تۇندەلەتكەن كۇيمە
مەن قيالدىڭ كۇشى تۋرالى، ونىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى جەكە ءبىر تاراۋدى جازعىم كەلىپ ەدى. ءبىراق، ءبىراز ويلانعانسىن، مەن سو تاراۋدىڭ ورنىنا اقىن اندەرسەن تۋرالى اڭگىمەنى جازدىم. مەنىڭشە، بۇل اڭگىمە سول تاراۋدىڭ ورنىن باسادى جانە قيال تاقىرىبى تۋرالى ايتىلاتىن جالپى سوزدەن گورى، وعان ايقىنىراق مالىمەت بەرەدى.
ۆەنەسيانىڭ "چارتوزا" اتتى ىبىرسىعان ەسكى مەيمانحاناسىنان سيا ىزدەپ تابۋ قيىن. سيانىڭ قاجەتى قانشا مۇندا؟ كەلىمدى-كەتىمدى قوناقتار ەسەبىنە بۇرقىراتىپ اقشا جازۋ ءۇشىن كەرەك پە؟
راس، حريستيان اندەرسەن "چارتوزاعا" كەلىپ جايعاسقاندا، قولا ساۋىت تۇبىندە جىلتىراپ بولار-بولماس سيا قالعان ەكەن. ول سو سيامەن ەرتەك جازا باستادى. ءبىراق، ساعات سايىن ەرتەگىسى سۇيىلىپ، ءجىبى بوساڭسي بەردى، ويتكەنى، اندەرسەن الدەنەشە رەت سيا ۇستىنە سۋ قۇيىپ ەدى. ءبىراق ەرتەكتى اياقتاي المادى. كوڭىلدى اياقتالاتىن ەرتەكتىڭ سوڭى ساۋىت تۇبىندە بۇعىپ قالعانداي.
اندەرسەن مىرس ەتىپ، كەلەسى ەرتەگىمنىڭ اتىن: "قاڭسىعان سيا ساۋىتتىڭ تۇبىندە قالعان تاريح" دەپ اتارمىن دەپ ويلادى.
ول ۆەنەسيانى ەرەكشە جاقسى كورىپ، ونى "سولا باستاعان لوتوس" دەپ اتاپ كەتتى.
تەڭىز ۇستىندە باۋىرىمەن سۋ سىزىپ، دىمقىل كۇز بۇلتتارى بۋداقتايدى. جارمالاردا ساسىعان قارا سۋ شىلپىلدايدى. كوشە-كوشەنى قۋالاي سۋىق جەل ازىنايدى. ءبىراق وقتا-تەكتە، بۇلت اراسىنان كۇن سىعالاعان كەزدە، كوگەرىپ كەتكەن ءۇي دۋالدارىنان قىزارىپ ءمارمار تاس كورىنەدى، سو ساتتە تەرەزە سىرتىڭداعى قالا ۆەنەسيانىڭ مايتالمان شەبەرى كانالەتتو سالعان سۋرەتتەي جايناپ كەتەدى.
ازداپ قاباعىن مۇڭ شالعانى بولماسا، بۇل شىنىندا دا عاجايىپ سۇلۋ قالا ەدى. ءبىراق باسقا قالالاردى كورمەك ءۇشىن بۇنىمەن قوشتاساتىن ءسات تە جەتتى.
كەشقۇرىم ۆەروناعا جۇرەتىن جولاۋشىلار كۇيمەسىنە بيلەت الۋعا مەيمانحانا قىزمەتشىسىن جىبەرگەندە، اندەرسەن بۇل شاھاردان كەتەتىنىنە ونشا قىنجىلمادى دا.
قىزمەتشى مەيمانحانانىڭ وزىنە ساي، ۇنەمى شالا ماس بولىپ جۇرەتىن، ەرىنشەك تە ەنجار، قولىنىڭ ءىلىپ كەتپەسى بار، اڭقاۋ ءجۇزدى اڭگۇدىكتەۋ جىگىت ەدى. ول اندەرسەننىڭ بولمەسىن جيناستىرۋعا قول ۇشىن دا تيگىزبەدى، ءتىپتى تاس ەدەندى دە سىپىرمادى.
بولمەدەگى قىزىل بارقىت پەردەلەر تاساسىنان قۇرقانات- كۇيەلەر قۇجىناي ۇشىپ جاتادى. اندەرسەن كەنەرەسىنە ءقايقىتوس سۇلۋلار سۋرەتى سالىنعان فايانس لەگەنگە جۋىنىپ ءجۇردى. ماي شام باياعىدا سىنىپ قالىپتى. ونىڭ ورنىنا ۇستەل ۇستىندە بالاۋىز شىراق تۇقىلى قىستىرىلعان اۋىر كۇمىس شامدال تۇر. ونى، شاماسى، سوناۋ تيسيان زامانىنان بەرى تازارتپاسا كەرەك.
ءبىرىنشى قاباتتاعى ارزانقول اسحانادان قۋىرىلعان قوي ەتى مەن پياز ءيىسى كەلەدى. بەلىن تازىعىرلانىپ قالعان ۇزىك باۋلى جاسىل بارقىتپەن قىناپ العان جاس ايەلدەر وندا كۇنى ۇزاق سىقىلىقتاپ كۇلىسىپ، شاڭقىلداپ ۇرسىسىپ جاتادى.
كەيدە ايەلدەر ءبىرىن-بىرى شاشىنان جۇلقىلاپ توبەلەسىپ قالادى. اندەرسەن زاۋدە ءبىر جانجالداسىپ جاتقان ايەلدەر قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ ادەيى ايالداپ، ولاردىڭ دۋدىراعان شاشىنا، ىزاعا بۋلىعىپ قىزارعان ءجۇزى مەن ۇشقىن شاشقان وتكىر كوزىنە قىزىعا قارايدى.
بارىنەن دە ايەل كوزىنەن مونشاقتاي دومالاپ، اقشا ءجۇزىن سىزىپ وتەتىن اشۋلى كوز جاستارىنا قاراعان قىزىق.
اندەرسەندى كورىسىمەن ايەلدەر تىنىشتالا قالادى. ولار وسى ءبىر ارىقتاۋ كەلگەن، قالاق مۇرىندى سىپايى - سەرى مىرزادان يمەنەدى. كوزىنشە "سينور اقىن" دەپ قادىرلەسە دە، ىشتەي ونى تاعدىر ايداپ اكەلگەن ءبىر كوز بايلاۋىشى عوي دەپ ويلايدى. ولاردىڭ تۇسىنىگىنشە، بۇنىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى قىزىق اقىن. ول شامىرقانعان شابىت يەسى ەمەس. گيتاراعا قوسىپ سۇلۋلار جۇرەگىن ەلجىرەتە ءان سالمايدى، ايەلدەردىڭ ءارقايسىسىنا كەزەك-كەزەك عاشىق تا بولمايدى. تەك ءبىر رەت پەتليساسىنان القىزىل راۋشان گۇل الىپ، ىدىس-اياق جۋاتىن كەسپىرسىز قىزعا سىيلادى. ول بايعۇس مۇنىڭ ۇستىنە ۇيرەك سياقتى مايماق ەدى.
