ۇكىم
— كوكە! كوكە!
— نە شۋ بۇل، ءالي؟
— اسقاربەك كوكە، قىرمىزىنى اساۋ قۇنان الىپ قاشىپ كەتتى.— مىنا سوزدەن سوڭ اسقاربەك مول دەنەسىنە جاراسپايتىن تىم شاپشاڭ قيمىلمەن ورنىنان اتىپ تۇردى. اكەنىڭ جۇزىنە قوبالجۋ، ۋايىم تابى قالقىپ شىقتى. بايبىشەسى گۇلجامال بىردەن كۇيگەلەكتەنە جونەلدى.
— ايتقانمىن، وتاعاسى، بۇرىن دا ايتقانمىن. قىزىڭنىڭ اجالى اتتان بولادى دەپ ايتقانمىن!
— ءتايت! اجالى نەسى؟ قىرمىزى ۇيگە امان كەلەدى! — اسقاربەك ايەلىنە بار داۋسىمەن اقىرىپ قالدى دا، قورا جاققا جۇگىرە جونەلدى. سالدەن سوڭ كەر بەستىسىن تايپالتىپ شىعا كەلدى.
— ءاي، كۇشىك! ءمىن اتىڭا! كانە، كورسەت ماعان باعىتتى!
— كوكە، ءبىز بىرنەشە جىگىت تورى قۇناندى ۇيرەتىپ جۇرگەلى ءۇش كۇن بولدى.بۇگىن ول بولدىرتىپ، دىڭكەلەپ تۇرعانداي كورىندى. سودان سوڭ قىرمىزى مىنەم دەگەندە قارسىلىق تانىتپادىم.
— ءجا، ءسوزدى قوي. قاي جاقتى باعدارعا الامىز؟
— قىرمىزى مىنگەن سوڭ، قۇنان ءبىر ەركىندىكتى سەزىندى مە، كەنەتتەن قۇيعىتا شاپقىلاپ قويا بەردى. بەتالىسى سارىسۋ جازىعىنا جاقىن تۇس! — وكپەسى وشە ءمان-جايدى جىپكە تىزگەن ءالي تورى قۇنان جۇيتكىپ كوزدەن تاسا بولعان تۇستى مەڭزەدى. اسقاربەكتىڭ بار سەنگەنى — ءۇش كۇن جۇگەن كورگەن قۇناننىڭ باۋىرىن جازا شابۋى ۇزاققا بارماي، قىزىنىڭ امان-ساۋ كەلۋى. وسى ويى جانىنا تىنىشتىق ۇيالاتقان جىگىت اعاسى توبە باسىنا جەتتى. وسى جەردە تۇرىپ، توڭىرەككە كوز سالۋدى جانى سۇيەتىن. ءبىراق بۇگىن ول ادەتىمەن ماڭايعا ماناۋراي قاراي المادى. قىراعى كوزىمەن قىران جانارى جەتەتىن اۋماقتى شولىپ شىقتى. ءوزى جاتقا بىلەتىن ءار ءتۇپ بۇتالارعا دەيىن بار ىنتاسىمەن شۇقشيدى. كۇننەن كوزىن كولەگەيلەپ، تاعى ۇڭىلە بەرىپ ەدى، استىنداعى كەر بەستى تىپىرشي قالدى. سىرالعى جانۋارىنىڭ بۇل قالپىنان اسقاربەك ونىڭ وزىندەي جىلقى بالاسى زىمىراپ شاپقىلاعاندا قىزعانىشى وياناتىنىن بىلەتىن. سول داعدىسىمەن بەستى اۋىزدىعىن سىلدىرلاتا باسىن شايقاپ-شايقاپ جىبەردى.
— وسى سەن الدەنەنى شامالاپ تۇرسىڭ-اۋ؟
— كوكە، اناۋ كوز ۇشىنداعى قىزىل نوقات قىرمىزى ەمەس پە؟ — ءالي ءوز سوزىنە سەنىمدى بولماسا دا، قۋانعانىنان كۇلىپ جىبەردى.
— مەنىڭ كوزىم الداپ تۇر ما؟ الدە راسىندا بىزگە قارسى شاۋىپ كەلە مە؟
— ءيا، كوكە، قىرسىق قۇناننىڭ ارىنىن باسقان سەكىلدى. ءجۇرىڭىز، قارسى شابايىق!
— جوق، انا قۇنان ءبىزدىڭ شۋىمىزعا ەلتىپ، قايتا كوسىلۋى مۇمكىن. ودان دا جاي عانا اياڭمەن بارايىق.
ءالي ءلام-ميم دەمەدى. ونسىز دا كوكەسىنىڭ الدىندا ايىپتى. كوكجيەكتەن تالىپ كورىنگەن قىزىل نۇكتە جاقىنداي ءتۇستى. وتتاي قىزىل كيىنگەن قىزى قۇناندى ءوز تەزىنە كوندىرىپتى. قۇنان وقتا-تەكتە اۋىزدىعىن قارشىلداتقانى بولماسا، باس ەركىن قىرمىزىعا تولىق بەرگەندەي. ماناعى ءقاۋپى سەيىلگەنمەن، اسقاربەك قىرمىزىعا ءبىر ۇرسىپ الۋعا بەكىنىپ، تاياي بەردى. تورى ا دەپ الىپ قاشقاندا، اۋىزدىققا يە بولا الاماي، ارپالىسقان قىزدىڭ ءتۇيىپ قويعان ۇزىن شاشى تارقاتىلىپ كەتىپتى. قارا شاشى جەلمەن جەلبىرەگەن ات ۇستىندەگى جاس قىز حاس سۇلۋدان بەتەر كورىنىپ، ءالي ەرىكسىز كوز الا الماي قالدى. ەزۋىندە جەڭىمپاز جاۋىنگەردىڭ كۇلكىسى ويناعان قىز بۇلار توقايلاسقان كەزدە، تورىدان سەكىرىپ ءتۇستى.
— اكە، مەن بۇگىن ءوزىمدى اتبەگى، ءارى شاباندوز رەتىندە سىنادىم!
— مەن دە سەنى سىناپ تۇرمىن. اتقا ورىسشا مىنەتىن ادەتىڭ ءالى قالماپتى. سول جاق بۇيىردەن سەكىرىپ تۇسكەنىڭدە سونى بايقادىم، — دەپ اكەسى اتقۇمار قىزىنا ۇرسا الماي، جاي عانا ءبىر ەسكەرتۋ ايتتى.
— اكەتاي، ورىسشا مىنسەم دە، قازاقشا مىنسەم دە، بۇگىن تورىنىڭ زىقىسىن شىعاردىم ەمەس پە؟ العاشىندا ساسقالاقتاپ قالدىم دا، تاۋ-تاسقا سالىپ، تۇياعىنىڭ بولاتىن قاشىرمايىن دەپ، ادەيى جازىققا بەت تۇزەدىم.
— جەلمەن جارىسقانىڭ كورىنىپ تۇر. بايقۇس قۇنان تەرگە مالشىنىپ كەتىپتى، — دەدى ءالي.
— ءيا، جەلمەن جارىسىپ، جەڭىپ كەتتىم. اق بۇلتقا قول سوزىپ، ونى دا الماق ەدىم. سىزدەردى كورىپ، كەيىن بۇرىلدىم، — دەپ قىرمىزى ماسايراي سويلەدى.
— قىزىم، ۇيگە قايتايىق. اپاڭ ۋايىمداپ وتىرعان شىعار، — دەپ اكەسى اۋىلعا قاراي باستادى. ابدەن تۇرالاعان قۇنان باسىن تومەن سالىپ كەلەدى.
— بالالار، قاراڭدارشى، مىنا قورىم جىل ساناپ اۋىلعا جاقىنداپ كەلەدى. قۇلاشى كەڭەيگەن ولىلەر مەكەنى تىم سۇستى كورىنەدى.
— ءيا، كوكە، سوعان قاراپ اۋىلدا ءولىم كوپ پە دەپ ويلاپ قالامىن.
— ودان ەمەس، ءالي. مۇندا بەيىتتەر رەتسىز سالىنعان. كەيبىرى ءتىپتى اسقاقتاپ، ۇلكەن جەردى الىپ تۇر،— دەپ قىرمىزى سوزگە ارالاسا كەتتى.
— جاندارىڭ ءجانناتتا بولسىن، باۋىرلارىم،— دەپ بەتىن سيپاعان اسقاربەك قورىمنىڭ جانىنان تەزدەتىپ وتە شىقتى.
اسقاربەك بايبىشەسىن تىنىشتاندىرماق بولىپ، ۇيىنە كىرىپ كەتتى. ال ءالي مەن قىرمىزى اتتاردى سۋىتىپ، قورا جاقتا قالدى.
— تورى باسىن الا قاشقاندا، وعان مىنۋىڭە رۇقسات ەتكەنىمە بارماعىمدى تىستەپ قالدىم. — ءالي ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت بۇرىن ءوزىن بيلەگەن قورقىنىشىنىڭ اسەرىنەن ءالى ايىعا قويماعان ەكەن.
— بەكەر جازعىرما ءوزىڭدى. مەن جازىم بولعان جوقپىن عوي.
— سەن ءبىر جاماندىققا ۇشىراي ما دەپ قاتتى قورىقتىم، — دەگەن جىگىتتىڭ ءسوزىنىڭ سوڭى سىبىرعا ۇلاستى.
— مەن ءۇشىن ەمەس، اكەمنەن ۇرىس ەستيمىن دەپ قورىققان بولارسىڭ، — دەپ قىرمىزى سىڭعىرلاي كۇلىپ جىبەردى.
— جوق، سەن ءۇشىن! — وتتى جانارلار تۇيىسە قالدى. كوز سىر ۇشقىنىن اتقاندا، ءتىلدىڭ كەرەگى جوق-اۋ، ءسىرا...
بۇل وقيعادان سوڭ ون كۇن وتەر-وتپەستە قىرمىزى قالاعا جينالدى. اكە-شەشەسىنىڭ قالاۋىمەن وقۋعا تاپسىرۋى قاجەت. قاسىنا پىسىق جەڭگەسى گۇلبارشىندى قوسىپ بەرگەن اكەسى قىزىن اۋدان ورتالىعىنا دەيىن ءوزى شىعارىپ سالدى. قوشتاساردا ايتقانى مىناۋ بولدى:
— سەن — قىز بالاسىڭ. ومىردەن ءوز ورنىڭدى تابۋ ءۇشىن، تاۋ قويناۋىنداعى اۋىلدا ۋاقىت وتكىزبەگەنىڭ ابزال. زاماننىڭ قالاي قۇبىلىپ تۇرعانىن بىلەسىڭ. وقىعانداردىڭ داۋرەنى جۇرەتىن زامان بۇل. اقىلى وقيمىن دەسەڭ دە، ءبىزدىڭ داۋلەتىمىز جەتەدى. ىشتەي بولىمگە، مۇعالىمدىككە تاپسىر، — دەدى.
— اكە، سىزدەر ءۇشىن مۇعالىمدىكتەن باسقا ماماندىق جوق. ماسەلەن، مال دارىگەرى دەگەن دە قىزىق ماماندىق ەمەس پە؟ — دەپ بۇرتيدى قىرمىزى.
— ويباي، گۇل ءسىڭلىم نە دەيدى؟ مالدىڭ سوڭىندا ءجۇرىپ ءومىر وتكىزگەن ءبىز وڭدىق پا؟ ودان دا قالام ۇستاپ قانا جۇرەتىن ءمۇعالىم بولساڭشى — دەپ گۇلبارشىن دا اسقاربەكتى قوستاي كەتتى.
— ءيا، گۇلبارشىن، دۇرىس ايتاسىڭ. الماتىعا بارعان سوڭ، قىرمىزىنىڭ ءتيىستى فاكۋلتەتكە تاپسىرۋىن قاداعالا.
قوشتاسۋ اياقتالىپ، الماتىعا باراتىن اۆتوبۋس جۇرەكتەرىندە ءتۇرلى ارمانداردى تەربەتكەن جولاۋشىلاردى تولتىرىپ الىپ، ىڭىرانا ءجۇرىپ كەتتى. اكە كوڭىلى پەرزەنتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن بە، الدە ونىڭ الىسقا ۇزاپ بارا جاتقانىنا كوڭىلى ءتۇستى مە، ۇيىنە سۇلق جەتتى.«ساپارى ءساتتى بولسىن» دەگەن كورشىلەرىنە ەرنىن جىبىرلاتتى دا، قورا جاققا بەتتەدى. تاڭنىڭ سالقىنىندا قورادا ەرەكشە كۇتىمگە الىنعان بىرەر قوزى-لاق بولماسا، وزگەسىنىڭ ءبارى جايىلىمدا. ءبىراق شارباققا جاقىنداي بەرىپ، تاڭ قالىپ توقتاپ قالدى. اناۋ كۇننەن بەرى قىرمىزىنىڭ سۇيىكتى سەرىگىنە اينالعان تورى قۇنان قاماۋدا تۇر. قاسىندا ءالي بار. سىرت قاراعان اسقاربەككە ەكەۋى مۇڭداسىپ تۇرعانداي كورىندى. سالدەن سوڭ اقىرىن داۋىسپەن سويلەگەن ءاليدىڭ سوزدەرى قۇلاعىنا جەتتى.
