اۋىل اشىقاۋىزدارى
ورىستەن قايتقان مالدىڭ تۇياعىنان كوتەرىلگەن اپپاق شاڭ اۋىلدى تۇمشالاپ العان. ەركە ەرتىستىڭ سول جاعالاۋىنا، اشۋتاس جوتاسىنىڭ ەتەگىنە قونىس تەپكەن اياداي اۋىلدا قاربالاس تىرلىك باستالىپ-اق كەتتى. كۇندىز بارلاۋشىداي قىلاڭ بەرىپ، تەك كەشكە اشىق ايقاسقا شىعاتىن سايىپقىران سۋ ماسالارىنان قورعانىپ، ءار-ار جەرگە بۋداقتاتىپ ءتۇتىن سالىپ قويعان. سالدەن سوڭ شاڭ دا سەيىلدى، مال دا قورالاندى، اۋىل ۇستىنە تىنىشتىق ورناي باستادى.
قۇدىرەتتى كۇن تىرشىلىك بىتكەندى ارۋ ايعا امانات ەتىپ، ۇياسىنا شومىپ كەتتى. كۇننىڭ التىن شاپاقتارىن ايدىڭ اسىل ساۋلەلەرى الماستىردى. ايدىڭ سۇلۋ سەرىكتەرى سانسىز جۇلدىزدار دا اسپان تورىنەن ورىن الىپ، جارقىراي ءتونىپ تۇر.
— اپا، ءقازىر «گۇمۇش» باستالادى! — تورگى بولمەدەن كىشكەنە قىزى جۇگىرىپ كەلىپ، اس ۇيدە جۇرگەن ايشا اناسىنىڭ ەتەگىنە ورالدى.
— قىزىم-اۋ، جاعالاسپاشى! بۇگىن كينو كورە المايمىن. وقۋداعى اعاڭا سالەمدەمە جىبەرەيىن دەپ قامدانىپ جاتىرمىن.
— نۇربول اعام جاقسى وقىپ ءجۇر مە؟ — قىزىنىڭ ءبىتىپ بەرمەس سۇراقتارى باستالدى.
— ءيا، كۇنىم! ودان ءارى جاقسى وقۋى ءۇشىن ءدامدى تاعامدار، از-ماز بولسا دا اقشا جىبەرۋىم كەرەك.
— اپا، ال اكەم بالىق اۋلاپ ۇزاق جۇرە مە؟ — شولجاڭ قىزى تاعى ءبىر ساۋالدىڭ شەتىن قىلتيتا بەرىپ ەدى، ۇيگە ساۋ ەتىپ بوگدە ادامدار كىرىپ كەلدى. توسىن قوناقتاردىڭ سۇرقىنان قىزى تۇگىل ايشانىڭ ءوزى سەسكەنىپ قالدى. ايتسە دە سىر بەرمەي:
— ءتۇن قاراڭعىسىندا ءتۇرتىنىپ جۇرگەن كىم ەدىڭىزدەر؟ — دەدى.
كيگەن كيىمدەرى كىر-قوجالاق، ولپى-سولپى، ۇستەرىنە الدەبىر زاتتاردى تاعىپ العان. ونىمەن قويماي ءون-بويلارىنان قولقانى قابارداي جاعىمسىز ءيىس مۇڭكىپ تۇر. شاقىرىلماعان قوناق بولسا دا، وزدەرى تىم باتىل ەكەن، ءالى جيىلىپ ۇلگەرىلمەگەن داستارحاندى جاعالاي وتىرا قالىستى. باسىنا ءبىر قارا شۇبەرەكتى سالدەگە ۇقساتىپ بايلاپ العان تەكە ساقال، موسقال ەركەك ءسوز باستادى:
— قىزىم، ءبىز — قۇدايدىڭ جىبەرگەن ەلشىلەرىمىز، رەنجىتپەي كۇتىپ ال! ءبىزدى ىرزا قىلماساڭ قۇدايدىڭ قاھارىنا ۇشىرايسىڭ. ءيا، سولاي!
— بۇگىن كۇن جۇما! جۇما ناماز قابىل بولسىن! — ەرتەگىدەگى مىستان كەمپىردىڭ ءبىر ەلەسىندەي قاپ-قارا، تارامىس، ورتا بويلى ايەل ۇستەل ۇستىنە بوقشاسىن قويىپ، كاكىر-شۇكىرلەرىن شىعارا بەردى.