قىزمەتشى بيلەت اكەلۋگە كەتىسىمەي، اندەرسەن تەرەزەگە جۇگىرىپ بارىپ، قالىڭ پەردەنى ىسىرىپ، سىرتقا كوز تاستادى، قىزمەتشى باياۋ ىسقىرىپ، جارمانى جاعالاپ بارادى، انە ول ءوتىپ بارا جاتىپ، شايان ساتىپ تۇرعان قىزىل شىرايلى ايەلدى توسىنەن شىمشىپ الدى. بۇنىڭ ەسەسىنە ايەل ونى جاعىنان ءبىر تارتتى.
قىزمەتشى سوسىن بۇكىر كوپىردىڭ ۇستىندە تۇرىپ، تىرەۋ تۇبىندە يىرىمدە ءۇيىرىلىپ جۇرگەن جۇمىرتقا قابىعىن كوزدەپ شىرت-شىرت تۇكىرە باستادى. اقىرىندا قۋىس قابىققا تيگىزىپ ەدى، ول شىم باتىپ كەتتى. سوسىن قىزمەتشى جىرتىق تەلپەك كيگەن بالانىڭ قاسىنا باردى. بالا قارماق سالىپ وتىرعان. قىزمەتشى ونىڭ جانىنا جايعاسىپ، قاڭعىپ جۇرگەن ءبىر بالىق الدەقالاي قاپپاس پا ەكەن دەگەندەي، قالتقىدان كوز جازباي ماڭگىرىپ وتىرا بەردى.
— و، قۋ كۇداي! مىنا اقىماقتىڭ كەسىرىنەن بۇگىن جۇرە الماي قالار ما ەكەم؟ - دەدى اندەرسەن كۇيگەلەكتەپ.
ول تەرەزەنى سارت ەتكىزىپ اشىپ جىبەردى. اينەكتەر زىرىل قاعىپ، زىڭىلداپ كەتكەندە، قىزمەتشى جالت قارادى. سول زامات اندەرسەن جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، الىستان ايبات شەكتى.
قىزمەتشى بالانىڭ تەلپەگىن جۇلىپ الىپ، ماز-مەيرام بوپ، اندەرسەنگە قاراي بۇلعادى، سوسىن قالپاقتى بالانىڭ باسىنا ميلىقتاتا كيگىزدى دە، ۇشىپ تۇرىپ، بۇرىشتى اينالىپ جوق بولدى.
اندەرسەن ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى. ول بۇعان قاباق شىتقان جوق. وسىنداي بولماشى وقيعالاردىڭ ءوزى ونىڭ ساياحات-ساپارعا دەگەن ىنتاسىن كۇن ساناپ كۇشەيتە تۇسەدى.
ساياحات توسىن قىزىقتارعا تولى بولادى. قويۋ كىرپىك استىنان كۇلىمدەگەن ايەل كوزىنىڭ قاشان جايناڭ قاعاتىنىن، الىس بەلدەن بەيتانىس قالانىڭ مۇنارالارى قاي ۋاقىت كورىنەتىنىن نەمەسە سوناۋ كوكجيەكتەن ۇلكەن كەمەلەردىڭ دىڭگەكتەرى قالاي قالتىلداپ شىعا كەلەتىنىن، ءالپى تاۋلارى ۇستىندە كۇركىرەگەن كۇندى كورگەندە قانداي ولەڭ ويىڭا تۇسەتىنىن نەمەسە قاۋىز جارماعان ماحاببات جايلى ءاندى كۇمىس قوڭىراۋداي سىڭعىرلاپ كىم ايتىپ بەرەتىنىن ادەتتە كىسى بىلە بەرمەيدى عوي.
قىزمەتشى جولاۋشىلار كۇيمەسىنە بيلەت اكەپ بەردى، ءبىراق ارتىق اقشانى قايتارمادى. اندەرسەن ونى جاعادان الىپ، جايىمەن عانا سىرتقا شىعاردى. سوسىن كوك جەلكەدەن نۇقىپ قالىپ ەدى، الگى سوققان ەسكى باسقىش تەپكىشەگىنىڭ بىرنەشەۋىنەن ءبىراق اتتاپ، بارقىراپ ولەڭ ايتىپ، تومەننەن ءبىر-اق بارىپ شىقتى.
جولاۋشى كۇيمەسى ۆەنەسيادان شىققان كەزدە، سىركىرەپ جاڭبىر جاۋا باستادى. سازدى جازىقتى سالبىراپ كەلىپ ءتۇن باستى.
ۆەنەسيادان ۆەروناعا كۇيمەنى تۇندە جىبەرۋدى اۋەل باستا ويلاپ تاپقان جىن-پەرىنىڭ تاپ ءوزى شىعار، دەدى كۇيمەشى كۇڭكىلدەپ.
جولاۋشىلار جاۋاپ قاتپادى. كۇيمەشى ءبىراز وتىرعاسىن، كىجىنە جەرگە ءبىر تۇكىرىپ، قاڭىلتىر شام ىشىندەگى بالاۋىز تۇقىلىنان باسقا شىراق جوق، بايقاڭدار دەپ جولاۋشىلارعا ەسكەرتىپ قويدى.
جولاۋشىلار بۇعان دا قۇلاق اسا قويمادى. سودان كەيىن كۇيمەشى، مەنىڭ جولاۋشىلارىمنىڭ دەنى ساۋ ما قالاي وسى دەگەندەي، كۇدىكتەنە قاراپ: ۆەرونا دەگەن ناعىز يت بايلاسا تۇرگعىسىز جەر، وڭعان ادام وعان اياق باسپايدى دەپ، تاعى بىردەڭەنى كوڭىرسىتتى.
جولاۋشىلار ونىڭ عايبات سويلەپ وتىرعانىن بىلسە دە، قارسى داۋ ايتپادى.
جولاۋشى ۇشەۋ-اق. ولار: اندەرسەن، تۇنجىراعان كورى ءدىن باسى مەن قارا پلاشش جامىلعان ايەل ەدى.
ايەل اندەرسەنگە بىردە جاس، بىردە كارى، بىردە سۇلۋ، بىردە سيىقسىز بولىپ كورىنەدى. بۇل -شام ىشىندە جىپىلىقتاعان شىراقتىڭ "ءازىلى". ول ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، ءسات سايىن جارىعىمەن بىرگە ايەلدى دە قىرىق قۇبىلتىپ كورسەتەدى.
— شىراقتى وشىرسەك قايتەدى؟ - دەدى اندەرسەن. - ءقازىر ونىڭ بىزگە قاجەتى شامالى. ال، سوڭىرا جارىق كەرەك بولا قويسا، جاعاتىن ەشتەڭە تاپپاي جۇرەرمىز.
— وسىنداي وي يتالياننىڭ ەسىنە تۇسە قويماس ەدى! - دەدى ءدىنباسى داۋىستاپ.
