ۇبت ءبىلىم سايىسى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تۇركىستان قالاسى، "مايدانتال" جالپى ورتا مەكتەپ كمم - ءسى
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى قامبار ۇلى دارحان
ۇبت - ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سايىسقا قاتىناسۋشى وقۋشىلاردىڭ تاريحي بىلىمدەرىن دامىتۋ.
دامىتۋشىلىعى: قازاقستان تاريحى، دۇنيە تاريحى، تۇركىستان تاريحى، ازاماتتانۋ، ياسساۋيتانۋ پاندەرىنە قاۋىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن نىعايتۋ، تاريحي زەردەلىلىك، زياتتىلىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: قازىرگى زامان تالابىنا ساي كۇندەلىكتى تەلەديداردان كورسەتىلىپ جۇرگەن تانىمدىق باعدارلامالاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وقۋشىلاردى قوعامدىق جاڭالىقتاردان جانە وزگەرىستەردەن تىس قالماۋعا باۋلۋ.
وتكىزىلۋ فورماسى: ءححى عاسىر كوشباسشىسى ينتەللەكتۋالدىق باعدارلاما نەگىزىندە.
كورنەكىلىگى: ءبىلىم تۋرالى دانالىق سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، شارمەن اسەمدەلەدى. پلاكاتتار، بۋكلەتتەر.
اشىلۋ ءساتى.
جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار جانە وقۋشىلار. مەكتەپىشىلىك «ۇبت – ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ەندەشە، قۇرمەتتى جاس دوستار! ءبىلىم مەن عىلىم باسەكەسى تۋىنداعان ءححى عاسىردىڭ، تاۋەلسىز، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاق كوشباسشىلارى ءبىلىم دوداسىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
ولاي بولسا «ۇبت - ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى» ويىنىنا قاتىساتىن وقۋشىلاردى ورتاعا شاقىرامىز.
(ويىنعا التى وقۋشى قاتىسادى)
ەندى ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
1.
2.
3.
سايىستىڭ شارتى: سايىس بەس كەزەڭنەن تۇرادى.
1 - كەزەڭ. سايىسقا سىنىپتان 6 وقۋشى ىرىكتەلىپ شىقتى. تاريح پانىنەن 18 سۇراق قويىلادى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
ءى كەزەڭ.
1. ءۇش ءجۇزدىڭ ىشىندەگى جەردى ەڭ كوپ يەلەنگەن ولكە. (كىشى ءجۇز)
2. بوكەي ورداسى قاي جىلى قۇرىلدى؟ (1801 ج)
3. پاتشا ۇكىمەتى قاراجاتىنا قاي جەردە، ىشكى ورداداعى حان سارايى سالىندى؟ (جاسقۇستا)
4. 1827 ج بوكەي حاندىعىندا قۇرىلعان حاندىق كەڭەسىنىڭ نەشە مۇشەسى بولدى؟ (12 بي)
5. ىشكى ورداداعى كوتەرىلىس قانشا كەزەڭگە ءبولىندى؟ (3)
6. كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى كىمدەردەن تۇردى؟ (قازاق شارۋالارىنان)
7. ورىنبور اسكەري گۋبەرناتورىنا جولداعان حاتىندا جاڭگىر حان يساتاي مەن ماحامبەتتى قالاي سيپاتتادى؟ (ەلدىڭ شىرقىن بۇزۋشى، بۇلىكشى)
8. 1836 جىلى قازان ايىنىڭ اياعىندا يساتايدىڭ تۋى استىنا قوسىمشا نەشە اۋىل كوشىپ كەلدى؟ (20)
9. كوتەرىلىسشىلەر پودپولكوۆنيك مەركۋلوۆ پەن گەكە اسكەرلەرىنەن قاي جەردە جەڭىلىسكە ۇشىرادى؟ (تاستوبە دەگەن جەردە)
10. گۋبەرناتور پەروۆسكيي يساتايدى ۇستاپ، وبلىستىق باسقارماعا تىرىدەي تاپسىرعانعا نەشە سوم تىكتى؟ (1000 سوم)
11. ساق، سارمات تايپالارىنىڭ اندرونوۆتىقتارعا ۇقساس ەكەنىن جازعان عالىم. (سماعۇلوۆ)
12. عۇندار كوشپەلى تۇرمىس قۇرعاندىقتان قانداي ۇيلەردە تۇرعان. (كيىز ۇيلەردە)
13. ورتا عاسىرلارداعى قولونەر جونىندە جازبا دەرەكتەرگە قاراعاندا قانداي ماتەريالداردىڭ بەرەتىن مالىمەتتەرى كوبىرەك. (ارحەولوگيالىق)
14. ورتا عاسىرداعى تاشكەنت قالاسىنىڭ اتاۋى. (شاش)
15. قازاقستان جەرىندە ءومىر سۇرگەن ەرتە ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەردىڭ نەگىزگى ءتىلى. (كونە تۇركى)
16. جەرلەنگەن اندرونوۆتىق ادامداردىڭ باسى قاراتىلعان كوكجيەكتىڭ تۇسى. (باتىس نەمەسە وڭتۇستىك باتىس)
17. قاراحاندىقتار مەملەكەتىندە سالىق جيناۋ قۇقىعىن يەمدەنۋشى. (يحتادار)
18. 1219 جىلى قىركۇيەكتە قازاقستان جەرىنە جورىقتار جاساعان كەزدەگى شىڭعىسحاننىڭ اسكەرلەرىنىڭ سانى. (150 مىڭ)
ۇپايى ەسەپتەلەدى.
