ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز
اشىق تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز»
ماقساتى: وقۋشىلاردى حالقىن، وتانىن سۇيە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ا) بىلىمدىلىك: ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ حالقىمىزىڭ سالت-داستۇرلەرى ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، داستۇرلەرىمىزدى ناسيحاتتاپ، جاڭعىرتۋ
ب) تاربيەلىك: وتانىن سۇيگىشتىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، جولداستىققا تاربيەلەۋ.
ۇيىمداستىرۋ فورماسى:سايىس
كورنەكىلىگى: گازەت – جۋرنال ماتەريالدار، قاجەتتى ادەبيەتتەر، سۋرەتتەر مەن پلاكاتتار، شاڭىراقتار، قاناتتى سوزدەر، بەسىك، قامشى، دومبىرا، ...ت.ب.
قاناتتى سوزدەر:
1.ۇلىس وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن!
2.قايدا بارسا جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
3.ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە – جالا جەرگە ەنسىن!
ءوتۋ بارىسى:
كورىنىس: قىز-جىگىتتەر بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ناۋرىز قۇتتى بولسىن ايتىپ، اق تىلەكتەرىن بىلدىرەدى.
انار:
ناۋرىز كەلسە، قۇت كەلگەنى حالايىق
شاشۋ شاشىپ، ەل بوپ قارسى الايىق!
شاشۋ شاشىلادى.
ءلاززات:ۇلىس وڭ بولسىن!اق مول بولسىن!
حورمەن:ناۋرىز كەلە جاتىر، قارسى الايىق!
ناۋرىز قىز: سالەم، اتا-انالار!
اينالايىن، بالالار!
ۋاقىت ۇدەپ كەلدىم مەن،
باقىت تىلەپ ادامعا.
سايراتامىن بۇلبۇلدى،
جايناتامىن گۇل - گۇلدى
جىلعادان سۋ اعىزىپ،
گۇلدەندىرەم الەمدى.
ناۋرىز قىز ارنايى وزىنە تاعايىندالعان ورنىنا وتىرىپ، تويدى تاماشالايدى.
تالعات: اۋ، قىز – جىگىتتەر، ناۋرىزعا ارنالعان تويىمىزدى اۋىلدىڭ التى اۋىزىمەن باستامايمىز با؟ ال، توعجان، شىرقاپ جىبەر!
«ناۋرىز» ءانى ورىندالادى.
جۇرگىزۋشى:قىس ءوتىپ، قار كەتىپ،
شىرايلى جاز جەتىپ،
شارۋانىڭ كەنەلگەن
مەيرامى ەجەلدەن
قۇتتى بولسىن، بۇل ناۋرىز!
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قۇتتى بولسىن!بۇگىنگى تويىمىزدى تويلاۋعا 3 اۋىل جاستارى كەلىپ وتىر، تويىمىزدى وسى جاستاردىڭ سايىسى ارقىلى وتكىزگىمىز كەلىپ وتىر.
اۋىل جاستارىنىڭ اتتارىمەن تانىستىرىپ، ورىندارىنا جايعاسۋىن سۇرايمىز.
«ناۋرىز» اۋىلى
«كوكتەم» اۋىلى
«توي باستار» اۋىلى
شالقىتىپ مەرەكەدە ءان سالايىق،
ونەرپاز ورەندەرگە تامسانايىق.
ادىلدىك پەن تەڭدىكتى تۋ ەتكەن
قۇرمەتتى قوناقتاردى قارسى الايىق!
سايىسىمىزعا تورەلىك ەتۋگە سوناۋ الىستان ات ارىتىپ بيلەرىمىز كەلىپ وتىر، قوشەمەتتەپ ورتاعا شاقىرايىق.
1 – ۇلى جۇزدەن ات ارىتىپ كەلىپ وتىرعان تولە ءبيدى ورتاعا شاقىرايىق (المات اعاي)
2 – ورتا ءجۇز ءبيى قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق (قونىسباي اعاي)
3- كىشى ءجۇز ءبيى ايتەكە بي. (قوجاق اعاي)
بيلەر جايعاسىپ بولسا، سايىسىمىزدىڭ شارتىمەن تانىستىرىپ وتەيىن:
حالىق ءانى
ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىن تانىستىرۋ.
ۇلتتىق سالت – داستۇرلەردەن كورىنىس.
كوكپار ۇلتتىق ويىنى.
ۋا جاراڭدار، جاراڭدار!
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار،
سەندەر ءۇشىن جاسالعان.