— نەگە؟
— ويباي-اۋ، يتالياندار ومىردە الدىن ويلاعان با. ولار بار نارسەنى ءبۇلدىرىپ العاننان كەيىن بارىپ ەسىن جيادى جانە سودان كەيىن ەسىرىكتەنەتىنىن قايتەرسىڭ.
— تاعىلىمدى تاقسىر، ءسىز، شاماسى، وسى ءبىر ۇشقالاق ۇلتتىڭ وكىلى ەمەسسىز عوي، - دەدى اندەرسەن.
— مەن اۆستريالىقپىن، - دەدى ءدىن باسى شامدانىپ.
وسىمەن اڭگىمە دە ءۇزىلدى. اندەرسەن شىراقتى ۇرلەپ ءسوندىردى.
ءبىراز ءۇنسىز وتىرعاننان كەيىن ايەل ءسوز باستادى:
— يتاليانىڭ وسى ايماعىندا تۇندە جارىقسىز جۇرگەننىڭ ءوزى جاقسى.
— ءبارىبىر ءبىزدىڭ كەلە جاتقانىمىز دوڭعالاق دىبىسىنان دا بەلگىلى، - دەدى ءدىن باسى ايەل ءسوزىن جاقتىرماي. - جولعا شىققان ايەل ادام قاسىنا ءبىر جاقىنىن ەرتىپ جۇرگەنى ماقۇل جولباسشى رەتىندە. تىم بولماسا اتقوسشى الا شىققانى ءجون.
— مەنىڭ جولباسشىم، - دەدى ايەل قۋلانا كۇلىپ، - ءقازىر قاسىمدا وتىر.
ايەل اندەرسەندى مەگزەدى. ول قالپاعىن الىپ، جاقسى لەبىزى ءۇشىن بەيتانىس سەرىگىنە تاعزىم ەتتى.
شىراق سونىسىمەن، تاپ ءبىر باسەكەلەسى، باقتالاسى قۇرىعانىنا قۋانعانداي، سان الۋان دىبىس پەن ءيىس جامىراپ قويا بەردى. ات تۇياعىنىڭ تاسىرى، قيىرشىق قۇمدى سىزعان دوڭعالاق ءۇنى، بەلدىك سىقىرى مەن كۇيمە شاتىرىن تۇرتكەن جاڭبىر تىسىرى انىعىراق ەستىلە باستادى. كۇيمە تەرەزەسىنەن كەلگەن دىمقىل ءشوپ پەن ساز ءيىسى دە قويۋلانا ءتۇستى.
— عاج-جاپ! - دەدى اندەرسەن. - يتاليادان مەن كۇز ورمانىنىڭ حوش ءيىسىن سىمىرەم عوي دەسەم، تەرىستىكتە قالعان وتانىمنىڭ لەبىن سەزگەندەيمىن.
— سالدەن سوڭ ءبارى وزگەرەدى، - دەدى ايەل. - ءبىز جوتاعا قاراي ورلەپ كەلەمىز. ونىڭ اۋاسى جىلى دا جۇمساعىراق.
جەگىن اتتار جاي عانا ءىلبيدى. كۇيمە شىنىندا دا ءدوڭ باسىنا ورمەلەپ كەلەدى ەكەن.
ءبىراق بۇدان ءتۇن تۇنەگى سەيىلمەدى. قايتا، جولدىڭ قوس قاپتالىنا جارىسا وسكەن قالىڭ تالدىڭ قىم-قيعاش ۇيىسا وسكەن قويۋ بۇتاعىنىڭ استىنا بارىپ - كوزگە تۇرتسە كورگىسىز مىلقاۋ قاراڭعىلىق ۇيالاپتى، ول جامىراعان جاپىراقپەن، جاڭبىر تامشىلارىمەن سىبىرلاسىپ سىرلاسقانداي بولادى.
اندەرسەن تەرەزەنى ءتۇسىردى. تال بۇتاعى كۇيمە ىشىنە ءۇڭىلىپ، وندا وتىرعان جولاۋشىلاردى جاپىراعىمەن ءبىر سيپاپ ءوتتى.
اندەرسەن ەسكەرتكىش بولسىن دەپ بىرنەشە جاپىراقتى جۇلىپ الدى. ويعا جۇيرىك، زەرەك ادامداردىڭ كوبى سياقتى، ول دا ساياحات-سايران كەزىندە الۋان ءتۇرلى كاكىر-شۇكىردى جيناي جۇرگەندى ۇناتاتىن. وسىناۋ كوكىر-شۇكىرلەردىڭ عاجايىپ ءبىر قاسيەتى سول - ولار وتكەندى ەسكە تۇسىرەتىن، - زەرتاستىڭ سەتىنەگەن سىنىعىن، تال جاپىراعىن نەمەسە ەسەكتىڭ كىپ-كىتتەي تاعاسىن العان ساتتە اندەرسەننىڭ كوڭىل كۇيى قانداي بولىپ ەدى، سونى اينا-قاتەسىز قالپىنا كەلتىرەتىن.
"ءتۇن!" دەدى اندەرسەن وزىنە-وزى.
ءدال ءقازىر جارىق كۇننەن قاراڭعى ءتۇننىڭ ءوزى سۇيكىمدى. قاراڭعىلىق دەگەنىڭ بار دۇنيەنى اسپاي-ساسپاي اقىلعا سالىپ، ويلانىپ-تولعانۋعا تاپتىرماي-اق، ال، اندەرسەن مۇنداي قالىڭ ويدان زەرىگىپ كەتسە، وتىرىپ الىپ، قيلى-قيلى قىزىق وقيعالاردى ويدان شىعارادى، سونىڭ قالىڭ ورتاسىندا باس كاھارلان بولىپ ءوزى جۇرەدى.
وسىنداي وقيعالار ىشىنەن اندەرسەن ءوزىن بەتىنەن نۇرى تامعان اقجارقىن دا البىرت جىگىت رەتىندە كورەدى. ول جۇرگەن جەر ويىن-كۇلكى، بازار، سەزىمتال سىنشىلار تىلىمەن ايتقاندا، قاۋمالاپ كەلگەن حالايىققا "ولەڭ-جىردان گۇل سەۋىپ" جۇرەدى.
ال شىنىنا كەلگەندە، اندەرسەن سيىقسىز ادام ەدى، ونى ءوزى دە جاقسى بىلەتىن. جىپكە ىلىنگەن ويىنشىق مايمىل سياقتى، ونىڭ اياق-قولى سەرەڭدەپ، يكەمگە كەلمەيتىن. مۇنداي ويىنشىقتاردى تۋعان ەلىندە بالالار "حامپەلمان" دەپ اتايدى.
مىنا تۇرىممەن ماعان ايەل قاراپ جارىتپاس دەپ ويلايتىن ول. ءبىراق، سىلقىم كەلىنشەكتەر وعان كوز قيىعىن دا سالماي، تاپ ءبىر شام دىڭگەگىنىڭ قاسىنان وتكەندەي-اق، سىلاڭداپ ەتە شىققاندا، ول قورلانىپ، كوڭىلى جەر بوپ قالاتىن.