— ە-ە، تورىم، كەشەگى بال كۇندەر كوزدەن ۇشتى، الايدا كوڭىلدەن كوشپەيدى. قىرمىزى كەتىپ ەدى، مەنىڭ كوڭىلىم جارىم بولىپ قالدى. ءيا، سەن دە ءبىر ءتۇرلى مۇڭدى كورىنەسىڭ.
ءماسساعان، تۋعالى بەرى قىرمىزىمەن بىرگە ويناپ، بىرگە وسكەن ءاليدى ءوز ۇلىنداي كورەتىن ەدى. سويتسە، بۇل بالالار عاشىق بولىپ ۇلگەرىپتى عوي. وزىنە ءبۇلدىرشىن كورىنەتىن قىرمىزى مەن ءاليدىڭ ماحاببات الەمىنىڭ شىراعىن جاققاندارىنا سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، ارى قاراي تىڭداي بەردى.
— تورى، بىلتىرعى جازدا دا قىرمىزى قالاعا بارماۋدىڭ رەتىن تاۋىپ ەدى عوي. ول كەزدە ءتىپتى كوڭىل بىلدىرۋگە ءداتىم جەتپەي جۇرگەن. ال بيىل ول نەگە تاعى ءبىر قۋلىق جاساپ، الماتىعا بارماي قالمادى ەكەن؟ ەندى ونىڭ نازدى كۇلكىسىنسىز مەن قالاي كۇن كەشەمىن؟ ساعىنىشتان قۇسا بولماسام ەتتى. — تورى قۇنان ءاليدىڭ ءسوزىن قوستاعانداي باسىن شۇلعىپ-شۇلعىپ قالدى.وتكەن جازدا دا قىزىنا «وقۋعا بار» دەپ قولقالاعاندا، ءدال جولعا شىعار كەزدە ول كەنەتتەن باسى اينالىپ، توسەك تارتىپ قالعانى بار. ونىسى قالاعا بارماۋدىڭ امالى ەكەن عوي. اكە جۇرەگىندە ءوز قالاۋى مەن پەرزەنتىنىڭ تاڭداۋى تايتالاسقا ءتۇستى. اقىرى ءوز قالاۋىن دۇرىس دەپ تاپتى. جىلقى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قىزى اكە قيالىندا ساليقالى ءمۇعالىم بەينەسىندە مۇنارتىپ كورىندى. اقىرىن جىلىستاپ شىعىپ، ۇيىنە كىرە بەرىپ ەدى، حاتشى قىز سارا كەلە قالدى.
— اسقاربەك اعا، ءسىزدى اكىم اعاي شاقىرىپ جاتىر.
— وعان نە كەرەك بولىپ قالدى تاڭ اتاپاي؟
— كەڭسەگە ءجۇرىڭىزشى.ءمان-جايدى مۇرات اعاي ءوزى تۇسىندىرەدى. — قازداڭداي باسقان قىزدى كولىگىنە وتىرعىزىپ، اۋىل اكىمدىگىنىڭ الدىنا كەلىپ ءبىر-اق توقتاعان اسقاربەك تەز-اق ىشكە ەنىپ كەتتى.
— قوش كەلدىڭىز، اسقاربەك اعا! — مۇرات ورنىنان تۇرۋعا ىڭعايلانعانشا، اسقاربەك ءوزى قولىن ۇسىندى.
— قوش كوردىك. تاڭ سالقىنىمەن جاسايتىن تىرلىكتەرىم بار. نەگە شاقىردىڭ؟
— اسىقپاڭىز. شاي ءىشىپ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك.
— ۋاقىتىم تار بولىپ تۇر.
— جارايدى، وندا بىردەن ىسكە كوشەلىك. اۋداننان نۇسقاۋ الدىم. جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەردىڭ اراسىنان ينۆەستور تارتىپ، اۋىلعا مادەنيەت ءۇيىن تۇرعىزساق دەپ ەدىك. جارتى شىعىندى اۋدان اكىمدىگى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الادى. اۋىل جاستارىنا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما نەگىزىندە...
— ءجا، جاتتاندى سوزدەرىڭدى ايتپاي-اق قويشى. ءتۇسىندىم. ينۆەستور بول دەيسىڭ عوي. — اسقاربەك قۇلاعىنا ابدەن ءسىڭىپ قالعان «مەملەكەتتىك باعدارلامالار» دەگەن ءسوزدى اياقتاتپاستان، اكىمگە تىك قارادى.
— ءيا، ءدال ۇستىنەن ءتۇستىڭىز، اعا! ءوز اۋلىڭىزدى وركەندەتۋگە ءوزىڭىز ۇلەس قوسساڭىز دەپ وتىرمىن.
— جارايدى. قاجەتتى قۇجاتتاردى دايىنداتا بەر. بۇگىن تاۋعا بارىپ، شارۋاشىلىقتارىمدى ارالاپ قايتۋىم كەرەك.
— وندا كەلىستىك. وتە قۋانىشتىمىن، — دەگەن اكىم اسقاربەكتى اۋدەم جەرگە دەيىن شىعارىپ سالدى. مۇرات قۋانباي ءقايتسىن، ءبىر اپتادان بەرى اۋداننىڭ ءامىرىن ورىنداي الماي، ابدەن الەكتەنىپ ەدى. اۋىلدا قالتاسى قالىڭ كاسىپكەرلەر بارشىلىق بولسا دا، مادەنيەت ءۇيىنىڭ قۇرىلىسىنا ينۆەستور بولۋدان جەمە-جەمگە كەلگەندە ءبارى باس تارتقان بولاتىن. سوڭعى ءۇمىتى اسقاربەكتە ەدى. ءۇمىتى اقتالدى، ءزىلدى بۇيرىق ورىندالدى.
اسقاربەك ۇيىنە كەلگەندە، كورشى-قولاڭ تەگىس جينالىپ، توقىمقاعار جاساپ جاتىر ەدى. الىس ساپارعا ءبىرىنشى رەت اتتانعان قىزىنىڭ جولىنا قۇت تىلەگەن گۇلجامال داستارحانىن تۇرلەندىرىپ، اينا كورشىسىنىڭ تىلەگىن تىڭداپ وتىر.
— قىرمىزىنىڭ وسى كەتكەنى كەتكەن. قىز بالا ونسىز دا قوناق ەمەس پە؟ ءارى وقۋعا ءتۇسىپ، قالالىق بولسا، كەيىن تۇرمىسقا شىعىپ، سوندا قالىپ قويار، — دەگەن ايناعا اسقاربەك اشىق جاقتىرماي قارادى.
— سەنىڭ تىلەگىڭ ساۋەگەيلىكپەن استاسىپ كەتكەن بە؟ قۇمالاق اشپايسىڭ با ءوزى؟ ەنەڭنەن جۇققان بولار، ءسىرا!
— شامدانبا، اكەسى. ءسىراعاسىن ايتقانى عوي، — دەپ گۇلجامال جايداقتاتىپ ەدى، وعان وتاعاسىنىڭ اشۋى باسىلا قويمادى.
— قۇدايدىڭ جانىنان كەلگەندەي، بالانىڭ تاعدىرىن كەسىپ-پىشىپ سويلەۋگە ۇيالمايسىڭ با، اينا؟ — دەپ تۇنەرگەن كۇيى شايىن سوراپتادى.
— ە، نەسىنە ۇيالامىن؟ قىزدىڭ تۇرمىس قۇرىپ بولەك كەتەتىنى اتام زاماننان بەلگىلى. الدە قىزىڭدى كۇيەۋگە بەرمەي، ءومىر-باقي جانىڭدا ۇستايىن دەپ پە ەدىڭ؟ — اۋزى جەڭىل اينا ورشەلەنىپ،ءسوزدىڭ ءورتىن لاۋلاتتى.
— كۇيەۋگە ءتيىپ، قالادا قالادى دەگەنىڭدى ايتىپ وتىرمىن. مەن بىلەتىن قىرمىزى قالادا قالمايدى.
— اساعا، قىرمىزىڭ جولعا شىققان سوڭ، كوڭىلىڭ بۇزىلىپ وتىرعان سياقتى. ءبىز جاقسى تىلەكتەر ايتۋ ءۇشىن جينالعانبىز. رەنجي كورمە، — دەپ اينانىڭ كۇيەۋى قالي مايدالاي سويلەدى.
— تەگىن وقۋعا تۇسە الماسا، اقىلى بولىمگە دە وقىتا بەرەمىز دەپ وتىرمىز. — گۇلجامال ءبىر جاعى ماقتانىپ، ءبىر جاعى ءسوز قولامتاسىن وشىرگىسى كەلگەندەي بارىنە ەستىرتە داۋىستادى.
— مەنىڭ قىزىم گرانتتا وقيدى، — دەپ اينا دا ەسەسىن جىبەرمەي كەۋدەسىن كەرە قالدى.
— ا موي سەرەگا سوۆسەم نە حوتەل ۋچيتسيا، — دەپ ناستيا جيىلعانداردى ءبىر كۇلدىردى.راسىندا دا ونىڭ ۇلى ۋنيۆەرسيتەت تۇگىل اۋىلدىڭ مەكتەبىن اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ زورعا ءتامامداعان. «ءبىر قاۋىم قازاقتىڭ ىشىندە وتىرسا دا، ءومىرى اۋزىن قازاقشا اشقان ەمەس. وسى ايەلگە تاڭىم بار. نە ءىشى شىرىگەن ۇلتشىل، نەمەسە ءوز تىلىنە بەرىلگەن ادال ورىس،» — دەپ ەكىۇداي ويعا كەتتى اسقاربەك. اۋدانعا تالاي جيىندارعا بارىپ ءجۇرىپ بايقاعانى، اكىمدەر جاعى ورىس ءتىلىن اقسۇيەكتەر تىلىندەي كورە مە، ايتەۋىر قاتىناس قاعازدارىن ورىسشا ادىپتەۋگە ءازىر تۇراتىن. جينالىسقا ءبىر ورىس كەلسە، ءدۇيىم قازاق سونىڭ تىلىندە شۇلدىرلەيتىن. ال مىنا ناستيا قالىڭ قازاقتىڭ ورتاسىندا جيىرما جىلدان ارتىق تۇرسا دا، ءالى ءوز تىلىندە سايرايدى.
— سەرەگاڭ ءبىزدىڭ قىرمىزىمەن بىرگە وقىدى ەمەس پە؟ — گۇلجامال ەمەن-جارقىن اڭگىمەنىڭ كورىگىن قىزدىرىپ وتىر. ءبىرىن-بىرى تۇسىنەدى، دەگەنمەن ەكەۋى دە ءوز تىلدەرىندە سويلەيدى. «ادام مەن ادام سويلەسكەنشە» دەگەن وسى عوي،» — دەپ ويلادى اسقاربەك.