توقسان ءتۇرلى تاعام بار!
قىمىز بەنەن شۇبات بار،
شۇباتتا ءدارى، قۋات بار،
ىركىت پەنەن ايران بار،
ايراندى ءىش تە، قايران قال.
ىرىمشىك پەن قۇرت تا بار،
ونى ازسىنساڭ سىقپانى ال.
جەتى ءتۇرلى ءدام سالعان،
كوجەدەن ءدام تاتىڭدار!
ناۋرىز كوجە تاراتىلىپ، ءدام تاتىلادى.
اۋ، حالايىق، تۇرمايىق،
اندەتەيىك، جىرلايىق.
ورتامىزدى اشايىق،
دۋمانداتىپ بي بيلەپ.
ءىنجۋ مارجان شاشايىق.
كوكتەم اۋىلىنىڭ ءانشىسى توعجاننىڭ ورىنداۋىنداعى «سۇگىردىڭ تەرمەسى» قابىل الىڭىزدار!
ناۋرىز اۋىلىنىڭ ءانشىسى ساماتتىڭ ورىنداۋىنداعى «ۇكىلى قىز» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
ناۋرىز اۋىلىنىڭ ءانشىسى ۇلبوسىننىڭ ورىنداۋىنداعى «گۇل داۋرەن» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
ءادىل قازىلار القاسىنان ءانىن باعاسىن سۇراۋ.
مالدار تولدەپ قوي قوزداپ،
سۇتتەن بۇلاق اعىزعان.
جاڭا جىلدىڭ سيپاتى،
مولشىلىققا اڭىز بوپ.
باستالىپتى ناۋرىزدان، -
دەمەكشى كوشپەلى قازاق حالقى جاڭا جىلدى ناۋرىزدان باستاعان.
ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
ول جىلى اق مول بولار،
ناۋرىز مولشىلىق پەن بەرەكە ايى، جاستارىمىزدىڭ دايىنداعان ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىن تانىستىرۋعا كەزەك بەرەيىك.
«كوكتەم» اۋىلى «ءاسىپ تاعامى»
«تويباستار» اۋىلى «قۇرت – ىرىمشىك»
«ناۋرىز» اۋىلى «ناۋرىز كوجە»
ءادىل قازىلار القاسىنان ۇلتتىق تاعام تۇرلەرى جاساۋداعى باعالارىن سۇراۋ.
جاڭعىرار ءداستۇر – سالتىمنىڭ،
كوزەلسىن بۇلاق – جىلعاسى.
قاستەرلى مەنىڭ حالقىمنىڭ
مەرەكە ناۋرىز – جىل باسى
«كوكتەم» اۋىلىنىڭ قىز ۇزاتۋ تويىنان كورىنىستى تاماشالايىق.
سىڭسۋ ايتىپ ورتاعا ۇزاتىلىپ جاتقان قىز شىعادى:
اق وتاۋىم تىككەن جەرىم مايدان بولسىن،
اق ءجۇزىمدى كورەرگە اينام بولسىن.
كىسى اكەسى كىسىگە اكە دەيدى،
اينالايىن اكەمدەي قايدان بولسىن؟!
التىن دا مەنىڭ بوساعام،
اتتاپ ءبىر شىعام دەپ پە ەدىم...
كۇمىستە مەنىڭ بوساعام،
كۇڭىرەنىپ شىعام دەپ پە ەدىم؟
قالايى ساندىق كىلتىم –اۋ،
جىلاما دەيسىڭ، جۇرتىم-اۋ
جىلاماي ءقايتىپ شىدايىن،
باراسىڭ قالىپ جۇرتىم – اۋ!
قىز اكەسى: بالاسىن بالاسى اكەتىپ بارادى،
مۇڭايىپ نە ەتەسىڭ،
سەن بۇگىن ۇشاسىڭ، كەتەسىڭ
كوكەشىم، اكەڭنەن اكەڭە جەتەرسىڭ!
شەشەسىنىڭ قىزىمەن قوشتاسۋى:
قارعام – اي،
حالقىڭا قالاۋلى بول!
ەلىڭە ەلەۋلى بول!
ەرتەڭمەن ەرتە تۇراسىڭ،
تۇندىگىڭدى اشارسىڭ،
سيىرىڭدى ساۋارسىڭ،
مالىڭدى ورىسكە ايدارسىڭ،
ساماۋرىنىڭدى قويارسىڭ،
ءسۇتىمدى سوندا اقتارسىڭ،
قاراعىم – اي، نە ايتايىن،
ەندى جات جۇرتتىق بولعاسىن. «تويباستار» اۋىلىندا «بەتاشار» بولعالى جاتىر، سونى تاماشالايىق.
