تورسىق
بىلىمدىلىك ماقساتى: بالالاردى قازاقتىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارىمەن، ويۋلارىمەن، ولاردىڭ جاسالۋ، قولدانۋ جولدارىمەن تانىستىرۋدى جالعاستىرۋ، بىلىمدىلىك دەڭگەيلەرىن كوتەرۋ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: ويۋلاردى ءوز بەتتەرىمەن قولدانىپ سالا بىلۋگە، ءارى قاراي دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ءوز حالقىنىڭ ونەرىن سۇيۋگە باۋلۋ. اتا –بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراسىن باعالاپ قاستەرلەۋگە، قاسيەتىن تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ.
كەرەكتى –قۇرالدار: سۋبوياق، قىلقالام، قارىنداش، توستاعان مەن تورسىق سۋرەتى، ىدىستار بۋكلەتى، سىر ساندىق تاپسىرمالارى: ماقال –ماتەلدەر، جاڭىلتپاش، ىرىمدار مەن تىيىمدار، سۇرتكىش شۇبەرەك.
بارىسى: بالالار، بۇگىن بىزدە ەرەكشە ساباق. بىزگە قوناقتار كەلىپ وتىر. سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭدى، سۋرەت سالۋ ونەرلەرىڭدى كورۋگە كەلدى. ەندەشە، قوناقتارمەن امانداسايىق.
شەڭبەر بولىپ تۇرايىق
الاقاندى اشايىق.
كۇننىڭ نۇرىن الايىق
تازا اۋانى جۇتايىق
جۇرەككە جىلۋ سالايىق
مەيىرىمدىلىك شوعىن الايىق
جينالعان جىلى شۋاقتى
قوناقتارعا شاشايىق
قانە، بالالار مىنا سۋرەتكە نازار اۋدارايىق. مىناۋ نەلەر؟
ويۋ –ورنەكتەر دەپ جاۋاپ بەرەدى. وسى ويۋلاردىڭ اتتارىن كىم اتاپ بەرەدى؟
(قوشقار ءمۇيىز، بوتامويىن، قۇس قاناتى ويۋى) وسى ويۋلاردى ءبىز قايدان جانە قاي جەردەن كورەمىز؟
- ىدىس –اياقتان، ۇلتتىق كيىمدەردەن، ويىنشىقتاردان، سىرماق، كىلەمنەن، كورپەدەن ت. ب. نارسەلەردەن كورەمىز.
- اجەلەرىڭ وسىنداي ويۋدى كورپەگە تىگەدى مە؟
- قانە، كىمنىڭ اجەسى ويۋدى جاقسى تىگەدى ەكەن؟ (بالالاردىڭ جاۋاپتارى)
بۇل ويۋلار زاتتاردى ساندەپ، اسەمدەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ەندى بالالار، جاڭا ءبىز ايتىپ كەتتىك، ويۋلار ىدىستارعا سالىنادى دەپ. مىناۋ بۋكلەتكە نازار اۋدارايىق. بۇل جەردە ۇلتتىق ىدىستار بەينەلەگەن. ەرتەدە، ادامدار توپىراقتى، قۇمدى پايدالانىپ كەسە، قۇمىرا جاساعان. سودان كەيىن اعاشتى وڭدەپ، ورنەكتەپ توستاعان اعاش، قاسىق، تەگەنە، شوگەن، اققۇمان جاساعان. وسى ىدىستاردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانعان (ىدىستىڭ ءوزى كورسەتىلەدى)
- توستاعانعا قانداي سۋسىندار قۇيىلادى؟ شۇبات، قىمىز، ايران، ءسۇت ت. ب سۇيىق زاتتاردىڭ بارلىعى قۇيىلادى.
- ءپىشىنى جاعىنان نەگە، ياعني قانداي فيگۋراعا ۇقسايدى؟
شەڭبەرگە، دوڭگەلەككە ۇقسايدى.