اڭگىمەمەن وتىرىپ، ءتۇس بولعانىن بايقاماي قالعان قوناقتاردىڭ الدى جىلجىعاندا، اسقاربەك تە شارۋا قامىمەن فەرمالارىن ارالاۋعا كەتتى. اسىل تۇقىمدى جىلقى وسىرەتىن كاسىپكەر توعىز قوراسىن زاڭداستىرىپ العان. جۇمىسشىلارىنا ساۋلەتتى ۇيلەر تۇرعىزىپ، تۇرمىستىق تەحنيكامەن جابدىقتاپ، ەل ىشىنە ۇلگى بولعان. سوندا كەيبىر قيسىق اۋىزداردىڭ «جالعىز قىزىنان باسقا ەشكىمى جوق، بارىن جۇمىسشىلارىنا شاشپاعاندا ءقايتسىن» دەگەن قاڭقۋ ءسوزدى دە تالاي قۇلاعى شالعان. ەستىسە دە ەستىمەگەندەي كەيىپ تانىتاتىن. باسقا زار بولسا، مۇنىڭ كىناسى ەمەس قوي. قىرمىزىنىڭ الدىندا ءبىر ۇلى بولدى. ودان باس-اياعى ەكى-ۇش ساعاتتىڭ ىشىندە ايرىلدى. نە اۋرۋ ەكەنىن ەشكىم سول كۇيى بىلە المادى. اۋزىنان قارا سۋ اعىپ، تالىقسىعان ۇلىن اۋدان ورتالىعىنا جەتكىزسە دە، ول جەردەگىلەر ەش قايران قىلا المادى. ال قىرمىزى تۋعاندا اللاسىنان كۇنى-تۇنى ونىڭ اماندىعىن تىلەدى. قىزىنان سوڭ گۇلجامال ەكى رەت قۇرساق كوتەردى. ءبىراق ۇلدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى شەتىنەپ كەتتى. «كوز ءتيدى» دەۋشى ەدى مارقۇم اناسى. قارا قۇلاقتانىپ ءوسىپ كەلە جاتىپ، جاۋقازىنداي قيىلعان سابيلەرىنە اسقاربەك تە سول دەرتتى تاڭاتىن. ەندى جالعىزى مەن جارى امان بولسا بولعانى. وسىنداي سان الۋان ويلارمەن ءجۇرىپ، ءۇش قورانى تەكسەرىپ ۇلگەردى. كۇن ەڭكەيگەن شاقتا ۇيىنە كەتۋگە قامداندى. بۇرىن ۇيدە قىرمىزى باردا وڭتايىنا كەلگەن جۇمىسشىنىڭ ۇيىنە قونا بەرەتىن. بۇگىن گۇلجامالدى جالعىز قالدىرعىسى كەلمەدى. كولىكتە كەلە جاتىپ، الاۋلاپ باتىپ بارا جاتقان كۇنگە قارادى. قىپ-قىزىل ساۋلەسىمەن اق شاربى بۇلتتاردى شارپىعان كۇن كەشكى اسپاندى ءتۇرلى رەڭدەرمەن بايىتىپ جىبەرىپتى. اناۋ جىبەك بۇلت ەركە قىزىنىڭ اقشا جۇزىندەي.ال مىناۋ قىزىل تۇسكە بوككەن باتىس اتىراپ قىرمىزىنىڭ جاقسى كورەتىن قىزىل كويلەگىندەي. تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن قىزىنىڭ اجارىمەن استاستىرعان اكە ۇيىنە اسىعىس جەتتى. جالعىز جۇرسە، شاي ىشە المايتىن ايەلىنىڭ بۇنى كۇتىپ تاماقتانباي وتىرعانىن بىلەتىن. وتاعاسى كەلە سالا، گۇلجامال بىردەن دايىن داستارحانعا شاقىردى. اڭگىمەسىن دە ساباقتاي وتىردى.
— وتاعاسى، گۇلبارشىن حابارلاستى. جولدا كەتىپ بارادى ەكەن. اماندىق بولسا تاڭعا سالىم جەتپەكشى ەكەن.
— اللا جولدارىن وڭعارسىن.
— سەن كەتكەلى بەرى اس باتپادى. جالعىز ءوزىم تاماق ءىشىپ جارىتپادىم. انشەيىندە ۇيدەن شىقپايتىن ءالي دە كەلمەدى.
— سول ءالي ءۇيدى تورۋىلداي بەرمەسىن. — كۇيەۋىنىڭ كەنەتتەن ايتقان قاتقىل ەسكەرتۋىنە ايەلى تاڭدانىپ قالدى.
— نەگە؟ قۇدايى كورشىمىز. ءوزى ءبىر جاقسى بالا.
— كەلمەسىن دەسەم، كەلمەسىن. قازبالاي بەرمەشى. قىزىمىز بوي جەتتى.
— ولار ءبىر ءۇيدىڭ بالالارىنداي ءوستى ەمەس پە؟
اسقاربەك بۇدان ارى سوزگە كەلمەدى. كەشكى جاڭالىقتاردى قالت جىبەرمەيتىن ادەتىمەن تەلەديدار الدىنا جايعاستى. قالتا تەلەفونىن الىپ قاراپ ەدى، قىزىنان تىلدەي حابارلاما كەلىپتى: «اكەتاي، مەن الماتىعا جەتكەن بويدا وقۋعا تاپسىرامىن.» بەتىنەن قاقپاي وسىرگەن قىزىنىڭ ءورشىل مىنەزىنە سۇيسىنگەن اكەسى الاڭسىز ۇيقىعا كەتتى.
اۋىلدىڭ جازعى ءتۇنى ماۋجىراپ-اق تۇر. اۋادا دەنەنى ءسال توڭازىتار سالقىن لەپ بار. يت ۇرسە دە، تىسقا شىعاتىن اۋىل قازاعىنىڭ ءبىرى — ءالي. توبەتى قىرىلداي ۇرگەنگە شىقسا، جىگىتتەر جينالىپ كەلىپ تۇر. ەسكى كلۋبتىڭ ۇيىندىسىنە بارىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋدى شەتتەرىنەن ادەتكە اينالدىرعان.
— ەل جاتسا دا، ەنەكەم جاتپايدىنىڭ ناق ءوزى ەكەنسىڭدەر. — ءالي جىگىتتەرگە وڭ قاباق تانىتا قويمادى.
— تاڭدى تاڭعا ۇرىپ جۇرە بەرەتىن ءالي قىرمىزى كەتكەن سوڭ ءۇي كۇشىك بولىپ قالعان با؟
— ەي، ۇسەن، سەن نە تۇسپالداپ تۇرسىڭ؟
— وتكەندە قىرمىزى ەكەۋىڭنىڭ اتقا مىنگەسىپ ءتۇن ىشىندە وزەن جاعاسىنا بارعاندارىڭدى بىلمەي قالدى دەيسىڭ بە؟
— اۋىلدا جۇمىس جوقتىعىن جەلەۋ ەتىپ، اقىرى وسەك ايتۋمەن اينالىسا باستاپسىڭدار. جەتىسكەن ەكەنسىڭدەر! — ءالي ۇسەنمەن ءسوز جارىستىرىپ تۇرمادى، تايىنشاداي توبەتىن بوساتتى دا، ءوزى ۇيىنە كىرىپ كەتتى.
— ۇسەن، جەل سوزگە اۋەستىك راسىمەن دە جامان قىلىق قوي. — داستاننىڭ بۇل سوزىنە ۇسەن ەزۋى كوپىرە جاۋاپ بەردى.
— كوزىم كورىپ تۇرعان سوڭ ايتامىن. بىرەر كۇن بۇرىن ەكى عاشىق تورى قۇنانعا مىنگەسىپ، اۋىل سىرتىنا شىعىپ بارا جاتقانىن ءوز كوزىممەن كورگەنمىن. ءبىزدىڭ ساققۇلاق سۇڭقار شاۋىلدەپ قويماعان سوڭ دالاعا شىقپايمىن با؟ سوندا ماحاببات داستانىنا كەزدەيسوق كۋا بولعانمىن.
— ۇسەن، يتكە قۇستىڭ اتىن قويعان سەن دە ءبىر قيالي ەكەنسىڭ، — دەپ تۇنشىعا كۇلگەن داستان كوشەگە قاراي اياڭدادى.قيراعان ءۇيىندىنىڭ تۇسىنا كەلىپ، كۇندەلىكتى ورىندارىنا دۇمدەرىن باستى. ون شاقتى جاس جىگىت ءتۇن قاراڭعىسىندا اۋىلدى ارۋاقتاي كەزىپ ءجۇرۋدى وزدەرىنشە «جاستىقتىڭ داۋرەنىن ءسۇرىپ ءجۇرمىز» دەپ ويلايتىن. بىلەكتىسى جۇرەكسىزىن سىرا مەن اراققا جۇمساۋ دا سول سەرىلىكتىڭ ءبىر كورىنىسى.
— بۇگىن سىرا الۋ ءاليدىڭ كەزەگى ەدى. ول ۇيىندە ماحابباتىنىڭ مۇڭ تەڭىزىندە قالقىپ ءجۇر. ولاي بولسا، ۇسەن بارسىن جىندى سۋعا.
— اۋىلعا جاڭا مادەنيەت ءۇيىن سالاتىن بولىپتى. جاقىندا قۇرىلىسى باستالادى ەكەن، — دەپ ۇسەن سۋ جاڭا جاڭالىقتارىن شەتىنەن سۋىرتپاقتاپ ورنىنان قوزعالا قويمادى.
— قۇرىلىسشىلاردى شەتتەن اكەلەتىن شىعار. — داستان ءوز الاڭىن ءبىلدىرىپ ەدى، ونى بىلگىش ۇسەن بىردەن سەيىلتىپ جىبەردى.
— جوق، ينۆەستور اسقاربەك جۇمىسشىلاردى تەگىس وسى اۋىلدىڭ جىگىتتەرىنەن الامىن دەپتى.
— ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپساق جاقسى عوي، — دەسكەن جاستار بۇل جاڭالىققا كادىمگىدەي ەلەگىزىپ قالدى. ەشكىم جۇمساماسا دا، سىرا الىپ كەلگەن سەرگەي جىگىتتەرگە تەڭدەي ەتىپ قۇيىپ بەردى. جۇمىسسىز اۋىل جىگىتتەرى ءۇشىن جاستىقتى تەككە وتكىزبەي، شايقاپ شاراپ ءىشۋ دە ءبىر باقىت بولاتىن.
ارادا ءبىر اپتا ۋاقىت وتپەي جاتىپ، ەل اۋزىنداعى جەل ءسوزدىڭ دىڭگەگى بولعان مادەنيەت ءۇيىنىڭ شىنىمەن ىرگەسى قالانا باستادى. بريگادير عانا اۋداننان كەلگەن ازامات، وزگەلەرى تۇگەلدەي وسى اۋىلدىڭ سايدىڭ تاسىنداي جىگىتتەرى. قۇرىلىس قارقىن الىپ، كۇن وتكەن سايىن قابىرعالار بيىكتەي بەردى.
الماتىعا بارعان سوڭ، ۋاقىت سوزباي، وقۋعا تاپسىرعان قىرمىزى جەڭگەسىمەن بىرگە «اۋىلىم، قايداسىڭ» دەپ تارتىپ وتىردى. ول اكەسىنىڭ جارلىعىمەن مۇعالىمدىككە تاپسىرمادى، ءوزىنىڭ جان قالاۋىمەن مال-دارىگەرلىك ماماندىعىنا تاڭداۋ سالدى. اقىلى، سىرتتاي بولىمگە قۇجاتتارىن وتكىزىپ تاستاپ، اتتىڭ باسىن اۋلىنا بۇردى. قىزىنىڭ كەلە جاتقانىن ەستىگەن اسقاربەك ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزاردى. بۇل قىزدى ەركىن وسىرەمىن دەپ ءجۇرىپ، ەسەرگە اينالدىرىپ المادى ما ەكەن؟ءوز جۇرەگىنىڭ ءۇنىن عانا تىڭدايتىن ءوزىمشىل بولىپ كەتكەن بە؟سان سۇراق نايزاداي قادالىپ، سول ءتۇن تىنشي المادى. اۋدان ورتالىعىنا بارىپ، قىزىن كۇتىپ العاندا دا، شەشىلىپ سويلەسپەدى. اكەسىنىڭ قاھارى ۇزاققا بارمايتىنىنا سەنگەن قىرمىزى بۇل سۋىق رايعا اسا ءمان بەرمەدى.
...ايلى تۇندە مۇلگىگەن وزەن جاعاسىندا شەگىرتكەلەردىڭ شىرىلى عانا تىنىشتىقتى بۇزىپ تۇر. تولعان اي سۇتتەي نۇرىن شاشىپ، اپپاق ساۋلەسىمەن قوس عاشىقتى ايالاپ تۇرعانداي. تورىعا جايداق مىنگەسكەن ەكەۋى اۋىلدان شىعا بەرگەندە، ءاليدىڭ ءيتى دە سوڭدارىنان ەرگەن.
— سەنى ساعىنعاننان ۋاقىت توقتاپ قالعانداي كورىنىپ ەدى. ەندى باقىتتى شاقتارىم زۋىلداپ ءوتىپ جاتىر. — ءالي ايعا قاراپ وتىرىپ، سۇيىكتىسىن يىعىنان قۇشاقتادى.
— ساعىنۋ كەزەگى ماعان كەلگەن سياقتى عوي. اسكەرگە بارماي-اق قويساڭ بولماي ما؟
— شاقىرتۋ كەلدى. وتانعا قىزمەت-پارىز، — دەپ مىرس ەتتى ءالي.
— ارتىستىگىڭدى كورسەتپەدىڭ بە؟ مەن ءۇشىن ءسال-سال ءارتىس بولساڭ نەتەر ەدى؟
— سايقىمازاق تا بولدىم. تەكسەرۋ كوميسسياسىنا «جۇرەگىم ءجيى سوعىپ، كەيدە دىرىلدەپ قالامىن» دەپ وتىرىكتى سوقتىم. ولار ءتۇرلى اپپاراتقا سالىپ، جۇرەگىمدە اقاۋ جوق ەكەنىن ءبىلىپ الدى. «عاشىعىمدى تاستاپ كەتە المايمىن» دەپ ولارعا قالاي ايتامىن؟ — قىرمىزى ءوزى ءۇشىن ماسقارامپاز وينىن دا ويناعان جىگىتتىڭ باۋرىنا تىعىلا ءتۇستى.
— ءۇش ءجۇز الپىس بەس كۇن سەنى كورمەۋ — مەن ءۇشىن ۇلكەن جازا، — دەدى شىلتەر بۇلتتار مەن جۇلدىزدارى سامساعان زەرلى اسپانعا قاراپ.
