InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر حان بولىپتى، ونىڭ جالعىز بالاسى بار ەدى. ول بالاسىنىڭ تۋعاندا ماندايىنا باسقان قاناتتى قارا بەدەۋ تۇيەسى بولىپتى. حاننىڭ بالاسى ىلعي تازىسىن ەرتىپ، قۇسىن قولىنا قوندىرىپ الىپ، جانىنا 40-50 ادام نوكەر ەرتىپ، اڭعا شىعىپ جۇرەتىن ەدى. اڭعا شىققانداعى كاسىبى جولداستارىن ءبىر جەرگە ءۇيىپ قويىپ، قۇسىن ۇشىرىپ جىبەرەدى دە سوڭىنان بەدەۋمەنەن بىرگە ۇشاتىن.

         كۇندەردە ءبىر كۇنى كۇندەگى اڭعا شىعاتىن بەتىمەن اڭعا شىعىپ كەلە جاتىپ، حاننىڭ بالاسى قۇسىن ۇشىرادى دا سوڭىنان بىرگە ۇشىپ جونەلدى. قۇسى اسپانعا شىرقاپ شىعىپ كەلەدى. اسپاننىڭ التى قابات ۇستىنە شىعىپ، قۇسى ءبىر اق كۇمبەز ءۇيدىڭ توبەسىنە بارىپ قوندى. جىگىت تە بەدەۋىن بەلدىگىنە بايلاي سالىپ، ۇيگە كىرىپ كەلسە، ءبىر سۇلۋ قىز توسەكتە جاتىر. سۇلۋلىعىن ادام سۋرەتتەپ كەلتىرە المايدى. قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا قىزىعىپ ءالى وتىر، ءالى وتىر. سويلەسەيىن دەسە، قىز سويلەسپەيدى. ءتىل جوق، جانىندا وتىرۋمەن قانشا ۋاقىت وتكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى، بىرنەشە ايلار ءوتتى. ءبىر كۇنى دالاعا شىقسا، بەدەۋ بەلۋاردان جەردى قازىپ تاستاعان، كيىز ءۇيدىڭ تۇندىگىن جۇلىپ جەپ تاستاعان. قۇسىن بەلىنە بولەپ الىپ، جولداستارىنا كەلسە، جولداستارى ابدەن اشىعىپ، اتتارىن سويىپ جەپ جاتىر ەكەن.

جولداستارىن ەرتىپ قايتتى. جولداستارىمەن بۇرىنعىسىنداي ەمەس، سويلەسپەيدى، نە كورىپ-بىلگەنىن ايتقان جوق. بۇرىن كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ كەلەتىن ەدى. حاننىڭ بالاسى قايعىلى، سۇراعان ادامعا ايتپايدى. ۇيىنە كەلگەن سوڭ، حاننىڭ بالاسى جاتىپ الدى. تۇرمايدى، ەشكىممەن سويلەسپەيدى. تاماق ىشپەيدى. سارى اۋرۋ بولىپ جۇدەپ، ولەر بولدى.

         حان بالانىڭ قۇرداسىن جىبەرىپتى: «بالاما نە بولدى، نە قىل دەيدى، سۇراپ بەر»، – دەپ سۇراتتى.

         جولداسى كەلىپ، جاتقان جىگىتتى وياتىپ، جۇزىنە قاراسا، جۇدەپ، ابدەن سارى اۋرۋ بولعان. بالانىڭ قۇرداسى كەلىپ:«ە، جانىم، نە بولدى؟ وسىنشا نەگە جۇدەدىڭ؟» – دەپ سۇرادى. جىگىت ەشتەڭە ايتپادى، جاسىردى.