اندەرسەن قالعىپ كەتتى.
ويانا بەرگەندە ەڭ اۋەلى باداناداي جاسىل جۇلدىزدى كوردى. تاس توبەدەن شانشىلىپ، بەزىرەيىپ تۇر ەكەن. شاماسى، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولسا كەرەك.
كۇيمە توقتاپ تۇر. سىرتتان دابىرلاسقان داۋىس كەلەدى.
اندەرسەن قۇلاعىن توستى. كوشىر كۇيمەنى كىدىرتكەن بىرنەشە ايەلمەن ساۋدالاسىپ جاتىر.
ايەلدەر داۋسى اشىق، سىڭعىرلاپ ايقىن كەلەدى، وسى ءبىر سالعىلاسقان ساۋدا ەسكى وپەرانىڭ تاقپاقتاي جونەلەتىن ءبىر كورىنىستەرىن ەسكە تۇسىرەدى.
كۇيمەشى، ايەلدەر بەرگەن اقشانى مىسە تۇتپاي، الداعى ءبىر قالا سياعى جوق قىستاققا ولاردى اپارعىسى كەلمەي قاسارىسىپ تۇر. ايەلدەر: ۇشەۋىمىزدىڭ قولىمىزداعى بارىمىز وسى، باسقا بەرەرىمىز جوق دەپ، جامىراسىپ جاتىر.
— جەتتى! - دەدى اندەرسەن كۇيمەشىگە، - ار-ۇياتتان بەزگەن ادام ەكەنسىڭ ءوزىڭ، اقشاڭنىڭ جەتپەگەن جەرىن مەن-اق تولەيىن. جولاۋشىلارعا ءتىل تيگىزبەسەڭ، مىناداي بوس بىلشىلدى قويساڭ، تاعى دا تولەيىن.
— جارايدى، سۇلۋلار، - دەدى كۇيمەشى ايەلدەرگە. - وتىرىڭدار. اقشانى وڭدى-سولدى شاشىپ ادەتتەنىپ قالعان مىنا جات جەرلىك حانزاداعا دۋشار بولعاندارىڭا شۇكىرلىك ەتىڭدەر. ول سەندەرگە بولا كۇيمە كىدىرىپ قالماسىن دەدى. ايتپەسە، بىلتىردان قالعان ماكارون سياقتانعان سەندەردى ءقايتسىن!
— و، يسا اۋليە! - دەدى ءدىن باسى كۇيىنىپ.
— قىزدار، مەنىڭ قاسىما كەلىپ وتىرىڭدار. سوندا جاۋرامايمىز، - دەدى ايەل
قىزدار كۇبىر-كۇبىر سويلەسىپ، بىر-بىرىنە تۇيىنشەكتەرىن بەرىسىپ، كۇيمەگە كىردى، امانداسىپ بولعاسىن، اندەرسەنگە العىس ايتىسىپ، مونتيىسىپ-مونتيىسىپ وتىرا كەتىستى.
ىرىمشىك ءيىسى مەن ءبىر قىشقىل ءيىس كۇيمە ءىشىن لەزدە جايلاپ الدى. مۇندا تاس قاراڭعى بولسا دا، اندەرسەن قىزداردىڭ قۇلاعىنداعى ارزانقول سىرعالاردىڭ كومەسكى جارىعىن كورىپ وتىر.
كۇيمە قوزعالا بەردى. دوڭعالاق استىڭداعى قيىرشىق تاس تاعى قىشىرلاي جونەلدى. قىزدار سىبىرلاسىپ سويلەسە باستادى.
— قىزدار ءسىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى بىلگىسى كەلەدى، - دەدى ايەل، اندەرسەن ونىڭ قاراڭعىدا كۇلىمسىرەپ وتىرعانىن سەزدى. - ءسىز شىنىندا دا جات جەردەن كەلگەن حانزاداسىز با، - الدە، قاراپايىم ساياحاتشىسىز با؟
— مەن كورىپكەلىم بار ساۋەگەيمىن، - دەدى ويلانباستان اندەرسەن.
— بولاشاقتى دا بولجايمىن، قاراڭعىدا دا ەركىن كورە بەرەم. ءبىراق مەن اڭقاۋلاردى الدايتىن الاياق ەمەسپىن. قاراپايىم عانا اقىنمىن، حانىم. جانە ءبىر ايتايىن دەگەنىم، ءوزىمدى ەرتەدە گاملەت ءومىر سۇرگەن ەلدىڭ ءمۇساپىر حانزاداسى دەسەم دە بولادى.
— وسىنداي كوزگە تۇرتكىسىز قاراڭعىدان نە كورەسىز، سوندا، - دەدى قىزداردىڭ بىرەۋى تاڭىرقاپ.
— ءسىزدىڭ ءدال ءوزىڭىزدى كورىپ وتىرسام قايتەسىز، - دەدى اندەرسەن.
— ءسىزدى ايدان انىق كورگەنىم سونشا، كوركىڭىزگە ءسۇيسىنىپ، كوڭىلىم تاسىپ وتىر.
ول وسى ءسوزدى باستاعاننان-اق ءجۇزى دۋىلداپ، تۇلا بويى شىمىرلاپ بارا جاتقانىن سەزدى. ءوزىنىڭ داستاندارى مەن اڭىزدارىن شىعارار كەزدەگى وت-شابىت جاقىنداپ كەلە جاتقانداي.
وسىنداي ساتتە ول ۇشار قۇستاي ءدۇر سىلكىنەدى، قايدان شىعارى بەلگىسىز، ايتەۋىر ءبىر ءسوز تاسقىنى بۇرقىراپ كەلىپ، كەنەرىنەن اسادى، وقىستان ءون بويىن اقىندىق شابىت بيلەيدى، ەندى كىمدى دە بولسا سوزگە ەلىتىپ، ەركىنەن ايىراتىنىن اڭعارادى.
ونىڭ سيقىرلى ەرتەكتەرىنىڭ بىرىندەگى ەسكى ساندىقتىڭ قاقپاعى كۇمبىرلەي اشىلىپ، ساندىق ىشىنەن اشىلماعان سىرلار مەن ايتىلماعان جىرلار قاپتاي شىققانداي، جەردىڭ كۇللى شىرايى مەن شۇرايى - الۋان-الۋان گۇلدەرى، ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋى مەن حۇش اۋەزى، حوش ءيىستى سامالى، جان سۇيسىنەتىن تەڭىز ايدىنى مەن قارا ورماننىڭ شۋىلى، ماحاببات ازابى مەن نارەستەنىڭ ءۋىلى جامىراپ شىققانداي.
اندەرسەن وسى ءبىر كۇيدى نە دەرگە بىلمەيدى. بىرەۋلەر ونى شابىت دەيدى، ەكىنشى بىرەۋلەر -سەرپىندى قۋانىش، ۇشىنشىلەرى - سۋىرىپ سالما اقىن قاسيەتى دەيدى.