— ءبىر جىلعا قوياننىڭ تەرىسى دە شىدايدى، — دەپ ازىلدەدى ءالي.
— مەن قويان ەمەسپىن، سوندىقتان شىداي المايمىن، — دەگەن ەركە قىز وزەننىڭ جاقپارىنا تىم جاقىن كەلىپ وتىردى. توبەت قىزدىڭ جانىنا جەتىپ كەلىپ، الدەنەنى ۇناتپاعانداي كەيىن شەگىنىپ كەتتى.
— جانىم، قىرسىق بوتام، نەگە سۋعا سەكىرەتىن قىز جىبەكتەي بولىپ وتىرسىڭ؟ — ءالي كەلىپ جانىنا وتىرىپ ەدى، قىرمىزى كوڭىلسىز قالپىنان اينىمادى.ءسويتىپ وتىرىپ، سىناق سۇراقتارىن جاۋدىردى.
— ءالي، مەن ءۇشىن اۋىلعا جاياۋ قايتار ما ەدىڭ؟
— يت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاسام دا، جەتەر ەدىم!
— توبەتىڭنىڭ ءتىسى قىشىپ، ماعان ۇمتىلسا، ونى ولتىرەر مە ەدىڭ؟
— اقىلدى توبەتىمە سەنى شىن سۇيەتىنىمدى ايتىپ، سەندىرەر ەدىم.
— ال مەن مىنا وزەنگە قۇلاسام قايتەر ەدىڭ؟
— شاقىرساڭ دا كەلمەيتىن قۇتقارۋ قىزمەتىنە تەلەفون شالار ەدىم! — جىگىتتىڭ قاعىتپاسىنا وكپەسى قايناپ شىعا كەلگەن قىرمىزى ورنىنان اتىپ تۇردى. ءالي قىزدى توقتاتپاق بولىپ، بىلەگىنەن ۇستاپ ەدى، ول بار پارمەنىمەن يتەرىپ قالدى. قولى قىزدىڭ بىلەگىنەن اجىراماعان كۇيى ءالي عاشىق گۇلىن قۇشاقتاي سۋعا قۇلاپ ءتۇستى. تۇنگى وزەننىڭ سۋىق سۋى دا ەكى عاشىقتىڭ جۇرەك جالىنىن وشىرە المادى.
— سەنى سۇيەتىنىم سونداي، سۋ ىشىندە تۇرىپ، سەن جاۋراماسىن دەپ، كويلەگىمدى شەشىپ بەرۋگە بارمىن، — دەپ القىنا سويلەدى ءالي.
— ءالي، مەنى جىبەرمە! مەن جۇزە بىلمەيمىن، — دەپ شىرىلدادى قىرمىزى.
— اتتىڭ قۇلاعىندا وينايتىن عاشىعىم سۋدا قاۋقارسىز ەكەن عوي. كەل، ارقاما جابىس!
— تەڭىز تاسباقاسىنا ۇقساپ، ارقاڭدى توستىڭ عوي. نار تاۋەكەل!
— تاۋەكەل ءتۇبى جەل قايىق. ەسەرسىڭ دە وتەرسىڭ! — شولپ-شولپ ەتكەن سۋدىڭ دىبىسى مەن ەكەۋىنىڭ داۋىستارى تۇنگى تىمىق اۋادا قاتتى ەستىلدى. اليگە جابىسىپ، سۋدان ازەر شىققان قىرمىزى جاعادا يەگى يەگىنە تيمەي قالشىلداپ تۇر. ءالي مالمانداي سۋ بولعان كويلەگىن شەشىپ، قىزدىڭ يىعىنا جاپتى.
— مەن سەنىڭ سۋ كويلەگىڭنەن دە جىلىنامىن!
— توڭا كورمە، بالاپانىم! — قىرمىزىنى قاتتى قىسىپ قۇشاقتاعان ءالي سالدەن سوڭ ونىڭ ءدىرىلى باسىلىپ قالعانىن سەزدى. جۇرەكتەرى بىردەي سوققان، ءومىر جولىندا اق ماحابباتپەن جولىققان جاستار اي استىندا ءۇنسىز سەرتتەستى. ءاسىلى، قازاق اتامىزدا «سۇيەم» دەپ ايعايلاپ ايتۋ قاسيەتى جوق-اۋ. اسىرەسە، ايرانداي ۇيىعان اۋىل جاستارىندا ونداي ەۋروپالىق سالت ءالى دەندەپ ەنە قويماعان. بۇلار دا سولاي ءتىلسىز انت ءىشتى.
— سەنى سۇيەمىن، گۇلىم! — دەدى ءالي ىشتەي.
— كۇتەمىن،عاشىق ءحالىمدى جۇرتتان جاسىرىپ كۇتەمىن! — قىرمىزىنىڭ جۇرەگى وسىلاي دەپ ءدۇرس-دۇرس ەتتى. سەزىم مەيرامىنا ماس بولعان قوس جۇرەكتە جالعىز تىلەك الاۋلاپ تۇردى: «وسى ءتۇن وتپەسە ەكەن.» جازدىڭ قىسقا ءتۇنى اق تاڭعا كەزەك بەرۋگە اينالعاندا، ەكەۋى اۋىلدىڭ يتتەرىن دۇرلىكتىرىپ، ۇيلەرىنە ورالدى. قىرمىزى بولمەسىنە تەرەزەدەن كىردى، ءالي جازعى ۇيىنە كىرىپ، ۇيقىعا شومدى.
ءوزىن ەرتە تۇردىم دەپ ويلاعان قىرمىزى اناسىنىڭ قانجار سۇراقتارىنا تاپ بولدى.
— بەتىڭ نەگە سونشا توزاڭدانىپ كەتكەن؟
— تەرىم قۇرعاق ەمەس پە؟ سودان بولار.
— شاشىڭ دا ءتۇسى كەتىپ، ۇيىسىپ قالىپتى. سۋعا تۇسكەن مىسىق قۇساپ وتىرسىڭ.
— قايداعى سۋ، اپا؟شاشىم ءتىپتى ۇزىن، ازداپ قيسام با دەيمىن.
— قىزىم، شاشىڭ — سەنىڭ كوركىڭ. قىسقا شاشى جەلپىلدەگەن قىزداردى ۇناتپايمىن، — دەدى اكەسى.
— قۇپ بولادى، اكەشىم!
— اكەشىم دەگەن ءبىر اۋىز سوزىڭنەن ساداعا كەتەيىن، — دەپ ەمىرەندى اسقاربەك.
— كورشى ءالي اسكەرگە باراتىن بولىپتى. شەشەسى كەشە قاقپا سىرتىندا تۇرىپ، سولاي دەدى. بۇگىن شاعىن داستارحان جايادى ەكەن.
— اپا، ءبىز بارمايمىز با؟ — دەپ ەلپ ەتە قالدى قىرمىزى.
— شاقىرماسا نەسىنە بارامىز؟ — اكەسى شارت ەتە قالدى. اياق استىنان اليگە نەگە سۋىق قاراي قالعان؟ قىرمىزى اڭ-تاڭ.
— اۋىلدا وتىرىپ تا بىر-بىرىمىزدەن شاقىرتۋ كۇتەتىن جاعدايعا جەتتىك. اۋىل دەگەن اتى بولماسا، قالانىڭ بارلىق تىكباقاي داستۇرلەرىن ءسىڭىرىپ ۇيرەندىك-اۋ. — گۇلجامال ءبىر كۇرسىنىپ قويدى.
— «نەگە كەلدىڭ؟» دەگەن ءسوزدى ەستيتىن شامام جوق، — دەپ اسقاربەك داستارحاننان تۇرۋعا ىڭعايلاندى. كوڭىلىندە كىربىڭ دە ساقتامايتىن قىرمىزى جاي-جاپساردى تۋرا ءقازىر انىقتاماق بولىپ، اكەسىنە سۇراق قويدى.
— اكە، ءاليدى نەگە ۇناتپاي ءجۇرسىز؟ بۇرىن جاقسى كورۋشى ەدىڭىز.
— سەن ءاليدى ءبىر كورسەڭ ايتشى، تورى قۇنانمەن سىرلاسا بەرمەسىن. — اكەسىنىڭ بۇل ءسوزىن نە شىنعا، نە قالجىڭعا بالارىن بىلمەي، قىرمىزى اناسىنا قارادى. ول يىعىن قومداپ، ەشتەڭەدەن حابارسىز ەكەنىن ىمدادى.ءۇيدىڭ تىرلىگى قىزۋ باستالعاندا، ءاليدىڭ توبەسى كورىندى. ونىڭ اۋلاعا كىرگەنىن كورگەن قىرمىزى بىردەن ءۇستى-باسىن رەتتەپ، شاشىن جوندەپ، الەك-شالەك بولا قالدى. گۇلجامال سوندا بارىپ اسقاربەكتىڭ نەگە تورساڭداپ جۇرگەنىن قاپىسىز ءتۇسىندى.
— اپكە، ساعات ەكىدە قوناققا كەلىڭىز.
— اقىرى اسكەرگە باراتىن بولدىڭ با؟ شىبىقتى ات قىپ ءمىنىپ، شاڭنان كورىنبەي جۇرەتىن بالاقاي ەدىڭ. — اپاسىنىڭ سيپاتتاماسى كۇلكىلى كورىندى مە، الدە اليمەن قاتارلاسا شىبىق-اتتاردى جارىستىرعان بالا كۇنى ەسىنە ءتۇستى مە، قىرمىزى كۇلىپ جىبەردى.
— شاقىرعاندارىڭا راحمەت، بالام. ارينە، بارامىن.
— اپا، بارامىز دەمەيسىز بە؟
— ۇلكەندەردىڭ جيىنىندا سەنىڭ نەڭ بار؟ ايتپاقشى، ءالي، سەن تورى قۇنانعا قانداي سىرىڭدى ايتىپ ءجۇرسىڭ؟ كوكەڭ اتقا اقتارعان سىرىڭدى ەستىپ قويعان سەكىلدى. — گۇلجامالدىڭ بۇل سوزىنەن سوڭ جىگىتتىڭ قارا تورى ءجۇزى كۇرەڭىتىپ كەتتى.تورىعا سىر قىلىپ ايتقانىن جەل تاراتپاعان بولار. كوكەسى تۋ سىرتىنان كەلىپ، ءبارىن ەستىپ العان ەكەن عوي. ءاي، قۋ كوكەسى-اي!
ءاليدى تاعى ەكى جىگىتپەن بىرگە اۋدان ورتالىعىنا اسقاربەك ءوزى جەتكىزىپ سالدى. تۋىستارى دا ىلەسە كەلىپ، جىگىتتەرگە ءسات ساپار تىلەپ جاتىر. ءبىر شەتتە تۇرعان اسقاربەك اليگە ەلەۋسىز عانا:
— بالام، قۇنانعا ايتقان سىرىڭ ماعان ءمالىم، — دەدى.
— بىلەمىن، كوكە، يمانداي سىرىمدى ەستىپسىز. نە دەيىن سىزگە؟ — ءالي بۇل جولى جاۋاپتان قاشپاي، بايسالدى سويلەدى.
— قىرمىزى — مەنىڭ ءومىرىم، اپاسىنىڭ جانى. سەن ءۇش بىردەي ادامنىڭ تاعدىرىنا جاۋاپتى بولا الاسىڭ با؟
— كوكە، و نە دەگەنىڭىز؟ مەن الداعى ءومىرىمدى تەك قىرمىزىمەن عانا ەلەستەتە الامىن، — دەي بەرگەن جىگىتتى اسقاربەك توقتاتتى.
— سەزىمىڭ شىنايى بولماسا، مەنىڭ گۇلىمنەن اۋلاق ءجۇر. وشاعان بولىپ جانىن جارالاما!
— جوق، كوكە! قىرمىزى گۇل بولسا، مەن ونىڭ تىنىس الاتىن توپىراعىمىن! — ءاليدىڭ بۇل سوزىنە اسقاربەك باس شايقادى دا قويدى.
قوشتاسۋدىڭ ءبىر جىلى ماحاببات قامالىن بەرىك ەتەر. ساعىنۋدىڭ ءبىر جىلى سەزىم ىرگەتاسىن نىعايتا تۇسەر. اڭساۋعا تولى ءبىر جىل اق ماحابباتتارىن باياندى ەتەر...
العاشقى ءۇش كۇن قىرمىزىعا وتپەستەي كورىندى. بۇرىن-سوڭدى ەشكىمدى بۇلاي سارعايا ساعىنىپ كورمەپتى. كىمدى ساعىنسىن؟ اتا-اناسى ۇنەمى جانىندا. ءتىپتى كورشىلەرى، تۋىستارى دا وسى اۋىلدان جىراقتاپ كەتكەن ەمەس. ساعىنىشتىڭ سارى ءدامىن العاش تاتقان بويجەتكەن بۇل كۇيىن اناسىنان جاسىرا المادى.
