XXI عاسىر – حيميا عاسىرى
ينتەللەكتۋالدى سايىس «ءححى عاسىر - حيميا عاسىرى»
ماقساتى:
وقۋشىلار اراسىنان حيميا عىلىمىنا ىنتالى، تالاپتى، العىر وقۋشىنى انىقتاۋ جانە ولاردى ىزدەنۋگە تەز ويلانۋعا، العىرلىققا باۋلۋ.
حيميا پانىنەن العان بىلىمدەرىن سىناۋ. حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ.
وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، ەسكە ءتۇسىرۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ءسوز ساپتاي بىلۋگە، جىلدامدىققا، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
«ءححى عاسىر كوشباسشىسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار!
بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ قاتىسۋشىلارىن تانىستىرا كەتسەك:
-----------
ءادىل قازىلار القاسىمەن تانىستىرۋ
سايىس كەزەڭدەرىمەن تانىستىرا كەتسەك.
سايىس كەزەڭدەرى:
1. بايگە
2. دودا
3. پوليگلوت
4. تۇلعانى تانى
5. عاجايىپ جەتىلىك
6. جورعا
8. شەشەندىك ونەر
ەندەشە، سايىسكەرلەر دايىن بولساق ىسكە ءسات!
ءى ءبولىم بايگە
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز
دەي كەلە ءبىز العاشقى كەزەڭ بايگە كەزەڭىن باستايىق.
ءار دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپاي قويىلادى.
1. مەتالدىڭ بۇزىلۋى.( كورروزيا).
2. مۇنايدان بەنزين الۋ قاي قۇبىلىسقا جاتادى؟ (حيميالىق).
3. «حيميالىق ەلەمەنت» ۇعىمىن ەنگىزگەن قاي عالىم؟ ( ر. بويل ).
4. دەنساۋلىق ءۇشىن ەڭ قاجەتتى ءومىر وزەگى نە؟ (اۋا).
5. تەمىر تاڭباسىنىڭ وقىلۋى (فەررۋم).
6. يادروسىندا پروتون سانى بىردەي اتومدار ءتۇرى.( حيميالىق ەلەمەنت)
7. العاشقى كومەككە پايدالانىلاتىن بەيمەتالل ( يود)
8. ەلەكتروليتتەردىڭ يوندارعا ىدىراۋى.( ديسسوسيوسيا)
9. ازوت بولمە تەمپەراتۋراسىندا قانداي ەلەمەنتپەن ارەكەتتەسەدى. (تەك ليتيمەن Li ).
10. ەرىتىندىلەردە ءتۇسىن وزگەرتەتىن زاتتار ( ينديكاتورلار).
11. ەڭ قيىن بالقيتىن مەتالل (W).
12. ەڭ جەڭىل گاز (سۋتەك گازى)
13. فوسفوردىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى. (31).
14. تۇز قىشقىلىنىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسى (36، 5).
15. ەڭ قاتتى مەتالل (سr)
16. ەڭ اۋىر مەتالل (Os)
17. سۇيىق مەتالل. ( Hg)
18. سۇيىق بەيمەتالل (Br).
19. ازوت گازى تىنىس الۋعا جارامدى ما (جارامسىز).
20. اۆوگادرو سانى نەشەگە تەڭ (6، 02*10²³)
ءىى ءبولىم «دودا»
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولار
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن، – دەپ
ءبىز ەندى سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە كەلدىك.
ءبىرىنشى كەزەڭدە جينالعان ۇپاي ەكىنشى كەزەڭدە ساقتالادى.
1. قاتىسۋشىلارعا 2 پاننەن 10، 20، 30 ۇپايلىق سۇراقتار ۇسىنىلادى. بەلگىلەنگەن بلوك بويىنشا ويىنشى ءپاندى جانە ۇپايدى ءوزى تاڭدايدى. تاڭداۋ كەزەگى ويىنشىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭدە جيناعان ۇپايلارىنا سايكەس ەڭ كوپ جيناعان ويىنشىعا بەرىلەدى.
2. سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ويىنشىنىڭ ءبىرىنشى تۋردا جيناعان ۇپاي سانىنا ۇپايلار قوسىلىپ وتىرادى. ويىنشى سۇراققا جاۋاپ بەرە الماسا باسقا ويىنشىلارعا دا جاۋاپ بەرۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى.
