قالتارىستاعى قوڭىراۋ
«نە شىقسا دا، ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنان شىعادى».
مۇنداي مۇقاتپالاۋ ءمانىستى ماتەلدەيتىندەر از ەمەس.
سىزدەر دە سىزدانىڭقىراي سىزعىراسىزدار.
ءبىز-داعى ءبىراز-بىراز بيپازداپ باعامىز.
اۋقاتباي دا ايتادى-اي.
اي، اينالايىن، اۋقاتباي-اي. ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنىڭ الىستاعى اۋىلىندا تىرشىلىك كەشەتىن ناعاشى ءىنىمىز ءدا. اۋزىنىڭ ازداپ-ازداپ جەلەمىگى بار. ءتىلىنىڭ قوتىرى قالىڭداڭقىراپ كەتەتىن كەزدەرى كوبىرەك. سىرتتاي قاراساڭىز، پالەندەي ەرەكشەلىگى جوق. ورتادان بيىكتەۋ بويىن، اياقتارىنان ۇزىنداۋ قولدارىن، دەلديىڭكىرەگەن تاناۋىن ەسەپتەمەگەندە. قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسقانشا قارىن بىتپەگەن. ەلۋىندە ەڭكىشتەۋ تارتقان. الدەبىر تالاپتىڭ تارتىبىنە تاپ ءتۇسىپ، مەرزىمىنەن بۇرىنىراق زەينەتكەرلىككە كەتكەن. مەكتەپتەن. مۇعالىمدىكتەن.
ناعاشى ءىنىمىزدىڭ ءىشى ۋداي اشىپتى سوندا. شىعا قويعىسى جوقتۇعىن. زەينەتكەرلىككە. ەڭبەك ساباعىنان بەرەتىن. ەرىنبەي-اق ەڭبەكتەنەتىن. ءقازىر تەحنولوگيا دەيدى عوي. ءپاننىڭ اتىن. وزىنەن دە كورەدى كەيدە. شەتتەتىلە بەرەتىنىن. تىنىش جۇرمەيدى. شىداي المايدى. تاپتىشتەگىش. تارتىپتەگىش. تالعاعىش. تالداعىش. باعدارى سونداي. بالا-شاعاسىن دا، جار دەگەندەگى جالعىز قاتىنىن دا، ءتىپتى مەكتەپ پەن اۋىل-ايماق بەلسەندىلەرىن دە تاك-تاكتەيتىن تابيعاتىنان تانباس. تاك-تاگىنە تىكىرەيەتىندەر تالكەككە تۇسەر.
ماسەلەنكي، مەكتەپكە ديرەكتور بولاتۇعىنى ايدان انىق بولاشاق باستىعىنا ءبۇي دەگەن عوي:
— اۋداننىڭ اۋزىن مايلا-ا-ا-اپ، جايلا-ا-ا-اپ قايتىپ كەلەمىسىڭ؟ ءجار-رايسىڭ! قانشا بەرگەنىڭدى قالتارىس ءبىر كىسىدەي ءبىلىپ وتىر.
— قانشا بەرىپپىن؟ — دەيدى ديرەكتورلىققا كانديدات.
— قازاقستاننىڭ ءتول تەڭگەسىمەن تاپتىشتەيىن بە؟ اقش-ىڭىزدىڭ اقشاسىمەن بە؟ — دەيدى اۋقاتباي.
— قالاۋىڭىزعا قاراي، — دەگەن قالتارىس ورتا مەكتەبىنىڭ بولاشاق ديرەكتورى اينالاسىن ابايلاي بارلايدى. ەستىپ قوياتىنداي ەشكىم جوق ەكەن. ءۇش مۇشەلدەي كىشى عوي. اۋقاتبايدان. جۋىق ماڭايدا جان كورىنبەسە دە، كوگەرەڭدەپ العاش، قىزارادى سونسوڭ.
— قىزاردىڭ-اۋ، قالقام، — دەيدى اۋقاتبايىڭىز. — قىزارعانىڭ — قىسىلعانىڭ ەمەس. قان قىسىمىڭ. داۋلەردىڭ دەرتى دەيتۇعىن. قوسىلارسىڭ قاتارعا.
— سونىمەن، قانشا بەرگەنىمدى قاشان بىلەم؟ اسىعىس ەم، — دەپ كەرگيدى. كانديدات.
— مەن ەمەسپىن. ەل عوي ەلەڭدەگەن.
— ەلىمىز نە دەيدى؟
— قايران، قالتارىس اۋىلى تويلارىڭا تۇسكەن ءتورت مىڭ دوللارعا تاۋدىڭ ارعى جاعىنداعى جەزدەڭنەن ءۇشجارىم مىڭ، اۋدان باسىنداعى باجاڭنان بەسجارىم مىڭ قارىز اپ قوسىپ، ون ءۇش مىڭ دوللاردى دوربالاپ تاپسىرعانىڭدى بولجاپ وتىر. اتالمىش اقپارات وزىڭنەن بۇرىن جەتكەن. بۇل ىسكە بىلتىر كىرىسكەندە ءۇش مىڭ ۇنەمدەيتىن ەدى دەپ، اياپ جاتقان اعايىن كوپ.
— ال ەندى ارىز ايدايسىز با؟ نەعىلاسىز؟
— ارىز جازۋ تۇقىمىمىزدا جوق. ونىڭ ۇستىنە دالەلدەنبەس دۇنيەگە دارەجەمدى ءتۇسىرىپ نەعىلايىن. قوعامدارىڭدا قۋات، ادامدارىڭدا ايات ازايعان الماعايىپتا.
— سوندا سىزدىكى نە دالباسا؟
— كىمدى تۇزەپ، نەنى جوندەمەكسىڭ دەيسىڭ عوي؟
— ءبارىن بىلەسىز. سۋعا سيەسىز.