ءبىسمىللا سوزدەن باستايىن
بەتىڭدى كەلىن اشقانىم،
جاسى ۇلكەندى سىيلاپ ءجۇر
قۇرمەت قىلىپ جاسقانىپ.
بالالىق كۇنىڭ ءوتتى ەندى
انالىق كۇنىڭ جەتتى ەندى
ايت، كەلىن - اۋ، ايت كەلىن!
اتىڭنىڭ باسىن تارت، كەلىن!
قىز كوڭىلدەن قايت، كەلىن!
ساۋىسقاننان اق كەلىن!
جۇمىرتقادان اق كەلىن!
كۇيەۋىنە شاق كەلىن!
ەل جۇرتىڭا جاق، كەلىن!
ءوزىڭ ءبىر اقىل تاپ، كەلىن!
اتا-ەنەڭدى ب ا ق، كەلىن!
ناۋرىز اۋىلىندا «بەسىككە سالۋ تويى.»
كەلەسى كەزەكتە كوكپار ويىنىن كورۋگە شاقىرامىز. (سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ۇتقان توپ جەڭىمپاز اتالىپ كوكپاردى قازانعا سالعان بوپ ەسەپتەلەدى.)
بايعازى دەگەنىمىز نە؟
كورىمدىك دەگەنىمىز نە؟
ەرۋلىك دەگەنىمىز نە؟
اسار دەگەنىمىز نە؟
ءسۇيىنشى دەگەنىمىز نە؟
جامباس كىمگە تارتىلادى؟
ءتوس كىمگە تارتىلادى؟
قۇيىمشاق كىمگە تارتىلادى؟
تولە ءبيدىڭ باتاسىن الۋ.
كەشتى قورىتىندىلاۋ. ا. ساعىنبايەۆا.
ماقساتى: وقۋشىلاردى حالقىن، وتانىن سۇيە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ا) بىلىمدىلىك: ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ حالقىمىزىڭ سالت-داستۇرلەرى ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، داستۇرلەرىمىزدى ناسيحاتتاپ، جاڭعىرتۋ
ب) تاربيەلىك: وتانىن سۇيگىشتىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، جولداستىققا تاربيەلەۋ.
ۇيىمداستىرۋ فورماسى:سايىس
كورنەكىلىگى: گازەت – جۋرنال ماتەريالدار، قاجەتتى ادەبيەتتەر، سۋرەتتەر مەن پلاكاتتار، شاڭىراقتار، قاناتتى سوزدەر، بەسىك، قامشى، دومبىرا، ...ت.ب.
قاناتتى سوزدەر:
1.ۇلىس وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن!
2.قايدا بارسا جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
3.ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە – جالا جەرگە ەنسىن!
ءوتۋ بارىسى:
كورىنىس: قىز-جىگىتتەر بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ناۋرىز قۇتتى بولسىن ايتىپ، اق تىلەكتەرىن بىلدىرەدى.
انار:
ناۋرىز كەلسە، قۇت كەلگەنى حالايىق
شاشۋ شاشىپ، ەل بوپ قارسى الايىق!
شاشۋ شاشىلادى.
ءلاززات:ۇلىس وڭ بولسىن!اق مول بولسىن!
حورمەن:ناۋرىز كەلە جاتىر، قارسى الايىق!
ناۋرىز قىز: سالەم، اتا-انالار!
اينالايىن، بالالار!
ۋاقىت ۇدەپ كەلدىم مەن،
باقىت تىلەپ ادامعا.
سايراتامىن بۇلبۇلدى،
جايناتامىن گۇل - گۇلدى
جىلعادان سۋ اعىزىپ،
گۇلدەندىرەم الەمدى.
ناۋرىز قىز ارنايى وزىنە تاعايىندالعان ورنىنا وتىرىپ، تويدى تاماشالايدى.
تالعات: اۋ، قىز – جىگىتتەر، ناۋرىزعا ارنالعان تويىمىزدى اۋىلدىڭ التى اۋىزىمەن باستامايمىز با؟ ال، توعجان، شىرقاپ جىبەر!
«ناۋرىز» ءانى ورىندالادى.
جۇرگىزۋشى:قىس ءوتىپ، قار كەتىپ،
شىرايلى جاز جەتىپ،
شارۋانىڭ كەنەلگەن
مەيرامى ەجەلدەن
قۇتتى بولسىن، بۇل ناۋرىز!
