تۇزەتە-دامىتا وقىتۋ سىنىبىندا ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ جولدارى
بايانداما
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىبىندا ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ جولدارى.
«ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىر ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى
ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس». (ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
بۇگiنگi تاڭدا جالپى بiلiم بەرەتiن ورتا مەكتەپ جاڭا قوعام مەكتەبi، بولاشاق مەكتەبi، ياعني سانالى حالىقتىق مادەنيەتكە باعىتتالعان، بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسايتىن، باسەكەگە قابiلەتتi، ەلدiڭ ەرتەڭi بولاتىن جاس ۇرپاقتى ءوسiرiپ، دامىتاتىن مەكتەپ بولۋى تيiس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم تۋرالى زاڭىندا: «بiلiم بەرۋ جۇيەسiنiڭ باستى مiندەتتەرiنە: بiلiم باعدارلامالارىن مەڭگەرۋ ءۇشiن جاعدايلار جاساۋ جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە دەنە مۇمكiندiكتەرiن دامىتۋ، ادامگەرشiلiك پەن سالاۋاتتى ءومiر سالتىنىڭ بەرiك نەگiزدەرiن قالىپتاستىرۋ، جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشiن جاعداي جاساۋ ارقىلى پاراساتتى بايىتۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وسىعان بايلانىستى قوعام الدىنا وقۋشىنىڭ جەكە باسىن ۇيلەسiمدi دامىتۋعا باعىتتايتىن مiندەتتەر قويىلىپ وتىر. وتانىمىزدىڭ ءاربiر بولاشاق ازاماتىن جان جاقتى تاربيەلەپ، بiلiم بەرۋ ارقىلى دامىتۋ ەڭ جاۋاپتى iس.
جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ ەلۋ پايىزى پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن /پدت/ بالالاردىڭ قۇرايتىندىعى بۇگىنگى كۇنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنىپ وتىر. ك. س. لەبەدينسكايا، ۆ. ي. لۋبوۆسكوي، ت. ب دەفەكتولوگتار زەرتتەۋلەرىندە بالالاردىڭ جاس مولشەرى بىردەي بولعانىمەن، پسيحيكالىق دامۋى ءارتۇرلى، ياعني ينتەللەكتۋالدى قابىلەتىنىڭ جاسىنا سايكەس كەلمەيتىندىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتىلگەن.
پسيحيكالىق دامۋىنىڭ نەگiزگi بۇزىلىستارى ينتەللەكتۋالدى دامۋ دەڭگەيi، ياعني، زەيiنi، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، كەڭiستiكتi باعدارلاۋى تومەن بولىپ كەلەدi. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى پسيحيكاسى دامۋى تەجەلگەن (پدت) بالالاردىڭ وقۋ ۇلگەرiمi تومەن بولادى. بۇل بالالاردىڭ وقۋعا ۇلگەرمەۋشiلiگi جەتi - سەگiز جاستان انىق بايقالادى. ونىڭ نەگiزگi بەلگiلەرi: ساباققا بەلسەندiلiگi بايقالمايدى، بەرiلگەن تاپسىرمالاردى ۇلكەندەردiڭ كومەگiنسiز دۇرىس ورىنداي المايدى، سىنىپتاستارىمەن از ارالاسادى، ءوز ويىن اشىق ايتا المايدى، وقۋ مەن جازۋ، ەسەپتەۋلەردە كوپ قاتەلەر جiبەرەدi، تەز شارشاعىش، زەيiنi تۇراقسىز بولادى ءوز ءوزiن تومەن باعالاۋى؛ قورشاعان ورتاعا سەنبەۋشiلiكپەن قاراۋى؛ ءوز كۇشiنە دەگەن سەنiمسiزدiگi.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ تiل بايلىعى ادەتتەگi بالالارعا قاراعاندا 20 - 30% تومەن دەڭگەيدە. وسى سەبەپتەردەن بالانىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋىندا كوپ قيىندىقتار كەزدەسەدi. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ارنايى ءبىلىم بەرۋدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ارنايى مەكتەپتەر مەن جالپى مەكتەپتەردىڭ ىشىنەن ارنايى سىنىپتار اشىلۋدا.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىنا ءار ءتۇرلى بيولوگيالىق، الەۋمەتتىك سەبەپتەردىڭ سالدارىنان (ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنىڭ جەتىلمەۋى، سوماتيكالىق السىزدىك،، پەداگوگيكالىق قاراۋسىز) وقۋدا، مەكتەپكە بەيىمدەلۋدە قيىندىق كەلتىرەتىن بالالار وقيدى.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق تۇزەتە - دامىتۋ جۇمىستارىنىڭ پرينسيپتەرى:
بالانىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
شارشاپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ.
وقۋ ارەكەتىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتان تىس تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋ؛
ويىن داعدىلارىن وقۋ ارەكەتىنە اۋدارۋ.
ارنايى ادىستەمەلەرمەن وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ.