— ارىز ايدامايمىن. ارزۋ ايتقانىم دا. ايتۋ — پارىز.
— ارزۋ؟ ونىڭىز نەمەنە تاعى؟ — دەيدى كەلەشەك باسشى كۇرەڭىتىپ.
— اردىڭ زۋالاسى عوي. كونە تۇركى تىلىندە، — دەيدى اۋقاتبايىڭىز.
— ايتەۋىر بىردەڭەنى شىعارىپ جۇرمەسەڭىز، اس باتپايدى-اۋ سىزگە، — دەپ جۇمسارىڭقى تارتادى ديرەكتورلىققا كانديدات.
— بىردەڭەلەرىڭدى شىعارىپ جۇرەتىن سەندەرسىڭدەر. سەندەر شىعاراسىڭدار.
— ول نە سوندا؟ قالاي شىعارامىز؟ نەنى؟
— نە بوۋشى ەدى. اۋداننىڭ اۋزىن مايلاعان مولشەرىڭدى وجەڭ ولشەمىڭە سالىپ شىعاراسىڭ دا. 2010-2011 وقۋ جىلىندا بار كۇشىڭدى كۇشەنىپ سوعان جۇمسايسىڭ. وتكەن اپتادا بوساعان بوتانيكا ءمۇعالىمىنىڭ ورنىنان باستايسىڭ. ەدەن جۋاتىن ەگدە قاتىنداردى قۋىپ، ورىندارىنا «كونكۋرس» جاريالايسىڭ. كىمنەن قانشا العانىڭدى قالتارىستىڭ قاريالارىنان باستاۋىش كلاستاردىڭ بوقمۇرىندارىنا دەيىن سىبىر-سىپسىڭعا، كۇبىر-كۇپسىڭگە اينالدىرار. انەكيىڭىز، بىردەڭە شىعارۋ دەگەن وسى. «نە شىقسا دا، ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنان شىعادى» دەگەن وسى.
قالتارىس ورتا مەكتەبىنىڭ بولاشاق باسشىسى تابان استىنان تالتايدى كەنەت. كۇرەڭىتكەنى دە، قاراۋىتقانى دا ءىزىم-قايىم. زىم-زيا. تۇتىككەنىنەن ايىققانى انىق. تارتىپتەگىشپەن تۇيتپەككە تۇسپەس.
تۇكىردى.
اۋقاتبايىڭىزعا تامان. تاپ-تازا تۇسقا. تۇيمەلەندى. تاپ-تۇيناقتاي تۇرگە ەندى. تاعى دا تۇكىردى. قالىڭداتا قاقىردى. تۇكىرگەن تۇسى تاقىر توپىراق تا ەمەس، جاداعاي-جايداق جەر دە ەمەس، اعاراڭداعان اجىرىق تا ەمەس، جاڭادان توسەلگەن، ءمارمار مانزەلدەس، زاماناۋي زەر شاشىپ، پاراسات شاقىرارداي پليتكاتۇعىن. اۋقاتبايدىڭ اۋىلىنداعى وقۋ ورداسى، ءبىلىم وشاعى، تاربيە-تالىم ۇياسى سانالاتىن سالتاناتتى سارايىڭىز «ءجۇز مەكتەپ، ءجۇز اۋرۋحانا» باعدارلاماسى بويىنشا بوي كوتەرگەن عاجايىپ عيمارات ەدى.
ءبىزدىڭ ناعاشى ءىنىمىز اۋقاتباي ايتارىن ايتىپ الىپ، ارتىنان ازداپ قانا ازاپقا بۋىلار. وتكىنشى جاۋىنداي وكىنىش سەپكەن سەزىمىنىڭ سىركىرەمەسى كەپكەندە، قايتا قيقارلانار. قوڭىراۋ شالار.
— جيەن كوكە-ە-ە! — دەيدى قياستانىپ. ۇپ-ۇزىن وڭ قولىنىڭ شىنتاعىن تىزەسىنە تىرەپ، تەلەفونىنىڭ ترۋبكاسى شىقشىت تۇسىن شىتىناتقانىنا دەيىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەيدى. ەزۋ تارتۋعا ءماجبۇرسىز. ەرىكسىز.
— جاڭا عانا مەكتەپ جاقتان جەتتىم، — دەيدى ناعاشى ءىنىمىز. جيەن جۇرتى ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەي مىندەتسىنىپ. — ءنانىپاتىردىڭ ورتالىعىندا وتىرسىڭدار، ءا-ا-ا؟!
— نەعىلامىز ەندى؟ وتىرمىز. وبلىسىڭنىڭ ورتالىعىندا.
— جاسىڭ ۇلكەن ءدا. ايتپەسە...
— بىردەڭە ءبۇلدىردىڭ بە، نەمەنە؟
— انە! انەكي! «بىردەڭە شىعارماساڭ، اۋقات باتپايدى»، «بىردەڭەنى ءبۇلدىردىڭ بە-ە-ە؟» سوزدەرىڭ دە ۇقساس، وزدەرىڭ دە ۇقساسسىڭدار. بىردەيسىڭدەر ءبارىڭ.
— نە بوپ قالدى؟
— نە بوۋشى ەدى. ءسال-پال ۇلكەنىرەكسىڭ، — دەپ جۋاسيدى ناعاشى ءىنىمىز. — كىشىرەك بولساڭ، ءيتتىڭ كۇشىگىندەي قىڭسىلاتىپ، بۇلدىرگەننىڭ كوكەسىن كورسەتەر ەم. مەن بۇلدىرمەيمىن. تۇسىنسەڭدەر، تۇزەيمىن مەن. ءالى كۇنگە دەيىن كىم ەكەنىمدى ۇقپايسىڭدار. سەزبەيسىڭدەر سەندەر. مىنە، مەكتەپتەن كەلگەنىم وسى. جاعداي جاقسى ەمەس، جيەن... شەكسپيردىڭ «گاملەتىن» ورىسشا وقىعانسىڭ عوي سەن. «مير راسكولولسيا، ي سمەشنەي ۆسەگو، چتو دولجەن يا ۆوسستانوۆيت ەگو!»