بەيمەزگىل ۋاقىتتا باسا-كوكتەپ كىرگەندەرى ازداي قورقىنىشتى ۇگىتكە كىرىسكەن كەلىمسەكتەرگە ايشانىڭ زىعىردانى قايناپ سالا بەردى:
— بولماشى دۇنيەلەرىڭدى جيناپ ال! قۇدايدىڭ اتىنان سويلەيتىندەي سونشا كىم ەدىڭدەر؟ سەندەردەي ەلدى تىنتكەن تىلەمسەكتەردىڭ تالايىن كورگەنمىن. ۇيىمنەن شىعىڭدار، كانە! — ايشا ايعايعا باسپاي، ءزىلدى ىزعارمەن سويلەدى.
سىعان ايەل مۇنىڭ ايبارىنان ىققان دا، تايسالعان دا جوق:
— ءاي، پاقىر! قۇدايدان قورىق! ءبىزدى قابىل الماساڭ، بۇكىل ءۇرىم-بۇتاعىڭا جاي وعىنداي اجال جىبەرەدى!
— ءتىلىڭدى بۇراپ قازاقشا سويلەگەنىڭە مىڭ راحمەت. الايدا مەنى جاسقاي المايسىڭ. مەن ەمەس، قۇدايدىڭ اتىن جامىلعان الاياق مىنا سەن- پاقىرسىڭ! تەز ارادا تاباندارىڭدى جالتىراتىڭدار!
قورقىتىپ-ۇركىتۋ شارعىسىنىڭ ىسكە اسپايتىنىنا كوزدەرى جەتتى مە، كىم ءبىلسىن، سىعاندار شۇباتىلا شىعىپ كەتتى. بولمەدە الگى ءبىر انتۇرعان ءيىس قالىپ قويدى. ەسىك-تەرەزەنى اشىپ، اۋانى جەلدەتۋگە كىرىسكەن ايشا وز-وزىنەن كۇڭكىلدەپ، كەيۋىن قويار مەس: «اۋىلداعىنىڭ ءبارىن اشىقاۋىز دەي مە؟ الدە «اللانى اۋىزعا الساق بولدى، ءدامدى-تاتتىسىن دە، اقشاسىن دا يەلەنىپ كەتەمىز» دەي مە؟ قاڭعىباستارعا قاعىلار جايىم جوق»
وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن ۇزىن قۇلاقتان «كورشى اۋىلداردا تاجىك، سىعاندار قاڭعىپ ءجۇر. اشەكەي بۇيىمدار، ءدىني زاتتار ساتادى ەكەن» دەپ ەستىگەن. ماناعى پىسىقتاردى سىعانعا جورىعانى دا سول سەبەپتەن ەدى.
بۇل مەزگىلدە سىعاندار يت اتاۋلىنى ابالاتىپ، كورشى قىسقا كوشەگە ءتۇستى. اي ساۋلەسىندە بوزاڭدانا كوزگە شالىنعان ەڭسەلى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا كىرىپ كەلدى، يت كورىنبەيدى، ياعني بوگەت جوق. ءبىر تاباق ەتتى ەندى الدارىنا الا بەرگەن ءۇي ءىشى دۇرك ەتىپ ەنگەن بەيتانىس جانداردى كورىپ اڭتارىلىپ قالدى. داستارحان باسىنداعى ءۇش-تورت قارا دومالاق اتىپ تۇرىپ بۇيىردەگى بولمەگە قويىپ كەتىستى. اتىپ تۇرماي ءقايتسىن، «ۇيگە قوناق كەلگەندە داستارحاندا ورنىعىپ وتىرىپ الماي، ورىن بەرىڭدەر» دەپ اكە-شەشەسى قۇلاقتارىنا قۇيىپ تاستاسا كەرەك.
وتاعاسى قوناقجاي داعدىسىنا باسىپ، كەلگەندەرگە توردەن ورىن ۇسىنىپ، «بوساعادا تۇرماڭىزدار، دامگە كەلىڭىزدەر» دەپ قالبالاقتاي قالدى. ءۇي ءبيبىسى تىققان-پىققاندارىن سالىپ، داستارحاندى لەزدە جايناتىپ جىبەردى. مىنا ءىلتيپاتتى كورىپ ايانسىن با، سىعاندار كوسىلە جايعاستى. وتاعاسى ەت تۋرايىن لەپ ىڭعايلانا بەرىپ ەدى، سىعان ەركەك جانە ونەر شىعاردى: «اس ىشىلمەي تۇرىپ، قۇران وقيمىن» دەدى. وتىرعاندار قولدارىن جايا بەردى. وتاعاسىنىڭ كوڭىلىن سان سۇراق تۇرتكىلەسە دە، ءتىس جارمادى. ءبىر بىلگەنى بار بولار دەپ ءوزىن-وزى تەجەدى.