         قۇرداسى ءسوزىن توقتاتپاي ايتا بەردى. «نەندەي تىلەگىڭ بولسا دا اكەڭ ورىندايمىن دەدى. جاسىرما، سەنىڭ اۋرۋىڭ تەگىن اۋرۋ ەمەس»، – دەدى. جىگىت تۇرىپ: «ولاي بولسا، مەن جەتى قابات كوكتىڭ ۇستىندە، ءبىر اق ۇيدە ءبىر سۇلۋ قىزدى كوردىم، اكەم مەن دەسە، سول قىزدى الىپ بەرسىن، بارلىق اۋرۋىم دا، بارلىق دەرتىم دە سول»، – دەدى. قۇرداسى بۇل ءسوزدىڭ قايماعىن بۇزباي حانعا جەتكىزەدى. حان مۇنى ەستىگەن سوڭ: «بالام قولعا تۇسپەيتىنگە قۇمار بولعان ەكەن. ونى الۋ قيىن، بالام تۇگىل مەن دە ول قىزعا جاسىمدا عاشىق بولىپ، الا الماعام. ول جاتقان قىز - پەرىنىڭ قىزى، ونىڭ جانى جوق. ونى الىپ بەرە المايمىن، ولاي بولسا، بالامنىڭ ەنشىسىن، قولىن قاقپاي الامىن دەگەنىن بەرەمىن، ءوزى السىن»، – دەدى. بۇل حاباردى بالاسىنا جەتكىزگەن سوڭ، بالاسى بۇرىنعىدان دا ءارى قايعىلاندى. قۇسا بولىپ ولەر بولدى. حان ءبىر كۇنى بالاسىن شاقىرتىپ الىپ، ەنشى ءبولدى. سەكسەن نارعا جۇك ارتىپ، سەكسەن كۇڭى، ق ۇلى مەن مۇلكىن ءبولىپ بەردى. جاساۋىن الىپ، بالا ءجۇرىپ كەلەدى. كۇندەردەن كۇن ءوتتى، ءبىر كۇنى قارا بەدەۋمەن كوشتەن وزىپ كەلە جاتسا، الدىندا ءبىر توپ ادام كەلە جاتىر. ونىڭ ىشىندە ءبىر ادامنىڭ ۇلكەندىگى سونداي، باسقالار اتپەن كەلە جاتقاندا، ونان اناعۇرلىم ۇزىن. جاقىنداي كەلسە، بۇل ۇزىن ادامنىڭ اياق-قولى كىسەندەۋلى، ارتىنان جاياۋ ايداپ قورلىق كورسەتىپ كەلە جاتىر. حاننىڭ بالاسى: «بۇل ۇلكەن ادامدارىڭ كىم؟» – دەپ سۇرادى. سوندا كوپتىڭ ءبىرى تۇرىپ: «بۇل قىران قاراقشى دەگەن ۇرى ەدى. ەلىمىزدىڭ دۇنيە مالىنان تۇك قويماي ۇرلادى، قىسقاسى، قوينىمىزدا جاتقان قاتىنىمىزدى بىلدىرمەي ۇرلاپ كەتەتىن دە كۇنى بولدى. وسىنى قولعا تۇسىرە الماي جۇرگەنىمىزگە ءتورت جىل بولىپ ەدى، وسىنى جاڭا عانا قولىمىزعا ءتۇسىرىپ الىپ، ولتىرگەلى اكەلە جاتىرمىز»، – دەدى. حاننىڭ بالاسى تۇرىپ:

         — ولاي بولسا، مۇنى ماعان ساتىڭدار، ءبىر قاسىق قانىن قيىڭدار، – دەدى.

         — جارايدى، نە بەرەسىڭ؟ – دەدى.

         — وسىناۋ كەلە جاتقان سەكسەن قارا نار جۇگىمەن، كۇڭ، قۇلىمەن الىڭدار! – دەدى.

         — جارايدى، – دەپ قاراقشىنىڭ قول-اياعىن شەشىپ، جىگىتكە ەرتىپ قويا بەردى، ولار نارسەنى الىپ، ءماز بولىپ كەتە باردى. قاراقشى مەن حاننىڭ بالاسى كەلە جاتىر. قاراقشى الدىندا، حاننىڭ بالاسى ارتىندا، ءبىراز ۋاقىت ءوتتى، بىر-بىرەۋلەرىنە ءسوز دە قاتىسپادى.

         ءبىر مەزگىلدە جىگىت ويعا ءتۇسىپ: «مەن جىندىمىن با؟ قانشا مۇلىك-دۇنيە بەرىپ، وسى ۇرىنى قايدان، نەگە الدىم؟» – دەپ ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ، ەندى الدىنا قاراسا، قاراقشى جوق.

         «ەندى ماسقارا بولدى»، – دەپ، كەلە جاتقان بەتىمەن ءبىراز جەر ءجۇرىپ كەلسە، قاراقشى الدىندا ءبىر تاسقا قۇيرىعىن قويىپ وتىر. جىگىتتى كورىپ: «ە، دوستىم، كەلدىڭ بە؟» – دەدى. باسقا ءسوز قاتىسپادى. ءجۇرىپ كەلە جاتىر، ول كۇنى كۇنىمەن، ەرتەڭ تۇنىمەن ءجۇردى. ارعى كۇنى تاڭ اتا ءبىر كولدىڭ جيەگىنە جەتتى. كولدىڭ جيەگىنەن قاراقشى ءبىراز جوڭقا تەرىپ الدى. «بۇل نە؟» – دەپ جىگىت سۇراعان جوق، ول ايتقان جوق. ول كۇنى ءجۇرىپ وتىرىپ كەشكە جاقىن ءبىر قالىڭ اعاشتىڭ ىشىنە تامان كەلدى.