3. ەكى كەزەڭ بارىسىندا بارىنشا كوپ ۇپاي جيناعان 5 ويىنشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
10 ۇپاي بيولوگيا. بۇل وسىمدىك ۇزاق ۋاقىت بوتانيكالىق باقتاردا ەگىلگەن. گۇلدەرىن حانىمدار ادەمىلىك ءۇشىن شاشتارىنا تاققان. 200 جىلدان كەيىن عانا شارۋالار وزدەرىنىڭ باقشالارىنا ەگىپ ازىق رەتىندە پايدالانا باستاعان. بۇل وسىمدىكتى رەسەيگە ەڭ العاشقى رەت ءى پەتر اكەلگەن. قانداي وسىمدىك تۋرالى ايتىلۋدا؟ (كارتوپ)
20 ۇپاي بيولوگيا. اقش تا اقباس بۇركىتتى، رەسەيدە قوڭىر ايۋدى، قازاق حالقى اققۋ مەن ۇكىنى قاسيەتتى سانايدى، ال ءۇندىستاندا قاي جانۋاردى قاسيەتتى سانايدى. (سيىر)
30 ۇپاي بيولوگيا. بۇل قۇس تۇيەقۇستاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كىشكەنتايى. دەنە ءسىڭىنىڭ ۇزىندىعى 50 - 80سم، سالماعى 2-4 كگ. قورەگىن كوبىنە ءيىس سەزۋ ارقىلى تابادى. باسقا تۇيەقۇستاردان باستى ەرەكشەلىگى تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. ولار قۇرتتارمەن، جاندىكتەرمەن، جيدەكتەرمەن قورەكتەنەدى. 1921 جىلدان بەرى قاتاڭ قورعاۋعا الىنعان. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ «قىزىل كىتابىنا»تىركەلگەن. بۇل قۇس جاڭا زەلانديانىڭ ۇلتتىق سيمۆولى. (كيۆي)
10 ۇپاي بيولوگيا. اياقسىز جىلان ءتارىزدى كەسىرتكە، ۇزىندىعى 1 - 2 م. جىلاننان ايىرماشىلىعى قارسى بولادى جانە كوزىن جىپىلىقتاتا الادى. كۇندىز بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. ول زيانسىز باۋىرىمەن جورعالاۋشى تۋرالى ايتىلۋدا؟ (سارى جىلان نەمەسە سارى باۋىر)
20 ۇپاي حيميا. تابيعاتتا تارالۋى بويىنشا ءبىرىنشى تۇرعان مەتالل؟(اليۋمينيي)
30 ۇپاي حيميا. نەلىكتەن تەمىر اسپان تاسى دەپ اتالعان؟ سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا بار)
10 ۇپاي. حيميا. بۇل زاتتىڭ 0، 9% ەرىتىندىسى فيزيولوگيالىق ەرىتىندى دەپ اتالادى. ادام اعزاسى كوپ قان جوعالتقاندا قان تامىرىنا قۇيىلادى. ول زاتتى تۇرمىستا تاماق دايىنداۋعا قولدانادى. بۇل زاتتىڭ حيميالىق اتاۋى قانداي؟ (NaCl ناتريي ءحلوريدى)
20 ۇپاي حيميا. تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟ (تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن)
30 ۇپاي بيولوگيا. تەرىنى ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىنەن قورعايدى. ءوزىن وتتەكتىڭ ءۇش اتومى قۇرايدى (وزون)
ءىىى ءبولىم پوليگلوت.
كەلدى كەزەك جۇمباقتى شەشۋگە
جاۋاپتارىن بەرۋگە ءۇش تىلدەردە
قازاق، ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز
جاقسى باعا شاكىرت ساعان نەسىبە
ءار سايىسكەرگە تاپسىرما وقىلادى. جاۋابىن ءۇش تىلدە ايتا ءبىلۋ كەرەك (قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا). جاۋابىن تاپسا 10 ۇپاي، ەكى تىلدەگى جاۋاپقا 20 ۇپاي، ءۇش تىلدەگى جاۋاپقا 30 ۇپاي. ۇپاي سانىنا قاراي 4 وقۋشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
اۋادا 21 % بولاتىن گاز - (وتتەك كيسلورود، وكسيگەنيۋم ).
گەموگلوبيننىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل - (تەمىر، فەررۋم، جەلەزو).
ەل ءىشى —……. بەسىك (التىن، سەرەبرو، ارگەنتۋم)
سۇيىق مەتالل - (سىناپ، رتۋت، گيدرارگيرۋم.)
ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
ەمشىلەر قورىقتىق قۇيۋعا قولدانادى. (قورعاسىن - سۆينەس - پليۋمبۋم)
ءىV ءبولىم «تۇلعانى تانى»
تۇلعانى تانۋ، دۇرىس جاۋاپ ءۇشىن 10 ۇپاي.
مەن اعىلشىن بيوفيزيگى ءارى گەنەتيگىمىن. مولەكۋلالىق بيولوگيا سالاسىندا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىم. دج. ۋوتسونمەن بىرگە دنق قۇرىلىمىنىڭ مودەلىن جاسادىم. دنق مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىمدىق مودەلىن جاساعانىم ءۇشىن 1962 جىلى حالىقارالىق نوبەل سىيلىعىنا يە بولدىم. مەن كىممىن؟ فرەنسيس كريك
مەن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ بىرتىندەپ دامۋ تەورياسىنىڭ نەگىزىن سالعان فيلوسوف ءارى جاراتىلىس زەرتتەۋشىسىمىن. تابيعاتتىڭ قاراپايىمنان كۇردەلىگە وزگەرەتىنىن دالەلدەدىم.
اريستوتەل
مەن العاشقى ەۆوليۋسيالىق تەوريانىڭ نەگىزىن قالاۋشى فرانسۋز جاراتىلىستانۋشىسىمىن. ورگانيزمدەردىڭ بەيىمدەلۋشىلىك قاسيەتىن سىرتقى ورتا جاعدايىمەن بايلانىستىرا زەرتتەدىم. «زوولوگيا فيلوسوفياسى» دەگەن ەڭبەگىم بار
جان باتيست لامارك
ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ نەگىزىن سالعان اعىلشىننىڭ ۇلى جاراتىلىستانۋشى عالىمىمىن. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ سەبەپتەرى مەن زاڭدىلىقتارىن اشتىم.
چارلز دارۆين
V ءبولىم «عاجايىپ جەتىلىك!»
جەتى ءپان بويىنشا ءۇش - ءۇش سۇراقتان قويىلادى. ءار وقۋشى ءوزى تاڭداعان ءپان بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي. ۇپاي سانىنا قاراي 2 وقۋشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
حيميا
1. قانداي ۇننان نان پىسىرۋگە بولمايدى؟ فوسفور ۇنى
2. ەلەمەنت اتومنىڭ، باسقا ەلەمەنت اتومىنىڭ بەلگىلى سانىن قوسىپ الۋ قاسيەتى؟
ۆالەنتتىلىك
3. زات قۇرامىنان تۇراقتىلىق زاڭىن اشقان عالىم؟ پرۋست
بيولوگيا
1. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم؟ (سيتولوگيا)
2. كۇنباعىس قاي تۇقىمداسقا جاتادى؟ (كۇردەلى گۇلدىلەر)
3. «اق مارجان» اتالاتىن ءداندى داقىل؟ (كۇرىش)
فيزيكا.
1. مارگانەس تۇزىنىڭ سۋدا ەرۋى قانداي قۇبىلىس؟ (ديففۋزيا)
2. بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن كىم اشتى؟ (نيۋتون)
3. دەنە سۋ بەتىندە قانداي كۇشتىڭ اسەرىنەن قالقىپ جۇرەدى؟ (ارحيمەد كۇشى)
گەوگرافيا.