جىلدىق دياگنوستيكالىق دامۋ دەڭگەيىن سالىستىرۋ.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تاربيەلەۋ ۇدەرىسىندەگى مىندەتتەر:
1. دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدى قابىلەتتەرىن شەشۋ جانە دامىتۋ جولدارى: دايىندىعىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحوفيزيولوگيالىق مۇمكىندىكتى قاجەتتى دەڭگەيگە دەيىن دامىتۋ؛
2. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
3. وقۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
4. بالانىڭ الەۋمەتتىك - ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋ؛
5. بالانى جان - جاقتى باقىلاۋ؛
6. دامۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى ينتەللەكتۋالدىق بىلىكتىلىك قالىپتاستىرۋ
7. بالانىڭ جالپى دامۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە دامىتۋ؛
8. جاعىمدى الەۋمەتتىك ورتا قالىپتاستىرۋ؛
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تۇزەتۋ پروسەسiندە ءادiستەمەلiك نۇسقاۋلاردى دۇرىس جانە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ، تومەندەگى جۇمىس تۇرلەرىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
- جالپى ءبىلىم بەرۋ سيكلى ساباقتارىندا، سونداي - اق ارنايى وقىتۋ كەزىندە ءار بالامەن جەكە جۇمىس جۇرگىزۋ؛
♦ تۇرلىشە ءادىس، تاسىلدەرمەن قاجۋدىڭ الدىن الۋ، ياعني، اقىل - وي مەن تاجىريبەلىك جۇمىستاردى الماستىرىپ وتىرۋ؛
♦ قىزىقتى جانە اسەمدەلگەن ديداكتيكالىق زاتتاردى دايىنداۋ، كورنەكىلىكتىڭ تۇرلىشە ءادىس تاسىلدەرىن قولدانۋ؛
♦ بالانىڭ ءبىلىم الۋ ىسكەرلىگىن بارىنشا بەلسەندى ەتىپ، ولاردىڭ سويلەۋىن دامىتاتىن جانە وقۋ ىسكەرلىگىنە قاجەتتى داعدىنى قالىپتاستىرۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
♦ دايىندىق (وقۋ باعدارلامانىڭ ناقتى ءبىر بولىگىن مەڭگەرۋگە) جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە قورشاعان ورتا جايلى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
♦ وقۋدا جانە وقۋدان تىس كەزدەردە بالانىڭ بارلىق ىسكەرلىگىنىڭ ءتۇرىن دەر كەزىندە، قاجەتتى جاعدايعا سايكەس ۇزدىكسىز تۇزەتىلۋىنە كوڭىل اۋدارۋ.
بiلiم بەرۋ مەكەمەسiندە وقيتىن پسيحيكاسىنىڭ دامۋى تەجەلگەن بالالار ءار ۋاقىتتا ناتيجەگە جەتۋ ءۇشiن باقىلاۋدان تىس قالماۋى قاجەت. سونىمەن بىرگە ءار بالانىڭ فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جاس ەرەكشەلiكتەرiن ەسكەرە وتىرىپ، سىنىپ جەتەكشىسى، پسيحولوگ، لوگوپەد، دەفەكتولوگ جانە اتا - انا تىعىز بايلانىستا بولىپ، تۇزەتۋ جۇمىستارى ءتيىمدى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا جۇمىسىمىز ناتيجەلى بولادى. پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، بالالاردى مۇمكىندىكتەرىنە قاراي دامىتۋ، ولارعا سەنىممەن قاراپ، جەكە تۇلعا رەتىندە ومىرگە بەيىمدەۋ، وقىتۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جۇمىستار اتقارىلادى.
قازىرگى كەزدەگى تدو سىنىپ وقۋشىلارىن وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ ۇدەرىسىنە كوپتەگەن جاڭا تاسىلدەر ەنگىزىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ماڭىزدى دا قولايلى ءتاسىل – ويىن ارقىلى بالانىڭ پسيحيكاسى مەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. سونداي - اق، وقۋشىلاردىڭ وقۋ ماتەريالدارىن جاقسى قابىلداۋىنا اسەرىن تيگىزەتىن ءتيىمدى ادىستەردىڭ ءبىرى - ويىن. ويىن - بالانى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى. ساباققا ويىن مەن ويىن تاسىلدەرىن ەنگىزۋ وقۋدى قىزىقتى ەتىپ، بالالاردىڭ سەرگەك بولۋىنا، وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋ بارىسىنداعى كەزدەسەتىن قيىندىقتاردى جەڭۋىنە جاعىمدى اسەر ەتەدى. ويىن – وقۋشىعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ادىستەرىنىڭ ءتيىمدى امالدارىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار، تدو سىنىپ وقۋشىلارىنا قولدانىلاتىن ويىندارعا ولاردىڭ دەنە ءبىتىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا ارنالعان ويىندار، قيمىل ويىندارى، سويلەۋ، شەشەندىگىن، ءتىلىن دامىتۋ ويىنداردى جاتقىزۋعا بولادى.
ويىن تەراپياسى – كۇردەلى جۇمىس. بالا پسيحيكاسىن ءدارىسىز ەمدەۋ، كوڭىل - كۇيىنە، وزىنە، قورشاعان ورتاعا قارىم - قاتىناسىن وزگەرتۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ىسكەرلىك، بەلسەندىلىك جانە سوزدىك قورى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋدىڭ جولى، ءتيىمدى ءادىسى. ويىن دەگەنىمىز - ۇشقىن، بىلىمگە قۇشتارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى» دەۋگە بولادى. بالانىڭ قيالى ويىن ارقىلى شارىقتايدى، ءار ساباقتا ويىن تۇرلەرىن ورنىمەن قولدانىپ، ونى قىزىقتى ەتۋ ارقىلى جاس بۇلدىرشىندەردىڭ بىلىمگە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىن، پانگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى.