- قىمىزدى ءىشىپ كورگەندەرىڭ بار ما، ءدامى قانداي؟
- ءدامى قىشقىل، اششى بولادى.
- قىمىزدىڭ تاعى قانداي قاسيەتى بار؟ ( ەمدىك قاسيەتى بار)
- ىدىس تەك اعاشتان جاسالىپ قانا قويماي، مالدىڭ تەرىسىنەن دە جاسالادى. ودان مىناداي تورسىق جاسالادى –دەپ كورسەتىلەدى، تۇسىندىرىلەدى. تورسىقتىڭ ىشىنە سۇيىق زاتتار قۇيىلادى. (ايران، ءسۇت، قىمىز، شۇبات) الىس جولعا شىققاندا، كۇن ىستىق كەزدە، سۋسىن قۇيىپ الىپ، ىڭعايلى ىدىس رەتىندە الىپ جۇرگەن. اتالارىمىز وسىنداي تەرىدەن، اعاشتان، ىدىس جاساعان. ەندەشە، سول اتالارىمىز بىزگە مىناداي «سىر ساندىق» تاپسىرماسىن بەرىپ جىبەرىپتى. بۇل ساندىق، ءجاي ساندىق ەمەس، ءان ايتاتىن ساندىق. ەگەر دە سەندەر تاپسىرمانى دۇرىس ورىنداساڭدار، وندا «ءان» وينالادى. ال، ەگەر دۇرىس جاۋاپ بەرە الماساق، وندا وينالمايدى. (ساندىق ىشىندە نومىرلەنگەن اسىقتار بار، تاپسىرماسىمەن)
- مىناۋ نە؟ (اسىق)
- اسىقتا قانداي سان تۇر؟ (1 سانى)
- ەندەشە،1- اسىقتىڭ تاپسىرماسىن وقيمىن. (ىدىس تۋرالى جاڭىلتپاش ايتۋ كەرەك)
- تاس توستاعان، تاس توستاعان
توستاعان ىشىنە تاس تاستاعان
-2 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: «ونەر جايىندا قانداي ماقال –ماتەل بىلەسىڭ»؟
«ونەر كوزى حالىقتا»، شەبەردىڭ ساۋساعى التىن»، «ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر»
-3 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: ءسۇت تاعامىنا بايلانىستى ىرىمدار مەن تىيىمدار. «جەرگە توگىلگەن اقتى باسۋعا بولمايدى، ەگەر توگىلسە ول جەرگە تۇز سەبەدى»، «ءسۇتتى، قىمىزدى ۇرلەپ ىشپەيدى، مايلىلىعى ازايادى»
4 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: ىدىسقا بايلانىستى ىرىمدار مەن تىيىمدار.
«قوناققا سىنىق كەسەمەن شاي قۇيۋعا بولمايدى»، «اس ىشكەن ىدىستى توڭكەرىپ قويۋعا بولمايدى»، «تاعام سالىنعان ىدىستىڭ بەتىن اشىق قالدىرۋعا بولمايدى» ت. ب.
جۇمىس بارىسى تۇسىندىرىلەدى: ەندەشە ءقازىر ءبىزدىڭ بەينەلەيتىن سۋرەتىمىز تورسىق. سۋرەتىن كورسەتۋ. تورسىق سۋرەتىنىڭ سالۋ جولى تۇسىندىرىلەدى.
- ترافارەتتىڭ كومەگىمەن باستىرامىز. اق پاراقتى تىگىنەن قويىپ، سول قولىمىزبەن ترافارەتتى باسىپ وتىرىپ، قارىنداشپەن جيەكتەپ جۇرگىزەمىز.
تورسىقتىڭ ىشىنە بوتاكوز ويۋىن سالامىز. (ويۋ سۋرەتى كورسەتىلەدى)
«بوتاكوز» ويۋى بوتانىڭ كوزىندەي مولدىرەگەن، گەومەتريالىق پىشىندە رومبقا ۇقساس ءپىشىن. جەڭىل جاعىس ءتۇرىن پايدالانۋ. سالعان سۋرەتىمىز ادەمى، تازا بولۋ كەرەك. ەندى، بالالار شارشاعان بولارسىڭدار، بوي سەرگىتىپ الايىق.