اي، اينالايىن اۋقاتباي-اي! مىنا زاماندا شەكسپيردە نەسى بار، شەنەۋنىكتەرمەن شەكىسىپ نەسى بار؟! اۋقاتباي جاڭاعى، جوعارىداعى جاعداياتتاردى بايان ەتە باستايدى. مايىن سورعالاتىپ. ءتىلىنىڭ قوتىرىمەن قىتىقتاپ. قالتارىستى الەمدىك ايدىك ەكرانعا شىعارىپ. ءبىز ەلەستەتىپ باعامىز. «كوكساندىقتان» كورگەندەي كۇيدە وتىرامىز. وبلىس ورتالىعىندا. ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنىڭ كىندىگىندە.
زەينەتكەرلىككە ماجبۇرلەنگەننەن كەيىن كەرى شەگىنەر دەگەن ەدىك. ناعاشى ءىنىمىزدى. نا-عا-ا-ا-ان؟! تاناۋى دەلديە ءتۇستى قايتا. تۇلپار شابىسى، تىزگىن قاعىسى اشىلىپ جونەلدى.
ءبىر ايدان سوڭ قالتارىس ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورلىعىنا تاعايىندالعان باياعى بالانى تۇكىرگىش اتاعان دا وسى اۋقاتبايىڭىز. تۇكىرگىش بالاڭىز بالە ەكەن. ارىز جازبايتىن، ارزۋ عانا ايتاتىن اۋقاتبايىڭىز اعارتۋ سالاسىنىڭ ارداقتىسى اتانىپ، زايىر زاڭنامالىق نەگىزدە زەينەتكەرلىككە زامعاتىلدى. شاپان جابىلىپ.
اشتان ولەتىندەي، كوشتەن قالاتىنداي زامان ەمەس. بالا-شاعاسىنىڭ ءبارى وزىمەن-وزى. بۇلارعا بەرمەسە-داعى، سۇرامساقتانا سۇزىلمەس. ەڭبەك ساباعىنىڭ پايداسى. قاتىنى قاقتاپ ساۋاتىن ءۇش-تورت سيىردىڭ ءسۇتىن شارباقتىڭ اياعىنا ازاننان اپارار. اۋدان باسىنداعى سىر زاۋىتىنان جەتەتىندەر جىپ-جىلى سالەمدەسىپ، جىميىسا جۇگىرىسىپ، جارىسا كوتەرىسىپ الىپ كەتەر. ءار اپتانىڭ سوڭىندا ەسەپتەسەر. ۇيىرگەلىك جەردىڭ، تاقتا-تاقتا تەلىمنىڭ تىرلىگى جەتىپ-ارتىلار. اتقارا الار ادامىڭىزعا.
سوندا-داعى جاڭا جوبالى عاجايىپ عيماراتقا قاراسا، ەڭكىشتەۋ كەلگەن كەۋدەسىن كۇرسىن شىركىن كەرنەيدى-اي. ۇزىن-ۇزىن قولدارىمەن كەزەك-كەزەك قىرسىق قىرتىستى قاراقوشقىل جەلكەسىن قاسيدى-اي. سىر سەزدىرمەس-اۋ. الايدا. ءوزىن-وزى قايراپ، قادامدارىن نىقتاپ، ورتالىق جاققا بەتتەيدى. تۇكىرگىش بالانىڭ قارسى ۇشىراسار ۋاقىتىن ءدوپ باسىپ، ءدال تابادى.
— نە گاپ بار؟ — دەيدى سالقىنداۋ سالەمنەن سوڭ. اۋقاتبايىڭىز.
— اقپارات بۇلاعى ءسىز ارقىلى اعىپ وتپەي مە؟ — دەيدى ديرەكتور.
كرەسلوڭىز كىسىنى وزگەرتەدى عوي. شەشەن-اق شەشىلەدى-ەي. بالەكەت.
— قالتارىسىڭدا قالتارىستار قالىڭ. قاعابەرىس قاپ، قانشاماسىن قۇلاق شالماي شەرمەندەمىز.
— ەڭ ۇلكەن جاڭالىعىمىز سول، كۇنى كەشە جوعارى بىلىكتىلىك ساناتىن العاندار قاتارى التى ادامعا ارتتى. ءمازبىز.
— ويباي، وندا تۇزەلە باستاپسىڭدار عوي. ءبىز كەتكەلى.
— قالاي قاعىتساڭىز دا، مەيلىڭىز. ءوزىڭىز بىلەسىز، ءبىرىنشى ساناتتى اۋدان، جوعارى ساناتتى وبلىس شەشەدى. وڭاي ەمەس. ايتەۋىر، وسى مەكتەپتىڭ ابىرويى عوي. كوزدەگەنىمىز.
— قايدام-اۋ، قايدام. قالتارىس مەكتەبىندە ءقازىر قالىپتاسقان وزگەشە ءۇش سانات بار دەسەدى عوي، جۇرتىڭىز.
قانداي-قانداي ەكەن-ەي ولار؟
— اۋدانىڭ مەن وبلىسىڭدا وتىرعانداردىڭ جانە اۋىل بەلسەندىلەرىنىڭ تىكەلەي قامقورلىعىنداعىلار — ءبىر سانات. جاڭا ديرەكتورعا جۇيەلى تۇردە جاسىرىن جينايتىندار — ءبىر سانات. وزدەرىنشە ءولىپ-تالىپ تىرباناتىندار — ءبىر سانات. قاي ساناتتىڭ قاندايلىعىن، قايسىسى جوعارى نەمەسە تومەندىگىن ءىشىڭ ءبىلسىن، ءالۋاي.