— مەن ويانىپ كەتتىم دە، جەتى ءتۇن ىشىندە، ويلاماعان جەردەن سىزدەردىڭ داۋىستارىڭىزدى ەسىتتىم، - دەدى اندەرسەن ءبىراز ءۇنسىز وتىرعاسىن. - سىزدەردىڭ كىم ەكەندەرىڭدى بىلۋىمە، ءتىپتى اسىرىپ ايتسام، جولسەرىك قارىنداستارىم رەتىندە، وزدەرىڭدى جاقسى كورۋىمە، وسىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بولدى، سۇيكىمدى بيكەشتەرىم مەنىڭ. مەن سىزدەردى ايقىن كورىپ وتىرمىن جانە جاقسى بىلەم. سارى شاشىڭىز جىبەكتەي جەلكىلدەپ تۇرعان مىنا ءسىز بار عوي، قارعاشىم، كۇلەگەش ءبىر مەيىرلى جانسىز جانە الەمدەگى جان-جانۋارلاردىڭ ءبارىن جاقسى كورەسىز، سول سەبەپتى دە باقشادا جۇمىس جاساپ جۇرگەنىڭدە جابايى قۇس كەلىپ يىعىڭا قونادى.
— وي، نيكولينا، مىنا كىسى سەنى ايتىپ وتىر! - دەدى قىزداردىڭ ءبىرى ەستىرتە سىبىرلاپ.
— نيكولينا، ءسىز ىزگى جۇرەكتى بيازى جانسىز، - اندەرسەن اڭگىمەسىن جايىمەن ساباقتاي بەردى. - ەگەر ءسىزدىڭ عاشىعىڭىز ءبىر باقىتسىزدىققا دۋشار بولا قالسا، ونى تىم بولماسا ءبىر كورۋ ءۇشىن، بالەدەن قۇتقارۋ ءۇشىن، ءسىز ىركىلمەستەن قارلى تاۋلار مەن قۇلازىعان ءشولدى باسىپ، سان مىڭ شاقىرىم جەرگە سالىپ جەتىپ بارار ەدىڭىز. مەن شىن ايتىپ وتىرمىن با؟
— ارينە، بارار ەدىم...- دەدى نيكولينا ۇيالا سىبىرلاپ، - ءسىز سولاي دەسەڭىز قايتەيىن ەندى.
— بىلتىر ءالپى تاۋلارىنداعى كار ءۇردىس ەرىدى دە، وزەن ارناسىنان اسا تاسىپ، جايىلىپ كەتتى. الاس-قاپاستا ارالدا ءبىر بۇزاۋ قالىپ قويىپتى. تاسىعان سۋ ونىڭ تىزەسىنە جەتەدى، بۇزاۋ بەيشارانىڭ جالىنا موڭىرەگەنى سونشا، نيكولينا شىداماي، كەڭىردەكتەن سۋ كەشىپ بارىپ، ونى كوتەرىپ الىپ شىقتى. ال، تاسقىن سۋدىڭ اعىسى ەرەسەن قاتتى ەدى.
— يباي-اۋ، ول قۇيتتاي بۇزاۋ عوي، - دەدى نيكولينا كۇبىرلەپ.
— قىزدار، نىسپىلارىڭىز كىم بولادى؟ - دەدى اندەرسەن.
— نيكولينا، اننا، ماريا، - دەپ جاۋاپ قاتتى قىزداردىڭ ءبىرى.
— يا، ماريا. مەن ءسىزدىڭ سىمباتتى سۇلۋ كوركىڭىزدى ءسوز ەتپەي-اق قويايىن. يتاليانشا سويلەۋگە ولاقپىن. ءبىراق لاج بار ما، جاس شاعىمنان-اق سۇلۋلىقتى قايدا كورسەم، سول جەردە ماداقتايمىن دەپ، جىر ءتاڭىرىسىنىڭ الدىندا انت ەتكەن ەم.
— و، ءتاڭىرىم! - دەدى ءدىن باسى. - مىنا سورلىنى ءبۇيى شاعىپ العان شىعار. جىندانۋىن.
— قاراۋعا كوز تويمايتىن اسقان سۇلۋ ايەلدەر بولادى. ولار، ادەتتە، سىرعا بەرىك، مەتىن كەلەدى. جۇرەكتە لاپىلداعان قۇشتارلىق وتىن جانعا سەزدىرمەي جالعىز وشىرمەك بولادى. سو ءبىر وت ولاردىڭ ءجۇزىن ىشتەي شارپىپ، الاۋلاتىپ تۇرادى. ءسىز تاپ سونداي ايەلسىز، ماريا. ونداي ايەلدەردىڭ تاعدىرى، كوبىنە، جۇرتتان الا-بوتەن وزگەشە بولادى، ولار قاسىرەتپەن قۋسا بولىپ كۇن كەشەدى نەمەسە باقىت-مۇراتىنا جەتەدى.
— ءسىزدىڭ سونداي ايەلدى كەزدەستىرگەن كەزىڭىز بولدى ما، مىرزا؟ - دەپ سۇرادى ايەل
— وسى ءداپ ءقازىر ديدارلاسىپ وتىرمىن، - دەدى اندەرسەن. - مەنىڭ ءسوزىم مارياعا عانا ەمەس، سىزگە دە ارناۋلى.
— بۇنداي اڭگىمەنى ءسىز ۇزاق ءتۇندى قىسقارتۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقسىز عوي دەپ ويلايمىن، - ايەلدىڭ داۋسى دىرىلدەپ شىقتى. - وندا مۇنىڭىز مىنا جاقسى قىزعا جاسالعان قيانات بولار ەدى. ماعان دا قيانات بولار ەدى، - دەدى ول جاي عانا.
— مەن عۇمىردا تاپ قازىرگىدەي بايسالدى بولىپ كورگەن ەمەن، حانىم.
— سونىمەن نە بولدى؟ - دەپ سۇرادى ماريا. - مەن باقىتتى بولام با، الدە بولمايمىن با؟
— ءسىز قاراپايىم شارۋا قىزى بولساڭىز دا، كوڭىلىڭىز اسپاندا، ومىردەن الار سىباعام مول بولسا ەكەن دەيسىز. سول سەبەپتى دە سىزگە باقىتتى بولا قويۋ وڭاي ەمەس. ءبىراق ءسىز ءوز ومىرىڭىزدە ىنتىزار كوڭىلىڭىزگە ساي جاقسى جىگىت جولىقتىراسىز. ارينە، ءسىزدىڭ قالاۋىڭىز تاماشا ادام بولماق كەرەك. بالكىم، ول، شەبەر سۋرەتشى، اياۋلى اقىن. يتاليانىڭ ازاتتىعى جولىنداعى كۇرەسكەر بولار...الدە، قاراپايىم قويشى نەمەسە تەڭىزشى بولار، كىم ءبىلسىن، ءبىراق، ول كىم دە بولسا، جومارت جاندى، اسىل ادام بولادى. شىنداپ كەلگەندە، سونىڭ ءبارى ءبىر ەمەس پە.