پەداگوگيكالىق مۇمكىندىكتەرىنە سايكەس ويىن تۇرلەرى:
1. ءبىلىم بەرەتىن ويىندار
2. تاربيەلەيتىن ويىندار
3. دامىتاتىن ويىندار
4. جەكە تۇلعانى الەۋمەتتەندىرەتىن ويىندار
5. دياگنوستيكالىق ويىندار
بالانى وقۋعا قىزىقتىرۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا، قورشاعان ورتامەن بايلانىسىن نىعايتۋ ءۇشىن كۇندەلىكتى ساباق الدىندا اشىقتىق، سەنىمدىلىك دەڭگەيىن، ەموسيونالدىق ەركىندىگىن جانە ۇجىمدا ءبىراۋىزدىلىق ورناتۋعا جاعداي جاسايتىن جۇمىستار جۇرگىزگەن ءجون.
پسيحولوگيالىق ويىن - جاتتىعۋلار بالانىڭ جان دۇنيەسىنىڭ، رۋحاني جاي - كۇيىنىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنا ىقپال ەتەدى. بالانىڭ سەزىم ارەكەتىن، اسەرلەنۋشىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ادامداردىڭ بiر بiرiمەن قارىم - قاتىناسى وتە كۇردەلi پروسەسس. قورشاعان ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا قيىندىق كورەتiن بالالار، بiرiنشiدەن ۇجىمعا بەيiمدەلۋiندە، بiلiمدi مەڭگەرۋiنە كەدەرگi بولادى. سوندىقتان، بالانى وقۋعا قىزىقتىرۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ساباق الدىندا، اشىقتىق، سەنiمدiلiك دەڭگەيiن، ەموسيونالدىق ەركiندiكتi، توپتا بiراۋىزدىلىق ورناتۋعا جاعداي جاسايتىن پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار وتكiزۋ كەرەك.
پسيحولوگيالىق ويىندار:
«مەنىڭ كوڭىل - كۇيىم» جاتتىعۋى
الدارىڭداعى بلانكىگە ءوز كوڭىل - كۇيلەرىڭدى سۋرەتتەپ سالىڭدار.
ەستە قالعان قىزىقتى وقيعا
توپ دوڭگەلەنىپ وتىرىپ، قاتىسۋشىلارعا دوپ بەرىلەدى. دوپتى ءبىر - بىرىنە كەزەكتەسىپ بەرىپ، ەستە قالعان قىزىقتى وقيعالاردى ايتادى.
مەن ساعان سەنەمىن
اۋەن ويناپ تۇرادى. جۇپ قۇرىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ كوزدەرىنە قاراپ وتىرادى. «مەن ساعان سەنەمىن...» ويتكەنى سەن جاقسى ادامسىڭ.
«سيقىرلى سوزدەر» ويىنى
ءمۇعالىم كەز - كەلگەن ءوتىنىشتى ايتادى، ال وقۋشى ونى ادەپتى تۇردە ايتۋى كەرەك. مىسالى: ايناش، داپتەردى بەر. «ايناش، وتىنەمىن داپتەردى بەرشى»
دامىتۋ ويىندارى – بالانىڭ تانىمدىق جانە ەرىك - ەموسيالار سفەراسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ءىس - ارەكەت.
دامىتۋ ويىنداردىڭ ماڭىزدىلىعى وقۋشىلاردىڭ ىنتا - قىلاسىن ەسەپكە الا وتىرىپ، وقۋدى قىزىقتى ەتىپ، ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى قالىپتاستىرۋ. دامىتۋ ويىندارعا قويىلاتىن بipiنشi تالاپ - وقۋشىنىڭ تانىمدىق ارەكەتىن، قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تانىمدىق ويىنداردىڭ دا تۇرلەرى كوپ. مىسالى، ءسوز ءجۇمباق، ءسوز تىزبەك، كروسسۆورد، ۆيكتورينا، پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار، لوگيكالىق ەسەپتەر، ترەنينگ، تەست، ت. ب. تانىمدىق ويىندار جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇردەلەنە تۇسەدى. ادام بويىنداعى قىزىعۋشىلىعىن، قابىلەتتەرىن ارتتىرۋعا، ءبىلىمىن شىڭداۋدا تانىمدىق ويىنداردىڭ الار ورنى ەرەكشە. ادامنىڭ تانىمى بيىكتەگەن سايىن، دۇنيەگە كوزقاراسى دا كەڭەيە تۇسەدى.
ساۋساق ويىنى - ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان، ءارى ۇلكەن ءمانى بار مادەني شىعارماشىلىق. ساۋساق ويىنىن ويناي وتىرىپ، بالالار قورشاعان ورتاداعى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى، جان - جانۋارلاردى، قۇستاردى، اعاشتاردى ت. ب كوپتەگەن بەينەلەردى بەينەلەي الادى.