تۇكىرگىش بالا تۇكىرەر. بۇرىلىپ تەرىس اينالار. ارزۋدان.
اي، اينالايىن اۋقاتباي-اي! وسىندايلاردى تەرمەلەي تەربەپ، تەلەفونمەن تولعايدى-اي. ءجۇدا شىلي كىنامشىل، ءتىپتى كەيدە بالەقور بوپ كەتكەندەي قاۋىپتەنەسىز. ناعاشى ءىنىڭىز. امالسىز تىڭدايسىز. جيەنسىز.
— وۋ، وبلىستاعى جيەن كوكە-ە-ە! — دەپ قىڭىرايا قوڭىراۋلاتار اۋقاتبايىڭىز. — ۇيلەسىم بۇزىلىپ، ۇناسىم قۇردىمعا كەتىپ، سەنىمسىزدىك سەمدىرىپ بارادى. ادامدى. نيسشەلەرىڭ مەڭزەگەندەي. وتىرىڭدار ومالىپ.
— نە بولدى، ناعاشى؟ تىنىشتىق پا؟
— قالتارىستا قايداعى تىنىشتىق؟! ورتالىقتا وتىرىپ اپ، جاڭالىق اشقىشسىڭدار. ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى بارلىق كلاستاردىڭ كوكەلەرى مەن جاكەلەرى بار. «كرىشالارى». ءتۇسىندىڭ بە؟ سىنىپ بولمەلەرىنە سولاردىڭ اتتارى بەرىلىپ جاتىر. كومپيۋتەر باسىپ بارادى. مەكتەپتى. قايدا قويارىن بىلمەيدى ءقازىر. ەندىگى كەزەك كوشەلەرگە كەپ تۇرىپتى. ورتالىق كوشەگە بۇزاۋ باعىپ وتكەن ءبىر باقتاشىنىڭ اتى قويىلعان. باياعىدا. سەبەبى سول، بالاسى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەكەن. جاڭا كوشەلەرگە كوكەلەرىنىڭ، اكەلەرى مەن اتالارىنىڭ اتتارىن قويعىسى كەلەتىندەر قۇدايى جاساپ، اۋىلدىڭ اقساقال-قاراساقالدارىن شاقىرادى. شاپان كيگىزەدى. كونۆەرت ۇستاتىپ قايتارادى. مىنا ناعاشىڭ جولاۋشىلاپ كەتكەندە، قۇدالىقتا جۇرگەندە جاساۋعا تىرىسادى. قۇدايىلارىن. شاپانداتۋلارىن. ءبارى. قورقادى-اي، ناعاشىڭنان. ءاي، جيەن كوكە، ءبارىن ورتالىقتان، وبلىستان جۇقتىرىپ جاتىپپىز-اۋ. اناۋ ەكەۋگە ەڭ ۇلكەن ەكى داڭعىلدارىڭدى بەرىپ قوي-ە-ە-ەپ، الاش ارداقتىلارى مەن اقيقات اكادەميكتەردى ايدالادا قالدىر-ە-ە-ەپ، قالعىپ-مۇلگيسىڭدەر عوي وزدەرىڭ دە. ەل-جۇرتقا كۇلكى-مازاق بوپ بىتتىڭدەر. نەمىس گەتە قاعيدالاعانداي قۇدايدى قۋانتۋدى قويدىڭدار. بىلەسىڭدەر مە مۇنى؟ سەزبەيسىڭدەر سەندەر.
ارادا اي شاماسى اۋناعاندا اۋقاتباي تاعى دا تەلەفون سوقتى. ەنتىگىپ تۇرىپتى. دەرتتەن ەمەس. دەمىگۋدەن ەمەس. اپتىعۋدان. اسىعۋدان. ارزۋدان.
— ەي، جيەن كوكە. تىڭداعىن مەنى. تاريحتا كەزدەسپەگەن كەرەمەت وقيعا! ەستىپ تۇرسىڭ با؟!
— قۇلاق قالتارىسقا قاراعان. تاعى نە ءبۇلىندى؟
— كىندىك كەنتىمىزدەن كەمبىز بە؟ ۇيرەنەمىز ءدا. مەكتەپكە دە جەتتىك. قالتارىس ورتا مەكتەبىنە ات قويماقتىڭ قىرعىن مايدانىنا كىرىستىك. جيەن كوكە-ە-ە! جاقىندا اۋداندىق سوتىڭىزدىڭ ءوزى ماعان، مىنا ماعان پارا بەرمەك بولدى. مىنا ناعاشىڭ الا جازدادى! قىزىق-اي!
بۇل جاعداي بىلاي بولىپتى. اۋقاتبايىڭىزدى اۋداندىق سوتقا شاقىرتىپتى. ادام بالاسىنىڭ الا ءجىبىن اتتامادىم دەيتۇعىن، اۋزى باتىل، ادۋىندى، ەركە دە ەركىن ەسەپتەلەتىن اۋقاتبايىڭىزدىڭ ءوزى العاشقىدا الاعاتتاۋ كۇيگە بۋىلىپتى. اينالاسىنا الاق-جۇلاق قاراعىشتاپتى. سوتتىڭ اتى سوت ەكەن ءدا.
ايقىندالعان مەرزىمدە اۋدانعا ىلىگىپتى. اۆتوبۋسپەن. سويتسە، سوتىڭىز وزگەشەلەۋ وتىنىشپەن الدىرتىپتى. اعارتۋ سالاسىنىڭ ارداقتىسى دەپ. قالتارىس اۋىلىنىڭ سالماقتىسى دەپ.