         كەلگەن سوڭ قاراقشى باعاناعى جوڭقامەن وت جاقتى دا ايتتى: «مىنا جوڭقانى بىر-بىرلەپ وتقا سالىپ وتىر. جوڭقا بىتكەن كەزدە وت قىزىل شوق بولىپ جاتادى، سول ۋاقىتتا ۇيىقتاما. ەگەر ۇيىقتاساڭ، مەن ساعان جوقپىن. جانە مەن ءبىر قىز اكەلەمىن، ونى سەنىڭ قولىڭا بەرەمىن. سول ۋاقىتتا شاشىنان بىلەگىڭە وراپ ال دا مىنا قامشىمەن سوي. جالىنار، وندا دا جىبەرمە، «كەتپەسپىن» دەر، وندا دا جىبەرمە، «ەندى كەتپەيىن، كەتسەم، اكەمە قاتىن بولايىن» دەر، سول ۋاقىتتا جىبەرگەيسىڭ»، – دەدى.

         — جارايدى، – دەپ حاننىڭ بالاسى بىر-بىرلەپ جوڭقانى جاعىپ قالا بەردى. ءالى كەلەدى جوق، ءالى كەلەدى جوق، ءبىر ۋاقىتتا جوڭقا دا ءبىتتى. ەندى كەلەر دەپ، ەكى كوزى مولدىرەپ وتىر. ءبىر زاماندا وتتىڭ قىزىل شوعى تاۋسىلىپ، كۇلگە اينالا باستادى. جىگىتتىڭ ۇيقىسى كەلىپ قالجىراپ كەتسە، اۋەدەن سالدىر ەتىپ، بىر-ەكى ادام تۇسە قالدى. جىگىت تە باسىن جۇلىپ الىپ جالت قاراسا، دوستى ەكەن، ءبىر سۇلۋ قىزدى الىپ كەلىپتى. وعان سويلەسىپ، ءوڭىن قاراپ تۇراتىن ۋاقىت بار ما، تاپسىرما بويىنشا جىگىت قىزدىڭ شاشىنان بىلەگىنە وراپ الىپ تۇرىپ ۇردى، قىزدىڭ قۇلىنداعى داۋىسى قۇراققا شىقتى، قىز: «جىبەر، كەتپەيمىن»،– دەدى. جىبەرمەدى. «جىبەر، كەتپەيمىن»،– دەدى. جىبەرمەدى. ءبىر ۋاقىتتا: «ەندى كەتسەم، اكەمە قاتىن بولايىن، جىبەر، كەتپەيمىن»، – دەگەن كەزدە قويا بەردى.

         ايەل قىلىپ الدى. قۇرمەتتى ءتۇن سونىمەن ءوتتى. تاڭەرتەڭ جىگىت قاراسا، قىز - باياعى ءوزىنىڭ عاشىق بولعان قىزى. ۇشەۋ بولىپ ەندى ءجۇرىپ كەلەدى. الگى توعايدىڭ قالىڭ جەرىنە قاراي كىرسە، الىستان ءبىر التىنداعان ۇلكەن شاھار كورىندى. جىگىت مۇنى كورگەن سوڭ:

         — مىناۋ جارقىراعانىڭىز نەمەنە؟ – دەدى.

         — ول شاھار - مەنىڭ مەكەنىم، تۇراعىم، وسى شاھار، ياعني، مەنىڭ شاھارىم، مەنىڭ ءبىر توعاي تولا جىلقىم بار. شاھارىم سالتاناتتى. وسى شاھاردا سەندەر تۇراسىڭدار. شاھار قىزىقتى، كۇندە ويىن-ساۋىق بولادى، ونى كورەسىڭدەر. مەن ءوزىم دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن ارالاپ تۇرۋشى ەدىم، كوپتەن بەرى ارالاعانىم جوق، جۇرتتىڭ ءپىتىر، ساداقا، زەكەتتەرىن بەرمەگەندەردىكىن ۇرلاپ الىپ تۇرام، مىناۋ جىلقى سونان وسكەن جىلقى ەدى، – دەدى.

         سويتكەنشە بولعان جوق، شاھارعا دا جەتتى. وتە قىزىقتى دەسە، قىزىقتى ەكەن. قاراقشى بالالارعا قىرىق ءبىر كىلت بەردى. «وسىندا قىرىق ءبىر ساراي بار. سونىڭ قىرقىندا كۇنىنە قىرىق ءتۇرلى ويىن بولادى، كۇنىنە بىرەۋىن اشىپ كورىپ تۇرىڭدار. قالعان بىرەۋىن اشپاڭدار. وعان دەيىن ءوزىم دە كەلەرمىن»، – دەدى دە قاراقشى ءجۇرىپ كەتتى. بۇلار ءبىر سارايدى اشىپ كورسە، وتە قىزىقتى ويىن بار ەكەن. ەكىنشىسىن اشىپ ەدى، ونان دا قىزىق ەكەن. قىزىققان سوڭ، بۇلاردىڭ قىرىق سارايىن قىرىق كۇندە اشۋدىڭ ورنىنا ءبىر-اق ساعاتتا اشىپ كورىپ بولدى. ءبىر مەزگىلدە جىگىت تۇرىپ: «ءجۇر، قىرىق ءبىرىنشى سارايعا بارايىق»، – دەدى. ايەلى: «قوي، وندا ءبىر جاسىرىن جۇمىسى بار شىعار، بارماي-اق قويايىق». ەرى: «جوق، بىزگە قالعان سارايلاردى اشۋعا بولعاندا، بۇل سارايدى نەگە اشۋعا بولمايدى، كورەيىك»، – دەپ، بولماي بارىپ اشتى.