1. جەردىڭ قاتتى قابىعى جەر قىرتىسى؟ ليتوسفەرا
2. امۋداريا مەن سىرداريا ارالىعىنداعى ءشول؟ (قىزىلقۇم)
3. اقش - تىڭ سولتۇستىك شتاتى؟ (الياسكا)
تاريح
1. تاۋەلسىز قازاقستان ەلى تۇڭعىش رەت ن. ءا. نازاربايەۆتى پرەزيدەنت ەتىپ قاي جىلى سايلادى؟ 1991 جىلى
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قاشان قابىلداندى؟
1993 جىلى 30 تامىزدا
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسى، ءانۇرانى، تۋى تۋرالى زاڭ قاشان قابىلداندى؟ 1992 جىلى
ماتەماتيكا
1. گەومەتريانىڭ جازىقتاعى زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن ءبولىمى؟ (پلانيمەتريا)
2. ءۇشبۇرىشتىڭ 3 قابىرعاسى بەرىلگەن 10، 15، 7، ونىڭ پەريمەترىن تاپ؟ (32)
3. “ميلليون” دەگەن ءسوزدى قازاق اراسىنا جەتكىزگەن اعارتۋشى؟ (ى. التىنسارين)
ينفورماتيكا
1. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى بولىكتەرىن اتا؟ (جۇيەلىك بلوك، مونيتور، پەرنەتاقتا)
2. ۆيرۋستىڭ كەرى اسەرىن جوياتىن پروگرامما؟ (انتيۆيرۋس)
3. قازىرگى تاڭدا بۇل ادام اتاقتى Microsoft كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى؟ (بيلل گەيتس)
VI جورعا.
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولسىن
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن دەپ ءبىز ەندى سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە كەلدىك. ءبىر مينۋت ىشىندە قانشا سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سونشا ۇپاي الادى. ءبىر ويىنشى سىنىپتان شىعىپ تۇرادى. ۇپاي سانى ەڭ جوعارى وقۋشى كەلەسى سوڭعى كەزەڭگە وتەدى.
شارتى: 1 مينۋتقا سىيعانشا جاۋاپ بەرۋ.
بۇل سايىس جىلدامدىقتى، العىرلىقتى تالاپ ەتەدى.
1. ناتريي - سىلتىلىك مەتالل
2. اۆوگادرو سانى – 6، 02*10²³
3. لاكمۋس – ينديكاتور.
4. كاتاليزاتور – رەاكسيانى جىلدامداتادى.
5. وتتەگى – گاز
6. اس تۇزى - Na CL
7. ينگيبيتور – رەاكسيانى تەجەيدى
8. مەتان – قانىققان كومىرسۋتەك.
9. قارا التىن - مۇناي
10. ارگون - ينەرتى گاز.
11. الماز، گرافيت - كومىرتەكتىڭ اللوتروپيالىق تۇروزگەرىسى
12. كون – ءسىلتى.
13. كالسيي ەلەمەنتىنىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى - 40
14. HCI – قىشقىل.
15. ءيىس گازى - سو
16. فەررۋم - تەمىردىڭ لاتىنشا اتى.
17. مىرىش نەشە ۆالەنتتى - ءىى
18. كرەمنەزەم - SiO2.
19. سۋدىڭ مولدىك ماسساسى - 18گ/ مول
20. مەندەلەيەۆ بولجاعان 3 ەلەمەنت - گالليي، سكانديي، گەرمانيي
Vءىى شەشەندىك ونەر
ماعىنانىڭ اشىلۋى، ءسوز بايلىعى ءۇشىن 30 ۇپاي بەرىلەدى.
XXI عاسىر – حيميا عاسىرى.
سايىستا جەڭىپ شىققان وقۋشى «XXI عاسىر كوشباسشىسى» اتانىپ ماراپاتتالادى.
بۇگىنگى كەشىمىزدى ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر: "ەڭ الدىمەن مەن قاسيەتتى جەرىمدى ساقتاپ، بىزگە ميراس ەتىپ جاڭا زامان تابالدىرىعىندا بالالارىمەن نەمەرەلەرىنە تىرشىلىك تاعلىمدارىن دارىتىپ جاتقان اكەلەرىمىزبەن انالارىمىزعا، ءبىلىم سىندى باعا جەتپەس قۇندىلىقتى ساقتاپ قالعان، الداعى ارايلى كۇندەردەن ءۇمىتىن ۇزبەگەن ۇستازدارىمىزعا، عالىمدارىمىزعا، دارىگەرلەرىمىزگە، ينجەنەرلەرىمىزگە باس يەمىن!"