سۇيقىلتىم شاشىن جىلمايلاتا جىلتىراتىپ تاراپ قويعان. جىگىت اعاسى. ءجۇدا شىلي شەشەن ەكەن. تاپ-تازا بولمەدە ءتاپ-تاتتى ءشاي ءىشىپتى. ەكەۋى. اۋجاي-احۋال سۇراسىپتى. شەشەنىڭىز شەشىلىپتى. اۋقاتبايدىڭ الاڭى باسىلىپتى. كوڭىلى ءجىبىپ، كەڭسىرىگى سۋلانىپتى. اۋدان سوتىنىڭ اتا-بابالارى دا، اكەسى دە قالتارىستا ءتۋىپ-وسىپتى. قالقوزداردى قايتا قۇرۋ جىلدارىندا جىلجىپتى. اكەسى. قىزمەت بابىمەن. ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنىڭ ورتالىعىنا. اكەسىنىڭ اتىن قالتارىس ورتا مەكتەبىنە لايىق دەپ سانايتىندار جەتىپ-ارتىلىپ جاتىپتى. اۋىلدا اناۋ-مىناۋ سىپسىڭ شىقپاۋ ءۇشىن شاقىرىپتى. بىلۋىنشە، اۋىل تۇگەل تىڭدايدى ەكەن. اۋكەڭدى. اۋزىنان شىققان لەبىزدى جەرگە تاستاي قوياتىنداي جان جوق ەكەن. اۋىلدا. شىنشىل ەكەن. اقيقاتشىل ەكەن. اۋكەڭ. قالتارىس ورتا مەكتەبىنە اكەسىنىڭ اتى قويىلسا، اۋىل دا، مەكتەپ تە، جەكەلەگەن ادامدار دا جامان بولا قويماس. قاجەتتى قامقورلىقتىڭ ءبارى جاسالماقشى.
اۋدان سوتىنىڭ الدىندا اشىلماپتى. اۋقاتبايىڭىز. تۇيىلىڭكىرەگەن تۇرىنەن تانباپتى. جىبىگەن كوڭىلىن، سۋلانعان كەڭسىرىگىن جەدەلدەتە، جەلدەتە كەپتىرىپ ۇلگەرىپتى. باس ءبيىڭىز ارعى جاعىنا ءبىر، بەرگى جاعىنا ءبىر شىعىپتى. اۋكەڭنىڭ ايىزى قانىپتى. راحاتتانىپتى. مۇنداي ءلاززاتتى شاقتى باستان كەشۋدىڭ ءوزى بولەك الەم ەكەن ءدا. ءبىر اۋداننىڭ بىلدەي سوتى ءومىر بويى بۇكشەڭدەپ ەڭبەكتەنگەن قاراپايىم ءمۇعالىمنىڭ، نايەتى زەينەتكەردىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ ءجۇرىپتى-اي! اي، اينالايىن، اتا-بابالارى مەن مارقۇم اكە-شەشەسى سەزىپ جاتىر ما ەكەن وسىنى؟! ءومىر بويى مەنسىنبەي، كۇيەۋىن كىم كورىنگەننەن كەم ساناۋمەن كەلە جاتقان جار دەگەندەگى جالعىز قاتىنى يتكە تىستەتسەڭ-داعى يلانباس.
— نە قيالداپ كەتتىڭىز، اۋقاتباي اعا؟ — دەپتى سوتىڭىز سوندا.
— نە بوۋشى ەدى، — دەپتى اۋكەڭ. تۇك تە ساسپاي. ساسقالاقتاماي. اۋىلدى ويلاپ وتىرىپپىن.
— ءشاي ءىشىڭىز. اسىقپاڭىز. اۋلىڭىزدى ساعىنىپ ۇلگەردىڭىز بە، دەپ-دەمدە، — دەپتى سوت لەكىتە كۇلىپ. كەرىلە كەڭەيىپ.
— راحمەت. قاندىم، — دەپتى ءبىزدىڭ ناعاشى ءىنىمىز.
— ءسىز اۆتوبۋسپەن كەلدىڭىز عوي؟ — دەپ سۇراپتى سوت.
— نەمەن كەۋشى ەم ەندى، — دەپتى اۋكەڭ.
— وزىڭىزگە بەك سەنىمدىمىن، اۋكە. مەكتەپكە ات قويۋ تۋرالى ۇسىنىسقا ۇيىتاسىز. جۇرتىڭىزدى. اۋىل-ايماعىڭىزدى. اكەمىزدىڭ ەسىمىن ەنشىلەگەننەن ۇتپاسا، ۇتىلمايدى. ەشكىم دە. ءوزىڭىز دە تاپ بۇگىن تاڭداۋلى تاكسيىڭىزدى جالداپ قايتاسىز. جالعىز ءوزىڭىز. اۆتوبۋسپەن شارشاپ نەعىلاسىز. بۇدان بىلاي ءسىز — اعامسىز. مەن — ءىنىڭىزبىن. مىنە، مىناۋ — مەنىڭ ىنىلىك ىزەتىم. العاشقى سىيلىعىم، اعا. اعاما ارناعانىم، اۋكە! الىڭىز، اعا.
اۋدان سوتى اپپاق كونۆەرت ۇسىنىپتى. اۋكەڭە. ءوز قولىن ءوزى اسقان ىقىلاسپەن العا سوزىپتى. سوت.
بۇل ءوزى تاريحتا بالكىم بولعان، بالكىم بولماعان وقيعا شىعار. «شەكسپيردىڭ شىعارمالارىندا بار ما ەدى؟! مۇنداي ماسەلە؟!» دەپ ويلاپتى اۋكەڭ. اۋدان باسىندا وتىرىپ.
