InfoHub Logo

قىزىلوردا قالاسى،
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى

ساباقتىق تاقىرىبى: توقۋ ونەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا توقۋ ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وسى ونەر تۇرىمەن قىزىقتىرۋ، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ.

ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى:دايىن توقىلعان بۇيىمدار.
قۇرال – جابدىقتار: توقىما ءجىپ، ءبىز، قايشى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، بيولوگيا.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.

II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
توقۋ ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان، ەڭ العاش كيىمى مەن ءۇي جابدىعىنىڭ نەگىزى بولعان قادىرمەندى ونەر. بۇل تاماشا ونەر قازىرگى تالاپ تىلەكتەر تۇرعىسىنان جالعاستىرىپ، تۇرمىسپەن بىرگە ۇلاسا دامىپ، ودان سايىن جەتىلىپ، ادامداردى سۇلۋلىققا، اسەمدىلىككە جەتەلەۋدە. ادامداردىڭ تۇرمىس حالدەرى ۇنەمى ورلەۋىنە ساي ولاردىڭ مادەني تۇرمىستىق تىلەكتەرى وسە تۇسۋدە. سوندىقتان دا ءار ادام كيگەن كيىمىنىڭ قازىرگى ءسان ۇلگىسىنە سايكەس بولا وتىرىپ، قايتالانباس اسەم ەرەكشەلىگىن، دارالىعىن تانىتا بىلۋگە تىرىسادى. مىنە، وسىعان وراي بىزگە كومەككە كەلگەن ونەردىڭ ءبىرى – توقىما.

توقىمامەن اينالىسقاندا ادام جەكە باسىنا اسا قاجەت نارسەنى جاساۋ ءۇشىن توقىمايدى: وسى توقۋ ۇستىندەگى ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلار الەمىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن، الۋان ءتۇرلى ءسان ۇلگىلەرىن تاڭداپ، ءتۇرلى توقۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋى ادامنىڭ تالعامىن، شەبەرلىگىن، ءوي-ورىسىن جەتىلدىرىپ، كوركەمدىكتى سەزىنۋ قابىلەتىن دامىتادى. سوعان وراي، توقۋ ونەرى باسقا دا ىستەر سياقتى ۇيرەنۋدى، ىزدەنۋدى قاجەت ەتەدى. قازاق قولونەرشىلەرى توقۋ ىسىنە كوبىنەسە جۇننەن يىرىلگەن جىپتەردى پايدالانعان.

ءجۇن – جانۋارلاردان الىناتىن تابيعي ماتەريال. ونى قازاق حالقى مىڭداعان جىلدار بۇرىن ىسكە اسىرعان. قوي، ەشكى، قويان، تۇيە جۇندەرىنەن ءجىپ ءيىرىپ ماتا وندىرۋگە، توقىما، كىلەم، الاشا توقۋعا قولدانعان. قوي ءجۇنى – كۇزەم جانە جاباعى جۇنىنە بولىنەدى. قويدىڭ قوزىسىنان الىنعان ءجۇندى قوزى ءجۇن دەپ اتايدى. قوي ءجۇنىن قىرقىپ العان سوڭ، ونى جۋىپ كەپتىرەدى دە، ساباۋعا دايىندايدى. ءجۇندى ساباۋ تەحنولوگياسىنا ساباۋ مەن تۋلاق قۇرالدارى قاجەت. سودان كەيىن ءجۇندى تاراقپەن تاراپ، قولمەن تۇتەدى.

ءجۇندى ماشينامەن، قولمەن يىرۋگە بولادى. وندىرىستە ءجۇن ءيىرۋ تەحنولوگياسىندا ءجۇن يىرەتىن ارنايى ماشينالار كەڭىنەن قولدانىلادى. سونىمەن قاتار كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا ءجۇن يىرۋگە ارنالعان ءجۇن ءيىرۋشى اپپاراتتار قولدانىلادى.
ۇرشىق – ءجۇندى قولمەن يىرۋگە ارنالعان نەگىزگى اسپاپ. بۇل قاراپايىم اسپاپ، ءار ەلدىڭ ۇرشىعىنىڭ سىرتقى قالپى وزىنشە ەرەكشەلەنەدى. قازاقتىڭ ۇرشىعى 30سم شاماسىندا سابى كونۋس تارىزدەنىپ كەلەدى. ەڭ جۋان جەرىنە ساقينا كيگىزىلگەن. ونىڭ ىشكى تەسىگىنىڭ ديامەترى-2، 5 مم، ال، سىرتقى ولشەمى -
30مم.
توقىما ءۇشىن قاجەتتى قۇرالدار:
1. ءبىز.
2. ءجىپ
ءبىزدىڭ ءوزى ءارقالاي بولىنەدى. مىسالى:
1. قاراپايىم سىم تەمىردەن جاسالعان ءبىز. بۇل كوبىنەسە شۇلىق توقۋعا، مويىن وراعىش توقۋعا، باسكيىم، ت.ب. توقۋعا ارنالعان. ونى قازىرگى تاڭدا پلاستماسسادان، اعاشتان، بامبۋكتەن، سۇيەكتەن جاساۋعا بولادى.