ماقساتى:
وقۋشىلار اراسىنان حيميا عىلىمىنا ىنتالى، تالاپتى، العىر وقۋشىنى انىقتاۋ جانە ولاردى ىزدەنۋگە تەز ويلانۋعا، العىرلىققا باۋلۋ.
حيميا پانىنەن العان بىلىمدەرىن سىناۋ. حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ.
وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، ەسكە ءتۇسىرۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ءسوز ساپتاي بىلۋگە، جىلدامدىققا، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
«ءححى عاسىر كوشباسشىسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار!
بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ قاتىسۋشىلارىن تانىستىرا كەتسەك:
-----------
ءادىل قازىلار القاسىمەن تانىستىرۋ
سايىس كەزەڭدەرىمەن تانىستىرا كەتسەك.
سايىس كەزەڭدەرى:
1. بايگە
2. دودا
3. پوليگلوت
4. تۇلعانى تانى
5. عاجايىپ جەتىلىك
6. جورعا
8. شەشەندىك ونەر
ەندەشە، سايىسكەرلەر دايىن بولساق ىسكە ءسات!
ءى ءبولىم بايگە
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز
دەي كەلە ءبىز العاشقى كەزەڭ بايگە كەزەڭىن باستايىق.
ءار دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپاي قويىلادى.
1. مەتالدىڭ بۇزىلۋى.( كورروزيا).
2. مۇنايدان بەنزين الۋ قاي قۇبىلىسقا جاتادى؟ (حيميالىق).
3. «حيميالىق ەلەمەنت» ۇعىمىن ەنگىزگەن قاي عالىم؟ ( ر. بويل ).
4. دەنساۋلىق ءۇشىن ەڭ قاجەتتى ءومىر وزەگى نە؟ (اۋا).
5. تەمىر تاڭباسىنىڭ وقىلۋى (فەررۋم).
6. يادروسىندا پروتون سانى بىردەي اتومدار ءتۇرى.( حيميالىق ەلەمەنت)
7. العاشقى كومەككە پايدالانىلاتىن بەيمەتالل ( يود)
8. ەلەكتروليتتەردىڭ يوندارعا ىدىراۋى.( ديسسوسيوسيا)
9. ازوت بولمە تەمپەراتۋراسىندا قانداي ەلەمەنتپەن ارەكەتتەسەدى. (تەك ليتيمەن Li ).
10. ەرىتىندىلەردە ءتۇسىن وزگەرتەتىن زاتتار ( ينديكاتورلار).
11. ەڭ قيىن بالقيتىن مەتالل (W).
12. ەڭ جەڭىل گاز (سۋتەك گازى)
13. فوسفوردىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى. (31).
14. تۇز قىشقىلىنىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسى (36، 5).
15. ەڭ قاتتى مەتالل (سr)
16. ەڭ اۋىر مەتالل (Os)
17. سۇيىق مەتالل. ( Hg)
18. سۇيىق بەيمەتالل (Br).
19. ازوت گازى تىنىس الۋعا جارامدى ما (جارامسىز).
20. اۆوگادرو سانى نەشەگە تەڭ (6، 02*10²³)
ءىى ءبولىم «دودا»
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولار
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن، – دەپ
ءبىز ەندى سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە كەلدىك.
ءبىرىنشى كەزەڭدە جينالعان ۇپاي ەكىنشى كەزەڭدە ساقتالادى.
1. قاتىسۋشىلارعا 2 پاننەن 10، 20، 30 ۇپايلىق سۇراقتار ۇسىنىلادى. بەلگىلەنگەن بلوك بويىنشا ويىنشى ءپاندى جانە ۇپايدى ءوزى تاڭدايدى. تاڭداۋ كەزەگى ويىنشىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭدە جيناعان ۇپايلارىنا سايكەس ەڭ كوپ جيناعان ويىنشىعا بەرىلەدى.
2. سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ويىنشىنىڭ ءبىرىنشى تۋردا جيناعان ۇپاي سانىنا ۇپايلار قوسىلىپ وتىرادى. ويىنشى سۇراققا جاۋاپ بەرە الماسا باسقا ويىنشىلارعا دا جاۋاپ بەرۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى.