— جولاۋشى، - دەدى ماريا جاي ايتسا دا نىعىز ايتىپ، - مەن ءسىزدىڭ كەسكىن-كەيپىڭىزدى كورىپ وتىرعام جوق، سول سەبەپتى دە ءبىر ساۋال قويسام، ۇيات بولماس. ەگەر ءسىز ايتقانداي ءبىر جىگىت جۇرەگىمدى بيلەپ السا قايتەم؟ مەن ونى بىرنەشە رەت قانا كوردىم، ءقازىر ونىڭ قايدا جۇرگەنىن دە بىلمەيمىن.
— ىزدەڭىز ونى! - دەدى اندەرسەن داۋىستاپ. - تاۋىپ الىڭىز - سوندا ول ءسىزدىڭ ناق سۇيەرىڭىز بولادى.
— ماريا! - دەدى اننا قۋانىپ. - ول الگى ۆەرونادان كەلگەن جاس سۋرەتشى توي...
— قويشى ءارى! - دەدى ماريا قۇربىسىنا. - ونىڭ ۆەرونادان كەلگەنىن قايدان ءبىلۋشى ەڭ؟
— ىزدەگەن كىسىنى تابا المايتىڭداي، ۆەرونا ونشا ۇلكەن قالا ەمەس قوي، - دەدى ايەل - مەنىڭ اتىمدى جادىڭىزدا ساقتاڭىز. مەنى ەلەنا گۆيچچيولي دەيدى. ۆەرونادا تۇرام. ۆەرونانىڭ كەز كەلگەن كىسىسى مەنىڭ ءۇيىمدى سىزگە نۇسقاپ جىبەرە الادى. ءسىز، ماريا، ۆەروناعا كەلەسىز. سوندا مىنا سۇيىكتى سەرىگىمىز جورالعى عىپ ايتقان قۋانىشتى وقيعاعا جولىققانشا مەنىڭ ۇيىمدە تۇراسىز.
ماريا قاراڭعىدا ەلەنا گۆيچچيوليدىڭ قولىن تاۋىپ، جاي سيپادى دا، سوسىن وسى ءبىر كىشكەنتاي سالقىن قولدى الاۋلاعان ىستىق جۇزىنە اپارىپ باسا قويدى.
ءبارى ءۇنسىز وتىر. اندەرسەن ماناعى جاسىل جۇلدىزدىڭ ءسونىپ قالعانىن بايقادى. ول باتىپ كەتسە كەرەك. ەندەشە، ءتۇن جارىمنان اۋعان بولدى.
— ماعان ەشتەڭەنى اشپاعانىڭىز قالاي؟ - دەپ سۇرادى قىزداردىڭ ىشىندەگى سوزشەڭى اننا.
— ءسىزدىڭ بالالارىڭىز كوپ بولادى، - دەدى اندەرسەن تاپ ءبىر كورىپ كەلگەندەي. - ءبىر توستاعان سۇتكە ءبارى شۇپىرلەسىپ، تالاسىپ جاتادى ءالى. كۇندە تاڭەرتەڭ سولاردىڭ ءبارىن جۋىندىرىپ، كيىندىرەم دەپ تالاي شارۋادان قالاتىن بولاسىز. ءبىراق بولاشاق كۇيەۋىڭىز قول جالعايدى عوي.
— بۇنىڭىز پەترو ەمەس پە؟ - دەپ سۇرادى اننا. - ءيا، ءپارۋايى پەترو ابدەن كەرەك ەدى ماعان؟
— سو ءبىر كىتتەي-كىتتەي ۇل-قىزدارىڭىزدىڭ ءبارىنىڭ جاۋدىرەگەن كوزدەرىنەن كۇنىنە بىرنەشە رەتتەن ءسۇيىپ شىعۋدىڭ وزىنە تالاي ۋاقىتىڭىز كەتەدى.
— پاپا اعزامنىڭ قاۋىمىندا عوي وسىنداي ەسەر سوزدەر ەستىلمەس ەدى-اۋ، - دەدى ءدىن باسى باجالاقتاپ، ءبىراق ونىڭ سوزىنە قۇلاق اسقان جان بولمادى.
قىزدار تاعى دا بىردەڭە دەپ سىبىرلاسا باستادى. ولاردىڭ سىبىرىن كوڭىلدى كۇلكى بولە بەردى. اقىرىندا ماريا وتىرىپ ءسوز تاستادى.
— ال، ەندى ءبىز ءسىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى، مىرزا. ءبىز بولساق، قاراڭعىدا ەشتەڭە كورمەيمىز عوي.
— مەن دەگەن ەل كەزگەن ءبىر سەرىمىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى اندەرسەن. - قىلشىلداعان جىگىتپىن. تولقىندى قويۋ شاشىم بار، اق ديدارىم كۇن قاقتى بولىپ كۇرەڭىتكەن. مەنىڭ كوگىلدىر كوزىم ۇنەمى كۇلىم قاعىپ، جايناڭداپ جۇرەدى، ويتكەنى ەشتەڭەمەن ءىسىم جوق، ازىرشە ايەل ءسۇيىپ، اۋرەشىلىككە تۇسكەن ەمەن. بار تىرلىگىم - كوڭىلىم اۋعان ادامعا ازدى-كوپتى سىي تارتام، ويىما نە كەلسە، سونى ىستەيمىن، ولار تەك ماڭدايىمداعى جاقىن-جۋىعىمدى جادىراتسا بولعانى.
— سوندا نە ىستەيسىز؟ - دەپ سۇرادى ەلەنا گۆيچچيولي.
— سىزگە قالاي ايتسام ەكەن؟ ماسەلەنكي، بىلتىرعى جازدى يۋتلاندياداعى تانىس ءبىر ورمانشىنىڭ ۇيىندە وتكىزدىم. ءبىر كۇنى ورمان ارالاپ ءجۇرىپ، ساڭىراۋقۇلاق تۇنىپ تۇرعان الاڭعا تاپ بولدىم. سول كۇنى الاڭعا قايتا بارىپ، ءاربىر ساڭىراۋقۇلاقتىڭ تۇبىنە كۇمىس قاعازبەن ورالعان كامپيت، قۇرما جەمىسىن، بالاۋىزدان جاسالعان گۇل شوعىن، ويماق پەن جىبەك لەنتالار جاسىرىپ كەتتىم. ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭمەن سو جەرگە ورمانشىنىڭ قىزىن ەرتىپ باردىم. ول جەتى جاستا ەدى. سو جولى ول ءار ساڭىراۋقۇلاقتىڭ تۇبىنەن ءار ءتۇرلى عاجايىپ زاتتار تاۋىپ الا بەردى. تەك قۇرما عانا ورنىندا بولماي شىقتى. شاماسى، ونى قارعا اكەتسە كەرەك. كىشكەنتاي قىزدىڭ قۋانىشتان كوزى قالاي جايناڭ قاققانىن كورسەڭ! مەن وعان وسى زاتتاردىڭ ءبارىن حور قىزدارى جاسىرىپ كەتكەن دەدىم.
