تۋعان ءتىلىم – بابام ءتىلىم ءوز ءتىلىم
تۋعان تىلىم-تىرلىگىمنىڭ ايعاعى
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى
وسسە ءتىلىم مەندە بىرگە وسەمىن
وشسە ءتىلىم، مەندە بىرگە وشەمىن! - دەپ، اقىن ءا.تاجىبايەۆ اعامىز جىرلاعانداي ءتىل قاي ەلدە بولسا دا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ول دوستىقتىڭ كىلتى، ىنتىماقتاستىقتىڭ باستاۋى، ىرىس-بەرەكەنىڭ الدى، ۇلتتىڭ ءارى جانى، ءارى ارى. ءتىل جاي ءسوز ەمەس ءومىردىڭ تالاي سىنىنان وتكەن، وسكەلەڭ تالاپتارعا سايكەس ورىستەي تۇسكەن تولىققاندى اقيقات دەسەك جاڭىلا قويماسپىز. سوندىقتان ءار ادام ءوز انا ءتىلىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋعا، ونىن ورىنسىز شۇبارلانۋىنىڭ قاندايىنا بولسا دا قارسى تۇرۋعا ءتيىس. تۋعان ءتىلدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتۋ- ءاربىر ادامزاتتىڭ ابزال بورىشى. ءبىزدىڭ بارشا ۇلتتىق كەلبەتىمىز بەن بولمىسىمىزدى، سالت-سانامىز بەن ءدىنىمىز وسى ۇلتتىق مادەنيەت پەن تىلىمىزدە جاتىر. تاۋەلسىز ەلدىڭ ەلدىگى جاس ۇرپاعىن پاراساتتى دا ءبىلىمدى، ىسكەر دە قابىلەتتى، وتانسۇيگىش تە ۇلتجاندى تۇلعا ەتىپ قالىپتاستىرۋدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اتقاراتىن قىزمەتى وراسان زور. ەگەمەندى ەل بولىپ، ەس جيىپ، ەتەك جايا باستاعان بۇل كۇندەرى وسىنداي ويعا قونبايتىن، سولاقاي سوراقىلداردى كورىپ، قولمەن ۇستاي وتىرىپ قازاق ءتىلى ماسەلەسى جونىندە تولعانباي ايتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءتىل-تاۋسىلمايتىن بايلىق. قانشا ءتىل بىلسەڭ، وزگەدەن سونشا كەز بيىكسىڭ. دەگەنمەن، الدىمەن تۋعان ەلىڭنىڭ ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتىسىڭ. ۇلتتىڭ مادەنيەتتىڭ گۇلدەنۋى مەن ادامداردىڭ تاريحي قالىپتاسقان تۇراقتى قاۋىمداستىعى رەتىندە ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ بولاشاعى انا ءتىلدىڭ دامۋىنا، ونىڭ قوعامدىق قىزمەتىنىڭ كەڭەيۋىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان تۋعان تىلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بالا كەزدەن باستالۋى ءتيىس.
قازاق تىلى-وتە باي ءتىل. ول شارۋاشىلىقتىڭ بار سالاسىن وركەندەتە تۇسۋگە سەبەپشى كۇش، حالقىمىزدىڭ مادەني دارەجەسىن كوتەرە بەرۋشى پارمەندى قۇرال، جۇرتشىلىقتى جاپپاي وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋدىڭ قۇرالى، قۋاتتى قارۋى. ءتىلسىز قوعامنىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا ءومىر سۇرە الماقشى ەمەس. ول ءتىلدىڭ ءوزى قوعام بار جەردە عانا پايدا بولىپ، ءومىر سۇرەدى. دەمەك، قوعامنان تىس، بولەك ءتىل جوق. ءتىل-قوعامنىڭ جەمىسى. مۇنىڭ ءمانى- ءتىل جوق جەردە ادامداردىڭ بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋى، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ قاي سالاسىن بولسا دا ۇيىمداستىرۋى، دامىتۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن ءسوز. ءتىل ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بىرگە ەنىپ، قالىپتاسادى. ءتىل ءبايلىعى-اربىر ەلدىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. ول- اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالا بەرەتىن باعا جەتپەس مۇرا. ءتىل-حالىق تاريحى، ءتىل-ۇلتتىق قازىنا.
ءتىل-بىزدىڭ نامىسىمىز، ارىمىز، بايلىعىمىز،بارىمىز. قازاق ءتىلى- قازاقتىڭ مادەنيەتىمەن بىرگە قايناسىپ جاتقان رۋحاني قازىنا.
ءتىل-وز حالقىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعى، وتكەنى مەن بولاشاعى. تازالىقتىڭ، پاكتىكتىڭ، يماندىلىقتىڭ جارشىسى. تىل-تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۋاتتى قۇرالى، اسىل وي مەن پاراسات بەلگىسى.