اۋقاتبايىڭىزدىڭ اۋزى اڭقايىپتى. اۋكەڭە اۋدان سوتى پارا ۇسىنىپ تۇرىپتى. ءنانىپاتىر ءۋالاياتىندا پارانى كوبىنەسە پارە دەيدى. پارەگە قاراپ، پالەگى قاراۋىتقان قاۋىنداي الەك كەشىپتى.
اۋكەڭ العاش اسىپ-ساسقان. از عانا مەزەت. سونسوڭ ساق-ساق كۇلىپتى. كىتاپتى ازداپ-ازداپ وقيدى عوي. «اقشا-قۇداي ساق-ساق كۇلىپ قاراپ تۇردى» دەگەن سويلەمدى وقىعان. جادىندا جاتتالماق تۇگىلىم، اپ-ايقىن سۋرەت سەكىلدەنىپ، وي ساناسىندا ويمىشتالىپ ورناپ قالعانىن قاراساڭىزشى. سول سەبەپتەن-اۋ، اۋقاتبايىڭىز اقشا-قۇدايىڭىزعا قاراپ، ساق-ساق كۇلىپتى. اۋدان سوتىنىڭ الدىندا.
سوتىڭىز ساسىپتى. ەلىنەن جەتكەن زەينەتكەردىڭ ەسىنەن اداسپاعى دا بەك بالكىم ەمەس پە؟!
— الساڭىزشى، اعاتاي، — دەپتى سوت. اپپاق، تاپ-تازا كونۆەرتتى ۇزاتا سوزىپ.
سوتتىڭ اتى سوت. ساق-ساق كۇلكىسىن تىيىپتى. اۋكەڭ. السا شە؟ اۋقاتباي. پارانى. پارەنى. اۋداندىق سوتتان. ءبىر مەزەت العىسى دا كەلگەندەي سەزىنەدى. الماسا-داعى، اپپاق، تاپ-تازا، كەرەمەت كونۆەرتتى قولىمەن ۇستاپ، اشىپ كورگىسى كەلەدى. قانشا ەكەن-ەي، ا؟! ءوزىمىزدىڭ ءتول تەڭگەمىز بە ەكەن؟ اقش-تىڭ اقشاسى ما، الدە؟ كەنەت قولىن سوزادى. ءيا، ءيا، اۋقاتبايىڭىز العا ۇمسىنادى. سۇق ساۋساعى سۋماڭ ەتكەندە عانا ەسىن جيىپتى. قالت تارتىنىپتى. قاتۋلانىپتى. ويىن دا، بويىن دا جيناپ ۇلگەرىپتى. قايتادان ساق-ساق كۇلىپتى. اقشا-قۇدايىڭىزدان بيىكتەپ. جوق. كۇلمەككە تىرىسىپتى. ءبىراق، ءۇنى قۇمىعىپ، داۋسى ەستىلمەپتى. ايتار ءسوزى تۇنشىعىپتى. تۇلا بويى قالتىراپتى. قۇلاپ قالماي تۇرعاندا، ءبىر بالەگە تۇتىلماي تۇرعاندا، قۇتىلماققا قارمانىپتى. جانتالاسا جۇلقىنعانداي ەسىك جاققا ۇمتىلىپتى.
اۋداندىق سوت كەڭسەسى ورنالاسقان كوشەڭىزدى ءھام الدەبىر اكىمقارانىڭ اكەسى يەمدەنگەن ەكەن. «جارىقتىققا جەر بارىپ جەتكىزبەگەي. جاي عانا، قاتارداعى كەڭەس شەنەۋنىگى ەدى عوي»، دەپ كۇبىرلەيدى اۋقاتباي.
سوت وقيعاسىنان كەيىن جارتى اي شاماسى ءوتتى مە، وتپەدى مە، اۋقاتبايىڭىز ايعاي ساپ:
— جيەن كوكە-ە-ە! — دەدى تاعى دا تەلەفون ارقىلى. — سوڭعى جىلدارى ءجۇدا-ا-ا ساياباقشىل بوپ كەتىپ ەدىڭدەر. ورتالىقتا وتىرىپ الىپ. ساياباقتارىڭا سان جەتپەۋگە اينالىپ ەدى. باستامالارىڭ ءبىزدىڭ اۋىلعا دا اياق باسقان. قالتارىستا دا ساياباق جاساپ تاستاعانبىز. ەسكەرتكىشتەردى دە ەسەلەپ، مىڭ مارتەبە كوبەيتىپ مازسىڭدەر. بۇيتە بەرسەڭدەر، قايدا بارار ەكەنسىڭدەر سەندەر؟! جيەن كوكە-ە-ە! كىم بولاسىڭدار؟ بارا-بارا. ويباي-اۋ، ۇلت ۇستىندارىنىڭ تۇلعالارى انەبىر الدەبىرەۋلەرىڭنىڭ تىزەلەرىنەن دە كەلمەيتىندەي كۇيگە ۇشىراعاندارىڭ قاي ماسقارا؟! جىلايمىز با، كۇلەمىز بە؟! ءجا، جارايدى. قويدىق. ورتالىقتارىڭا جاۋاپ بەرەتىن ءبىز ەمەسپىز. سەندەرگە ەلىكتەپ، ەسكەرتكىش كوبەيتۋگە كىرىستىك. جوعارىنىڭ باستامالارى اۋىل جاققا بۇرمالانىپ، ازىپ-توزىپ جەتەتىنىن بىلمەيسىڭدەر. بىلگىلەرىڭ جوق. كورگىلەرىڭ كەلمەيدى. ۇيلەسىم كەلمەسكە كەتىپ بارادى.