— ءسىز بەيكۇنا ءسابيدى الداعانسىز! - دەدى ءدىن باسى شاقىلداپ. - بۇل - كەشىرىلمەس كۇنا.
— جوق، مەن ءسابيدى الداعام جوق. ول بۇل وقيعانى ءومىر بويى ۇمىتپايدى. وسىنداي ەرتەكتى ءوز باسىنان وتكەرمەگەن كىسىلەر سياقتى، ول قىز وپ-وڭاي تاسباۋىر بوپ كەتپەيدى، ايتەۋىر. بۇعان قوسا سىزگە ارنايى ايتاتىن ءبىر ءسوزىم، قۇرمەتتى تاقسىر، وزگە ادامداردىڭ ورىنسىز وسيەتىن تىڭداي بەرمەيتىن ءبىر ادەتىم بار ەدى.
كۇيمە باياۋلاپ كەلىپ توقتادى. قىزدار الدەنەگە ەلتىگەندەي قىبىر ەتپەيدى. ەلەنا گۆيچچيولن تومەن قاراپ ءۇنسىز وتىرىپ قالىپتى.
— ءاي، بويجەتكەندەر! تۇرىڭدار! كەلدىك! - دەدى ايقايلاپ كۇيمەشى.
قىزدار تاعى دا سىبىرلاسىپ، ورىندارىنان تۇردى.
كەنەت قاراڭعى كۇيمە ىشىندە الۋەتتى نازىك قول اندەرسەندى موينىنان قۇشاقتاپ، ءبىر ىستىق ەرىن ونىڭ ەرنىنە جابىستى.
— راحمەت! - دەدى الگى ىستىق ەرىن، اندەرسەن ماريانىڭ داۋسىن تانىدى.
نيكولينا وعان العىس ايتىپ، مايدا شاشىمەن اندەرسەننىڭ بەت-اۋزىن قىتىقتاپ، جايىمەن عانا ەركەلەي ءسۇيدى، ال اننا بولسا - شوپىلدەتىپ قۇشىرلانا ءسۇيدى اقىندى. قىزدار جەرگە ەسكىرىپ-ەسكىرىپ ءتۇستى. كۇيمە تاستاق جولمەن سىرعي جونەلدى. الاگەۋىم اسپان اياسىندا قارايىپ تۇرعان اعاشتاردىڭ ۇشار باسىنان باسقا ەشتەڭە كورىنبەيدى. سىبىرلەپ تاڭ اتىپ كەلەدى...
ۆەرونانىڭ ساۋلەتتى سارايلارى اندەرسەندى قايران قالدىردى. سالتانتپەن ءسان تۇزەپ تۇرعان ۇيلەر بىرىنەن-بىرى وتەدى.
قالانىڭ اقاۋسىز ساۋلەت ونەرى كىسى كوڭىلىن اۋلاپ، جانعا جاي تاپتىرعانداي ەدى. ءبىراق اندەرسەن كوڭىلى الابۇرتىپ، تىنىم تابار ەمەس.
كەشقۇرىم اندەرسەن ءدال باسىنداعى قورعانعا باراتىن تار كوشەدەگى ەسكى ءۇي قاقپاسىنىڭ قوڭىراۋىن كەلىپ قاقتى.
وعان ەسىكتى ەلەنا گۆيچچيوليدىڭ ءوزى اشتى. جاسىل بارقىت كويلەك قىپشا بەلىن قىناپ تۇر. جاسىل كيگەندىكتەن دە بولار كەلىنشەكتىڭ كوزى وعان ۆالكيريانىڭ كوزىندەي جاپ-جاسىل جانە وزگەشە سۇلۋ بولىپ كورىندى.
ايەل وعان قولىن ۇسىنىپ، جىگىتتىڭ جالپاق الاقانىن سالقىن ساۋساقتارىمەن قىسىپ ۇستاپ، انتەك شەگىنىپ، مەيمانىن اياداي زالعا اكەپ كىرگىزدى.
— ءسىزدى ساعىنىپ قالعانىم، - دەدى ايەل سالعان جەردەن، سوسىن كىنالى جانداي ەزۋ تارتتى. ء-سىزسىز تۇرا الار ەمەسپىن.
اندەرسەن شولمەكتەي قۋارىپ كەتتى. كۇنى ۇزاق وسى كەلىنشەكتى جۇرەگى ەلجىرەپ ويلادى دا ءجۇردى. ول عاشىق ايەلىنىڭ ءاربىر ءسوزىن، كىرپىگىنىڭ ءۇزىلىپ تۇسكەن ءاربىر تالىن، كويلەگىنە قونعان شاڭ-توزاڭعا دەيىن ءولىپ-تالىپ سۇيۋگە بولاتىنىن جاقسى بىلەتىن. جاقسى تۇسىنەتىن. مۇنداي ماحابباتتىڭ مازداپ جانۋىنا ەرىك بەرسە، شەرلى جۇرەك وعان نە بولا الماس. ول جىگىتكە قيساپسىز قۋانىش پەن قايعىنى، كۇلكى مەن كوز جاسىن، گۇل مەن تىكەنەكتى جومارت كوڭىلدەن وڭدى-سولدى شاشارداعى، قىمعۋىت كەلگەن وسىنشا وزگەرىس پەن توسىن تىرلىكتەن جازعان باسى دال بولار.
بالكىم، وسىنداي ءورت ماحابباتتان ونىڭ قىزىلدى-جاسىلدى قىزىقتى ەرتەگىلەر الەمى كۇڭگىرت تارتىپ سونەر-داعى، ەندى قايتىپ جارقىراپ جانباس. وندا اقىننىڭ قۇنى كوك تيىن ەمەس پە!
ءبارىبىر شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، ونىڭ ماحابباتى جاۋاپسىز دا اياقسىز قالادى. ءوز ومىرىندە ول مۇنداي قورلىقتى تالاي كورگەن! ەلەنا گۆيچچيولي سياقتى ايەلدەر شولجاڭ، كەسىرلى كەلەدى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ول اندەرسەننىڭ سيىقسىز ەكەنىنە كوزى جەتەدى. اقىن كەيدە وزىنەن-وزى جيرەنەدى. سان سىلقىمداردىڭ مۇنىڭ كەسپىرسىز كەيپىنە تۋ سىرتىنان مىسقىلداپ قاراپ تۇراتىنىن ول تالاي سەزگەن. سونداي ساتتە ونىڭ اياعى سىرىق سياقتى يكەمگە كەلمەي سىرەسىپ قالادى دا، قايتا-قايتا سۇرىنە بەرەدى، ۇيالعانىنان جەرگە كىرىپ كەتە جازدايدى.
"ماحاببات تەك كىسى قيالىندا عانا ماڭگىلىك باياندى بولادى دەپ ويلايتىن ول ولەڭ-جىردىڭ التىن ارايىنا شومىلىپ تۇراتىنى دا سودان شىعار. ومىردە ماحابباتتى ءوز باسىمنان وتكەرگەننەن گورى ويدان شىعارۋعا جۇيرىكپىن عوي، شاماسى".
