستىڭ اراسىندا اۋىلداعى جاماعايىن جاقىندار مەن كورشى-كولەمدى جيناپ، قۇدايى تاماق بەرىلگەنى ءجون بولارىن جەتكىزدى. ەلەڭ-الاڭنان استانالىقتار قايىرا جولعا شىقپاق ەكەن.
قۇدايى تاماق ۋاقتىلى وتكەرىلدى. اقساقالدار باتا بەردى. ارتىق-اۋىس ءسوز بولعان جوق. توقسابانىڭ تاڭعالارلىقتاي تاعاتتى ءھام تالعاۋلى تۇرپاتىنا، ءتۇماريىستىڭ تاڭعاجايىپ تابيعاتىنا تامسانعان جۇرتىڭىزدىڭ پالەندەي ءپاتۋاسىزدىققا ۇرىنباعى مۇقىم-مۇلدە مۇمكىن ەمەس-تى.
ءبار-بارى زاماناۋي رايدا، جىپ-جىلى شىرايدا ءوربىدى.
ءتۇماريىس تىنىم تاپپاعان. تالدىرماشتىعىنان تانباعان تال بويى قاي شارۋاعا دا يكەمدى. ءۇي تىرلىگىن ءۇيىرىپ اكەتەدى ەكەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ-اق، «سوتىبيىمەن» ساعات سايىن سويلەسەدى. كومپيۋتەر-پلانشەتىمەن جۇمىس ىستەيدى. الدەكىمدەردەن ەسەپ-قيساپ قابىلدايدى. بازبىرەۋلەرىنە تاپسىرما تابىستايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ-اق، القورىڭىزبەن ازداپ-ازداپ شۇيىركەلەسۋگە، مەكتەپتە وقيتىن ەكى قىزبەن ءبىراز-بىراز سىرلاسۋعا ۋاقىت تاپتى.
ءتۇن ورتاسى تاياندى. داستارقان جينالدى. تاباق-اياق تاپ-تازا. كيىم-كەشەك، سىيلىقتار تاپسىرىلدى. تارتۋ-تارالعىلاردىڭ اراسىندا ءجۇزىماي مەن جۇلدىزايعا جەكە-جەكە نوۋتبۋكتەر دە بارتۇعىن.
ءتۇماريىس حانىم ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن، نەمەن اينالىساتىنىن ءبىرازىراق بايان ەتتى. ماقساتتار مەن جوسپار-جوبالاردى ورتاعا سالىڭقىرادى. تۇيىندەمەسى مىنادايتۇعىن. شامامەن. ءبىر مىڭ دا توعىز ءجۇز الپىس سەگىزىنشى جىلى تۋعان. الماتىداعى حالىق شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىن ەكونوميست ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان. العاش اۋىلدىق اۋداندا ىستەپ، ارتىنشا قالا قىزمەتىنە اۋىسقان. توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ-اق بيزنەستە. بەس-التى جىل قاتتى قينالعان. مارقۇم اكە-شەشەسى كوپ كومەكتەسكەن. الماتىدا شاعىن زاۋىتتارى مەن ساۋدا كەشەنى بار. ءقازىر استادانا تۇرادى. ەلورداڭىزداعى ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىندا. كوتتەدجدە. ءىرى قۇرىلىس فيرماسىن توقسابانىڭ باسقارۋىنا تولىق وتكىزگەن. تانىسقاندارىنا ەكى جىلعا، تابىسقاندارىنا ءبىر جىلعا جۋىقتاعان.
تۇيىندەمەدەن تىسقارى تۇسىنىپ-تۇيگەندەرى دە بار. سارىقامىستىقتاردىڭ. توقساباڭىز تالانتتى ينجەنەر، كەرەمەت قۇرىلىسشى ەكەن. قور بوپ ءجۇرىپتى. ەكى جىل بۇرىنعا دەيىن. بۇگىندە ەلورداڭىزداعى، ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى ەكى بىردەي قۇرىلىس كەشەنىنىڭ تىكەلەي اۆتورى ءارى سالۋشىسى. قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە استانانىڭ قۇرىلىسشى قاۋىمى مەن ساۋلەتشىلەرىن تۇگەل مويىنداتقان. تالانتىمەن. تىندىرىمدىلىعىمەن.