اۋقاتبايىڭىزدىڭ ايتۋىنا قۇلاق قويساق، قالتارىستاعى مەشىت پەن مەكتەپتىڭ اراسىندا ساياباق اشىلىپتى. سول ساياباقتا ەسكەرتكىشتەر تىزىلمەك. وقيعا بىلاي ءوربىپتى. ازىرشە تۇعىرلى مۇسىندەر ءتورت تۇلعاعا ورناتىلادى. كوپشىلىكتىڭ كەلىسىمى. اۋىل اكىمشىلىگىنىڭ ۇيعارىمى. تورتەۋدىڭ ءبىرى — تۇكىرگىش بالانىڭ باباسى. اكەسىنىڭ اكەسى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا دەيىن قالقوزدىڭ سيىر پەرمەسىن باسقارعان. ساۋىنشى قاتىندارعا قىرعيداي تيگەنى ءۇشىن پارتيا قاتارىنان شىعارىلىپ، ورنىنان بوساعانى بۇگىنگى زاماندا كىناعا سانالمايدى. سوعىسقا الىنباعان. جاسى اسقاندىق سەبەپتەن. سۇراپىل جىلدارى اتقا قايتادان قونعان. عاسىر ورتاسىنان اۋعانشا تۇسپەگەن. ەر ۇستىنەن. بەلسەندىلەر تىزىمىنەن.
وكىنىشكە قاراي، ءجوندى سۋرەتى تابىلماعان. قالقوز جينالىسىنىڭ بيىكتەۋ ۇستەلىندە ءۇش-تورت بەلسەندىمەن قاتار قاراۋىتىڭقىراعان بەينەسى ساقتالعان. مۇسىنشىلەر قاتتى قينالعان. دولبارلاعان. دومبازداعان. جوبالاعانداردىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنگەن. اقىرىندا اۋىلداعى العاشقى ەسكەرتكىش تۇعىرىنا قونعان. اۋقاتبايىڭىز ءۇش-تورت سيىرىنىڭ ءسۇتىن ەلەڭ-الاڭنان وتكىزىپ، ىڭىلداي اندەتىپ، مەكتەپكە قاراتا اياڭداعان. كەشكىسىن الدەكىمدەر ارەكەتتەنىپ جاتقاندايتۇعىن. تەحنيكالار جۇرگەن.
تۇكىرگىش بالانىڭ باباسى تۇعىرىندا تۇنەپتى.
اۋقاتباي ارى دا قارايدى، بەرى دە قارايدى. الدىنا ءبىر، ارتىنا ەكى شىعادى. اينالىپ كورەدى. «مىناۋ ءمۇسىن ديرەكتوردىڭ باباسىنا تۇك ۇقسامايدى عوي! — دەيدى تاماعى قۇرعاپ. — لايىق بولسىن، لايىق بولماسىن، اقىرى ەسكەرتكىش قويىپ، مۇسىندەگەسىن ارنالعان ادامىنا ازداپ ۇقساۋى ءجون ەمەس پە؟ ال مىناۋ — ول ەمەس. ات ۇستىنەن تۇسكىسى كەلمەي، ءبىر ءبۇيىرىن تايانا قيسايىپ، مىسقىلداي جىميىپ، شىرت تا شىرت تۇكىرەتىن اعامىز ەمەس سياقتى. بۇل باسقا بىرەۋگە ۇقسايدى. كەلىڭكىرەيدى! كىم ەدى؟ ءيا-يا، ويباي-اۋ، بۇل — سول عوي، سول...»
تۇكىرگىش بالانىڭ ۇيىنە جەدەل بارماققا بەكىنەدى. سويتسە، ديرەكتوردىڭ ءوزى دە كەلە جاتىپتى. يرەك كوشەنىڭ ۇستىندەگى ءيىر بيىكپەن. ارىقتىڭ بويىمەن.
— تاعى دا ارىز ايتقالى تۇرسىز با؟ تاڭ ازاننان نەعىپ ءجۇرسىز؟ — دەيدى ديرەكتور اۋقاتبايىڭىزعا ءبىر، باباسىنىڭ مۇسىنىنە ەكى قاراعىشتاپ.
— ارىز ەمەس. ارزۋ، — دەيدى اۋقاتباي. — قۇتتى بولسىنعا اۋزىم بارمايدى. ءجۇدا قيىن گاپ.
— نەمەنە ول؟ نە ەدى ونىڭىز؟
— نە بوۋشى ەدى؟ مەنىڭ ەمەس، سەنىڭ گابىڭ. مىناۋ ءمۇسىن — سەنىڭ اتاڭ ەمەس. تەز ارادا وزگەرتپەسەڭ، ماسقاراڭ شىعادى. ۇقسامايدى.
— ويباي-اۋ، ءبىرتالاي ادامدى اپاردىم. اۋدانعا. ءمۇسىنشىنىڭ شەبەرحاناسىنا. الپىس پايىز ۇقسايدى دەگەن. ءبارى.
— مەنى نەگە اپارمادىڭدار سوندا؟
— ۋاقتىسىندا تاپپادىق. قۇدالىققا كەتىپسىز. مىنا ماعان ازداپ كەلىڭكىرەيدى. دەسكەندەر بولعان. اتامىزعا الپىس پايىزداي ۇقساسا، جەتەدى. دەسكەنبىز.
— جو-جوق! جەتپەيدى. ەلۋ پايىزعا دا جەتپەيدى مىنا ءمۇسىن. ماسەلە وندا دا ەمەس. گاپ باسقادا. ماسقاراڭ شىعادى. جەدەل جوندەتۋ كەرەك!
— ول نە؟
— نە بوۋشى ەدى؟ ماسقارا بولامىز.
— مازاقتاۋىڭىزدى قويمايسىز-اۋ، ءجۇدا تەگى!
— مەنىڭ مازاعىم ەشتەڭە ەمەس. اتالاسپىز عوي. باسقالاردىكى بالە بولادى، بالا-ا-ا...