ال ءتىل كەمىستىگى كەزدەسەتىن بالالاردىڭ جالپى قيمىلدارى، سونىڭ ىشىندە بۇلشىق ەتىنىڭ قيمىلدارى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىمايدى.
سويلەۋ ءتىلى مۇشەلەرى ارەكەتىنىڭ قوزعالۋلارىنىڭ دامۋى قول ساۋساقتارىنىڭ نازىك قيمىلدارىنىڭ دامۋىمەن تىعىز بايلانىستا بولعاندىقتان، بالا قولىنىڭ ەپتىلىگىن تولىق جەتىلدىرۋ، تۇزەتۋ - تاربيە جۇمىسىن جۇيەلى جۇرگىزۋدى قالايدى.
ۇلتتىق ويىندار – اتا - بابامىزدان بىزگە جەتكەن مۇرا سياقتى وتكەن كۇن مەن بۇگىنگىنى بايلانىستىراتىن باعا جەتپەس بايلىعىمىز، اسىل قازىنامىز، ونەرىمىز. سوندىقتان ونى ۇيرەنۋدىڭ، كۇندەلىكتى ومىردە پايدالانۋدىڭ پايداسى وراسان زور. ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىردىڭ ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن وياتىپ، بۇكىل ومىرىمەن جالعاسا بەرەدى. ويىن سان عاسىرلار وتسە دە ادامزات بالاسىنا اقىل - وي جەتەكشىسى، دەنساۋلىق كەپىلى، ءومىر تىنىسى بولىپ قالا بەرەدى.
ديداكتيكالىق ويىننىڭ نەگىزگى ماقساتى بالانى قىزىقتىرا وتىرىپ، جاڭا ساباقتى نەمەسە وتكەن ماتەريالدى بەرىك مەڭگەرتۋ بولىپ تابىلادى. ديداكتيكالىق ويىندار بارىسىندا بالالاردىڭ ەستە ساقتاۋ، كورۋ، سەزىنۋ، قابىلداۋ، ويلاۋ، سويلەۋ پروسەستەرى دامىپ، زاتتاردى پىشىنىنە، كولەمىنە قاراي ىرىكتەۋگە ءار ءتۇرلى قيمىلداردى ورىنداۋعا ۇيرەنەدى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزاتىن، ويىن ارەكەتىنىڭ ەڭ نەگىزگى ءتۇرىنىڭ ءبىرى - ديداكتيكالىق ويىندار.
وقىتۋ تاجىريبەسىندە ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ بىرنەشە ءتۇرى قالىپتاسقان. اتاپ ايتقاندا، تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتاردا تومەندەگى ويىن تۇرلەرى ءجيى پايدانىلادى.»قاي ءارىپتى جوعالتتىم»، «قاي بۋىندى جوعالتتىم»، «بوس توركوزدى تولتىر»، «قىزىقتى توركوز»، «سويلەم قۋالاسپاق»، «تىنىس بەلگىسىن تاپ»، «ەكى - ەكىدەن جۇپتا»، «كىم تاپقىر»، «ءسوز ويلا - تەز ويلا»، «ويلان، تاپ»، «كىم شاپشاڭ؟»، «قاي دىبىستان باستالادى»، «قاعىپ الىپ، جاۋابىن ايت»، «سيقىرلى ساندىق».
سيۋجەتتىك - رولدىك ويىن - بۇل ومىرلىك جاعدايلاردىڭ بەلگىلى ءبىر مىنەز - قۇلىق نەمەسە ەموسيونالدىق جاقتارىن مەڭگەرۋ نيەتىندە الدىن - الا بولىنگەن رولدەر ارقىلى قاتىسۋشى توپتاردىڭ ساحنالاپ ويناۋى.
رولدىك ويىندار شاعىن توپتاردا (3 - 5 قاتىسۋشى) جۇرگىزىلەدى. قاتىسۋشىلار كارتوچكا ارقىلى (تاقتادا، قاعاز پاراقتاردا جانە ت. ب.) تاپسىرما الادى، رولدەردى بولەدى، جاعدايدى وينايدى جانە بارلىق توپقا ۇسىنادى (كورسەتەدى). وقىتۋشى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقىن ەسكەرە وتىرىپ ءرولدى وزدەرى بولەدى.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىندا سەرگىتۋ ويىندارىن وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور. ولار - وقۋشىلاردىڭ شارشاماۋىنا، دەمالۋىنا اسەر ەتەدى.
ويىن - وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراتىن قۇرال. ولاردى جالىقتىرماي ءار ءتۇرلى ويىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى مەن ساباقتى قىزىقتى وتكىزۋگە تىرىسامىن.
ءمۇعالىم وقۋشىلارعا تۇزەتە وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە ءتۇرلى ويىنداردى پايدالانىپ، ولاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىنداي تاپسىرمالار بەرىپ وتىرسا، وندا وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسى ارتىپ، تانىمدىق ۇردىستەرى مەن پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىن دامىتىپ، پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى ءوز جاسىنداعى بالالاردىڭ دامۋ دەڭگەيiنە جەتكiزۋگە بولادى.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىبىندا ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ جولدارى.
«ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىر ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى
ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس». (ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
بۇگiنگi تاڭدا جالپى بiلiم بەرەتiن ورتا مەكتەپ جاڭا قوعام مەكتەبi، بولاشاق مەكتەبi، ياعني سانالى حالىقتىق مادەنيەتكە باعىتتالعان، بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسايتىن، باسەكەگە قابiلەتتi، ەلدiڭ ەرتەڭi بولاتىن جاس ۇرپاقتى ءوسiرiپ، دامىتاتىن مەكتەپ بولۋى تيiس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم تۋرالى زاڭىندا: «بiلiم بەرۋ جۇيەسiنiڭ باستى مiندەتتەرiنە: بiلiم باعدارلامالارىن مەڭگەرۋ ءۇشiن جاعدايلار جاساۋ جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە دەنە مۇمكiندiكتەرiن دامىتۋ، ادامگەرشiلiك پەن سالاۋاتتى ءومiر سالتىنىڭ بەرiك نەگiزدەرiن قالىپتاستىرۋ، جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشiن جاعداي جاساۋ ارقىلى پاراساتتى بايىتۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وسىعان بايلانىستى قوعام الدىنا وقۋشىنىڭ جەكە باسىن ۇيلەسiمدi دامىتۋعا باعىتتايتىن مiندەتتەر قويىلىپ وتىر. وتانىمىزدىڭ ءاربiر بولاشاق ازاماتىن جان جاقتى تاربيەلەپ، بiلiم بەرۋ ارقىلى دامىتۋ ەڭ جاۋاپتى iس.
جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ ەلۋ پايىزى پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن /پدت/ بالالاردىڭ قۇرايتىندىعى بۇگىنگى كۇنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنىپ وتىر. ك. س. لەبەدينسكايا، ۆ. ي. لۋبوۆسكوي، ت. ب دەفەكتولوگتار زەرتتەۋلەرىندە بالالاردىڭ جاس مولشەرى بىردەي بولعانىمەن، پسيحيكالىق دامۋى ءارتۇرلى، ياعني ينتەللەكتۋالدى قابىلەتىنىڭ جاسىنا سايكەس كەلمەيتىندىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتىلگەن.
پسيحيكالىق دامۋىنىڭ نەگiزگi بۇزىلىستارى ينتەللەكتۋالدى دامۋ دەڭگەيi، ياعني، زەيiنi، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، كەڭiستiكتi باعدارلاۋى تومەن بولىپ كەلەدi. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى پسيحيكاسى دامۋى تەجەلگەن (پدت) بالالاردىڭ وقۋ ۇلگەرiمi تومەن بولادى. بۇل بالالاردىڭ وقۋعا ۇلگەرمەۋشiلiگi جەتi - سەگiز جاستان انىق بايقالادى. ونىڭ نەگiزگi بەلگiلەرi: ساباققا بەلسەندiلiگi بايقالمايدى، بەرiلگەن تاپسىرمالاردى ۇلكەندەردiڭ كومەگiنسiز دۇرىس ورىنداي المايدى، سىنىپتاستارىمەن از ارالاسادى، ءوز ويىن اشىق ايتا المايدى، وقۋ مەن جازۋ، ەسەپتەۋلەردە كوپ قاتەلەر جiبەرەدi، تەز شارشاعىش، زەيiنi تۇراقسىز بولادى ءوز ءوزiن تومەن باعالاۋى؛ قورشاعان ورتاعا سەنبەۋشiلiكپەن قاراۋى؛ ءوز كۇشiنە دەگەن سەنiمسiزدiگi.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ تiل بايلىعى ادەتتەگi بالالارعا قاراعاندا 20 - 30% تومەن دەڭگەيدە. وسى سەبەپتەردەن بالانىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋىندا كوپ قيىندىقتار كەزدەسەدi. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ارنايى ءبىلىم بەرۋدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ارنايى مەكتەپتەر مەن جالپى مەكتەپتەردىڭ ىشىنەن ارنايى سىنىپتار اشىلۋدا.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىنا ءار ءتۇرلى بيولوگيالىق، الەۋمەتتىك سەبەپتەردىڭ سالدارىنان (ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنىڭ جەتىلمەۋى، سوماتيكالىق السىزدىك،، پەداگوگيكالىق قاراۋسىز) وقۋدا، مەكتەپكە بەيىمدەلۋدە قيىندىق كەلتىرەتىن بالالار وقيدى.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق تۇزەتە - دامىتۋ جۇمىستارىنىڭ پرينسيپتەرى:
بالانىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
شارشاپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ.
وقۋ ارەكەتىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتان تىس تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋ؛
ويىن داعدىلارىن وقۋ ارەكەتىنە اۋدارۋ.
ارنايى ادىستەمەلەرمەن وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ.