         اشسا، الگى سارايدا ەكى كوك ارعىماق تۇر. جوعارعى ەرىندەرىن سارايدىڭ توبەسىندەگى ارقالىققا شەگەلەپ، تومەنگى ەرىندەرىن تابالدىرىققا شەگەلەپ قويعان ەكەن. جىگىت كەلىپ كوردى دە:

         «ياپىرىم-اي! حايۋان مالدى بىلاي قويعانى نەسى؟ وبال عوي!» – دەپ ەكەۋىنىڭ ەرىندەرىنىڭ شەگەسىن بوساتىپ، دالاعا الىپ شىقتى. الىپ شىعىپ، «شولدەگەن شىعار، سۋارايىق» دەپ، سۋدىڭ جيەگىنە الىپ بارىپ ەدى، ەكى ارعىماق ەكى ادام بولدى دا جىگىتتى اۋىزدان ءبىر قويىپ تالدىرىپ تاستاپ، قىزدى الىپ كەتتى دە قالدى. قاراقشى كەلسە، سارايلاردىڭ ءبارىنىڭ اۋزى اشىق جاتىر. «اھ! قۇداي ۇرعان ەكەن»، – دەپ جۇگىرىپ، سۋدىڭ باسىنا كەلسە، جىگىت تالىپ جاتىر، قىز جوق. جىگىتتى سۋ بۇركىپ ءتىرىلتىپ الدى دا ايتتى: «ول ەكى ارعىماق بولىپ تۇرعان قىزدىڭ اعاسى پەرىنىڭ جانى ەدى، ەندى ول قىزدى قولعا ءتۇسىرىپ الۋ قيىن بولار»، – دەدى دە — «جارايدى، مەن سونى قايتكەن كۇندە دە تاۋىپ اكەلەمىن»، – دەپ، كەتتى دە قالدى. جىگىت سارايدا جاتا بەردى. قاراقشى ۇشىپ وتىرىپ، باياعى جىگىتتىڭ بەدەۋمەن ۇشىپ كەلگەن اق وتاۋعا كەلدى.

         كەلسە، قىز توسەكتە جاتىر. «ە، مۇنىڭ نە، نەگە كەلدىڭ؟» – دەدى قاراقشى.

         — قايتەيىن، اعالارىم تارتىپ اكەلدى، مەن نە ايلا ىستەيىن؟ – دەدى پەرىنىڭ قىزى. باعاناعى بايلاۋلى تۇرعان ەكى ارعىماق قىزدىڭ ەكى اعاسى: قارا پەرى، اق پەرى دەگەن ەكى پەرىنىڭ جانى ەكەن.

         — سەن بۇگىن اعالارىڭ كەلگەندە، ەسىكتەن تورگە دومالاپ جىلا. سوندا «نەگە جىلايسىڭ؟» دەسە، مەن ۇيدە سارعايىپ، ويىن جوق، كۇلكى جوق جاتامىن. سەندەر بارلىق قىزىقتى كورەسىڭدەر، تىم بولماسا، ويناپ وتىرايىن، ماعان جاندارىڭدى بەرىپ كەتىڭدەر دە، – دەدى دە قاراقشى تىعىلىپ كەتىپ قالدى.

         الدەن ۋاقىتتا قىزدىڭ ەكى اعاسى اق پەرى مەن قارا پەرى كەلدى. كەلسە، قارىنداسى شاشىن جايىپ، ەسىكتەن تورگە، توردەن ەسىككە دومالاپ جىلاپ وتىر. «قاراعىم، ساعان نە بولدى؟» – دەدى ەكى پەرى.

         — كۇن باتاتىن ەمەس، سارعايىپ وتىرامىن، قىزىقتىڭ ءبارىن سەندەر كورەسىڭدەر، تىم بولماسا ويناپ وتىرۋعا جاندارىڭدى بەرىپ كەتىڭدەر، – دەدى.

         — ويىنشىق تاۋىپ اكەلىپ بەرەمىز، – دەستى دە تۇندە جاتىپ، ازدان سوڭ ولار كەتىپ قالعان كەزدە، قاراقشى كەلدى.