قوناقتار دامگە قولدارىن سوزا باستادى. جانە قانداي قولدار دەسەڭىزشى: تالايدان بەرى جۋىلماعان كىر قولدار، كۇستەن شىت-شىت جارىلعان ۇسقىنسىز قولدار، بار ارامدى تىرناعىنىڭ استىنا جيناعان ءسىڭىر قولدار.
ءۇي يەلەرى استان اۋىز دا تيمەي، تەك قوناقجايلىلىق بىلدىرۋمەن بولدى.
— ۇيالماي جەپ-ىشىڭىزدەر! — بۇل مەزەتتە جەيتىن ەشتەڭە قالماعان ەدى، داستارحاندى بىرەۋ توناپ اكەتكەندەي. تاتتىلەردى سىعان بالا ەتپەن بىرگە قىلعىتقان بولاتىن. جۇرگەن جەرىن جالاڭاشتاپ، جايپاپ كەتەتىن شەگىرتكەدەي بار ءمازىردى جالماپ بولعان سىعاندار قوناق بولمەگە كىردى. سىعان ايەل بولمەنىڭ قاق ورتاسىنا اكەلىپ، دورباسىن اقتارا سالدى.
— بەرى كەلىڭدەر، قۇدايىنا قاراعان جاندار! مىنا كيەلى بۇيىمداردى كورىڭدەر! — ونى-مۇنىلارىن ارالاستىرا بەرە، ءۇيدى باسىنا كوتەرە ءبىر كەكىردى. — مىناۋ — قاسيەتتى قۇران سوزدەرى جازىلعان تۇمار. ۇيىڭدە ساقتاساڭ، ماڭگى باقىتتى بولاسىڭدار!
ۇسىنىلعان تۇماردى قولىنا العان ميراس وتاعاسى قايران قالىپ، باسىن شايقادى — وسىنشالىقتى كىشكەنتاي بولار ما؟ مۇنىڭ قىزىقتاپ وتىرعانىن قالت جىبەرمەگەن ايەل:
— باعاسى 10 مىڭ تەڭگە، — دەدى. تۇمار ورنىنا قويىلدى.
— اقشا — شايتاننىڭ سەرىگى. ادامدى ازدىراتىن دا سول اقشا. انا ءبىر اۋىلدا ءبىزدى تىلدەپ، تۇماردى جىرتقان بەيباق كوز جۇمىپتى. ءوزىن قويشى، بارشا بالاسى بىردەي مەرت بولىپتى.
مىنا سۇمدىق حاباردان ءۇي ءبيبىسىنىڭ جۇرەگى اتقاقتاپ قويا بەردى. ءبىر جاماندىق جاقىنداپ قالعانداي بويى سۋىندى. ويلاماعان جەردەن ول اتىپ تۇرىپ، جاتىن بولمەسىنە كىردى. كەيىنگە ساقتاعان ءبىراز اقشاسى بار-تىن.
— مىنە، بارى وسى. تۇماردى الامىن. — جەتى مىڭ تەڭگەنى ايەلدىڭ الدىنا تاستاي بەردى. — بالالارىمنىڭ اماندىعىنىڭ ساداعاسى.
— ءجا، پەيىلىڭە بولا بەرەيىن. ءۇش كۇن ءتىرى جانعا كورسەتپەي ساقتا. ەشكىم تاقپاسىن! — تۇمار قولىنا تيسە دە، كەلىنشەكتىڭ قۇلاعىنان شىرقىراعان ءبىر ءۇن كەتپەي تۇرىپ الدى. العانىن ساندىق تۇبىنە جاسىرعانشا اسىقتى.
اجارلى اي قىسقا عانا پاتشالىق قۇرىپ، كەربەز كۇنگە كەزەك بەردى. التىن تاڭدى اتىرعان كەرميىق كۇن ەڭ اۋەلى دۇنيەنى جارىق ساۋلەگە بوكتىردى. تابيعات تىلسىم تىنىشتىقتان ويانا باستادى. تۇنىپ تۇرعان جۇپار اۋا، جانعا جايلى سالقىن لەپ اۋىل تاڭىنىڭ ءسانىن كەلتىردى.
ايشا بۇگىن كۇندەگىسىنەن دە ەرتە تۇردى. كەلىسىلگەن كولىككە سالەمدەمەسىن سالىپ بارىپ، كوڭىلى بايىز تاپتى. وسى رايمەن ءجۇرىپ، سيىرلارىن ساۋىپ، ورىسكە ۇزاتىپ سالدى. ەركەتوتاي قىزى جۋىق ارادا ويانباسى انىق. جالعىز ءوزى شاي ىشە الماعان سوڭ، ايشا كورشى كوشەدەگى اپكە- جەزدەسىنىڭ ۇيىنە تارتتى.