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قۇتتى بولسىن!بۇگىنگى تويىمىزدى تويلاۋعا 3 اۋىل جاستارى كەلىپ وتىر، تويىمىزدى وسى جاستاردىڭ سايىسى ارقىلى وتكىزگىمىز كەلىپ وتىر.
اۋىل جاستارىنىڭ اتتارىمەن تانىستىرىپ، ورىندارىنا جايعاسۋىن سۇرايمىز.
«ناۋرىز» اۋىلى
«كوكتەم» اۋىلى
«توي باستار» اۋىلى
شالقىتىپ مەرەكەدە ءان سالايىق،
ونەرپاز ورەندەرگە تامسانايىق.
ادىلدىك پەن تەڭدىكتى تۋ ەتكەن
قۇرمەتتى قوناقتاردى قارسى الايىق!
سايىسىمىزعا تورەلىك ەتۋگە سوناۋ الىستان ات ارىتىپ بيلەرىمىز كەلىپ وتىر، قوشەمەتتەپ ورتاعا شاقىرايىق.
1 – ۇلى جۇزدەن ات ارىتىپ كەلىپ وتىرعان تولە ءبيدى ورتاعا شاقىرايىق (المات اعاي)
2 – ورتا ءجۇز ءبيى قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق (قونىسباي اعاي)
3- كىشى ءجۇز ءبيى ايتەكە بي. (قوجاق اعاي)
بيلەر جايعاسىپ بولسا، سايىسىمىزدىڭ شارتىمەن تانىستىرىپ وتەيىن:
حالىق ءانى
ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىن تانىستىرۋ.
ۇلتتىق سالت – داستۇرلەردەن كورىنىس.
كوكپار ۇلتتىق ويىنى.
ۋا جاراڭدار، جاراڭدار!
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار،
سەندەر ءۇشىن جاسالعان.
توقسان ءتۇرلى تاعام بار!
قىمىز بەنەن شۇبات بار،
شۇباتتا ءدارى، قۋات بار،
ىركىت پەنەن ايران بار،
ايراندى ءىش تە، قايران قال.
ىرىمشىك پەن قۇرت تا بار،
ونى ازسىنساڭ سىقپانى ال.
جەتى ءتۇرلى ءدام سالعان،
كوجەدەن ءدام تاتىڭدار!
ناۋرىز كوجە تاراتىلىپ، ءدام تاتىلادى.
اۋ، حالايىق، تۇرمايىق،
اندەتەيىك، جىرلايىق.
ورتامىزدى اشايىق،
دۋمانداتىپ بي بيلەپ.
ءىنجۋ مارجان شاشايىق.
كوكتەم اۋىلىنىڭ ءانشىسى توعجاننىڭ ورىنداۋىنداعى «سۇگىردىڭ تەرمەسى» قابىل الىڭىزدار!
ناۋرىز اۋىلىنىڭ ءانشىسى ساماتتىڭ ورىنداۋىنداعى «ۇكىلى قىز» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
ناۋرىز اۋىلىنىڭ ءانشىسى ۇلبوسىننىڭ ورىنداۋىنداعى «گۇل داۋرەن» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
ءادىل قازىلار القاسىنان ءانىن باعاسىن سۇراۋ.
مالدار تولدەپ قوي قوزداپ،
سۇتتەن بۇلاق اعىزعان.
جاڭا جىلدىڭ سيپاتى،
مولشىلىققا اڭىز بوپ.
باستالىپتى ناۋرىزدان، -
دەمەكشى كوشپەلى قازاق حالقى جاڭا جىلدى ناۋرىزدان باستاعان.
ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
ول جىلى اق مول بولار،
ناۋرىز مولشىلىق پەن بەرەكە ايى، جاستارىمىزدىڭ دايىنداعان ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىن تانىستىرۋعا كەزەك بەرەيىك.
«كوكتەم» اۋىلى «ءاسىپ تاعامى»
«تويباستار» اۋىلى «قۇرت – ىرىمشىك»
«ناۋرىز» اۋىلى «ناۋرىز كوجە»
ءادىل قازىلار القاسىنان ۇلتتىق تاعام تۇرلەرى جاساۋداعى باعالارىن سۇراۋ.
جاڭعىرار ءداستۇر – سالتىمنىڭ،
كوزەلسىن بۇلاق – جىلعاسى.