سول سەبەپتى دە ول ەلەنا گۆيچچيوليدى سوڭعى رەت ءبىر كورىپ كەتپەككە، تىرلىكتە ونىمەن ەندى كايتىپ ديدارلاسپاسقا بەلدى بەكەم بايلاپ كەلگەن-دى.
ول بۇل ويىن كەلىنشەككە اشىق ايتا المادى. ويتكەنى، ولاردىڭ اراسىندا ءبىرىن-بىرى جاقىن تارتار ەش جەلەۋ بولماعان. كەشە عانا كۇيمەدە كەزدەستى، ءبىراق بىر-بىرىنە جارىتىپ ەشتەڭە ايتپاعان.
اندەرسەن زالدىڭ ەسىگى الدىندا تۇرىپ، جان-جاعىنا قارادى. بۇرىشتا شىراق جارىعىنا مالىنىپ، ءمارماردان جاسالعان ديانا تۇر، ول ءوز سۇلۋلىعىنا ءوزى قايران قاپ، ءوڭى قۋقىل تارتىپ كەتكەندەي.
— مىنا دياناعا ءسىزدىڭ بەينەڭىزدى بەرگەن كىم؟ - دەپ سۇرادى اندەرسەن.
— كانوۆا عوي، - دەپ جاۋاپ قاتتى ەلەنا گۆيچچنولي تومەن قاراپ. ول اندەرسەننىڭ الابۇرتقان كوڭىلىن اينىتپاي تانىپ تۇرعان سياقتى.
— مەن قوشتاسپاققا كەلدىم. ۆەرونادان بەزگەلى تۇرمىن، - دەدى اندەرسەن باسەڭ عانا.
— مەن ءسىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى ءبىلدىم، - دەدى ەلەنا گۆيچچيولي ونىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ. - ءسىز ايگىلى ابىز، اتاقتى اقىن حريستيان اندەرسەنسىز عوي. ءبىراق ءسىز ءوز ومىرىڭىزدە ەرتەكتەن قورقادى ەكەنسىز. ءسىزدىڭ شىن ماحابباتقا جۇرەگىڭىز داۋالامايدى ەكەن.
— بۇل مەنىڭ قاسىرەتىم، - دەدى اندەرسەن اعىنان جارىلىپ.
— ءقايتسىن ەندەشە، ساياحاتشى، سۇيىكتى اقىنىم مەنىڭ، - دەدى كەلىنشەك قينالا كۇرسىنىپ، ول اندەرسەننىڭ يىعىنا قولىن ارتتى. - بەزىڭىز مەنەن! قۇتىلىڭىز قاشىپ! ءسىزدىڭ كوزىڭىز ءاماندا كۇلىمدەپ ءجۇرسىن. مەنى ويلاماي-اق قويىڭىز. ەگەر ءسىز باعزى ءبىر زاماندا كارىلىكتەن، كەدەيلىكتەن، اۋرۋ-سىرقاۋدان ازاپ شەگىپ، قاسىرەت تارتاتىن بولساڭىز، ماعان ەرىننىڭ ەمەۋرىنىمەن ءبىر-اق ءسوز ايتىڭىز، سوندا مەن نيكولينا سياقتى، مىڭداعان شاقىرىم جەردەن، قارلى تاۋلار مەن قۋاڭ شولدەردى باسىپ، سىزگە جۇبانىش بولۋ ءۇشىن، جاياۋ-جالپىلاپ تا بولسا جەتەرمىن.
ول كرەسلوعا وتىرىپ، الاقانىمەن بەتىن باستى. شامدالدا پىتىرلاپ شىراق جانىپ تۇر.
ەلەنا گۆيچچيوليدىڭ نازىك ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان مونشاقتاي كوز جاسى جىلجىپ شىعىپ، جىلت ەتىپ ءبىر كورىنىپ، بارقىت كويلەكتىڭ ەتەگىمەن باياۋ عانا اۋناپ ءتۇستى.
ول ايەلگە ۇمتىلىپ بارىپ، تىزەرلەپ وتىرا كەتتى دە، سۇيرىكتەي جۇپ-جۇمىر اياعىنا ەرنىمەن جابىسا بەردى. ايەل كوزى جۇمۋلى كۇيى قولىن سوزىپ، ونى باسىنان ۇستاي الدى دا، ەڭكەيىپ، ەرنىنەن قۇشىرلانا ءسۇيدى.
ءبىر تامشى ىستىق جاس جىگىت جۇزىنە تامدى. اقىن ونىڭ اششى، دىمقىل تابىن بىردەن سەزدى.
— بارىڭىز، بارا قويىڭىز! - دەدى ايەل جاي عانا. - جىر ءتاڭىرىسى بۇل كۇناڭىزدى كەشىرەر.
ول ورنىنان تۇرىپ، قالپاعىن الدى دا، تەز-تەز باسىپ شىعىپ كەتتى.
كۇللى ۆەرونا قوڭىراۋلارى كۇمبىرلەپ، جۇرتتى كەشكى تاراپىنا شاقىرىپ جاتتى.
ولار سودان قايتا كورىسپەدى، ءبىراق ءبىر-بىرىن ەشقاشان دا ەستەن شىعارعان ەمەس.
بالكىم، سودان دا شىعار، اندەرسەن اجال اۋزىندا جاتقاندا ءبىر جاس جازۋشىعا وكىنىشىن ايتىپتى:
— ماعان وسى ەرتەكتەرىم اسا قىمباتقا ءتۇستى، وعان ءتىپتى ەر قۇنىن تولەدىم دەر ەدىم. سول ەرتەكتەرگە بولا باقىتىمنان باس تارتتىم جانە قيال دەگەنىڭ قانشا قۇدىرەتتى، قانشا قىزعىلىقتى بولعانمەن، كۇندەردىڭ كۇنىندە ىعىسىپ بارىپ، اقيقات شىندىققا ورىن بەرەتىن ءبىر ءساتى بولادى ەكەن، مەن - سول ساتتەن ايىرىلىپ قالعان جانمىن.
ۋا، جارقىنىم، قيالىڭدى جۇرتتىڭ قايعىسىنا ەمەس، باقىتىنا بەيىمدەي ءبىل دەپتى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
بۇل اۋرۋ ادامزاتتى اپاتقا ۇشىراتۋ جونىنەن وبادان كەيىنگى ەكىنشى ورىندى الدى. عالىمدار مەن تاجىريبەلى دارىگەرلەردىڭ بايقاۋىنشا، تىرىسقاق اۋرۋىنىڭ دەنى ءۇندىستاندا بولعان كورىنەدى. ونىڭ جۇقپالى جەرى س...
-
ۆەردنيگ-گوفمان سىرقاتى — جۇلىن ميى الدىڭعى مۇيىزدەرى نەيروندارىنىڭ دەگەنەراتيۆتى وزگەرىستەرىمەن سيپاتتالاتىن بۇلشىق ەت سەمۋىنىڭ تۇقىم قۋالايتىن اۋىر ءتۇرى. ونى العاش رەت ۆەردنيگ پەن گوفمان سيپ...