— اشىپ ايتىڭىزشى. «اكەسى ولگەندى دە ەستىرتەدى» دەمەي مە؟
— سەن اتاڭدى ولتىرگەلى تۇرسىڭ، بالا-ا-ا! ءولىپ قالعان اتاڭدى قايتا ولتىرمەكسىڭ. ءبىلدىڭ بە-ە-ە؟ باباڭدى-ى-ى.
— توق ەتەرى نە؟ جۇرت جينالا باستايدى سالدەن سوڭ. تەزدەتىڭىزشى!
— جۇرت جينالماي تۇرعاندا جىلدامدات. باباڭنىڭ باسىن جاسىر. اق ماتامەن. مىناۋ ءمۇسىن — ول كىسى ەمەس. اناۋ كوشەنىڭ اتىن العان قويما مەڭگەرۋشىسىنە ۇقساپ كەتكەن. ءبىلدىڭ بە؟ ال، سول قويما مەڭگەرۋشىسى مەن سەنىڭ مىنا باباڭ با، اتاڭ با، ەكەۋىنىڭ اراسىندا وسەك-اياڭ ورشىگەن. سەنىڭ اتاڭ با، باباڭ با، اجەڭدى سول قويمانىڭ باستىعىنان قاتتى قىزعاناتىن. سەنىڭ اجەڭ بالاباقشانىڭ زابيدەشىتۇعىن. قويما مەن بالاباقشا قاتارتۇعىن. مۇنىڭ ءبارىن قالتارىس اۋىلىنىڭ قاقسالدارى بەسكە بىلەدى. ەرتەڭ-اق ەلىڭ گۋ ەتە تۇسەدى. مەندەي دەرتكە داۋا تابارسىڭ. تۇكىرەرسىڭ. ال، اۋىل ءورت شىعارسا، وشىرە المايسىڭ. ءوزىڭ دە ورتەنەسىڭ دە كەتەسىڭ. ارزۋىم وسى. باردى ما بىردەڭە؟
تۇكىرگىش ديرەكتور مەكتەپ پەن مەشىتتىڭ قاق ورتاسىندا قاتتى قينالىپتى. تۇكىرمەككە تىرىسسا، تاڭدايى قۇرعاپ، تۇك شىقپاپتى. اۋقاتبايعا الاقتاپتى. الدامايتىنداي. باباسىنىڭ باسىن بوزعىلت جامىلعىمەن تۇمشالاتىپتى. تەزدەتىپ.
ىمىرت ۇيىرىلگەن شاقتا اۋدان جاقتان ماماندار جەتكەن. مەكتەپ ديرەكتورى باباسىنىڭ باسىن كەستىرىپتى. ارالاتىپ. ءزىلماۋىر باس تەمىر كولىككە تيەلىپ، اۋدان ورتالىعىنا جونەلتىلىپتى. باسسىز كەۋدە تۇعىردا قالىپتى. بوزعىلت ماتامەن ماتالىپ.
ارادا اپتا اۋناعاندا، اتاسىنىڭ باسى اۋىلعا قايتا ورالىپ، ورنىنا ورنىعىپتى. سالتاناتتى تۇردە اشىلىپتى. ەسكەرتكىش-مۇسىن. قالتارىس جۇرتى: «جەتپىس پايىزداي ۇقسايدى. جامان ەمەس»، دەسىپتى.
بۇل حيكايانى جالعاستىرا بەرمەكتىڭ مۇمكىندىگى جوق ەمەس، ارينە. «نە شىقسا دا، ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنان شىعادى». ءبىراز-بىراز بيپازدادىق. ازىرشە وسى دا ازدىق ەتپەس. جەتپەگەن جاقتارىن سىزدەر سىزعىرارسىزدار. ناعاشىلارىمىزعا تارتىڭقىراپ، ارتىعىراق ىعىرلاساق، عافۋ وتىنەمىز. اۋقاتبايدىڭ اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ اتىن اقىرى اۋداندىق سوتتىڭ اكەسى يەمدەنىپتى. مارقۇم. مۇنى ءبىز باسقا بىرەۋلەر ارقىلى ەستىدىك. ءبىر تاڭعالارلىعى، ناعاشى ءىنىمىز قاقاعان قىس بويىنا تەلەفون سوقپادى. اۋقاتبايىڭىز اردىڭ زۋالاسىن يلەمەيتىنگە اينالدى ما، «بالە-باتىردىڭ» ءبارىن تىزبەلەۋدەن شارشادى ما، بىزگە وكپەلەدى مە، كىم بىلەر. ارزۋ ايتپاۋعا ءبىرجولاتا بەكىنگەن بولار، بالكىم.
قالتارىس اۋىلىنىڭ قوڭىراۋىنسىز قوراش تارتقاندايمىز. قوبىزسىز قالعاندايمىز. «ۇيلەسىمگە» ابدەن ۇيرەنىپ ۇلگەرگەندەي ەكەنبىز ءدا.
You Might Also Like
-
وبلاتكومعا جاڭا ءتوراعا كەلگەندە، كونە شاھارىمىزداعى اق تەرەكتەردىڭ جاپىراقتارى ەندى-ەندى عانا سارعايا باستاعان ەدى. ءبىزدىڭ كەڭسەمىزدىڭ ءىشى-تىسىندا دا كۇبىر-سىبىر كەنەت كوبەيگەن. الدەنەشە مەكەمەلەر م...
-
اۋرۋحاناعا ناۋرىز مەيرامىنىڭ الدىندا ءتۇستىم. امالسىزدان، جانعا قاتتى باتقاندىقتان، ارينە. ايتپەسە، ءوزىمىز وزگەشە سانايتىن جاڭا جىلىمىزدىڭ قارساڭىندا، كۇنىمىز تۇنىڭىزبەن، جارىعىمىز قاراڭعىڭىزبەن تەڭ...