ورنىمىزدان تۇرايىق
قولىمىزدى سوزايىق
وڭعا قاراي ءيىلىپ
سولعا قاراي ءيىلىپ
بەلىمىزدى جازايىق
اينالاعا قارايىق
ءبىز تىنىعىپ الايىق
اسەم سۋرەت سالايىق
- بالالار ساپپەن ءجۇرىپ سۋرەت ساباعىنا وتىرادى. وسى كەزدە «اتا تولعاۋى» كۇيى ورىندالىپ تۇرادى. بالالار جۇمىسقا كىرىسەدى. سۋرەت سالىپ بولعان سوڭ بالالار، ءار بالا ءوز سۋرەتى جايلى سويلەيدى. مىسالى: ۇشاق سۋرەتىن سالىپ، اسپانعا ۇشار ەدىم. اتتىڭ سۋرەتىن سالىپ، الىسقا اتپەن شابار ەدىم دەگەن سياقتى. ت. ب.
- سۋرەتكە قانداي ءتۇس پايدالاندىڭ؟
- سۋرەت ساعان نەسىمەن ۇنايدى؟
- بۇدان باسقا قانداي سۋرەت سالار ەدىڭ؟
- سەندەرگە سۋرەت سالعان ۇناي ما؟ ت. ب
قورىتىندىلاۋ: بالالار توستاعان، تورسىق دەگەن سوزدە ءبىرىنشى قانداي دىبىس ەستىلىپ تۇر؟ (ت –دىبىسى) داۋىستى ما، داۋىسسىز با ەكەنىن اجىراتادى، ت –دىبىسىنا بايلانىستى سوزدەر كەلتىرەدى.
ديداكتيكالىق ويىن: «ورنەكتەردى كىم تەز تاۋىپ ايتادى»؟
دامىتۋشىلىق ماقساتى: ويۋلاردى ءوز بەتتەرىمەن قولدانىپ سالا بىلۋگە، ءارى قاراي دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ءوز حالقىنىڭ ونەرىن سۇيۋگە باۋلۋ. اتا –بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراسىن باعالاپ قاستەرلەۋگە، قاسيەتىن تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ.
كەرەكتى –قۇرالدار: سۋبوياق، قىلقالام، قارىنداش، توستاعان مەن تورسىق سۋرەتى، ىدىستار بۋكلەتى، سىر ساندىق تاپسىرمالارى: ماقال –ماتەلدەر، جاڭىلتپاش، ىرىمدار مەن تىيىمدار، سۇرتكىش شۇبەرەك.
بارىسى: بالالار، بۇگىن بىزدە ەرەكشە ساباق. بىزگە قوناقتار كەلىپ وتىر. سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭدى، سۋرەت سالۋ ونەرلەرىڭدى كورۋگە كەلدى. ەندەشە، قوناقتارمەن امانداسايىق.
شەڭبەر بولىپ تۇرايىق
الاقاندى اشايىق.
كۇننىڭ نۇرىن الايىق
تازا اۋانى جۇتايىق
جۇرەككە جىلۋ سالايىق
مەيىرىمدىلىك شوعىن الايىق
جينالعان جىلى شۋاقتى
قوناقتارعا شاشايىق
قانە، بالالار مىنا سۋرەتكە نازار اۋدارايىق. مىناۋ نەلەر؟
ويۋ –ورنەكتەر دەپ جاۋاپ بەرەدى. وسى ويۋلاردىڭ اتتارىن كىم اتاپ بەرەدى؟
(قوشقار ءمۇيىز، بوتامويىن، قۇس قاناتى ويۋى) وسى ويۋلاردى ءبىز قايدان جانە قاي جەردەن كورەمىز؟
- ىدىس –اياقتان، ۇلتتىق كيىمدەردەن، ويىنشىقتاردان، سىرماق، كىلەمنەن، كورپەدەن ت. ب. نارسەلەردەن كورەمىز.