جىلدىق دياگنوستيكالىق دامۋ دەڭگەيىن سالىستىرۋ.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تاربيەلەۋ ۇدەرىسىندەگى مىندەتتەر:
1. دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدى قابىلەتتەرىن شەشۋ جانە دامىتۋ جولدارى: دايىندىعىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحوفيزيولوگيالىق مۇمكىندىكتى قاجەتتى دەڭگەيگە دەيىن دامىتۋ؛
2. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
3. وقۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
4. بالانىڭ الەۋمەتتىك - ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋ؛
5. بالانى جان - جاقتى باقىلاۋ؛
6. دامۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى ينتەللەكتۋالدىق بىلىكتىلىك قالىپتاستىرۋ
7. بالانىڭ جالپى دامۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە دامىتۋ؛
8. جاعىمدى الەۋمەتتىك ورتا قالىپتاستىرۋ؛
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تۇزەتۋ پروسەسiندە ءادiستەمەلiك نۇسقاۋلاردى دۇرىس جانە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ، تومەندەگى جۇمىس تۇرلەرىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
- جالپى ءبىلىم بەرۋ سيكلى ساباقتارىندا، سونداي - اق ارنايى وقىتۋ كەزىندە ءار بالامەن جەكە جۇمىس جۇرگىزۋ؛
♦ تۇرلىشە ءادىس، تاسىلدەرمەن قاجۋدىڭ الدىن الۋ، ياعني، اقىل - وي مەن تاجىريبەلىك جۇمىستاردى الماستىرىپ وتىرۋ؛
♦ قىزىقتى جانە اسەمدەلگەن ديداكتيكالىق زاتتاردى دايىنداۋ، كورنەكىلىكتىڭ تۇرلىشە ءادىس تاسىلدەرىن قولدانۋ؛
♦ بالانىڭ ءبىلىم الۋ ىسكەرلىگىن بارىنشا بەلسەندى ەتىپ، ولاردىڭ سويلەۋىن دامىتاتىن جانە وقۋ ىسكەرلىگىنە قاجەتتى داعدىنى قالىپتاستىرۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
♦ دايىندىق (وقۋ باعدارلامانىڭ ناقتى ءبىر بولىگىن مەڭگەرۋگە) جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە قورشاعان ورتا جايلى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
♦ وقۋدا جانە وقۋدان تىس كەزدەردە بالانىڭ بارلىق ىسكەرلىگىنىڭ ءتۇرىن دەر كەزىندە، قاجەتتى جاعدايعا سايكەس ۇزدىكسىز تۇزەتىلۋىنە كوڭىل اۋدارۋ.
بiلiم بەرۋ مەكەمەسiندە وقيتىن پسيحيكاسىنىڭ دامۋى تەجەلگەن بالالار ءار ۋاقىتتا ناتيجەگە جەتۋ ءۇشiن باقىلاۋدان تىس قالماۋى قاجەت. سونىمەن بىرگە ءار بالانىڭ فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جاس ەرەكشەلiكتەرiن ەسكەرە وتىرىپ، سىنىپ جەتەكشىسى، پسيحولوگ، لوگوپەد، دەفەكتولوگ جانە اتا - انا تىعىز بايلانىستا بولىپ، تۇزەتۋ جۇمىستارى ءتيىمدى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا جۇمىسىمىز ناتيجەلى بولادى. پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، بالالاردى مۇمكىندىكتەرىنە قاراي دامىتۋ، ولارعا سەنىممەن قاراپ، جەكە تۇلعا رەتىندە ومىرگە بەيىمدەۋ، وقىتۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جۇمىستار اتقارىلادى.
قازىرگى كەزدەگى تدو سىنىپ وقۋشىلارىن وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ ۇدەرىسىنە كوپتەگەن جاڭا تاسىلدەر ەنگىزىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ماڭىزدى دا قولايلى ءتاسىل – ويىن ارقىلى بالانىڭ پسيحيكاسى مەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. سونداي - اق، وقۋشىلاردىڭ وقۋ ماتەريالدارىن جاقسى قابىلداۋىنا اسەرىن تيگىزەتىن ءتيىمدى ادىستەردىڭ ءبىرى - ويىن. ويىن - بالانى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى. ساباققا ويىن مەن ويىن تاسىلدەرىن ەنگىزۋ وقۋدى قىزىقتى ەتىپ، بالالاردىڭ سەرگەك بولۋىنا، وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋ بارىسىنداعى كەزدەسەتىن قيىندىقتاردى جەڭۋىنە جاعىمدى اسەر ەتەدى. ويىن – وقۋشىعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ادىستەرىنىڭ ءتيىمدى امالدارىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار، تدو سىنىپ وقۋشىلارىنا قولدانىلاتىن ويىندارعا ولاردىڭ دەنە ءبىتىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا ارنالعان ويىندار، قيمىل ويىندارى، سويلەۋ، شەشەندىگىن، ءتىلىن دامىتۋ ويىنداردى جاتقىزۋعا بولادى.
ويىن تەراپياسى – كۇردەلى جۇمىس. بالا پسيحيكاسىن ءدارىسىز ەمدەۋ، كوڭىل - كۇيىنە، وزىنە، قورشاعان ورتاعا قارىم - قاتىناسىن وزگەرتۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ىسكەرلىك، بەلسەندىلىك جانە سوزدىك قورى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋدىڭ جولى، ءتيىمدى ءادىسى. ويىن دەگەنىمىز - ۇشقىن، بىلىمگە قۇشتارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى» دەۋگە بولادى. بالانىڭ قيالى ويىن ارقىلى شارىقتايدى، ءار ساباقتا ويىن تۇرلەرىن ورنىمەن قولدانىپ، ونى قىزىقتى ەتۋ ارقىلى جاس بۇلدىرشىندەردىڭ بىلىمگە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىن، پانگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى.