ءتۇماريىستىڭ اشىق-جارقىندىعى، تۇكتى دە جاسىرا المايتىن اقكوڭىلدىگى القورىنى اڭ-تاڭ ەتتى. وڭاشادا قايتا-قايتا قۇلاعىنا سىبىرلاپ، تالاي-تالاي سىرلارىن سىڭىرگەنىن-اي. تۇرمىسقا جيىرما جەتى جاسىندا شىعىپتى. كۇيىپ-جانىپ، ءسۇيىپ-قالاپ قوسىلعان جىگىتى كىناراتتى ەكەن. ونداي جاعدايىن جىگىتتىڭ ءوزى دە بىلمەسە كەرەك. ەكى جەتى بويى ءبىر توسەكتە تۇنەپتى. ەشتەڭە بولماپتى. ءۇشىنشى جەتىگە قاراعاندا، «سەمەي — الماتى» پويىزى زاۋلاپ كەلە جاتقاندا، كاستومىن باسىنا بۇركەنگەن كۇيى قارسى جۇگىرگەن. پويىز وكىرگەن. ءسويتىپ، سۇيگەن جارىنىڭ جارتى دەنەسى بەلىنەن تومەن قاراي قاندى رەلستىڭ سىرتىندا، جارتى دەنەسى بەلىنەن جوعارى قاراي قارا شپالداردىڭ ۇستىندە جاتىپتى. قاق ءبولىنىپ. سودان كەيىن، كۇيەۋگە تيمەگەن. وندايدى ويلاماعان. تەك بيزنەسكە بەرىلگەن.
القورى اياعان. قاتتى-قاتتى. ءتۇن ورتاسىنان اۋعاندا تاعى وڭاشا قالعان. ەكەۋى. توقسابا تىستان ىشكە كىرمەگەن. قورا-قوپسىسىنىڭ جانىندا ويلانىپ وتىرعانداي. ەسكى تونىن جامىلىپ. «قۇرساق شاشۋ بەرگەنىمىزگە ءبىر اي بوپ قالدى، سىزدەن جاسىرارىم جوق، — دەدى ءتۇماريىس القورىعا. — ەندى ءسىز ەكەۋمىز ءبىر ادامبىز عوي. وسەك تىڭدامايتىن اداممىن مەن، اپكەتاي. وسەكتى تىڭداماساڭ، ول ولەدى. وسەكتى ءسويتىپ ولتىرەيىكشى ءسىز ەكەۋمىز. ءسىز دە سوعان ۇيرەنىڭىزشى. مۇمكىن بوسا. ال، ءبىز تاڭەرتەڭ ەرتەلەپ جولعا شىعامىز. «تويوتا-كامريدى» المابەككە تارتۋ ەتتىك. شىمكەنتتەگى «ءنۇرسات» شاعىنىنان پاتەر اپەرەمىز. مىنا ءۇي-جايلارىڭىزدى بۇزىپ تاستاپ، قايتا سالۋمەن المابەك اينالىسادى. قارجى-قاراجاتتان قام جەمەڭىزدەر. ءجۇزىماي مەن جۇلدىزاي قالاعان ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە ءتۇسىپ، بىتىرگەنشە مەنىڭ تىكەلەي قامقورلىعىمدا بولادى. ءبىراق، اپكەتاي، ەكى قىزعا دا، المابەككە دە ايرىقشا تالاپ قويامىز. زامانعا ساي. جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جوعارىلاتا تۇسەمىز. ول وزدەرىنە پايدالى، ءتۇسىنىپ وتىرسىز با؟»
«ادام بوپ كەتكەندەرى جاقسى عوي بىزگە»، — دەيدى القورى.