3. ەكى كەزەڭ بارىسىندا بارىنشا كوپ ۇپاي جيناعان 5 ويىنشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
10 ۇپاي بيولوگيا. بۇل وسىمدىك ۇزاق ۋاقىت بوتانيكالىق باقتاردا ەگىلگەن. گۇلدەرىن حانىمدار ادەمىلىك ءۇشىن شاشتارىنا تاققان. 200 جىلدان كەيىن عانا شارۋالار وزدەرىنىڭ باقشالارىنا ەگىپ ازىق رەتىندە پايدالانا باستاعان. بۇل وسىمدىكتى رەسەيگە ەڭ العاشقى رەت ءى پەتر اكەلگەن. قانداي وسىمدىك تۋرالى ايتىلۋدا؟ (كارتوپ)
20 ۇپاي بيولوگيا. اقش تا اقباس بۇركىتتى، رەسەيدە قوڭىر ايۋدى، قازاق حالقى اققۋ مەن ۇكىنى قاسيەتتى سانايدى، ال ءۇندىستاندا قاي جانۋاردى قاسيەتتى سانايدى. (سيىر)
30 ۇپاي بيولوگيا. بۇل قۇس تۇيەقۇستاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كىشكەنتايى. دەنە ءسىڭىنىڭ ۇزىندىعى 50 - 80سم، سالماعى 2-4 كگ. قورەگىن كوبىنە ءيىس سەزۋ ارقىلى تابادى. باسقا تۇيەقۇستاردان باستى ەرەكشەلىگى تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. ولار قۇرتتارمەن، جاندىكتەرمەن، جيدەكتەرمەن قورەكتەنەدى. 1921 جىلدان بەرى قاتاڭ قورعاۋعا الىنعان. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ «قىزىل كىتابىنا»تىركەلگەن. بۇل قۇس جاڭا زەلانديانىڭ ۇلتتىق سيمۆولى. (كيۆي)
10 ۇپاي بيولوگيا. اياقسىز جىلان ءتارىزدى كەسىرتكە، ۇزىندىعى 1 - 2 م. جىلاننان ايىرماشىلىعى قارسى بولادى جانە كوزىن جىپىلىقتاتا الادى. كۇندىز بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. ول زيانسىز باۋىرىمەن جورعالاۋشى تۋرالى ايتىلۋدا؟ (سارى جىلان نەمەسە سارى باۋىر)
20 ۇپاي حيميا. تابيعاتتا تارالۋى بويىنشا ءبىرىنشى تۇرعان مەتالل؟(اليۋمينيي)
30 ۇپاي حيميا. نەلىكتەن تەمىر اسپان تاسى دەپ اتالعان؟ سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا بار)
10 ۇپاي. حيميا. بۇل زاتتىڭ 0، 9% ەرىتىندىسى فيزيولوگيالىق ەرىتىندى دەپ اتالادى. ادام اعزاسى كوپ قان جوعالتقاندا قان تامىرىنا قۇيىلادى. ول زاتتى تۇرمىستا تاماق دايىنداۋعا قولدانادى. بۇل زاتتىڭ حيميالىق اتاۋى قانداي؟ (NaCl ناتريي ءحلوريدى)
20 ۇپاي حيميا. تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟ (تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن)
30 ۇپاي بيولوگيا. تەرىنى ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىنەن قورعايدى. ءوزىن وتتەكتىڭ ءۇش اتومى قۇرايدى (وزون)
ءىىى ءبولىم پوليگلوت.
كەلدى كەزەك جۇمباقتى شەشۋگە
جاۋاپتارىن بەرۋگە ءۇش تىلدەردە
قازاق، ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز
جاقسى باعا شاكىرت ساعان نەسىبە
ءار سايىسكەرگە تاپسىرما وقىلادى. جاۋابىن ءۇش تىلدە ايتا ءبىلۋ كەرەك (قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا). جاۋابىن تاپسا 10 ۇپاي، ەكى تىلدەگى جاۋاپقا 20 ۇپاي، ءۇش تىلدەگى جاۋاپقا 30 ۇپاي. ۇپاي سانىنا قاراي 4 وقۋشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
اۋادا 21 % بولاتىن گاز - (وتتەك كيسلورود، وكسيگەنيۋم ).
گەموگلوبيننىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل - (تەمىر، فەررۋم، جەلەزو).