— اپا، قالعان ءۇش ءجۇز الپىس ەكى كۇندى قالاي وتكىزەمىن؟ — ورەگە قۇرت جايىپ تۇرىپ، اناسىنا ەركەلەي قارادى.
— بيىل اقپان جيىرما سەگىز كۇننەن تۇرادى، — دەپ قالجىڭدادى اناسى.
— ءتۇۋ، اپا، ءسىز دە مەنى قىلجاق ەتۋدەن راحات تاباسىز-اۋ دەيمىن.
— كۇتۋدىڭ قۇنىن سۇيگەندەر بىلەدى. اكەڭ اسكەرگە كەتكەندە، ەكى جىل سارىلا كۇتكەنمىن. — گۇلجامال ءوزىنىڭ جاستىق شاعىن ساعىنا ەسىنە الدى.
— ەكى جىل اۋىر بولعان جوق پا، اپا؟ — قىرمىزى ورەدەن قۇر الىپ، اۋزىن تولتىرا اسادى.
— اۋىر بولعاندا قانداي؟ انە-مىنە كەلەدى دەگەندە اكەڭ كوز الدىما ەلەستەي باستادى. اسپانعا قاراسام دا، ونىڭ ءجۇزىن كورەمىن. سۋعا قاراسام دا، اكەڭنىڭ كەلبەتىن كورەمىن.
— اپا، قالجىڭىڭىز با؟ ءسىزدى ونداي رومانتيك دەپ ويلاماپپىن، — دەپ قىرمىزى شەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلدى.
— بىرەۋ كەلدى مە؟ يت نەگە ءۇرىپ كەتتى، قىزىم؟ — گۇلجامال قىزىنا قاراپ ەدى، ول ەزۋىندە كۇلكى ويناپ، اۋلاعا شىقتى. كەلگەن ۇزىنتۇرا سەرگەي ەكەن.
— پريۆەت، سۆەتوك، — دەدى قۇرداستىعىن پايدالانىپ ازىلدەپ.
— ورىسشا ۇقپايمىن. ورىس ءتىلىن ۇشكە وقىعانمىن.
— سالەم، گۇل!
— اۋدارماڭ ساپاسىز بولسا دا، قابىلدايمىن. نە بۇيىمتاي؟
— پاپام جىبەردى، انىعىن ايتسام، مامام جىبەردى. شارۋاشىلىققا جۇمىسشى كەرەك دەگەنسىڭدەر مە؟
— ساعان جىلقى ەمەس، تۇيە باققان جاراسادى! — قىرمىزىنىڭ شىمشىماسىنا سەرگەي اقتارىلا كۇلدى.
— پاپام جۇمىس ىزدەگەن ەدى.
— سەن تۇيىندەمە تولتىرىپ، ماعان قالدىرىپ كەت. كەشكە اكەمە بەرەمىن.
— قالجىڭىڭدى قويشى. كەشكە پاپاڭ كەلەر شامادا ءوزىم ءبىر سوعىپ قايتامىن. — يميگەن ارىق جىگىت كوشەنىڭ يتتەرىن ابالاتىپ، ۇزاپ كەتتى. اينا قاقپاسىنان موينىن سوزىپ، اۋلاسىنا كىرىپ بارا جاتقان قىرمىزىنى بايقاپ قالدى. «وسى قىز شوشاقاي ما، قالاي ءوزى؟ ءبىزدىڭ ۇلدىڭ باسىن اينالدىرىپتى. ەندى مىنا ورىسپەن ىرجىڭداسىپ تۇر.» عايبات ءسوزدى جانى سۇيەتىن ايەل بۇل ويىن، ارينە، ىشىندە ساقتاي الماي، اۋىلعا وسەكتىڭ شوعىن تاستادى.
قۇرىلىستى ءبىر قاراپ، شارۋاشىلىقتى دا قامداپ، اسقاربەك ۇيىنە كەشتەۋ ورالدى. ايەلى مەن قىزى كەشكى استارىن ىشپەي، كۇتىپ وتىرعان.
— اكە، كۇندىز سەرگەي كەلىپ كەتتى، — دەدى قىرمىزى جاڭالىقتاردى اناسىنان ءبىرىنشى جەتكىزەتىن ادەتىنە باسىپ.
— نە ءۇشىن كەلىپتى؟
— اكەسى شارۋاشىلىققا جۇمىسشى بولايىن دەپ تالپىنعان كورىنەدى.
— تالپىنعان جەرىنەن تاپجىلماي وتىرا بەرسىن. اراققا ءۇيىر ول نەمەمەن الىسىپ نە مۇراتقا جەتپەكپىن؟
— وتاعاسى، وزدەرىنىڭ تۇرمىستارى ناشار. جۇمىسقا الساڭ جاقسى بولار ەدى. ناستياعا دا وبال، ەلدىڭ قوناعىن كۇتىپ، ءۇيىن اكتەپ، بەزەك قاعىپ جۇرگەنى. — گۇلجامال ايەلگە عانا ءتان مەيىرىممەن كۇيەۋىنە كوپ جايدى بايانداپ بەردى. سويتكەنشە بولماي، قاقپا تارسىلداي قالدى. اسقاربەك ءوزى شىعىپ، سەرگەيمەن از-ماز سويلەستى دە، قايتىپ كەلدى.
— شاي ءىش دەمەدىڭ بە؟
— داستارحانعا كەل دەپ ەدىم، كەرجاقتىڭ «تويىپ تۇرمىن» دەمەسى بار ما؟ — اسقاربەكتىڭ بۇل سوزىنە اناسى مەن قىزى جارىسا كۇلدى.
— سەندەردىڭ ىقپالدارىڭمەن اكەسىن جۇمىسقا الاتىن بولدىم.
— ساۋاپ جاساپسىڭ، وتاعاسى.ناستيا اقىرى كۇيەۋىن تاربيەلەپ العان ەكەن عوي.
— بۇكىردى كور عانا تۇزەيدى، — دەدى اسقاربەك ويلانعان كۇيى.
سىرعىپ اعىپ، كەيدە جىلجىپ اعىپ، ءبىر جىل دا ءوتتى. ءاليدىڭ جولىن كۇتكەن قىرمىزىدان سوڭعى كۇندەرى دەگبىر قاشقان. سوناۋ باتىس وڭىردە بورىشىن وتەگەن سۇيىكتىسى اۋلىنا كەلە جاتىر. وسىنى ويلاسا، قىزدىڭ تىنىسى تارىلىپ كەتەدى. وتكەن سىرلى كۇندەرى كوز الدىنا سۇلۋ ەلەستەرىن كولدەنەڭ تارتىپ، جۇرەگىن ءجيى-جيى سوقتىراتىن. العاشقى كۋرسىن اياقتاپ، اۋىلعا تەزدەتە كەلۋى دە اسىلىنا دەگەن سەزىمىنىڭ قۇدىرەتى. تاڭعا دەيىن كوزى ىلىنبەي، دوڭبەكشىپ شىقتى.شىعىس جاق بوزارماي جاتىپ، ءۇيدىڭ تىرلىگىنە ارالاسىپ، اكە-شەشەسىن تاڭ قالدىرعان قىرمىزى ەندى ساعات ساناۋعا كوشتى. ورتا بويلى، تىعىرشىقتاي، قوي كوزدى ءاليىن ءبىر كورسە، شىركىن! ارمانداپ ءجۇرىپ كەشتى دە باتىردى. اۋىلدا جاڭالىق جاتقان با؟ءاليدىڭ اسكەردەن كەلگەنىنەن بۇكىل اۋىل قۇلاقتانىپ الدى. تايلى-تاياعىنا دەيىن قالماي، ءاليدىڭ ۇيىنە اعىلدى. تەك اتا-اناسى بارۋعا اسىقپادى. ءتىپتى قۇتتىقتاپ، باراتىن ويلارى دا جوق سياقتى. بولماشىعا توقىمىن باۋرىنا الىپ تۋلامايتىن اكە-شەشەسىنە نە بولعانىن تۇسىنبەي دال بولدى. جان-جۇرەگى ءاليدىڭ ءۇيى تۇسىندا بولعانمەن، ۇلكەندەردەن اسىپ كەتە المادى.ساعىنىشى ءاليدى ۇيىندە ۇزاق وتىرعىزا قويماسى انىق قوي.ءتۇننىڭ سالتانات قۇرۋىن تىپىرشي كۇتتى. وزەن جاعاسىنا اڭسارى اۋىپ، جۇرەگى ورەكپي كۇتتى. قۋانىشى كەمىپ، كوڭىلى كىربىڭدەنە كۇتتى. بۇل ءتۇن ءالي كەلمەدى. ءتىپتى تەلەفون دا شالمادى. جىلاۋعا اينالعان قىزىن گۇلجامال بالا كۇنىندەگىدەي شاشىنان سيپاپ جۇباتتى.
— مۇمكىن الىس جولدان شارشاپ كەلگەن شىعار. تۋىستارىن كورىپ كوزايىم بولىپ...
— اي استىندا بەرگەن سەرتىن جۇتتى ما، اپا؟
— بالكىم، قالادا ءبىر جىل ءجۇرىپ، وزگەرگەن بولار. — بۇل سوزىمەن گۇلجامال قىزىن جۇباتۋدىڭ ورنىنا جىلاتىپ تىندى.
— قالاي وزگەرەدى؟ ءوزىن ەسسىز كۇتىپ جۇرگەن مەنىڭ بارىمدى ۇمىتا ما؟ قالاي؟ — كوز جاسى ۇزىلگەن مونشاقتاي تىرستىرس تامعان قىزىن اناسى باۋرىنا باستى. پەرزەنتى قامىقسا، اقىرزامان ورناپ قالعانداي قينالاتىن. قىرمىزى ءبىر رەت وكسىسە، اپاسى مىڭ مارتە كۇڭىرەنەتىن. قاشان بوي جەتتى بۇل قىزعالداعى؟ ات پەن ءيتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەركەك شورالانىپ كەتتى مە دەپ قاۋىپتەنەتىن. سويتكەن قىزى بۇگىن ماحابباتىنىڭ زارىن شەگىپ وتىر. گۇلجامال نە قايران قىلارىن بىلمەي سارسىلدى.
قىرمىزىنىڭ اپپاق ءۇمىتىن ارقالاپ، شىعىستىڭ شىرايلى تاڭى دا اتتى اقىرى. بۇل تاڭنان سەزىمىنە ساۋعا سۇراعان عاشىق قىز بەلگىسىزدىكتىڭ دەرتىمەن كۇيىپ-جاندى. «نەگە؟» دەگەن سۇراق جانىن قارىپ بارادى. ءۇي تەلەفونىن قانشا اڭدىسا دا، ءۇمىتىن ولەۋسىرەتىپ، ول دا مەلشيىپ قالدى. اھىلاپ ءجۇرىپ كەشتى ارەڭ باتىردى. قىزىنىڭ بۇل سيقىن بايقاعان اسقاربەك ىشتەي اليگە اشۋلى. اپىراۋ، وكپەسى بولسا كەلىپ ايتپاي ما؟ مۇنىڭ «ءۇش تاعدىرعا بىردەي جاۋاپتى بولا الاسىڭ با؟» دەگەن سوزىنە نە دەپ جاۋاپ بەرىپ ەدى. ءيا، ەسىنە ءتۇستى. «مەن — قىرمىزى تىنىس الاتىن توپىراقپىن» دەمەپ پە ەدى؟ ەندى توپىراق ەكەنىن دالەلدەپ، كەشەلى بەرى سۇلىك سورعانداي ءوڭى قۋقىلدانعان جان قىزىنىڭ جۇرەگىن شاتتىققا تولتىرماي ما؟ الدە اناۋ قاقشاڭداعان اينا ۇلىن اينىتىپ تاستادى ما؟ نە دە بولسا جىگىتتىگىن تانىتىپ، جالعىزىنىڭ جاسىن تىيۋعا ءوزى كەلۋى كەرەك.ارپىلداپ يت ءۇردى. قىرمىزى سىر بەرمەۋگە تىرىسقانمەن، ءوڭى قۇبىلىپ كەتتى.