قاستەرلى مەنىڭ حالقىمنىڭ
مەرەكە ناۋرىز – جىل باسى
«كوكتەم» اۋىلىنىڭ قىز ۇزاتۋ تويىنان كورىنىستى تاماشالايىق.
سىڭسۋ ايتىپ ورتاعا ۇزاتىلىپ جاتقان قىز شىعادى:
اق وتاۋىم تىككەن جەرىم مايدان بولسىن،
اق ءجۇزىمدى كورەرگە اينام بولسىن.
كىسى اكەسى كىسىگە اكە دەيدى،
اينالايىن اكەمدەي قايدان بولسىن؟!
التىن دا مەنىڭ بوساعام،
اتتاپ ءبىر شىعام دەپ پە ەدىم...
كۇمىستە مەنىڭ بوساعام،
كۇڭىرەنىپ شىعام دەپ پە ەدىم؟
قالايى ساندىق كىلتىم –اۋ،
جىلاما دەيسىڭ، جۇرتىم-اۋ
جىلاماي ءقايتىپ شىدايىن،
باراسىڭ قالىپ جۇرتىم – اۋ!
قىز اكەسى: بالاسىن بالاسى اكەتىپ بارادى،
مۇڭايىپ نە ەتەسىڭ،
سەن بۇگىن ۇشاسىڭ، كەتەسىڭ
كوكەشىم، اكەڭنەن اكەڭە جەتەرسىڭ!
شەشەسىنىڭ قىزىمەن قوشتاسۋى:
قارعام – اي،
حالقىڭا قالاۋلى بول!
ەلىڭە ەلەۋلى بول!
ەرتەڭمەن ەرتە تۇراسىڭ،
تۇندىگىڭدى اشارسىڭ،
سيىرىڭدى ساۋارسىڭ،
مالىڭدى ورىسكە ايدارسىڭ،
ساماۋرىنىڭدى قويارسىڭ،
ءسۇتىمدى سوندا اقتارسىڭ،
قاراعىم – اي، نە ايتايىن،
ەندى جات جۇرتتىق بولعاسىن. «تويباستار» اۋىلىندا «بەتاشار» بولعالى جاتىر، سونى تاماشالايىق.
ءبىسمىللا سوزدەن باستايىن
بەتىڭدى كەلىن اشقانىم،
جاسى ۇلكەندى سىيلاپ ءجۇر
قۇرمەت قىلىپ جاسقانىپ.
بالالىق كۇنىڭ ءوتتى ەندى
انالىق كۇنىڭ جەتتى ەندى
ايت، كەلىن - اۋ، ايت كەلىن!
اتىڭنىڭ باسىن تارت، كەلىن!
قىز كوڭىلدەن قايت، كەلىن!
ساۋىسقاننان اق كەلىن!
جۇمىرتقادان اق كەلىن!
كۇيەۋىنە شاق كەلىن!
ەل جۇرتىڭا جاق، كەلىن!
ءوزىڭ ءبىر اقىل تاپ، كەلىن!
اتا-ەنەڭدى ب ا ق، كەلىن!
ناۋرىز اۋىلىندا «بەسىككە سالۋ تويى.»
كەلەسى كەزەكتە كوكپار ويىنىن كورۋگە شاقىرامىز. (سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ۇتقان توپ جەڭىمپاز اتالىپ كوكپاردى قازانعا سالعان بوپ ەسەپتەلەدى.)
بايعازى دەگەنىمىز نە؟
كورىمدىك دەگەنىمىز نە؟
ەرۋلىك دەگەنىمىز نە؟
اسار دەگەنىمىز نە؟
ءسۇيىنشى دەگەنىمىز نە؟
جامباس كىمگە تارتىلادى؟
ءتوس كىمگە تارتىلادى؟
قۇيىمشاق كىمگە تارتىلادى؟
تولە ءبيدىڭ باتاسىن الۋ.
كەشتى قورىتىندىلاۋ. ا. ساعىنبايەۆا.
You Might Also Like
-
كاسىپتىك وقۋ ورىندارىندا جالپى ءبىلىم بەرەتىن پاندەرمەن (حيميا، فيزيكا، ت.ب.) قاتار ماماندىقتارىنا قاراي ارنايى پاندەر دە قاتار جۇرەدى. سول سەبەپتى مەن ءوزىمنىڭ تاجىريبەمنەن 2 – كۋرستا حيميا پانىندەگ...
-
• سۇراق-جاۋاپ، كورسەتۋ، بايانداۋ كورنەكىلىكپەن جۇمىس.