«ءسىز «اق التىن» تەرىمىن توقتاتىپ، ءوزىڭىزدى كۇتىڭىز، اپكە، — دەدى ودان ءارى ءتۇماريىس حانىم. — اي سايىن استاناداعى «اقسۇڭقار» ج ش س ەسەبىنەن ەلۋ مىڭ تەڭگە اۋدارىلادى. جەكە ءوزىڭىز ءۇشىن. جەتىسايدىڭ جىلى سۋىنا، جاڭاقورعاننىڭ ىستىق بالشىعىنا بارىڭىز. سارىقامىسقا سارىاعاش تا ءتيىپ تۇر ەمەس پە؟»
«ءيا-يا، جاقىن عوي»، — دەيدى القورى.
«اپكە، — دەدى تاعى ءتۇماريىس ازداپ كۇرسىنىپ. — توقساباڭىز كەپ تۇرادى. قورىقپاڭىز. اڭسارى اۋىپ، ساعىنسا، ەشقانداي تەجەۋ مەن تۇساۋ جوق. شەكارا مەن شەكتەۋ جوق. ارينە، قانشاما قىرعىن تىرلىك ينجەنەرلىك يىقتا. تۇسىنەسىز عوي. كوبىنەسە استانادا بولماسا، قيىن. ءتۇسىنىپ وتىرسىز ونى...»
«تۇسىنەمىن عوي. نەگە تۇسىنبەيىن»، — دەيدى القورى.
ەلەڭ-الاڭدا ەكى بىردەي اپپاق «دجيپ» پەن سۇلىك قارا «تويوتا-كامريىڭىز» جولعا شىقتى.
استانالىقتار اتتانىپ كەتكەننەن كەيىنگى جەكسەنبىدە شە، سارىقامىس سيمپوزيۋمى وتكەن. باياعى زاماندا «سەلماگ» بولعان، كەيىنىرەكتە كافەگە اينالعان ءدامحانادا. سارىقامىس سيمپوزيۋمىنا قولى بوستار، اتاپ ايتقاندا، بۇرىن بولىمشە باسقارعان، باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى بولعان، بريگادير جانە زۆەنو جەتەكشىسى بولعان، مال دارىگەرى جانە ءمۇعالىم بولعان ءبىرقانشا زەينەتكەرلەر، بەس-التى جۇمىسسىز جانە جاستار وكىلدەرى قاتىسقان. وزبەكستانعا ءوتىپ كەتكەن بوستاندىق اۋدانىنا قاراستى ماڭىراما قىستاعىنان كەلگەندەردى قوسقاندا، بۇل جيىن حالىقارالىق مانىسكە يەتۇعىن. سيمپوزيۋم دەۋىمىز سول سەبەپتەن.
سيمپوزيۋم ساعاتتان ساعاتقا سوزىلدى. توقسابا مىرزا مەن ءتۇماريىس حانىم حاقىندا تالقىلاۋ تاۋسىلمادى.
«توقسابا تورىتاي ۇلى ءوز نىسپىسىنا ساي بوپ شىقتى، اتىن اقتادى. ءبىز جەرلەسىمىزدى ماقتامايمىز. ءبىز توقسابامەن ماقتانامىز». دەستى.
«ءتۇماريىس كەلىن جەتپىس بەسىنشى جىلى ماقتالىعا وبلىستان كەلگەن كەلىنشەككە، اۋاتكوم ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بوپ سايلانعان سۇلۋعا ۇقسايدى ەكەن. اينىمايدى». دەستى.
«اۋاتكوم ورىنباسارىن قايدام-اۋ، قايدام. سەكسەن ءۇشتىڭ كۇزىندە، اندروپوۆتىڭ تۇسىندا كەلەستەن كەلگەن ءۇشىنشى حاتشىعا ۇقسايدى. كوركەمدىگى». دەستى.
سيمپوزيۋمعا قاتىسۋشىلار قورىتىندى قارار قابىلدادى. ول بىلايتۇعىن. شامامەن العاندا. ءبىرىنشى باپ: «ءتۇماريىس-تۇماريىس دەيمىز-اۋ، اعايىن. تاڭدانىپ. تامسانىپ. قانشاما جەردەن مىقتى بوسىن، باياعى پاتشايىم اپامىزدىڭ اتىن يەلەنسىن، ءبارىبىر. ءتۇماريىس حانىم — توقسابانىڭ توقالى». ەكىنشى باپ: «سارىقامىس ساناسى مەن ادامزات دامۋىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىق اسقىنعان. ال، ءتۇماريىس حانىمنىڭ توقساباعا توقال بولۋى، سول الشاقتىقتى قىسقارتۋعا قىزمەت ەتپەك».