- اجەلەرىڭ وسىنداي ويۋدى كورپەگە تىگەدى مە؟
- قانە، كىمنىڭ اجەسى ويۋدى جاقسى تىگەدى ەكەن؟ (بالالاردىڭ جاۋاپتارى)
بۇل ويۋلار زاتتاردى ساندەپ، اسەمدەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ەندى بالالار، جاڭا ءبىز ايتىپ كەتتىك، ويۋلار ىدىستارعا سالىنادى دەپ. مىناۋ بۋكلەتكە نازار اۋدارايىق. بۇل جەردە ۇلتتىق ىدىستار بەينەلەگەن. ەرتەدە، ادامدار توپىراقتى، قۇمدى پايدالانىپ كەسە، قۇمىرا جاساعان. سودان كەيىن اعاشتى وڭدەپ، ورنەكتەپ توستاعان اعاش، قاسىق، تەگەنە، شوگەن، اققۇمان جاساعان. وسى ىدىستاردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانعان (ىدىستىڭ ءوزى كورسەتىلەدى)
- توستاعانعا قانداي سۋسىندار قۇيىلادى؟ شۇبات، قىمىز، ايران، ءسۇت ت. ب سۇيىق زاتتاردىڭ بارلىعى قۇيىلادى.
- ءپىشىنى جاعىنان نەگە، ياعني قانداي فيگۋراعا ۇقسايدى؟
شەڭبەرگە، دوڭگەلەككە ۇقسايدى.
- قىمىزدى ءىشىپ كورگەندەرىڭ بار ما، ءدامى قانداي؟
- ءدامى قىشقىل، اششى بولادى.
- قىمىزدىڭ تاعى قانداي قاسيەتى بار؟ ( ەمدىك قاسيەتى بار)
- ىدىس تەك اعاشتان جاسالىپ قانا قويماي، مالدىڭ تەرىسىنەن دە جاسالادى. ودان مىناداي تورسىق جاسالادى –دەپ كورسەتىلەدى، تۇسىندىرىلەدى. تورسىقتىڭ ىشىنە سۇيىق زاتتار قۇيىلادى. (ايران، ءسۇت، قىمىز، شۇبات) الىس جولعا شىققاندا، كۇن ىستىق كەزدە، سۋسىن قۇيىپ الىپ، ىڭعايلى ىدىس رەتىندە الىپ جۇرگەن. اتالارىمىز وسىنداي تەرىدەن، اعاشتان، ىدىس جاساعان. ەندەشە، سول اتالارىمىز بىزگە مىناداي «سىر ساندىق» تاپسىرماسىن بەرىپ جىبەرىپتى. بۇل ساندىق، ءجاي ساندىق ەمەس، ءان ايتاتىن ساندىق. ەگەر دە سەندەر تاپسىرمانى دۇرىس ورىنداساڭدار، وندا «ءان» وينالادى. ال، ەگەر دۇرىس جاۋاپ بەرە الماساق، وندا وينالمايدى. (ساندىق ىشىندە نومىرلەنگەن اسىقتار بار، تاپسىرماسىمەن)
- مىناۋ نە؟ (اسىق)
- اسىقتا قانداي سان تۇر؟ (1 سانى)
- ەندەشە،1- اسىقتىڭ تاپسىرماسىن وقيمىن. (ىدىس تۋرالى جاڭىلتپاش ايتۋ كەرەك)
- تاس توستاعان، تاس توستاعان
توستاعان ىشىنە تاس تاستاعان
-2 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: «ونەر جايىندا قانداي ماقال –ماتەل بىلەسىڭ»؟
«ونەر كوزى حالىقتا»، شەبەردىڭ ساۋساعى التىن»، «ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر»
-3 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: ءسۇت تاعامىنا بايلانىستى ىرىمدار مەن تىيىمدار. «جەرگە توگىلگەن اقتى باسۋعا بولمايدى، ەگەر توگىلسە ول جەرگە تۇز سەبەدى»، «ءسۇتتى، قىمىزدى ۇرلەپ ىشپەيدى، مايلىلىعى ازايادى»
4 اسىقتىڭ تاپسىرماسى: ىدىسقا بايلانىستى ىرىمدار مەن تىيىمدار.