— مەن شىعايىن، دەدى اسقاربەك. كوپ ۇزاماي ۇيگە كىرىپ:
— قىزىم، سەرگەي كەلىپ تۇر. ءاليدىڭ ۇيىندە ساۋىق كەشى دەي مە؟
— بۇل ءاليدىڭ كوزىن شەل باسقان با؟ سەرەگانى جىبەرگەنى قاي ساسقانى؟ — گۇلجامالدى مازالاعان بۇل جايت قىرمىزىعا مۇلدە اسەر ەتپەدى. عاشىعىن كورەتىن، سىرلاساتىن ءسات تۋدى. باسقاسى ماڭىزدى ەمەس. اكەسىنە سۇراۋلى جۇزبەن قاراپ ەدى، ول باسىن يزەدى. ساۋىق-سايرانعا بارۋىنا رۇقسات ەتتى. جالپى، اسقاربەك قىزىنا بارلىق رەتتە قالتقىسىز سەنەتىن. وزىنە وتىرىك ايتپايتىنىنا، بۇلاردى جامان اتقا قالدىرمايتىنىنا ەشقاشان ءشۇبالانعان ەمەس. جاي عانا باسىن يزەگەنى دە سودان. قىرمىزى شاپشاڭ جينالىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
— اسقار، قىزدىڭ جايىن ءوزىڭ بىلەسىڭ. دەرتىنىڭ داۋاسى قالادان تابىلار. قىسقى سەسسيانى كۇتپەي-اق، الماتىعا جىبەرسەك پە ەكەن؟
— وزىنەن سۇراپ كورەيىك. سىرتىنان شەشىم قابىلداعانىمىز جاراماس. — اسقاربەك تەلەديدارعا قاراپ وتىرعانمەن، ءوز ويىمەن الەك ەدى.
ساۋىق كەشى دەپ دابىرايتىپ شاقىرعانى بولماسا، ءاليدىڭ جازعى ۇيىنە جينالعان ون شاقتى قىز— جىگىت ەكەن. داستارحاندا دا اناۋ ايتقانداي قوناقاسى جوق. جەتىم قىزدىڭ تويىنا جايىلعان داستارحانداي جۇتاپ جاتىر. كۇندىزگى ۇلكەندەردىڭ جيىنىنان قالعان— قۇتقان عانا. سەرگەي مەن قىرمىزى كىرىپ بارعاندا، ءالي جاناتگۇلدىڭ جانىندا جابىسىپ وتىرعان بولاتىن. ونىڭ قىزدى قۇشاقتاپ وتىرعانىن كورسە دە، ساعىنىشى قىزعانىشىنان باسىم تۇسكەن قىرمىزى كورگەنىن سول زاماتتا ۇمىتۋعا تىرىستى. ءالي سۋىق امانداستى. مۇنى كۇندە كورىپ مەزى بولعانداي ەرنىن بولاربولماس جىبىر ەتكىزدى. قىرمىزى الدەبىر سۇمدىقتى سەزسە دە، ەلدىڭ نازارىن اۋدارماس ءۇشىن، ءوزىن ۇستاپ قالدى. ساعىزداي سوزىلعان باس قوسۋ ون ەكىگە تاياپ بارىپ تارقادى. قىرمىزى ءاليدىڭ ءوزىن شىعارىپ سالارىنا سەنىمى كامىل بولاتىن. مىنا ماسقارانى قارا! ول جاناتگۇلدىڭ جانىندا تەمەكىسىن قۇشىرلانا تارتىپ تۇر. اسكەردەن ۇيرەنىپ قايتقان جالعىز ونەرى وسى ءتارىزدى. ماڭعازدانا سويلەپ، ءتۇتىنىن شيىرىپ قويادى. قىرمىزىنىڭ شىدامىنىڭ شەتى سوگىلدى.
— ءالي،— دەدى داۋسى شىڭىلتىرلانىپ. — ەكەۋمىز سويلەسە الامىز با؟
— ەكسعاشىعىڭنىڭ ساعان ايتارى بار سياقتى، — -دەپ ءاجۋالادى جاناتگۇل. مەكتەپ قابىرعاسىندا باقتالاسىپ جۇرەتىن وسى ءبىر سۇرشا قىزدىڭ نەسىن العانىن بۇل بىلمەي-اق كەلەدى. ايتەۋىر، بۇعان جۇلدىزى قارسى.
— جاناتگۇل، مەن اليمەن سويلەسۋ ءۇشىن سەنەن رۇقسات سۇرامايمىن. ءالي، بەرى شىق! سويلەسەمىز! — بۇل جولى قىزدىڭ داۋسىنان ءوتىنىش رايى كەتىپ، ءامىر لەبى ەسىپ تۇردى. ءالي وقشاۋلاۋ شىقتى.
— ءالي، سەنى سارىلا كۇتتىم. ال سەنىڭ مىنا سۋىق قالپىڭ نە؟ ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارا المادىم. — دەمىكپەسى بارداي ەنتىگە سويلەگەن قىزعا ءالي نازار سالماي، جۇلدىز ساناعان بولىپ، كوككە قاراپ تۇر.
— ءالي، نەگە مەنىڭ جانىمدى اۋىرتاسىڭ؟
— وسى سۇراقتى ساعان قويعىم كەلەدى. — ءاليدىڭ بۇل سوزىنە قىرمىزى سەلك ەتە قالدى.
— استارلاپ سويلەگەندى قوي دا، اشىپ ايتشى.
— مەن اسكەرگە كەتكەن كۇنى سەرگەي كەشكە ۇيىڭە بارىپتى. ەكەۋىڭ ۇزاق اڭگىمەلەسىپسىڭدەر. بۇل ازداي مادەنيەت ءۇيى اشىلعاندا، اۋىل جاستارى كونسەرت قويىپسىڭدار.
— سەن كەتكەن كۇنى سەرگەيمەن كەزدەسپەدىم. ول اكەمە كەلگەن.
— قويا تۇر اقتالماي. سول كونسەرتتە انا ورىسپەن قۇشاقتاسىپ ءان ايتىپسىڭ. ونىڭ سۋرەتتەرىن ماعان دوستارىم سالعان. مەن بارىنەن حاباردار بولا تۇرا، ساعان قۇشاق جايا ۇمتىلايىن با؟
— ءالي، ول جاي ساحنالىق قويىلىم بولاتىن. ءبىز ەكەۋمىز سەرتتەستىك ەمەس پە، جانىم؟
— ساعان بەرگەن سەرتىمدى بۇزامىن. سەرگەيمەن جاراسىپ كەتەرىڭە ەش كۇدىكتەنبەيمىن.
— قايداعى سەرگەي؟ مەن سەن دەپ ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن.
— ايتپاقشى، اكەڭ ورىس كۇيەۋ بالاسىنا قىمبات كولىگىن بەرىپ، ەكەۋىڭ تاۋ اسىپ قىدىرعاندارىڭدى ايتپاي ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. — جىگىت اششى مىسقىلداپ، سەلكىلدەي كۇلدى.
— ەندى اقتالمايمىن. جوق! سەنىڭ وسىنداي سەزىم قاراقشىسى ەكەنىڭدى بىلمەپپىن! — جالت بۇرىلعان قىز جانىنان وتكەندە ءالي ءوزىن ساعىندىرعان ءاتىردىڭ ءيسىن سەزدى. سەزدى دە، اقىلىنا باعىنباعان جۇرەگى ءبىر ءسات قىزدىڭ سوڭىنان جۇگىرۋگە از قالدى. وقىستان كوزىنە قىرمىزىنىڭ ورىسپەن تۇسكەن سۋرەتتەرى ەلەستەدى. سول سۋرەتتەر قولىنا تيگەندە بۇل ومىردەن باز كەشكەن. ەندى قيىندىق قامىتىن كيۋ قىرمىزىنىڭ ەنشىسىندە. وسى وي توقتاتقان جىگىت ءۇي جانىندا تارقاماي تۇرعان دوستارىنىڭ ورتاسىنا كەلدى. جاناتگۇل ءاليدىڭ قولىنان ۇستاپ، ونىڭ نەكەلى ايەلىندەي تىم تاقالىپ تۇردى.
قىرمىزى العاشقى ارىنىمەن قوراعا باردى. ءوزى كۇن سايىن ماپەلەپ جۇرگەن تورى قۇنانىنا مۇڭىن شاقپاق ەدى. لىقسىپ كەلگەن بار سەزىمىن ءتۇيىپ تاستاپ، تورىنى شارباقتان جەتەكتەپ الىپ شىقتى. قارعىپ ءمىنىپ، قۇيعىتا شابا جونەلدى. تاسىرلاعان ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى اليگە دە ەستىلدى. ول سەزىمدەرىن ىزامەن، القىنعان اشۋمەن تۇمشالاپ تاستاپ تۇرا بەردى. ال قىرمىزى ءالي ەكەۋى سەرتتەسكەن وزەن جاعاسىنا قاراي قۇستاي ۇشتى. جوعالتقانىن سول جەردەن تاباتىنداي قۇناننىڭ بار شابىسىمەن زىمىرادى. وسى جىلدامدىقپەن ءوز قاسىرەتىنەن ارىلاتىنداي قۇناننىڭ باسىن ەركىنە جىبەردى. سەزىمتال جىلقى بالاسى يەسىنىڭ جان ازابىن سەزگەندەي دۇبىرلەتە شاپتى. اپ-ساتتە وزەن جاعاسىنا تابان تىرەدى. ءبارى ورنىندا تۇر. اناۋ تۇسقا ءبىر ءتۇپ قاراعان وسكەن ەكەن. وزگەسىنىڭ ءبارى ءباز-باياعىسىننشا. تەك قانا ءالي جوق. جوق! قىز قۇمعا تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، ەگىلە جىلادى. ەس بىلگەلى ەڭىرەپ جىلاپ كورمەگەن ەركە قىز تۇڭعىش رەت بورداي ۇگىتىلىپ جىلادى. تورى قىزدان الىستاماي، موينىن سوزا جاقىن تۇر. سوڭىن الا جەتكەن ءيتى قىڭسىلاپ كەلىپ، قىزدىڭ اياعىن قۇشا جانتايا كەتتى. كوز جاسىن اعىزىپ، قۇمعا جاتىپ سولىعىن باسقان قىزدىڭ ءجۇزىن ءيتى جالاپ، ايانىشتى دىبىسپەن قىڭسىلاپ قويا بەردى. يت ەكەش يت تە ادام جانىنىڭ ارپالىسىن سەزىپ تۇر. تورى قالىڭ ەرنىن جىبىرلاتىپ، باياعى كۇندەردەگىدەي مۇنىڭ قۇلاعىن تىستەلەپ ويناعىسى كەلەتىندەي. «جانۋارىم، سەن كۋاسىڭ ادالدىعىما! ءاليدى قالاي ساعىنعانىمدى ساعان عانا ايتۋشى ەدىم عوي. ءتىلىڭ بولسا، انا انتۇرعان اليگە ايتار ما ەدىڭ مەنىڭ ءحالىمدى؟ ونى ويلاماعان ءبىر ءساتىم جوق. ول وزگەلەردىڭ وسەگىنە يلانىپ، مەنى شەتكە قاقتى. تورىم، دەرتىمنىڭ داۋاسى بار ما مەنىڭ؟» قىرمىزى قايتا جىلامسىراپ سويلەگەندە، ءيتى جەردى تىرناپ، قۇنان تۇمسىعىمەن قىزدىڭ ءيىعىنتۇرتتى. قىرمىزى وتىرعان ورنىنان تۇرەگەلىپ، تورىنى سىرلاس دوسىنداي قاتتى قۇشاقتادى. كەنەت قىزدىڭ قولىنا ىپ-ىستىق ءبىر قول ءتيدى. «ءالي!» دەپ باسىن جۇلىپ الدى. قاتەلەسىپتى. تورىنىڭ ار جاق قاپتالىندا سورايىپ سەرگەي تۇر.
— سەن قۇنانعا ءمىنىپ شاۋىپ وتكەندە قايدا باراتىنىڭدى بولجاپ ەدىم. كوكتەم شىقسا، وسى جاققا كەلۋگە قۇمارتىپ تۇراتىنسىڭ. ءىشىم سەزەتىن وسى تۇستىڭ ءبىر سيقىرىن.
— ول سيقىر جوق ەندى! جوق!
— مەن اليگە ارامىزدا ەشتەڭە جوعىن ايتتىم. ول مەنى تىڭدامادى. — سەرگەي اعىل-تەگىل جىلاعان قىزعا جانى اشىپ، سالالى ساۋساقتارىمەن شاشىنان سيپادى. ءبىراق جۇباتا المادى.
— ءجۇر، قايتايىق. ءقازىر اتا-اناڭ ىزدەپ قالار، — دەدى اقىرى اۋزىنا ءسوز تۇسپەي.
— دۇرىس ايتاسىڭ. ولار مەنى مىنا تۇردە كورمەۋ كەرەك. — كەسىپپىشىپ سويلەگەن قىرمىزى تورىنى جەتەكتەپ، اۋىلعا قاراي باراتىن جولعا ءتۇستى.