         — ايتتىڭ با؟ نە دەدى؟ – دەدى قاراقشى.

         — ەرتەڭ ويىنشىق تاۋىپ اكەلىپ بەرەيىك، – دەدى.

         — جارايدى، بۇگىن تاعى سولاي جىلا، بۇگىن نەعىپ بەرمەس ەكەن، اق پەرى اق كوڭىلدەۋ ەدى، سول بەرسەك بەرەيىك دەر، ءدال قارا پەرىنى بىلمەيمىن، مىنەزى جامان ەدى، – دەدى قاراقشى. سونى ايتتى دا قاراقشى شىعىپ كەتتى. قىز تاعى دا كۇندەگىدەي جىلاپ وتىرعاندا، ەكى پەرى كەلدى.

         — نەگە جىلايسىڭ؟ – دەدى پەرىلەر. كۇندەگى ءسوزىن ايتتى. اق پەرى تۇرىپ: «جىلاتپاي، بەرسەك بەرەيىك»، – دەپ ەدى، قارا پەرى: «تەك، بولمايدى»، – دەپ قاعىپ تاستادى. ول كۇن ونىمەن ءوتتى. ەرتەڭگىسىن قاراقشى كەلىپ سۇراپ ەدى، قىز ايتقاندارىن تۇگەل ايتىپ بەردى. «بۇگىن تاعى جىلا، بۇگىن نەعىپ بەرمەس ەكەن» – دەدى دە تىعىلىپ كەتتى قاراقشى. كۇندەگىدەي شاشىن جايىپ، ەسىكتەن تورگە دومالاپ قىز جىلاپ وتىرعاندا، پەرىلەر كەلدى. «نەگە جىلايسىڭ؟» – دەدى پەرىلەر.

         — ابدەن ءىشىم پىسىپ ولەر بولدىم. تەك وسى ءۇيدى كۇزەتەم دە وتىرامىن، ماعان ويناپ وتىرۋعا، تىم بولماسا، جاندارىڭدى بەرىپ كەتپەيسىڭدەر! – دەدى قىز.

         پەرىلەر اقىلداسىپ: «جارايدى، تاڭەرتەڭ سۋدىڭ جيەگىنە بار، كىشكەنە جەل تۇرسا، سۋمەن اعىپ ءبىر اق ساندىق كەلەدى. ونىڭ ىشىندە سارى ساندىق بار، سارى ساندىقتىڭ ىشىندە ەكەۋىمىزدىڭ جانىمىز بار. سونى ال دا ويناپ وتىر. سول ەرمەك بولادى»، – دەستى. قىز قۋانىپ كەتتى، پەرىلەر كۇندەگىسىندەي كەتتى. «اۋ» دەگەن كەزدە قاراقشى كەلەدى. ايتقانىنداي، پەرىلەر كەتكەن ەكەن، جالعىز قىز قۋانىشتى وتىر.

         — نە دەدى؟ جاندارى قاي جەردە ەكەن؟ – دەدى قاراقشى.

         — وسىلاي سۋدىڭ جيەگىندە ەكەن، – دەدى قىز. قاراقشى قىزدى جەتەكتەپ الىپ، ايتقان سۋدىڭ باسىنا كەلدى. كەلىپ ءالى توسىپ تۇر، ءالى توسىپ تۇر. ءبىر ۋاقىتتا جەل تۇردى. سويتكەنشە بولماي، سۋمەن ءبىر ساندىق اعىپ كەلدى. ساندىقتى قولتىعىنا قىسىپ الىپ، قىزدى جەتەكتەپ، قاراقشى سارايىنا كەلدى. كەلسە، جولداسى دا جۇدەپ قالعان ەكەن. قىزدى قوسىپ بەرىپ قويا بەردى. سونىمەن ءبىرسىپىرا ۋاقىت ءوتتى. ءبىر كۇنى جىگىت: «ءۇيىمدى، اكە-شەشەمدى ساعىندىم، سونى قالاي كورىپ كەلسەم ەكەن؟» – دەدى.

         — ول وڭاي، – دەدى قاراقشى. جىگىت باعاناعى ساندىقتىڭ ءىشىن اشسا، ءبىر ادامنىڭ سۋرەتى تۇر ەكەن. الىپ، قابىرعاسىنان قىسىپ قالىپ ەدى، ەكى پەرى: «اي، اعاتاي، نە قىل دەيسىڭ؟» – دەپ جەتىپ كەلدى. قاراقشى پەرىلەرگە:

         — سەندەر بۇگىن تۇندە وسى شاھاردى پالەنشە حاننىڭ شاھارىنىڭ جانىنا قوندىرىڭدار! ءبىزدىڭ ۇيقىمىزدى بۇزباڭدار. سونان سوڭ ءبىزدىڭ شاھاردىڭ سالتاناتى ول حاننىڭ شاھارىنىڭ سالتاناتىنان ارتىق بولسىن. شاھاردىڭ تۇبىنەن بۇلاق سىلدىراپ اعىپ جاتسىن، قۇستارى قيقۋلاپ ويناپ ءجۇرسىن. بۇلاقتىڭ جان-جاعىندا جەمىسى ءپىسىپ، اعاشتارى مولدىرەپ تۇرسىن، قاز، ۇيرەكتەر بۇلاقتا ويناپ ءجۇرسىن، – دەدى.