— و، بالدىزجان! قايىرلى تاڭ! ءبىزدىڭ شاي ءىشىپ وتىرعانىمىزدى قايدان ءبىلدىڭ؟ وسى سەن ءتۇتىن اڭدىعانىڭدى قاشان قوياسىڭ؟ — ميراس جەزدەسى قالجىڭداي قۇراق ۇشتى.
— جەزدەكە، اپكەمنىڭ قويۋ شايىن شايقاپ ءبىر ىشەيىن دەپ كەلدىم. ودان ىرىسىڭ ورتايا قويماس. — ايشا دا قاعىتىپ قالدى.
— كەل، دامگە كەل! — اپكەسى جىك- جاپار بولىپ، كەسە تولى كۇرەڭ شاي ۇسىندى.
— اپكەتاي، جەزدەمنىڭ الدىنا سورپا قويىپسىڭ، ال، ەتىن ماعان ساقتاپ وتىرسىڭ با؟
— كەشە كەشكە قاراي سىعاندار كەلدى عوي. سولاردى كۇتەمىز دەپ، داستارحانىمىز دا جۇتاڭدانىپ قالدى. — اپكەسى ەش قالجىڭسىز سالماقتى ءتىل قاتتى.
— ويپىراي، بىزدىكىنە دە كەلگەن. مەن جۋىتپاي، قۋىپ شىقتىم. سەندەردىڭ قوناق ەتىپ قارسى العاندارىڭ قالاي؟
— ەلدىڭ ءبارى سەن سياقتى ادۋىندى ەمەس، ايشاجان! اپكەڭدى بىلەسىڭ عوي. سوڭعى تيىنىننا قۇرتاقانداي تۇمار ساتىپ الدى. — ميراس ايشا بالدىزىنىڭ شىمشىماسىنان باسىن ساۋعالاپ وتىر.
— قويشى، مىقتى بولساڭ قۋىپ جىبەرمەدىڭ بە؟ تورگە شىعارىپ تايراڭداتقان سەن بە، الدە مەن بە؟ تۇمارعا ساۋدالاسىپ جاتقانىمدا، وتىردىڭ عوي وز-وزىڭنەن بۇك ءتۇسىپ!
مىنا قىزىقتى قارا! ايشا سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي اۋرە.
— شىنىمەن-اق سويتتىڭدەر مە؟ ماعان تۇماردى كورسەتىڭدەرشى!
اپكە-جەزدەسى بىردەي بەزەك قاقتى:
— جوق، ايشا، بولمايدى! «ءۇش كۇن بويى ەشكىمگە كورسەتپە» دەگەن. ساعان زيانى تيسە قايتەمىز؟
— سەندەي باتىر بالدىزدى قايدان تابامىن؟ — دەپ جەزدەسى قوسىپ قويدى.
— ءازىل-قالجىڭنان جەڭىلۋدى بىلمەيتىن جەزدەمنىڭ سىعاننان جەڭىلگەنى قيىن ەكەن. ولاي بولسا، مەن ۇيىمە قايتايىن. ەركەم ويانعان دا شىعار.
اپكەسى ايشامەن ىلەسە شىقتى.
— ۇيدە ۇن ءبىتىپ تۇر ەدى. سەنەن قارىزعا ءبىر شەلەك ۇن الا تۇرسام دەيمىن. — ايىپتى ادامداي كىبىرتىكتەي سويلەدى.
— ءاي، اپەندىم-اي، ال، ال! سەنەن ايارىم جوق ەكەنىن بىلەسىڭ.
ايشا قوجاناسىر قىلىقتى اپكە-جەزدەسىنە ءبىر كۇلىپ قويىپ، ۇيىنە كەلە جاتتى.
كوك اسپاندا اقشا بۇلتتار ايقىن بوياۋمەن ايشىقتالا قالىپتى...
You Might Also Like
-
ولاردىڭ نەگىزگى تارماقتارىن ىسكە اسىرۋ مەحانيزمى
-
ءار تۇلعانىڭ ازامات رەتىندە قالىپتاسۋىنا ونىڭ شىققان تەگى، وسكەن ورتاسى تىكەلەي ىقپال ەتەتىنى انىق. اباي حاكىمنىڭ تۇلعالىق وسۋىنە اكەسى قۇنانباي، اپاسى زەرە مەن اناسى ۇلجان، شىعىس جانە ورىس ادەبيەتى...