2. ەكى باسى سىم تەمىردەن جاسالعان، ورتاسىنا تۇتىكشە پلاستماسسا كيگىزىلگەن قاراپايىم ءبىز.
3. ىلمەك ءبىز. اتى ايتىپ تۇرعانداي ءىلىپ توقۋعا ارنالعان ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءار ءتۇرلىسى بولادى. مىسالى اتا-بابالارىمىزدىڭ بۇل ءبىزدى قويدىڭ كارى جىلىگىنىڭ باسىنداعى كىشكەنتاي ءبولىنىپ شىعاتىن سۇيەگىنەن جاساعان. ال قازىرگى زاماندا ارنايى ساۋدا ورىندارىنان ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل ءبىزدى قولدانعاندا جۋان جىپتەردى جۋان ىلمەك بىزبەن، ال جىڭىشكە ىلمەك بىزبەن توقۋ كەرەك.

توقىما توقۋ ءۇشىن تازا جۇننەن، ماقتادان، ۆيسكوزادان، سينتەتيكادان، ءجۇن مەن سينتەتيكادان ارالاس يىرىلگەن جىپتەر پايدالانىلادى. سونداي-اق بۇرىن پايدالانىلعان جىپتەردى دە تارقاتىپ، قايتا پايدالانۋعا بولادى. ىلمەكپەن توقۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى، جۇننەن، ماقتادان يىرىلگەن نەمەسە جىبەك جىپتەر، ت.ب.

ادەتتە ۇستىگە كيەتىن كيىمدەردى بوستاۋ يىرگەن، ال داستارقان، سالفەتكا، سۋمكا سياقتى زاتتاردى شيراق يىرىلگەن جىپپەن توقيدى. بولشەكتەرىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى ۇلگىمەن ەسەپكە سايكەس شالۋدى قوسۋ، قىسقارتۋ، سيرەك تە ءجيى توقۋ ارقىلى جاسالادى.
توقۋ تۇرلەرى: تۋرا جانە كەرى قاتارلارمەن توقۋ
اينالدىرىپ شەڭبەر جاساي توقۋ.

تىزبەك بىرنەشە ۇلپىلدەك شالۋدان جاسالعان تىزبەكتەر العاشقى قاتار توقىلۋعا ءتيىس بار بۇيىمنىڭ باستاپقى نەگىزى بولىپ سانالادى. ىلمەكتىڭ ۇشىنا ءبىر شالۋ جاسايدى دا ءجىپتى ىلمەككە وراپ، العاشقى شالۋدىڭ ورتاسىنا وتكىزىپ الادى. وسىلايشا قايتالانا بەرەدى.

ىلمەكپەن توقۋدا نەگىزگى ەلەمەنتتەرى – بوس شالۋ، بىرىكتىرۋ باعانشاسى، شالماسىز باعانشا، شالمالى باعانشا، ەكى شالمالى باعانشا، ءۇش شالمالى باعانشا، ءتورت شالمالى باعانشا، پيكو، جارتى باعانشا جانە ت.ب.

ىلمەك بىزبەن توقۋ كەڭ تاراپ، توقۋ ارقىلى جاسالعان بۇيىمدار جوعارى باعالاناتىندىقتان ءار ءتۇرلى باسىلىم بەتتەرىندە شەبەرلەر ءوزىنىڭ ونەرىن كورسەتۋ ءۇشىن ىلمەك بىزبەن توقۋدىڭ شارتتى بەلگىلەرىن ويلاپ تاۋىپ، سول ارقىلى حالىققا بەلگىلى ءبىر بۇيىمدى توقۋ ءادىسىن كورسەتەدى.

قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ۇنەمى ەستە ساقتاۋ كەرەك.
1. ينەنى اۋىزعا سالماۋ كەرەك؛
2. ينەنى كيىمگە قاداۋعا بولمايدى؛
3. قايشىنى اشىق تاستاما؛
4. قايشىنى جولداسىڭا ۇشكىر جاعىمەن بەرمە؛
5. جۇمىس سوڭىندا ورنىڭدى تازالاپ كەتۋ كەرەك.

جۇمىسقا قويىلاتىن تالاپتار:
• جۇمىستى تەحنولوگيالىق كارتانىڭ كومەگىمەن ورىنداۋ؛
• جۇمىستى تازا، ۇقىپتى ورىنداۋ.

قورىتىندى ءبولىم.
وقۋشىلار سەندەر بۇگىنگى ساباقتا توقۋ ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇماتتار الدىق.
• توقۋ ونەرى قانداي ونەر تۇرىنە جاتادى؟
• قازاق قولونەرشىلەرى توقۋ ىسىنە كوبىنەسە قانداي جىپتەردى پايدالانعان؟
• توقۋ تۇرلەرىن اتاڭدار؟
• توقىما ءۇشىن قانداي مالدىڭ ءجۇنى دۇرىس؟
• ۇرشىق دەگەنىمىز نە؟

باعالاۋ. ءار ءبىر وقۋشىنىڭ جاساعان جۇمىسىن قابىلداپ، باعا قويىپ، جىبەرىلگەن قاتەلەرىن قايتا ءتۇسىندىرۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.