         ەكى پەرى كەتىپ قالدى، بۇلار جاتىپ ۇيىقتادى. بۇلاردا دىبىس جوق. جىگىتتىڭ اكەسىنىڭ شاھارى توزىڭقىراعان ەسكى شاھار ەدى. تاڭەرتەڭ ۋازىرلەرى تۇرىپ جۇرسە، قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن ءبىر شاھار پايدا بولىپ قالىپتى. ءۋازىر حانعا ايتىپ كەلدى:

         — سۇمدىق ءبىر شاھار قونىپ قالىپتى، كەشە كەشكە جوق ەدى، جىن با، شايتان با، بىلمەيمىن، – دەدى.

         حان: «جىلدام بارىپ، ءبىلىپ كەلىڭدەر! ول نە قىلعان ادام ءوزى، حاننان سۇراۋسىز جانىنا قونعان»، – دەدى. حان جارلىعى ەكى بولا ما، ءۋازىر جۇگىرىپ كەلدى. كەلىپ حاننان كىرۋگە رۇقسات سۇرادى. حان كىرۋگە رۇقسات بەردى. حاننىڭ ورداسىنا كىرىپ بارسا، باياعى كەتكەن ءوزىنىڭ حانىنىڭ بالاسى. جانىندا ءبىر سۇلۋ ايەل وتىر. ونى كوردى دە تالىپ قالدى. مۇنى حاننىڭ بالاسى تانىپ، بەتىنە سۋ بۇركىپ ءتىرىلتىپ الدى دا ءجون سۇراپ، اكەسىنىڭ اماندىعىن سۇرادى. ءۇيىنىڭ اماندىعىن ايتىپ، حاننىڭ «بۇل كىمنىڭ شاھارى ەكەن، ءبىلىپ كەل» دەگەنىن ايتتى. مۇنان كەيىن ءۋازىر ۇيىنە قايتىپ كەلىپ حانعا ايتا كەلدى: «ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ شاھارى ەكەن، سونداي قىزىقتى، جاقسى. ونىڭ حاندىعى مەن ءسىزدىڭ حاندىعىڭىزدى سالىستىرساق، ءسىزدىڭ حاندىعىڭىز ونىڭ قاسىندا حاندىق ەمەس جانە بالاڭىزدىڭ ءبىر ايەلى بار ەكەن، ول سونداي سۇلۋ ەكەن، ول ايەلدى مەن ول بالاڭىزعا تەڭەمەدىم، ءسىزدىڭ وزىڭىزگە لايىقتى ەكەن»، – دەدى.

         — ول ايەلىن مەن قالاي كورەر ەكەنمىن؟ – دەدى حان.

         — ول وڭاي، بالاڭىزدى ەرۋلىككە شاقىرىڭىز، سونان سوڭ كورەسىز، – دەدى. «و دا دۇرىس ەكەن»، – دەپ، بالاسىن قوناققا، ەرۋلىككە شاقىردى. جىگىت ايەلىمەن باردى. حان كەلىنىن كورگەندە تالىپ قالدى. ەسىن جيىپ الىپ، كەلىنىنە عاشىق بولدى. قوناقاسىن جەگەن سوڭ، بالاسى كەتىپ قالدى. حان ۋازىرىمەن اقىلداستى: «بۇل كەلىنىمدى قالاي الامىن؟ بالامدى قالاي ولتىرەمىن؟» – دەدى. «وعان ايلانى مەن تابايىن»، – دەدى ءۋازىر. بۇل حاننىڭ قازدارى، قۇستارى كوپ ەدى. سۋ بولماعان سوڭ، قۇستارى بالاسىنىڭ شاھارىنىڭ جانىنداعى بۇلاقتان سۋ ءىشىپ، جايىلىپ كەلىپ تۇراتىن ەدى. قاراقشى جەر جۇزىندە مالدىڭ دا، ادامنىڭ دا، اڭنىڭ دا ءتىلىن بىلەتىن ەدى.