«قوناققا سىنىق كەسەمەن شاي قۇيۋعا بولمايدى»، «اس ىشكەن ىدىستى توڭكەرىپ قويۋعا بولمايدى»، «تاعام سالىنعان ىدىستىڭ بەتىن اشىق قالدىرۋعا بولمايدى» ت. ب.
جۇمىس بارىسى تۇسىندىرىلەدى: ەندەشە ءقازىر ءبىزدىڭ بەينەلەيتىن سۋرەتىمىز تورسىق. سۋرەتىن كورسەتۋ. تورسىق سۋرەتىنىڭ سالۋ جولى تۇسىندىرىلەدى.
- ترافارەتتىڭ كومەگىمەن باستىرامىز. اق پاراقتى تىگىنەن قويىپ، سول قولىمىزبەن ترافارەتتى باسىپ وتىرىپ، قارىنداشپەن جيەكتەپ جۇرگىزەمىز.
تورسىقتىڭ ىشىنە بوتاكوز ويۋىن سالامىز. (ويۋ سۋرەتى كورسەتىلەدى)
«بوتاكوز» ويۋى بوتانىڭ كوزىندەي مولدىرەگەن، گەومەتريالىق پىشىندە رومبقا ۇقساس ءپىشىن. جەڭىل جاعىس ءتۇرىن پايدالانۋ. سالعان سۋرەتىمىز ادەمى، تازا بولۋ كەرەك. ەندى، بالالار شارشاعان بولارسىڭدار، بوي سەرگىتىپ الايىق.
ورنىمىزدان تۇرايىق
قولىمىزدى سوزايىق
وڭعا قاراي ءيىلىپ
سولعا قاراي ءيىلىپ
بەلىمىزدى جازايىق
اينالاعا قارايىق
ءبىز تىنىعىپ الايىق
اسەم سۋرەت سالايىق
- بالالار ساپپەن ءجۇرىپ سۋرەت ساباعىنا وتىرادى. وسى كەزدە «اتا تولعاۋى» كۇيى ورىندالىپ تۇرادى. بالالار جۇمىسقا كىرىسەدى. سۋرەت سالىپ بولعان سوڭ بالالار، ءار بالا ءوز سۋرەتى جايلى سويلەيدى. مىسالى: ۇشاق سۋرەتىن سالىپ، اسپانعا ۇشار ەدىم. اتتىڭ سۋرەتىن سالىپ، الىسقا اتپەن شابار ەدىم دەگەن سياقتى. ت. ب.
- سۋرەتكە قانداي ءتۇس پايدالاندىڭ؟
- سۋرەت ساعان نەسىمەن ۇنايدى؟
- بۇدان باسقا قانداي سۋرەت سالار ەدىڭ؟
- سەندەرگە سۋرەت سالعان ۇناي ما؟ ت. ب
قورىتىندىلاۋ: بالالار توستاعان، تورسىق دەگەن سوزدە ءبىرىنشى قانداي دىبىس ەستىلىپ تۇر؟ (ت –دىبىسى) داۋىستى ما، داۋىسسىز با ەكەنىن اجىراتادى، ت –دىبىسىنا بايلانىستى سوزدەر كەلتىرەدى.
ديداكتيكالىق ويىن: «ورنەكتەردى كىم تەز تاۋىپ ايتادى»؟
You Might Also Like