پەداگوگيكالىق مۇمكىندىكتەرىنە سايكەس ويىن تۇرلەرى:
1. ءبىلىم بەرەتىن ويىندار
2. تاربيەلەيتىن ويىندار
3. دامىتاتىن ويىندار
4. جەكە تۇلعانى الەۋمەتتەندىرەتىن ويىندار
5. دياگنوستيكالىق ويىندار
بالانى وقۋعا قىزىقتىرۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا، قورشاعان ورتامەن بايلانىسىن نىعايتۋ ءۇشىن كۇندەلىكتى ساباق الدىندا اشىقتىق، سەنىمدىلىك دەڭگەيىن، ەموسيونالدىق ەركىندىگىن جانە ۇجىمدا ءبىراۋىزدىلىق ورناتۋعا جاعداي جاسايتىن جۇمىستار جۇرگىزگەن ءجون.
پسيحولوگيالىق ويىن - جاتتىعۋلار بالانىڭ جان دۇنيەسىنىڭ، رۋحاني جاي - كۇيىنىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنا ىقپال ەتەدى. بالانىڭ سەزىم ارەكەتىن، اسەرلەنۋشىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ادامداردىڭ بiر بiرiمەن قارىم - قاتىناسى وتە كۇردەلi پروسەسس. قورشاعان ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا قيىندىق كورەتiن بالالار، بiرiنشiدەن ۇجىمعا بەيiمدەلۋiندە، بiلiمدi مەڭگەرۋiنە كەدەرگi بولادى. سوندىقتان، بالانى وقۋعا قىزىقتىرۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ساباق الدىندا، اشىقتىق، سەنiمدiلiك دەڭگەيiن، ەموسيونالدىق ەركiندiكتi، توپتا بiراۋىزدىلىق ورناتۋعا جاعداي جاسايتىن پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار وتكiزۋ كەرەك.
پسيحولوگيالىق ويىندار:
«مەنىڭ كوڭىل - كۇيىم» جاتتىعۋى
الدارىڭداعى بلانكىگە ءوز كوڭىل - كۇيلەرىڭدى سۋرەتتەپ سالىڭدار.
ەستە قالعان قىزىقتى وقيعا
توپ دوڭگەلەنىپ وتىرىپ، قاتىسۋشىلارعا دوپ بەرىلەدى. دوپتى ءبىر - بىرىنە كەزەكتەسىپ بەرىپ، ەستە قالعان قىزىقتى وقيعالاردى ايتادى.
مەن ساعان سەنەمىن
اۋەن ويناپ تۇرادى. جۇپ قۇرىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ كوزدەرىنە قاراپ وتىرادى. «مەن ساعان سەنەمىن...» ويتكەنى سەن جاقسى ادامسىڭ.
«سيقىرلى سوزدەر» ويىنى
ءمۇعالىم كەز - كەلگەن ءوتىنىشتى ايتادى، ال وقۋشى ونى ادەپتى تۇردە ايتۋى كەرەك. مىسالى: ايناش، داپتەردى بەر. «ايناش، وتىنەمىن داپتەردى بەرشى»
دامىتۋ ويىندارى – بالانىڭ تانىمدىق جانە ەرىك - ەموسيالار سفەراسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ءىس - ارەكەت.
دامىتۋ ويىنداردىڭ ماڭىزدىلىعى وقۋشىلاردىڭ ىنتا - قىلاسىن ەسەپكە الا وتىرىپ، وقۋدى قىزىقتى ەتىپ، ءبىلىم، بىلىك، داعدىنى قالىپتاستىرۋ. دامىتۋ ويىندارعا قويىلاتىن بipiنشi تالاپ - وقۋشىنىڭ تانىمدىق ارەكەتىن، قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تانىمدىق ويىنداردىڭ دا تۇرلەرى كوپ. مىسالى، ءسوز ءجۇمباق، ءسوز تىزبەك، كروسسۆورد، ۆيكتورينا، پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار، لوگيكالىق ەسەپتەر، ترەنينگ، تەست، ت. ب. تانىمدىق ويىندار جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇردەلەنە تۇسەدى. ادام بويىنداعى قىزىعۋشىلىعىن، قابىلەتتەرىن ارتتىرۋعا، ءبىلىمىن شىڭداۋدا تانىمدىق ويىنداردىڭ الار ورنى ەرەكشە. ادامنىڭ تانىمى بيىكتەگەن سايىن، دۇنيەگە كوزقاراسى دا كەڭەيە تۇسەدى.
ساۋساق ويىنى - ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان، ءارى ۇلكەن ءمانى بار مادەني شىعارماشىلىق. ساۋساق ويىنىن ويناي وتىرىپ، بالالار قورشاعان ورتاداعى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى، جان - جانۋارلاردى، قۇستاردى، اعاشتاردى ت. ب كوپتەگەن بەينەلەردى بەينەلەي الادى.