كافە ءىشى ۋ-شۋ. گۋ-گۋ. دۋ-دۋ.
«جۇعىستى بوسىن»، «جۇعىستى بوسىن». دەسىپ، جىمىڭداسقاندار ەسەلەندى.
تاپ سول ساتتە كافە قاباتىنداعى جەكەمەنشىك ازىق-تۇلىك دۇكەنىنەن ءبىر قورا قاتىن-قالاش شىققان. ولار نەگىزىنەن سارىقامىستىڭ سارقارىن بايبىشەلەرى مەن ماقتا تەرۋگە جارامايتىندار، توي-تومالاقتارعا باراردا جانە قايتاردا قيقاڭ-سيقاڭ، قيقاڭ-سيقاڭ، قيقاڭ-سيقاڭ ەتەتىندەر، ۇيرەك سەكىلدەنىپ، ەكى جاقتارىنا جىعىلا جازداپ جۇرەتىندەر، ياكي بىرەسە وڭ يىقتارىنا قاراي، بىرەسە سول يىقتارىنا قاراي قۇلاپ كەتەتىندەي كورىنەتىندەر ەدى. بۇلارىڭىزدىڭ تالقىلاۋى دا توقسابا — ءتۇماريىس توڭىرەگى مەن القورىنىڭ اينالاسىندا عوي، ارينە.
ال، القورى بايبىشە بيىلشا سىر الدىرمايىن دەپ شەشىپ، «اق التىن» تەرىمىنە جەگىلۋدەن تانبادى. وي-ساناسى وسەكتە ەمەس. كوسەكتە. قوزانىڭ كوسەگىندە. الايدا، ازداپ-ازداپ اۋناقشيدى-اۋ. توسەگىندە.
المابەك سارىقامىستان سالىناتىن بولاشاق ءۇي-جايىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتىن شىمكەنتتىڭ شەبەر ساۋلەتشىلەرىنە جاساتىپ، ءبىرجولا بەكىتتىرۋ ءۇشىن استاناعا اتتانىپتى. دەسەدى.
كۇلىمكوز كۇز مامىراجاي مىنەزىنەن تانباي تۇر. تەك وقتا-تەكتە قىراۋ قىلاۋلايدى. تاڭعا جاقىن عانا. شارباقتىڭ اياعىنداعى تاقتا تەلىمدە، جىل سايىنعى كۇزدە، ءجۇزىماي مەن جۇلدىزاي قارالا قاۋىننىڭ كوكتۇينەگىنە دەيىن كەمىرىپ جەپ ءجۇرۋشى ەدى. ەندى ەپتەپ-ەپتەپ قانا كوز قيىقتاساڭىز، شيكى شاپشاڭىز تۇگىلىم، بۇيىرلەرى ساپ-سارى، كوگىلدىر كەرسەندەي قاۋىندارىڭىز سۇرعىلت قىراۋ استىندا، سولعان پالەك ۇستىندە دوڭكيە توڭكەرىلىپ جاتىپتى-اي.
You Might Also Like
-
كيىم كيىسى كۇلكى شاقىرا باستاعانىن سەزگەلى بەرى مەكتەپپەن قوشتاسۋدى ويلاپ جۇرگەن. اقىرىندا، العاشقى قار جاۋىپ، ءتۇس اۋا قايتا كەتكەن كۇنى، سىنىپ بالالارىنىڭ كوبىسى جالت-جۇلت ەتكەن جاقۇتتايىن جايناپ ...
-
ماقتا تەرىم مايدانىنا ماكارەنكو اتىنداعى مەكتەپتىڭ جوعارى كلاسس وقۋشىلارى جىل سايىن قاتىساتىن. سول ءبىر جىلى دا تولىق تاۋلىككە جەتەقابىل جول ءجۇرىپ، شىمكەنت جانە تاشكەنت شاھارلارىن ارالاپ ءوتىپ، جەتىس...