قازىرگى تاڭدا ەلباسىمىز ءۇش ءتىلدى ءبىلۋدى مىندەتتەپ وتىر. بولاشاقتا بۇل ۇلكەن ماسەلە بولماق. مەنىڭ ويىمشا، ەگەر ادام وزگە ءتىلدى بىلەتىن بولسا، ول رۋحاني باي ادام دەپ ويلايمىن. ويتكەنى سول ءتىل ارقىلى باسقا حالىقتىڭ مادەنيەتىن، ءداستۇرىن ۇيرەنەدى، باسقا ءتىلدى ۇيرەنۋ ارقىلى تانىمى كەڭەيدى. ءوز انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋگە شاقىرامىن:
مەيلى، سەن كوپ ءتىلدى ءبىل «قوي» دەمەيمىن
پۋشكين، بايرون، شەكسپير، گەينەگە سەن
ءبىراق سەنى قازاق دەپ ايتا المايمىن
تۋعان انا تىلىڭدە سويلەمەسەڭ،- دەگىم كەلەدى.
قازاق ءتىلى- ءوزىنىڭ دالاسىنداي كەڭ پىشىلگەن جايدارى دا جالپاق ءتىل. قازاق ءسوزى قاشاندا دالانىڭ قوڭىر جەلىندەي اڭقىلداپ ەركىن ەسىپ تۇرادى. تۋعان ءتىل-بىزدىڭ ءبىرىنشى باقىتىمىز،ءبىرىنشى ىرىسىمىز!
و،تۋعان انا ءتىلىم!
تاس بۇلاقتىڭ تۇنىعى دا سەندە،
انا ءسۇتىنىڭ جۇعىمى دا سەندە،
رايحان گۇلدىڭ جۇپارى دا سەندە،
قىران قۇستىڭ جانارى دا سەندە.
انا ءتىلىم قاي ەلدە بولماسىن قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ گۇلدەنۋى،ءسالت-داستۇرىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋى-انا ءتىلى. بۇگىنگى تاڭدا ءار قازاق بالاسىنىڭ ءوز انا تىلىندە سويلەپ، ونى باعالاپ، قاستەرلەۋ كەرەك!
راسىمەن دە، انا ءتىلى-ادامزات جارالعالى بەرى ونىڭ جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ-ونىپ، تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى بولىپ كەلەدى. انا ءتىلى جۇرەكتىنىڭ تەرەڭ سىرلارىن، حالىق تاريحىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن، اتا-بابا مۇراسىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا ساقتاپ وتىراتىن اسىل قازىنا. تۋعان ءتىلىن ماقتان ەتۋ، ونى تازا ساقتاۋ، ونىڭ ورلەپ، وسە تۇسۋىنە ەڭبەك ءسىڭىرۋ - كەز كەلگەن ۇلت وكىلىنىڭ قاسيەتتى پارىزى. ادامزات بالاسىنىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان وزىندىك ءتول مادەنيەتىمەن ۇشتاسىپ، ۇلت بولمىسىنىڭ تىكەلەي كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن قىمبات دۇنيەسى – ونىڭ ءتىلى. ءاربىر ءتىل ادام بالاسىنىڭ قاتىناس قۇرالى بولۋىمەن قاتار، سول حالىقتىڭ مادەنيەتىن، وركەنيەتىن، الەۋمەتتىك كۇيىن، دۇنيەتانىمىن بەينەلەۋدە ماڭىزدى جانە شەشۋشى ءرول اتقارادى. ءار ءتىلدىڭ ءسوز بايلىعى حالىقتىڭ رۋحاني ءومىرىن، تاريحىن، ۇلتتىق ناقىشتى، دۇنيەنىڭ تىلدىك بەينەسىن سيپاتتاۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى.
ءتىلدى سول ءتىل قىزمەت ەتەتىن قوعاممەن، ءتىل يەسى – اداممەن جانە ءتىلدى قولدانۋشى حالىقتىڭ سان عاسىرلىق تاريحىمەن، ەتنوستىق تانىمى، رۋحاني جانە ۇلتتىق بولمىسىمەن بايلانىستىرا قاراۋ ناتيجەسىندە ءتىل مەن مادەنيەت، ءتىل مەن حالىق، ءتىل مەن تانىم اراسىنداعى تىعىز بايلانىس، ايقىندالا تۇسەدى. ءتىلدىڭ قازاق حالقى ءۇشىن ءمانىنىڭ تەرەڭدىگىن، ماڭگىلىك ەكەنىن «ءتىل – ادام جانىنىڭ ءتىلماشى. ءتىلسىز ۇلت، تىلىنەن ايرىلعان ۇلت بولىپ جاساي الماق ەمەس، ونداي ۇلت قۇرىماق. ۇلتتىڭ ۇلت بولۋى ءۇشىن ءبىرىنشى شارت – ءتىل بولۋى. ۇلتتىڭ ءتىلى كەمي باستاۋى ۇلتتىڭ قۇري باستاعانىن كورسەتەدى. ءبىر ۇلتتىڭ تىلىندە سول ۇلتتىڭ جەرى، تاريحى، تۇرمىس مىنەزى.
قورىتا كەلە، انا سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان قاسيەتتى تىلىمىزبەن ماڭگى ءبىر بولايىق!
قاراعاندى وبلىسى بالقاش قالاسى
جبب №8 ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
مانايەۆا ايگەرىم قاپان قىزى
You Might Also Like
-
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىن ويلى دا ىسكەر، وزىنە-وزى سەنىمدى، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى بيىك ازامات ەتىپ تاربيەلەۋدە مەكتەپتىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. جاس ۇرپاقتى جان-جاقتى جەتىلگەن، اقىل...
-
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قازاقستاندا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كۇزگى كانيكۋلى جوسپارعا سايكەس باستالاتىنىن جاريا ەتتى.