ال ءتىل كەمىستىگى كەزدەسەتىن بالالاردىڭ جالپى قيمىلدارى، سونىڭ ىشىندە بۇلشىق ەتىنىڭ قيمىلدارى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىمايدى.
سويلەۋ ءتىلى مۇشەلەرى ارەكەتىنىڭ قوزعالۋلارىنىڭ دامۋى قول ساۋساقتارىنىڭ نازىك قيمىلدارىنىڭ دامۋىمەن تىعىز بايلانىستا بولعاندىقتان، بالا قولىنىڭ ەپتىلىگىن تولىق جەتىلدىرۋ، تۇزەتۋ - تاربيە جۇمىسىن جۇيەلى جۇرگىزۋدى قالايدى.
ۇلتتىق ويىندار – اتا - بابامىزدان بىزگە جەتكەن مۇرا سياقتى وتكەن كۇن مەن بۇگىنگىنى بايلانىستىراتىن باعا جەتپەس بايلىعىمىز، اسىل قازىنامىز، ونەرىمىز. سوندىقتان ونى ۇيرەنۋدىڭ، كۇندەلىكتى ومىردە پايدالانۋدىڭ پايداسى وراسان زور. ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىردىڭ ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن وياتىپ، بۇكىل ومىرىمەن جالعاسا بەرەدى. ويىن سان عاسىرلار وتسە دە ادامزات بالاسىنا اقىل - وي جەتەكشىسى، دەنساۋلىق كەپىلى، ءومىر تىنىسى بولىپ قالا بەرەدى.
ديداكتيكالىق ويىننىڭ نەگىزگى ماقساتى بالانى قىزىقتىرا وتىرىپ، جاڭا ساباقتى نەمەسە وتكەن ماتەريالدى بەرىك مەڭگەرتۋ بولىپ تابىلادى. ديداكتيكالىق ويىندار بارىسىندا بالالاردىڭ ەستە ساقتاۋ، كورۋ، سەزىنۋ، قابىلداۋ، ويلاۋ، سويلەۋ پروسەستەرى دامىپ، زاتتاردى پىشىنىنە، كولەمىنە قاراي ىرىكتەۋگە ءار ءتۇرلى قيمىلداردى ورىنداۋعا ۇيرەنەدى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزاتىن، ويىن ارەكەتىنىڭ ەڭ نەگىزگى ءتۇرىنىڭ ءبىرى - ديداكتيكالىق ويىندار.
وقىتۋ تاجىريبەسىندە ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ بىرنەشە ءتۇرى قالىپتاسقان. اتاپ ايتقاندا، تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتاردا تومەندەگى ويىن تۇرلەرى ءجيى پايدانىلادى.»قاي ءارىپتى جوعالتتىم»، «قاي بۋىندى جوعالتتىم»، «بوس توركوزدى تولتىر»، «قىزىقتى توركوز»، «سويلەم قۋالاسپاق»، «تىنىس بەلگىسىن تاپ»، «ەكى - ەكىدەن جۇپتا»، «كىم تاپقىر»، «ءسوز ويلا - تەز ويلا»، «ويلان، تاپ»، «كىم شاپشاڭ؟»، «قاي دىبىستان باستالادى»، «قاعىپ الىپ، جاۋابىن ايت»، «سيقىرلى ساندىق».
سيۋجەتتىك - رولدىك ويىن - بۇل ومىرلىك جاعدايلاردىڭ بەلگىلى ءبىر مىنەز - قۇلىق نەمەسە ەموسيونالدىق جاقتارىن مەڭگەرۋ نيەتىندە الدىن - الا بولىنگەن رولدەر ارقىلى قاتىسۋشى توپتاردىڭ ساحنالاپ ويناۋى.
رولدىك ويىندار شاعىن توپتاردا (3 - 5 قاتىسۋشى) جۇرگىزىلەدى. قاتىسۋشىلار كارتوچكا ارقىلى (تاقتادا، قاعاز پاراقتاردا جانە ت. ب.) تاپسىرما الادى، رولدەردى بولەدى، جاعدايدى وينايدى جانە بارلىق توپقا ۇسىنادى (كورسەتەدى). وقىتۋشى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقىن ەسكەرە وتىرىپ ءرولدى وزدەرى بولەدى.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىندا سەرگىتۋ ويىندارىن وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور. ولار - وقۋشىلاردىڭ شارشاماۋىنا، دەمالۋىنا اسەر ەتەدى.
ويىن - وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراتىن قۇرال. ولاردى جالىقتىرماي ءار ءتۇرلى ويىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى مەن ساباقتى قىزىقتى وتكىزۋگە تىرىسامىن.
ءمۇعالىم وقۋشىلارعا تۇزەتە وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە ءتۇرلى ويىنداردى پايدالانىپ، ولاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىنداي تاپسىرمالار بەرىپ وتىرسا، وندا وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسى ارتىپ، تانىمدىق ۇردىستەرى مەن پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىن دامىتىپ، پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى ءوز جاسىنداعى بالالاردىڭ دامۋ دەڭگەيiنە جەتكiزۋگە بولادى.
You Might Also Like