ەل ءىشى —……. بەسىك (التىن، سەرەبرو، ارگەنتۋم)
سۇيىق مەتالل - (سىناپ، رتۋت، گيدرارگيرۋم.)
ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
ەمشىلەر قورىقتىق قۇيۋعا قولدانادى. (قورعاسىن - سۆينەس - پليۋمبۋم)
ءىV ءبولىم «تۇلعانى تانى»
تۇلعانى تانۋ، دۇرىس جاۋاپ ءۇشىن 10 ۇپاي.
مەن اعىلشىن بيوفيزيگى ءارى گەنەتيگىمىن. مولەكۋلالىق بيولوگيا سالاسىندا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىم. دج. ۋوتسونمەن بىرگە دنق قۇرىلىمىنىڭ مودەلىن جاسادىم. دنق مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىمدىق مودەلىن جاساعانىم ءۇشىن 1962 جىلى حالىقارالىق نوبەل سىيلىعىنا يە بولدىم. مەن كىممىن؟ فرەنسيس كريك
مەن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ بىرتىندەپ دامۋ تەورياسىنىڭ نەگىزىن سالعان فيلوسوف ءارى جاراتىلىس زەرتتەۋشىسىمىن. تابيعاتتىڭ قاراپايىمنان كۇردەلىگە وزگەرەتىنىن دالەلدەدىم.
اريستوتەل
مەن العاشقى ەۆوليۋسيالىق تەوريانىڭ نەگىزىن قالاۋشى فرانسۋز جاراتىلىستانۋشىسىمىن. ورگانيزمدەردىڭ بەيىمدەلۋشىلىك قاسيەتىن سىرتقى ورتا جاعدايىمەن بايلانىستىرا زەرتتەدىم. «زوولوگيا فيلوسوفياسى» دەگەن ەڭبەگىم بار
جان باتيست لامارك
ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ نەگىزىن سالعان اعىلشىننىڭ ۇلى جاراتىلىستانۋشى عالىمىمىن. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ سەبەپتەرى مەن زاڭدىلىقتارىن اشتىم.
چارلز دارۆين
V ءبولىم «عاجايىپ جەتىلىك!»
جەتى ءپان بويىنشا ءۇش - ءۇش سۇراقتان قويىلادى. ءار وقۋشى ءوزى تاڭداعان ءپان بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي. ۇپاي سانىنا قاراي 2 وقۋشى كەلەسى كەزەڭگە وتەدى.
حيميا
1. قانداي ۇننان نان پىسىرۋگە بولمايدى؟ فوسفور ۇنى
2. ەلەمەنت اتومنىڭ، باسقا ەلەمەنت اتومىنىڭ بەلگىلى سانىن قوسىپ الۋ قاسيەتى؟
ۆالەنتتىلىك
3. زات قۇرامىنان تۇراقتىلىق زاڭىن اشقان عالىم؟ پرۋست
بيولوگيا
1. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم؟ (سيتولوگيا)
2. كۇنباعىس قاي تۇقىمداسقا جاتادى؟ (كۇردەلى گۇلدىلەر)
3. «اق مارجان» اتالاتىن ءداندى داقىل؟ (كۇرىش)
فيزيكا.
1. مارگانەس تۇزىنىڭ سۋدا ەرۋى قانداي قۇبىلىس؟ (ديففۋزيا)
2. بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن كىم اشتى؟ (نيۋتون)
3. دەنە سۋ بەتىندە قانداي كۇشتىڭ اسەرىنەن قالقىپ جۇرەدى؟ (ارحيمەد كۇشى)
گەوگرافيا.