مۇنارتقان اي سىڭار عاشىقتى جۇباتا الماعانىنا نازالانعانداي بۇلت استىنا كىرىپ كەتتى…
ايالداۋدى بىلمەيتىن ۋاقىت زىمىراپ وتە بەردى. جان دەرتىنە دە وسى ۋاقىتتان داۋا تاپقانداي، قىرمىزى اۋىل ومىرىنە بەلسەنە ارالاسىپ كەتتى. اناسىنىڭ اقىلىمەن قالاعا قونىس اۋدارمادى. قيىندىقتىڭ ءوزى پايدا بولعان مەكەنىندە تۇنشىقتىرماق نيەتتە اۋىلىندا قالىپ قويدى. مادەنيەت ءۇيىن جۇرت كوپ جينالاتىن بەرەكەلى ورىنعا اينالدىردى. تامىز ايىندا ابايدىڭ تۋعان كۇنىنە ارناپ، اۋىل جاستارى اراسىندا كوركەم ءسوز وقۋ شەبەرلەرىنىڭ سايىسىن وتكىزدى. سوندا سەرگەي ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن جۇرەگىن ۇستاپ تۇرىپ، جاتقا ايتىپ، ەلدى ءسۇيسىندىردى. بويىندا جوق ونەردى جارىققا شىعارماق بولعان جىگىتكە كۇلگەندەر دە تابىلدى.
— سول سىن ايتىپ وتىرعان پىسىقايلار ابايدىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا ايتىپ، الدىما كەلسە قانەكەي، — دەپ قىرمىزى سەرگەيدى جاقتاپ شىرپىر بولدى.
— مەن ەشكىمگە رەنجىمەيمىن. تەك ءبىر-اق نارسەگە كوڭىلىم تولمايدى.
— ول نە؟
— مىنا مادەنيەت ءۇيىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى، ءارى ەڭبەكاقى الاتىن، ءارى بار اتاقتى مالداناتىن — مەرەكە. ال ەڭبەك سەنىكى.
— ول جاعىن قازبالاماي-اق قوي. اۋىل ءۇشىن ءبارىمىز ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋىمىز كەرەك. — قىزدىڭ بۇل جاۋابىنا سەرگەي ريزا بولىپ، جۇرەگىندەگى قۇرمەتى بۇرىنعىدان دا ارتا ءتۇستى. ونەرپازدار كەشىنىڭ سوڭى اسقاربەكتىڭ سىيلىقتارىنا ۇلاستى. قاتىسقانداردىڭ ءبارىنىڭ كوڭىلىنەن شىققان كاسىپكەر كوپشىلىكتىڭ العىسىنا بولەندى.
قاۋىرت تىرلىكتى ءبىر تۇيىندەپ، اۋىل كەشى سانىمەن قۇلپىرىپ تۇر. قالاداعىداي كوشەلەرى ءتۇزۋ بولماسا دا، اق شاڭ اۋىل ءۇستىن تۇمشالاسا دا، بۇل مەكەن وزىنشە ءبىر ىستىق، وزگەشە ءبىر كيەلى كورىنەتىن. جاس وتباسىلاردىڭ ءقايسىبىرى قالاعا قونىس اۋدارعانمەن، كەمپىر-شالدار تۋعان جەرلەرىنە قازىق بولىپ قاعىلعانداي جىلجىر ەمەس. اۋىلداعى باردى دامىتىپ، جۇيرىك جەتپەيتىن جوقتان ءۇمىت ۇزبەي، اۋىل تىرشىلىگى جالعاسا بەردى.
ەرتە تۇسەتىن شىعىس كۇزى توسىننان اق كوبىك قار اتقان قاھارلى قىسقا اينالدى. اۋىل ىشىندەگى جولدار تولاسسىز جاۋعان قارمەن بىتەلىپ، قوزعالىس قيىندادى. كوشەنى قاردان ارشۋعا شىققان اكىمدىكتىڭ جالعىز تراكتورىنىڭ ءىسى ونبەدى. اسقاربەك باستاعان بەلسەندى توپ اقىلداسا كەلىپ، اۋىل كوشەلەرىن تازارتۋعا تراكتورلارى بار ازاماتتاردى كەزەككە قويدى. جىبىرلاپ بولسا دا، جەلتوقسان ايى ءوتىپ جاتتى. اقىرعان ايازعا قاراماي— اق، اۋىل تۇرعىندارى جاستاردان تاعى ءبىر تاڭعاجايىپ كونسەرت كۇتتى. ۇزىن قۇلاق تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي جاستاردىڭ كونسەرت ازىرلەپ جۇرگەنىن «تىكەلەي ەفيرگە» شىعارىپ ۇلگەرگەن.
ايتۋلى كۇن دە جەتتى. تاۋەلسىزدىك تاريحى قوپارىلا قوزعالىپ، ەل ورتاسىندا جۇرگەن باتىرلار شەجىرە شەرتتى. عيبراتتى كەش جاستاردىڭ ۇراندى انىمەن اياقتالدى. سوڭعى قاتاردا وتىرعان اليگە ساحنادا تۇرعان قىرمىزى بۇرىنعىدان دا سۇلۋ كورىندى. ويلاماعان جەردەن ونىڭ قاسىندا ءان ايتقان بولىپ تۇرعان سەرگەيگە كوزى ءتۇستى. ونىڭ بار نازارى قىرمىزىدا. قىزعانىشتىڭ قورقاۋ كۇشىگى ىشىندە قىڭسىلعان ءالي ورنىنان تۇرىپ، كونسەرتكە قاتىسقانداردىڭ بولمەسىنە قويىپ كەتتى. سەرگەيدى كۇتتى. تازى يتتەي سۇمەتىلگەن نەمەگە ءزىل جۇدىرىعىنىڭ ءدامىن ءبىر تاتقىزسا، ودان كەيىن ءوزى دە قىرمىزىعا جولاي قويماس. مىنە، كۇتكەن سەرگەيى كىرىپ كەلدى. قىرمىزىمەن قولتىقتاسىپ الىپتى. ءالي قۇتىرىنىپ كەتتى. قاننەن-قاپەرسىز تۇرعان جىگىتكە بارىستاي اتىلدى. ول بۇل ويلاعانداي ءالجۋاز ەمەس ەكەن. مۇنىڭ جۇدىرىعىنا تەمىردەي سوققىمەن جاۋاپ بەردى.
— قىرمىزىنىڭ جانىنا جولاۋشى بولما! — دەپ ءتىس اراسىنان ىسىلدادى ءالي.
— مەنىڭ جانىمدا كىم جۇرەتىنىن سەن شەشەتىن بە ەدىڭ؟
— ءيا، بىلەم، ماعان اشۋلىسىڭ. ءبىراق ءالى دە مەنى سۇيەسىڭ!
— جوق، مەن سەنى ۇمىتتىم! وزەن جاعاسىنا بارىپ، قۇم شايناپ جىلاعان ساتىمنەن بەرى سەنى ۇمىتقانمىن.
— مەن قىزعانىشتىڭ جەتەگىندە كەتتىم! مەنى كەشىر! سەنى جاقسى كورەمىن! — ءالي سەرگەيدى جۇلقىپ تاستاي بەرە، قىرمىزىعا قاراي ۇمتىلدى. قىزدىڭ سۋىق جۇزىنەن تايسالىپ توقتاپ قالدى.
— مەنى سۇيەتىنىڭدى جاسىرا المايسىڭ، — دەدى ءۇمىتتى كوزبەن.
— جوق! مەن سەرگەيدى سۇيەمىن! — مىنا ءسوز قاق باسىنان ۇرعانداي سىلەيتىپ سالعان ءالي قاتتى دا قالدى. قىرمىزىسى كوز الدىندا جيرەن شاشتى كەرجاقپەن قول ۇستاسىپ كەتىپ بارا جاتتى.
سىرتقا شىققان سوڭ سەرگەي ازەر تىلگە كەلدى.
— اليدەن قارىمتا قايتارۋ ءۇشىن مەنى سۇيەم دەدىڭ بە؟ ءارى ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا. قىزىق بولدى.
— مەنى ساعان يتەرمەلەگەن ءوزى عوي. ەندى نەگە الدىما كەلىپ، «سۇيەم» دەپ قۇنى كەتكەن ءسوزىن قايتالاي بەرەدى؟
— سەن اليگە ءالى كۇنگە دەيىن اشۋلىسىڭ، ءبىراق ءتۇبى وكپەڭ تارقار، قايتادان جۇپتارىڭ جاراسار.
— ءبىر سۋىعان كوڭىلدى جىلىتۋ مۇمكىن ەمەس.
— ءيا، سىنعان كەسەنى قانشا قۇرساۋلاساڭ دا، سىزاتى كورىنىپ تۇرادى. — سەرگەيدىڭ بۇل تەڭەۋىنە قىرمىزى ءماز بولا كۇلدى. اۋلادا شاتىناعان ايازعا قاراماي قيمىلسىز تۇرعان اكەسى قىزىنا سالقىن سويلەدى:
— كونسەرت بىتە سالا قايتپايسىڭ با؟
— اكە، مەن جاياۋ كەلدىم. جارتى ساعاتتاي ۋاقىتىم جولعا كەتكەنى سودان.
— كىر ۇيگە، — دەدى اكەسى. وتباسىلىق جينالىستىڭ نىشانىن سەزگەن قىز ۇيىنە جىلدام ەنىپ كەتتى.
— اۋىلدا وسەك ءورشىپ كەتتى. سەرگەيگە تەلىپ، «ورىس كۇيەۋ بالاسىن تايراڭداتىپ قويدى» دەگەن الىپ-قاشپا ءسوز قاپتاپ كەتتى. — اناسىنىڭ بۇل سوزىنە قىرمىزىنىڭ ءۋاجى دايىن.
— اپا، ەل نە دەمەيدى؟ ءمان بەرمەڭىز.
— قالاي ءمان بەرمەيمىن؟ اناۋ ورىس تا سايتانداي ساپ ەتىپ كەلەدى دە تۇرادى. بەيساۋات كەلە بەرمەسىن.
— اكە، ونىڭ ءار كەلىسىنىڭ ءمانى بار. وتكەندە ءبىر كەلگەندە ابايدىڭ ولەڭ كىتابىن العان. ودان كەيىن...
— قىزىم، ءبىزدىڭ الاڭداۋىمىزدىڭ ەش ءمانىسى جوق پا؟ سەرگەي مۇندا كەلمەيتىن بولسىن! اڭگىمە ءبىتتى! — ءسوزىن قاتقىل اياقتاعان اسقاربەك قوناق بولمەگە كەتتى دە، اناسى مەن قىزى وڭاشا قالدى. گۇلجامال قانشا سىر تارتقانىمەن، قىزى اشىلىپ سويلەسپەدى.
ادام تابيعاتىندا تىيىم سالىنعان جاققا قۇمارتىپ تۇراتىنى بار. قىرمىزى دا سونداي كۇيگە ءتۇستى. جۇرەگىنە كۇيىك بولىپ جابىسقان ءالي ەسىمىنەن قۇتىلدى دا، قاڭتاردا بۇرشىك جارعان جاڭا ماحابباتىنا كوڭىل تورىنەن ورىن بەردى. ۇلتى باسقا بولسا دا، ءدىنى بوتەن بولسا دا، جانىنا جاقىن سەرگەي دەپ ءبىلدى. اكە-شەشەسى قىزدارىنا سەرگەيمەن كەزدەسۋگە تىيىم سالعانىمەن، جاستاردىڭ ساۋىق كەشتەرىنە بارۋىنا قارسى بولمادى. ءارى جالعىز قىزدارىنا سەنىم ارتاتىن قالىپتارىن اڭعارتقانداي «كوپ كىدىرمە» دەپ دۋمان كەشتەرگە جىبەرەتىن. بۇگىن دە اۋىلدىڭ بالاسىنان قارياسىنا دەيىن ۇيلەنۋ تويىندا ءجۇر. تورەباي مەن ءنازيرا تويحاناعا جينالعان ەلدىڭ اق تىلەكتەرىنە كومىلىپ قالدى.
— قاراشى، قالىڭدىق كويلەگى كەز كەلگەن قىزدى سۇلۋ ەتىپ كورسەتەدى، — دەدى قىرمىزى سەرگەيگە ۆالس بيلەپ ءجۇرىپ.
— جوق، مەن كەلىسپەيمىن. تەك سەنى عانا حاس سۇلۋ ەتىپ كورسەتەدى، ال سەنەن باسقانىكى جاي سۇلۋلىققا تالپىنۋ.
— و، سەرەجا، سەن قازاقتىڭ ادەبي تىلىندە سويلەيتىن بولىپسىڭ عوي؟
— قازاقتار ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى. ورىستار جيىرما جىلدان سوڭ قازاقشا ۇيرەنەدى! — جىگىتتىڭ ءازىل-شىنىن ارالاستىرعان سوزىنە قىرمىزى ەمەنجارقىن كۇلدى. شەڭبەر قۇرىپ تۇرعان جاستاردىڭ ىشىندەگى ءاليدى كوزى شالىپ قالدى، ونىڭ جانارىنان وكىنىشتىڭ، ساعىنىشتىڭ كولەڭكەسىن كورگەندەي بولدى. ءبىراق قىز جۇرەگى سەلت ەتپەدى.