2 - كەزەڭ. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ تاڭداعان پاندەرى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. تاقتادا 5 پاننەن دەڭگەيلى سۇراقتار جاسىرىن تۇرادى، دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشى ۇپايعا يە بولادى. ۇپايى از ەكى وقۋشى ويىننان شىعارىلادى.
ءىى كەزەڭ.
قازاقستان تاريحى 10 20 30 40 50
دۇنيە ءجۇزى تاريحى 10 20 30 40 50
تۇركىستان تاريحى 10 20 30 40 50
ياسسساۋيتانۋ 10 20 30 40 50
ازاماتتانۋ 10 20 30 40 50
قازاقستان تاريحى.
10 - جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان قاتتى ويراندالعان قازاق ولكەسى. (جەتىسۋ ءوڭىرى)
20 - ە. پۋگاچيەۆ كوتەرىلىسىنە قاي جۇزدەردىڭ قازاقتارى قاتىستى. (كىشى ءجۇز بەن ورتا ءجۇز)
30 - 1836 - 1838 جىلدارى كوتەرىلىسكە تۇرتكى بولعان جاعداي. (جاڭگىر حاننىڭ قايىن اتاسىنىڭ كاسپيي وڭىرىندەگى قازاق رۋلارىنا بيلەۋشى بولىپ تاعايىندالۋى)
40 - ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى. (1804 - 1846جج)
50 - ماحامبەت ولەڭدەرىنەن كىشى ءجۇزدى قامتىعان كوتەرىلىستىڭ ماقساتتارىن، باستى تالاپتارىن بايقاۋعا بولادى. قوزعالىستىڭ باستى ماقساتى نە بولدى؟ (حان وزبىرلىعىنا شەك قويۋ، شارۋالار جاعدايىن ءبىرشاما جاقسارتۋ، جەر ماسەلەسىندەگى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتىن وزگەرتۋ.)
دۇنيە ءجۇزى تاريحى.
10 - اقش - تىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى. (د. ۆاشينگتون)
20 - العاشقى مەملەكەتتەر پايدا بولعان جەرلەر. (ءنىل، تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرىنىڭ القابىندا)
30 - 1792 جىلى 22 قىركۇيەكتە رەسپۋبليكا بولىپ جاريالانعان مەملەكەت. (فرانسيا)
40 - ۇلى موعول يمپەرياسىن قۇرۋشى كىم. (بابىر)
50 - ەجەلگى ەگيپەتتىڭ العاشقى استاناسى. (مەمفيس)
تۇركىستان تاريحى.
10 - شاۋعار ءسوزى قانداي ماعىنا بىلدىرەدى. (قاراتاۋ)
20 - ول ءوز كەزەگىندە وتە ءبىلىمدى جانە جوعارعى بەدەلدى ادام بولدى. تۇركىستان قالاسىنىڭ ماڭىنداعى قارناق مەدرەسەسىندە ءبىلىم الدى. ءوز زامانداستارىنىڭ ايتۋى بويىنشا الاسا بويلى بولسا، وتە كۇشتى ادام. ش. ۋاليحانوۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا 12 ايەلى، 30 بالاسى، 40 قىزى بولعان. ق. ا. ياسساۋي كەسەنەسىندە جەرلەنگەن بۇل تۇلعانى اتاڭىز. (ابىلاي حان)
30 - تۇركىستان قالاسىندا حYءىى – عاسىردان ساقتالعان ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش بار. كۇمبەز قيراپ، بۇزىلعان قالپىندا عانا ساقتالعان. ول حYءىىى – عاسىردىڭ اياعى مەن ءحىح عىسىردىڭ باسىندا قيراسا كەرەك. ءحىح عاسىردان باستاپ ەسكەرتكىش قوقان بەكىنىسى قابىرعالارىنىڭ استىندا قالعان. ەسكەرتكىش شىعاي حاننىڭ قازاق حالقىنا ەڭبەگى سىڭگەن ۇلىنا ارنالىپ سالىنعان. بۇل قاي ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش. (ەسىم حان ەسكەرتكىشى)
تۇركىستان قالاسى، "مايدانتال" جالپى ورتا مەكتەپ كمم - ءسى
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى قامبار ۇلى دارحان
ۇبت - ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سايىسقا قاتىناسۋشى وقۋشىلاردىڭ تاريحي بىلىمدەرىن دامىتۋ.