         ءبىر كۇنى ەسىك الدىندا تۇرسا، قازدار قاڭقىلداپ سويلەسىپ تۇر. قاراقشى تىڭداي قالدى. تىڭداپ تۇرسا، انا حاننىڭ كەلگەن قازدارى بۇل حاننىڭ قازدارىنا ايتادى: «سەندەردىڭ حاندارىڭدى ءبىزدىڭ حان ولتىرەيىن دەپ جاتىر، مۇنى ءسىزدىڭ حانعا ايتۋشى ادام تاس بولىپ قاتىپ قالماق، بۇگىن ۋ شاشىپ، بالاما دەپ ارناپ، ءبىزدىڭ حان كيىم تىككىزدى. سونى ءبىر نارعا ارتىپ اكەلمەك، ونى كيسە، سەندەردىڭ حاندارىڭ ولەدى»، – دەدى.

         قاراقشى مۇنى ەستىپ الىپ، كوشە جاققا قاراسا، الىستان نارعا ارتىپ اكەلە جاتقان بىردەمەنى كورەدى. ۇيگە كەلىپ، ەڭكىلدەپ جىلاي باستادى. حان جۇگىرىپ كەلىپ: «نەگە جىلايسىڭ؟» – دەدى. «جىلاماي قايتەيىن، سەنىڭ اكەڭ ساعان كيىم تىككىزىپ اكەلە جاتىر. مەنىڭ اكەم بولسا، ماعان دا اكەلىپ بەرمەس پە ەدى؟» – دەدى. «ە، جىلاما، ماعان اكەلگەن كيىم، ساعان اكەلگەن ەمەس پە؟ نەگە جىلايسىڭ؟»

         «جوق، سوندا دا اركىمنىڭ ماڭدايىنا باسقانى جاقسى عوي»، – دەدى. «ەندەشە، سول كيىمدى ساعان بەردىم. سونى سەن-اق ال»، – دەدى. مۇنى ەستىگەن سوڭ قاراقشى قۋانىپ، دالاعا شىقسا، ءبىر نارعا ارتقان كيىم كەلىپ تۇر. «بۇل نە؟» – دەپ سۇرادى.

         — بۇل حاننىڭ بالاسىنا بەرىپ جىبەرگەن كيىمدەرى، – دەدى.

         — جارايدى، بەرى اكەل! – دەپ، قاراقشى نارىمەن قوسىپ، كوشەنىڭ سىرتىنا شىعارىپ، ۇستىنە ماي شاشتى دا ورتەپ جىبەردى. جىگىتتىڭ كوڭىلىنە كەلىپ ءجۇردى، «بۇل نەسى، ماعان دەگەن نارسەنى نە ءوزى پايدالانباي، نە ماعان كيگىزبەي ورتەپ جىبەرگەنى نەسى؟» – دەدى ىشىنەن. مۇنان كەيىن بىرنەشە ۋاقىت ءوتتى. حان بالاسىن مۇنىمەن ولتىرە الماعان سوڭ، باسقا امالدار ىستەپتى. تاعى ءبىر كۇنى قاراقشى دالادا تۇر ەدى، قازداردىڭ ءوزارا قاڭقىلداسىپ، اڭگىمەلەسە باستاعانىن تىڭداي قالسا، ءبىر قاز بۇل جاقتىڭ قازىنا ايتىپ جاتىر:

         — سەندەردىڭ حاندارىڭدى ولتىرۋگە ءبىر سارى ماسا، ءبىر وسىراق قوڭىز، ءبىر جىلان اسىرادى. جىلاننىڭ شاققانى – ۋ، شاعىپ ولتىرمەك، قوڭىزدىڭ وسىرعانى - ۋ، ول وسىرىپ ولتىرمەك، ال سارى ماسانىڭ شاققانى - ۋ، و دا شاقپاق. ەگەر مۇنى ايتۋشى ادام بولسا، ءوزى تاس بولىپ قاتىپ قالماق، – دەدى. مۇنى ەستىپ الىپ، قاراقشى اڭدۋعا كىرىستى. ءبىر كۇنى تۇنىمەن اڭدىپ وتىرسا، ءبىر جەتى قۇلاش جىلان ەسىكتەن  اقىرىن كىرىپ كەلەدى ەكەن. باسىن كەسىپ الىپ، جىلاندى ءبىر جەرگە كومىپ تاستادى. ول كۇنى ونىمەن ءوتتى. كەلەسى كۇنى تاعى اڭدىدى، قاراپ وتىرسا، ءتۇن ۋاقىتىندا ءبىر وسىراق ۇلكەن قارا قوڭىز شىمىلدىقتان كىرىپ بارادى ەكەن جورعالاپ، ونى ءولتىردى. ول كۇنى ونىمەن ءوتتى. قاراقشى تاعى اڭدۋدا تۇرىپ ءجۇردى. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ەشتەڭە بىلىنبەدى. ەندى ءبىر كۇنى قاراقشى اڭدۋدا  تۇرسا، جىگىتتىڭ بەتىندە ءبىر سارى ماسا ىزىڭداپ ءجۇر. جىلدام جۇگىرىپ باردى دا قولىمەن قاعىپ الامىن دەگەندە، شىنتاعى جىگىتتىڭ تاناۋىنا ءتيىپ كەتىپ، ويانىپ كەتتى. تۇرا كەلسە، شىمىلدىقتىڭ ىشىنەن قاراقشى شىعىپ بارا جاتىر. جىگىتتىڭ ويىنا تىكەلەي ارامدىق كىردى: «ا، مىناۋ شىركىن، مەنىڭ ايەلىممەن ءبىر شاتاعى بولماسا يگى ەدى. بۇل ءبىزدىڭ شىمىلدىققا كىرەتىن نە جۇمىسى بار؟ انەۋگى اكەمنىڭ جىبەرگەن كيىمىن ورتەپ جىبەرگەندە دە «مەنى ادەمىلەنىپ كەتەدى» دەپ، ورتەدى-اۋ، ءا؟» – دەپ كوڭىلىندەگى سۇمدىقتىڭ ءبارىن كوز الدىنا كەلتىردى. مۇنان كەيىن قاراقشى كەلە جاتسا، الا كەتەتىن ازىرەيىلدەي كوردى. مۇنى قاراقشى ءبىلدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ايتىپ ولەيىن دەسە، جان ءتاتتى. ايتپايىن دەسە، جانىن الىپ قالعان جولداسى، قانشا ەڭبەگى دالاعا كەتىپ بارادى.