تويدان كەيىن اتا-اناسىنىڭ كوزىن الا بەرە، قىرمىزى سەرگەيمەن بىرگە ۇيىنە قاراي جىلىستادى. قاس قىلعاندا جىلدام جەتىپ باردى. اۋلادا ءبىراز سويلەسىپ تۇرعاندارى سول ەدى، اكەسى مەن اناسى جەردەن شىققانداي بولىپ جەتتى. اسقاربەك كەلە سەرگەيگە شۇيلىكتى:
— ساعان قىزىمنان اۋلاق ءجۇر دەمەپ پە ەدىم؟ ءسوز ۇقپايدى ەكەنسىڭ!
— اعا، مەن ءسوز ۇعامىن! ءتىپتى قازاقشا جاقسى سويلەيمىن.
— اكە، ءسىز دورەكىلىك كورسەتىپ تۇرسىز!
— قىزىم، ءجۇر، ۇيگە كىرەيىك! — اناسى قولىنان تارتىپ ەدى، قىزى قوزعالا قويمادى.
— كەت! — دەپ جەكىردى اسقاربەك. — جوعال! كاپىرگە بەرەتىن قىز جوق مەندە!
— كەتپەيمىن! مەن قىزىڭىزدى سۇيەمىن! — جايباراقات داۋىسپەن سويلەگەن سەرگەي اسقاربەكتى دولى اشۋ قىسپاعىندا قالدىردى.
— تاۋدا جۇرگەن اكەڭە بار! ايازدا ءىشىپ، ءۇسىپ قالماسىن! ماحابباتتى قايتەسىڭ!
— قۇداي ساقتايمىن دەسە ساقتايدى! — بۇل جولى جىگىت شيرىعا سويلەدى. اسقاربەك ونى جەلكەسىنەن نۇقىپ، اۋلادان شىعارىپ جىبەردى.
ۇيىنە كىرە سالا، قىزىنا ايعايلادى.
— ءالي ەكەۋىڭنىڭ اراڭ وسى ورىستىڭ كەسىرىنەن سۋىدى. ەندى ونى جاقىن تارتىپ، جۇپتارىڭ جازىلمايتىن دارەجەگە جەتىپسىڭ. اعايىن-تۋىستىڭ ورتاسىندا وتىرعان مەنى ولاي ماسقارالاما! قار توقتاپ، جول اشىلىسىمەن قالاعا اتتاناسىڭ!
— اكە!
— بولدى! ايتتىم — ءبىتتى، كەستىمۇزىلدى!
— اكەڭ دۇرىس ايتادى. ءبارى سەنىڭ يگىلىگىڭ ءۇشىن! — اپاسى اكەسىن جاقتاپ سويلەسە، وندا مۇنىڭ مۇڭىن تىڭدار قۇلاق جوق بولعانى. وسىنداي توقتامعا كەلگەن قىرمىزى بولمەسىنە قاراي جۇگىردى.
«قىرمىزى الماتىعا كەتەدى ەكەن» دەگەن حاباردى ەستىگەن سەرگەيدەن مازا قاشتى. سۇرقاي ومىرىنە ءسان بەرىپ تۇرعان جارىق جۇلدىزى ءسونىپ قالاتىنداي دەرتتەندى. ويلانىپ-ويلانىپ دەرتىنىڭ امالىن تاپتى: قازاقتىڭ ءوز سالتىمەن قىزدى الىپ قاشۋ كەرەك، ارينە، كەلىسىمىمەن. بۇل ويىن اناسىنا ايتىپ ەدى، ول قولداي كەتتى. ماحاببات مايدانىندا ءوزىن قورعار اناسى تۇرعاندا نەدەن تايسالسىن؟! اسقاربەك فەرمالارىن ارالاپ، تىم كەش كەلگەن ءبىر كۇنى ەكى جاس جولىقتى. اڭگىمەلەرى قىسقا بولسا دا، كوپ جايتتى انىقتادى.
— كۇلدى ەلدىڭ كوزىنشە سۇيەم دەپ ەدىڭ عوي.
— ال سەن اكەمە «قىزىڭىزدى سۇيەمىن» دەگەنسىڭ.
— مەن شىن سويلەگەم!
— مەن دە اق سويلەگەم!
— وندا ماعان تۇرمىسقا شىقشى! — سەرگەي قار ۇستىنە تىزەرلەپ وتىرا قالدى. ۇسىناتىن جۇزىگى بولماسا دا، قىزعا قولىن سوزدى.
— سەرىگىم، جۇزىگىڭ بولماسا دا، ءيا دەيمىن!
اق قار، كوك مۇزدا انت-سۋ ىشكەن ەكەۋ توق كوڭىلمەن تارقاستى. ەرتەڭ تۇندە ورتاق جاڭا ومىرلەرىنىڭ ەسىگىن اشپاققا ۋاعدالاستى.
قاڭتاردىڭ بورانى دولدانىپ، ىسقىرىنا سوعىپ تۇر. جاڭا جاۋعان قاردان شاشۋ شاشىپ، ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىن قالتىراتتى. بوراننىڭ تەزىنە شىداس بەرمەي، ەلەكتر سىمدارى ءۇزىلدى. اۋىل تەگىس قاراڭعىلىقتا قالدى. قاراڭعىدا وزدەرى «باقىت» دەپ ات قويعان، وزگەلەر «ەسسىزدىك» دەپ ايدار تاققان الەمدەرىنە ەنۋ ءۇشىن قوس عاشىق جوسپارلى ارەكەتتەرىن ورىندادى. قىرمىزى ناستيانىڭ الدىنا كەلىن بولىپ باردى. ول مۇنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، «باقىتتى بولىڭدار» دەدى. قاراپايىم داستارحان. اياداي تار بولمە. شالقي جانعان ماي شامنىڭ جارىعى. وسىنىڭ ءبارى قىرمىزىعا قارابايىر بولىپ كورىنبەدى. ول سەرگەي ەكەۋىنىڭ الداعى جۇبايلىق ومىرلەرىنىڭ ءساتتى بولارىنا سەنىمدى ەدى.
ەرتەڭىنە بوران دا باسىلدى. سار شۇناق اياز تۇرىپ، كوبىك قاردى قاتىرىپ تاستادى. اسقاربەكتىڭ ۇيىندە ناعىز بوران باستالدى. بۇل دولى بوراننىڭ تارقاي قويۋى ەكىتالاي ەدى.
— قىزىمىز جوق!
— نە دەيسىڭ؟ جوعى نەسى؟
— بولمەسىنە ءتىلحات قالدىرىپ كەتىپتى!
— اكەل، وقيىق! — اسقاربەك گۇلجامالدىڭ قولىنداعى تىلدەي قاعازدى جۇلىپ الدى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنەر ەمەس. الپەشتەپ جۇرگەن جالعىزى بۇلاردى تارك ەتىپ، ورىسقا قاشىپ كەتىپتى. اسقاربەك شوگىپ وتىرا كەتتى.
— نە ىستەيمىز؟ ارتىنان قۋعىنشى جىبەرەيىن بە؟
— قايداعى قۋعىنشى؟ مولدانى شاقىر! — اتان تۇيەدەي اقىرعان كۇيەۋىنىڭ پارمەنىن گۇلجامال لەزدە ورىندادى. مولدا كەلگەن سوڭ اسقاربەكتىڭ ايتقانى ايەلدى ەسىنەن تاندىردى.
— بۇگىن قىزىم قايتىس بولدى. جەرلەۋ راسىمىنە قاجەتتىنىڭ ءبارىن اپەرەمىن، ونى ولدىگە جاريالايسىڭ!
— قىزىڭدى ءولدى دەپ ەل الدىندا جار سالساڭ، ونىمەن ات قۇيرىعىن كەسىسكەنىڭ بولادى.
— ماعان ۋاعىز ايتپا! قارالى حاباردى ەل-جۇرتقا جەتكىز!
«قىرمىزى قايتىس بولىپتى» دەگەن جامانات حابار اۋىلعا جاي وعىنان بەتەر تارادى. قازا جايلى ەستىگەن ءالي ورنىنان تۇرا الماي قالدى. ءىشى ۇلىپ قويا بەردى. جىلاۋعا شەشەسىنەن ارلانىپ، تىستەنىپ، سۇپ-سۇر بولىپ كەتتى... قورىمنىڭ ءبىر شەتىنەن زيرات قازۋعا كىرىسكەن توپ كوپ اۋرەلەندى. توڭ بولىپ قاتىپ قالعان جەر قازىلار ەمەس.
— قالاي قازساڭدار دا، كور دايىن بولاتىن بولسىن! جەردى ءتۇرلى تاسىلمەن جىلىتىپ، توڭىن الىپ تاستاڭدار. ودان ارى قازۋ وڭايعا تۇسەدى!
مولدا ءوزىنىڭ اتقارۋى ءتيىس جورالعىسىن جاساۋعا كىرىستى.
— بۇگىن اللانىڭ ق ۇلى اسقاربەك قىزى قىرمىزىنى ءولدى دەپ جاريالادى. ونىمەن بارلىق تۋىستىق، رۋحاني بايلانىستارىن ءۇزدى. ەندى قىرمىزى ەسىمى تەك مارقۇمداردىڭ ساناتىندا عانا اتالادى.
— جالعاستىر! — دەپ تۇنەردى اسقاربەك.
— مارقۇمنىڭ تىرلىكتە جاساعان كۇنالارىن كەشەسىڭدەر مە؟
جينالعانداردىڭ ىشىنەن ەشكىم ءتىل قاتپادى. شىرقىراعان نازىك داۋىس قۇلاعىنا جەتكەن اسقاربەك ءمىز باقپاي تۇرا بەردى. سەرگەيىن ەرتىپ، مولا باسىنا جان دارمەن جەتكەن قىرمىزىنىڭ ەتەگى جاسقا تولدى.
— اكە، اكەتاي، پەرزەنتىڭدى ولىمگە قالاي قيدىڭ؟ اكەشىم، بۇل نەتكەنىڭ؟ انام دا مەنى تىرىدەي كومۋگە كەلىستى مە؟ — زارلاپ كەلىپ اياعىنا جىعىلعان قىزىن كورسە دە، كوڭىل كوزى سوقىر بولاتىن. اسقاربەك قولىن جايعان كۇيى قيمىلسىز تۇر.
— اكە، توقتات مىنا سۇمدىعىڭدى! مەن — سەنىڭ قانىڭمىن، جانىڭمىن!
— ءتايت! سۇمدىقتى باستاعان سەنسىڭ! ءيا، مەنىڭ قانىمسىڭ، ءبىراق جانىم بولۋدان قالعانسىڭ! سەن انا كاپىرمەن قاشىپ كەتكەندە ءبىزدى ويلامادىڭ! ەندى مەن ءۇشىن ءولىسىڭ!
— اعا، قىرمىزىنى بۇلاي جازالاماڭىز! مەنىڭ ورىس بولعانىم با جازىعىم؟
— سەندەي تەرىس تۋعان كەرجاققا قىز بەرگەنشە، قىزىمدى ولتىرگەنىم ارتىق! قىرمىزىم ءولدى! كەلەسى جىلى اسىن بەرەمىن. تورى قۇناندى پىشاققا شالامىن!
— جوق، اكە، جوق! ءوز پەرزەنتىڭە بۇلاي جاساما!
— ارى قاراي جالعاستىر، مولدەكە! — اسقاربەك ايعاي سالىپ ەدى، مولدا باعاناعى سۇراعىن قايتا قويدى.
— جاماعات، مارقۇم قىرمىزىنىڭ تىرلىكتە ءبىلىپ، بىلمەي جاساعان كۇنالارىن كەشەسىڭدەر مە؟
— ءيا! — دەدى ءالي توپ ورتاسىنان ساڭق ەتىپ.
— ءيا! — دەستى قالعاندارى دا ءبىر اۋىزدان.
سالدەن سوڭ بوس كورگە بارلىعى توپىراق تاستاي باستادى. ءاربىر كۇرەك لاقتىرىلعان سايىن قىرمىزىنىڭ جۇرەگىنە ءبىر-بىر قاسىرەت ءتۇيىنى بولىپ بايلانا بەردى. سەرگەي جەر باۋىرلاپ قالعان قىزدى قۇشاقتاپ تۇرعىزباق ەدى.
— مەن ءتىرىمىن! مەن ءتىرىمىن! — دەپ قىرمىزى جىن يەكتەگەندەي سەلك-سەلك ەتىپ جىلاپ جاتتى. كور توپىراقپەن جابىلىپ، باسىنا بۇنىڭ تولىق ءاتى-جونى جازىلعان تاقتايشا قاعىلدى. قىرمىزى تارقاپ بارا جاتقان قارالى توپتىڭ سوڭىنان ەڭبەكتەي ۇمتىلدى...
You Might Also Like
-
باياعىدا ءبىر كىشكەنتاي قىز بولىپتى. ونىڭ جالعىز شەشەسى بار ەكەن. شەشەسى ەكەۋىنىڭ تۇرمىستارى ناشار بولادى. كەيدە، ءتىپتى ۇيلەرىندە ىشەرگە اس تابىلماي قالادى.