دامىتۋشىلىعى: قازاقستان تاريحى، دۇنيە تاريحى، تۇركىستان تاريحى، ازاماتتانۋ، ياسساۋيتانۋ پاندەرىنە قاۋىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن نىعايتۋ، تاريحي زەردەلىلىك، زياتتىلىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: قازىرگى زامان تالابىنا ساي كۇندەلىكتى تەلەديداردان كورسەتىلىپ جۇرگەن تانىمدىق باعدارلامالاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وقۋشىلاردى قوعامدىق جاڭالىقتاردان جانە وزگەرىستەردەن تىس قالماۋعا باۋلۋ.
وتكىزىلۋ فورماسى: ءححى عاسىر كوشباسشىسى ينتەللەكتۋالدىق باعدارلاما نەگىزىندە.
كورنەكىلىگى: ءبىلىم تۋرالى دانالىق سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، شارمەن اسەمدەلەدى. پلاكاتتار، بۋكلەتتەر.
اشىلۋ ءساتى.
جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار جانە وقۋشىلار. مەكتەپىشىلىك «ۇبت – ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ەندەشە، قۇرمەتتى جاس دوستار! ءبىلىم مەن عىلىم باسەكەسى تۋىنداعان ءححى عاسىردىڭ، تاۋەلسىز، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاق كوشباسشىلارى ءبىلىم دوداسىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
ولاي بولسا «ۇبت - ءبىلىم كورسەتكىشى سايىسى» ويىنىنا قاتىساتىن وقۋشىلاردى ورتاعا شاقىرامىز.
(ويىنعا التى وقۋشى قاتىسادى)
ەندى ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
1.
2.
3.
سايىستىڭ شارتى: سايىس بەس كەزەڭنەن تۇرادى.
1 - كەزەڭ. سايىسقا سىنىپتان 6 وقۋشى ىرىكتەلىپ شىقتى. تاريح پانىنەن 18 سۇراق قويىلادى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
ءى كەزەڭ.
1. ءۇش ءجۇزدىڭ ىشىندەگى جەردى ەڭ كوپ يەلەنگەن ولكە. (كىشى ءجۇز)
2. بوكەي ورداسى قاي جىلى قۇرىلدى؟ (1801 ج)
3. پاتشا ۇكىمەتى قاراجاتىنا قاي جەردە، ىشكى ورداداعى حان سارايى سالىندى؟ (جاسقۇستا)
4. 1827 ج بوكەي حاندىعىندا قۇرىلعان حاندىق كەڭەسىنىڭ نەشە مۇشەسى بولدى؟ (12 بي)
5. ىشكى ورداداعى كوتەرىلىس قانشا كەزەڭگە ءبولىندى؟ (3)
6. كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى كىمدەردەن تۇردى؟ (قازاق شارۋالارىنان)
7. ورىنبور اسكەري گۋبەرناتورىنا جولداعان حاتىندا جاڭگىر حان يساتاي مەن ماحامبەتتى قالاي سيپاتتادى؟ (ەلدىڭ شىرقىن بۇزۋشى، بۇلىكشى)
8. 1836 جىلى قازان ايىنىڭ اياعىندا يساتايدىڭ تۋى استىنا قوسىمشا نەشە اۋىل كوشىپ كەلدى؟ (20)
9. كوتەرىلىسشىلەر پودپولكوۆنيك مەركۋلوۆ پەن گەكە اسكەرلەرىنەن قاي جەردە جەڭىلىسكە ۇشىرادى؟ (تاستوبە دەگەن جەردە)
10. گۋبەرناتور پەروۆسكيي يساتايدى ۇستاپ، وبلىستىق باسقارماعا تىرىدەي تاپسىرعانعا نەشە سوم تىكتى؟ (1000 سوم)
11. ساق، سارمات تايپالارىنىڭ اندرونوۆتىقتارعا ۇقساس ەكەنىن جازعان عالىم. (سماعۇلوۆ)
12. عۇندار كوشپەلى تۇرمىس قۇرعاندىقتان قانداي ۇيلەردە تۇرعان. (كيىز ۇيلەردە)
13. ورتا عاسىرلارداعى قولونەر جونىندە جازبا دەرەكتەرگە قاراعاندا قانداي ماتەريالداردىڭ بەرەتىن مالىمەتتەرى كوبىرەك. (ارحەولوگيالىق)
14. ورتا عاسىرداعى تاشكەنت قالاسىنىڭ اتاۋى. (شاش)
15. قازاقستان جەرىندە ءومىر سۇرگەن ەرتە ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەردىڭ نەگىزگى ءتىلى. (كونە تۇركى)
16. جەرلەنگەن اندرونوۆتىق ادامداردىڭ باسى قاراتىلعان كوكجيەكتىڭ تۇسى. (باتىس نەمەسە وڭتۇستىك باتىس)
17. قاراحاندىقتار مەملەكەتىندە سالىق جيناۋ قۇقىعىن يەمدەنۋشى. (يحتادار)
18. 1219 جىلى قىركۇيەكتە قازاقستان جەرىنە جورىقتار جاساعان كەزدەگى شىڭعىسحاننىڭ اسكەرلەرىنىڭ سانى. (150 مىڭ)
ۇپايى ەسەپتەلەدى.