         — قوي، ەندى مۇنى ايتپاي بولماس، – دەپ حاننىڭ بالاسىن ايەلىمەن ەكەۋىن جەتەكتەپ باياعى ءولتىرىپ كەتكەن جىلاننىڭ قاسىنا الىپ كەلىپ، جىلاندى قىسىپ الىپ قاراسا، جىلان ولمەي شالا-جانسار جاتىر ەكەن. سۋىرىپ الدى دا ءبىر ءتىرى قويدى الىپ كەلىپ قۇيرىعىنا جىلاننىڭ باسىن اپارعاندا، جىلان قويدى شاعىپ العاندا، قوي سول ساتىندە سەسپەي قاتتى. مۇنى كورگەن سوڭ، قاراقشى ايتتى: “ءولىم بىرەۋ، سەنەن كۇندە ولگەنشە، ءبىر-اق ولەيىن، مۇنى ايتسام، مەن قارا تاس بولىپ قاتىپ قالماقپىن، مىناۋ سەنىڭ اكەڭنىڭ ايەلىڭدى الۋ ءۇشىن سەنى ولتىرۋگە جىبەرگەن ۋى، مۇنى مەن كورىپ ءولتىردىم. جانە قوڭىز جىبەردى، «شاققانىڭ ۋ بولسىن» دەپ، ونى ءولتىردىم. جانە سارى ماسا ۇشىرىپ جىبەرىپ ەدى، ونى ءولتىرۋ ءۇشىن قولىممەن قاعىپ قالعانىمدا، سەنىڭ ويىڭا ارامدىق كىردى، اكەڭنىڭ «سەنى ءولسىن كيىپ» دەپ جىبەرگەن ۋ شاشقان كيىمىن ورتەپ جىبەردىم، ونى سەن قاستىق دەپ…” ءسوزىن بىتىرەر-بىتىرمەستە قارا تاس بولىپ قاتىپ قالدى. كور جىلا، جەر جىلا ەشتەڭە بولمادى، تالىقسىپ قالىستى. ەرتەڭگىسىن ەستەرىن جيىسىپ العان سوڭ، ايەل تۇرىپ: «ويباي، سول اعاتايدىڭ ءوزى انا بۇرىشتا ءبىر جاپىراق جيناپ جۇرەتىن، ءبىر تىرىلتسە، سول تىرىلتەدى»، – دەپ، جۇگىرىپ ءۇيدىڭ بار بۇرىشتارىن ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر جاپىراق ءشوپ تاۋىپ الىپ كەلدى. جاڭاعى جاپىراقتى كىسى قالپىندا تۇرعان تاستىڭ قولتىعىنان، شابىنان سيپاپ ەدى، تاس كىسى قالپىنا كەلىپ، ءتىرىلىپ كەتتى.

         حان ات شاپتىرىپ توي قىلىپ، تويدا حالقىنا جاريالاپ اكەسىن، ۋازىرلەرىن ءولتىرىپ، ونىڭ ورنىنا قاراقشىنى حان قىلىپ، اكەسىنىڭ ون بەس قاتىنى بار ەدى، ونىڭ جاس توقالىن تيگىزدى.

         ءسويتىپ، ەكەۋى ەكى جەرگە حان بولىپ مۇراتىنا جەتىپتى.

---