1. جەردىڭ قاتتى قابىعى جەر قىرتىسى؟ ليتوسفەرا
2. امۋداريا مەن سىرداريا ارالىعىنداعى ءشول؟ (قىزىلقۇم)
3. اقش - تىڭ سولتۇستىك شتاتى؟ (الياسكا)
تاريح
1. تاۋەلسىز قازاقستان ەلى تۇڭعىش رەت ن. ءا. نازاربايەۆتى پرەزيدەنت ەتىپ قاي جىلى سايلادى؟ 1991 جىلى
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قاشان قابىلداندى؟
1993 جىلى 30 تامىزدا
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسى، ءانۇرانى، تۋى تۋرالى زاڭ قاشان قابىلداندى؟ 1992 جىلى
ماتەماتيكا
1. گەومەتريانىڭ جازىقتاعى زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن ءبولىمى؟ (پلانيمەتريا)
2. ءۇشبۇرىشتىڭ 3 قابىرعاسى بەرىلگەن 10، 15، 7، ونىڭ پەريمەترىن تاپ؟ (32)
3. “ميلليون” دەگەن ءسوزدى قازاق اراسىنا جەتكىزگەن اعارتۋشى؟ (ى. التىنسارين)
ينفورماتيكا
1. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى بولىكتەرىن اتا؟ (جۇيەلىك بلوك، مونيتور، پەرنەتاقتا)
2. ۆيرۋستىڭ كەرى اسەرىن جوياتىن پروگرامما؟ (انتيۆيرۋس)
3. قازىرگى تاڭدا بۇل ادام اتاقتى Microsoft كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى؟ (بيلل گەيتس)
VI جورعا.
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولسىن
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن دەپ ءبىز ەندى سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە كەلدىك. ءبىر مينۋت ىشىندە قانشا سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سونشا ۇپاي الادى. ءبىر ويىنشى سىنىپتان شىعىپ تۇرادى. ۇپاي سانى ەڭ جوعارى وقۋشى كەلەسى سوڭعى كەزەڭگە وتەدى.
شارتى: 1 مينۋتقا سىيعانشا جاۋاپ بەرۋ.
بۇل سايىس جىلدامدىقتى، العىرلىقتى تالاپ ەتەدى.
1. ناتريي - سىلتىلىك مەتالل
2. اۆوگادرو سانى – 6، 02*10²³
3. لاكمۋس – ينديكاتور.
4. كاتاليزاتور – رەاكسيانى جىلدامداتادى.
5. وتتەگى – گاز
6. اس تۇزى - Na CL
7. ينگيبيتور – رەاكسيانى تەجەيدى
8. مەتان – قانىققان كومىرسۋتەك.
9. قارا التىن - مۇناي
10. ارگون - ينەرتى گاز.
11. الماز، گرافيت - كومىرتەكتىڭ اللوتروپيالىق تۇروزگەرىسى
12. كون – ءسىلتى.
13. كالسيي ەلەمەنتىنىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى - 40
14. HCI – قىشقىل.
15. ءيىس گازى - سو
16. فەررۋم - تەمىردىڭ لاتىنشا اتى.
17. مىرىش نەشە ۆالەنتتى - ءىى
18. كرەمنەزەم - SiO2.
19. سۋدىڭ مولدىك ماسساسى - 18گ/ مول
20. مەندەلەيەۆ بولجاعان 3 ەلەمەنت - گالليي، سكانديي، گەرمانيي
Vءىى شەشەندىك ونەر
ماعىنانىڭ اشىلۋى، ءسوز بايلىعى ءۇشىن 30 ۇپاي بەرىلەدى.
XXI عاسىر – حيميا عاسىرى.
سايىستا جەڭىپ شىققان وقۋشى «XXI عاسىر كوشباسشىسى» اتانىپ ماراپاتتالادى.
بۇگىنگى كەشىمىزدى ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر: "ەڭ الدىمەن مەن قاسيەتتى جەرىمدى ساقتاپ، بىزگە ميراس ەتىپ جاڭا زامان تابالدىرىعىندا بالالارىمەن نەمەرەلەرىنە تىرشىلىك تاعلىمدارىن دارىتىپ جاتقان اكەلەرىمىزبەن انالارىمىزعا، ءبىلىم سىندى باعا جەتپەس قۇندىلىقتى ساقتاپ قالعان، الداعى ارايلى كۇندەردەن ءۇمىتىن ۇزبەگەن ۇستازدارىمىزعا، عالىمدارىمىزعا، دارىگەرلەرىمىزگە، ينجەنەرلەرىمىزگە باس يەمىن!"
You Might Also Like
-
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىبىندا ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ جولدارى.
-
وقۋ پروسەسسىندەگى ويىن جانە شىعارماشىلىق تاپسىرمالار. شەبەرلىك كلاسس.