2 - كەزەڭ. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ تاڭداعان پاندەرى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. تاقتادا 5 پاننەن دەڭگەيلى سۇراقتار جاسىرىن تۇرادى، دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشى ۇپايعا يە بولادى. ۇپايى از ەكى وقۋشى ويىننان شىعارىلادى.
ءىى كەزەڭ.
قازاقستان تاريحى 10 20 30 40 50
دۇنيە ءجۇزى تاريحى 10 20 30 40 50
تۇركىستان تاريحى 10 20 30 40 50
ياسسساۋيتانۋ 10 20 30 40 50
ازاماتتانۋ 10 20 30 40 50
قازاقستان تاريحى.
10 - جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان قاتتى ويراندالعان قازاق ولكەسى. (جەتىسۋ ءوڭىرى)
20 - ە. پۋگاچيەۆ كوتەرىلىسىنە قاي جۇزدەردىڭ قازاقتارى قاتىستى. (كىشى ءجۇز بەن ورتا ءجۇز)
30 - 1836 - 1838 جىلدارى كوتەرىلىسكە تۇرتكى بولعان جاعداي. (جاڭگىر حاننىڭ قايىن اتاسىنىڭ كاسپيي وڭىرىندەگى قازاق رۋلارىنا بيلەۋشى بولىپ تاعايىندالۋى)
40 - ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى. (1804 - 1846جج)
50 - ماحامبەت ولەڭدەرىنەن كىشى ءجۇزدى قامتىعان كوتەرىلىستىڭ ماقساتتارىن، باستى تالاپتارىن بايقاۋعا بولادى. قوزعالىستىڭ باستى ماقساتى نە بولدى؟ (حان وزبىرلىعىنا شەك قويۋ، شارۋالار جاعدايىن ءبىرشاما جاقسارتۋ، جەر ماسەلەسىندەگى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتىن وزگەرتۋ.)
دۇنيە ءجۇزى تاريحى.
10 - اقش - تىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى. (د. ۆاشينگتون)
20 - العاشقى مەملەكەتتەر پايدا بولعان جەرلەر. (ءنىل، تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرىنىڭ القابىندا)
30 - 1792 جىلى 22 قىركۇيەكتە رەسپۋبليكا بولىپ جاريالانعان مەملەكەت. (فرانسيا)
40 - ۇلى موعول يمپەرياسىن قۇرۋشى كىم. (بابىر)
50 - ەجەلگى ەگيپەتتىڭ العاشقى استاناسى. (مەمفيس)
تۇركىستان تاريحى.
10 - شاۋعار ءسوزى قانداي ماعىنا بىلدىرەدى. (قاراتاۋ)
20 - ول ءوز كەزەگىندە وتە ءبىلىمدى جانە جوعارعى بەدەلدى ادام بولدى. تۇركىستان قالاسىنىڭ ماڭىنداعى قارناق مەدرەسەسىندە ءبىلىم الدى. ءوز زامانداستارىنىڭ ايتۋى بويىنشا الاسا بويلى بولسا، وتە كۇشتى ادام. ش. ۋاليحانوۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا 12 ايەلى، 30 بالاسى، 40 قىزى بولعان. ق. ا. ياسساۋي كەسەنەسىندە جەرلەنگەن بۇل تۇلعانى اتاڭىز. (ابىلاي حان)
30 - تۇركىستان قالاسىندا حYءىى – عاسىردان ساقتالعان ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش بار. كۇمبەز قيراپ، بۇزىلعان قالپىندا عانا ساقتالعان. ول حYءىىى – عاسىردىڭ اياعى مەن ءحىح عىسىردىڭ باسىندا قيراسا كەرەك. ءحىح عاسىردان باستاپ ەسكەرتكىش قوقان بەكىنىسى قابىرعالارىنىڭ استىندا قالعان. ەسكەرتكىش شىعاي حاننىڭ قازاق حالقىنا ەڭبەگى سىڭگەن ۇلىنا ارنالىپ سالىنعان. بۇل قاي ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش. (ەسىم حان ەسكەرتكىشى)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
