ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت
تاقىرىبى: «ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت»
ماقساتى: وقۋشىلاردى جامان ادەتتەن اۋلاق بولۋعا، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە قامقور بولۋعا ۇيرەتۋ.
مىندەتتەرى:
- ءوزارا سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- جاعىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- جاقسىلىققا، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
شارا ءتۇرى: توپتىق سايىس
كورنەكى قۇرالدار: ونەگەلى سوزدەر، ماقال - ماتەل، سۋرەتتەر.
شاتتىق شەڭبەرى
ءمۇعالىم: شەڭبەر بولىپ تۇرايىق جىلى جۇزبەن،
بىزگە كەلسىن قۋانىش نۇر ىزدەگەن،
شۋاق تولعان جانىمىز، جۇرەگىمىز
ۇلگى السىن كورگەن جان مىنا بىزدەن.
شاتتىق شەڭبەرى
- كانە، ءبارىمىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسى تىلەك تىلەيىك!
- ادەپتى بول!
- مەيىرىمدى بول!
- كىشىپەيىل بول!
- قامقورشى بول! ت. س. س.
ءبارى: جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
بۇگىن، «ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت» توپتىق سايىسىن وتكىزەمىز، ءادىل قازىلارىمىزدى سايلاپ الايىق
1 توپ: ادەپتىلەر
ءىى توپ: ىزەتتىلەر
ءىىى توپ: كىشىپەيىلدىلەر
1 – تۋر: ادەبي مونتاج
2 – تۋر: ماقال - ماتەلدەر سايىسى
3 – تۋر: پىكىر سايىسى (پەداگوگيكالىق سيتۋاسيا)
4 – تۋر: اقىلدىدان شىققان ءسوز
5 – تۋر: قورتىندى.
تانزيلا: ويى تەرەڭ مۇحيتتاي دانا بولعىم كەلەدى،
كوڭىلى اپپاق سۇتتەن دە بالا بولعىم كەلەدى.
ادالدىقتى سۇيەتىن جۇرەگىمەن، جانىمەن،
بال بۇلاقتاي ءموپ - ءمولدىر تازا بولعىم كەلەدى.
وتتى، ويلى جىرى بار اقىن بولعىم كەلەدى،
قيىندىقتان قايتپايتىن اسىل بولعىم كەلەدى،
ادامداردىڭ بارىنەن كىشى بولعىم كەلەدى،
ەڭ باستىسى ومىردە – كىسى بولعىم كەلەدى.
ايانا: ادام بويىندا جاقسى – جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. ءبىزدىڭ حالقىمىزدا ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، كىشىگە قامقور بولۋعا بالا كەزدەن كوپ كوڭىل بولىنەدى. ول انانىڭ سۇتىنەن، ۇلكەننىڭ اقىلىنان، ۇستازدىڭ ۇيرەتكەنىنەن، كەز كەلگەن ادامنىڭ كىسىلىگىنەن بىلىنەدى.
ماسەلەن: جاسى ۇلكەنگە ءيىلىپ سالەم بەرۋ، الدىن كەسىپ وتپەۋ، الدىنان بارىپ ەسىك اشۋ، ۇيگە بۇرىن كىرمەۋ، داستارحانعا بۇرىن قول سوزباۋ، ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمەۋ، ءسوز جارىستىرماۋ - جاستارىمىز ءۇشىن بۇلجىماس زاڭ بولاتىن. مەنى ومىرگە اكەلگەن، ماپەلەگەن، وسىرگەن سەنىڭ اناڭ مەن اكەڭ. ەڭ الدىمەن سولاردى سىيلاۋ كەرەك.
ءمۇعالىم:
مەن دە سەندەردىڭ ادەپتى دە، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن، كىشىلەرگە قامقورشى اعا، اتا - اناعا كومەكشى، ادامدارعا مەيىرىمدى بولا بىلەتىن وقۋشى بولادى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن.
ءى – تۋر: ادەبي مونتاج
1بەكارىس: وقۋشى: اتاڭ بولسا اناڭمەن -
التىننان سوققان قورعانىڭ.
اعاڭ بولسا اقىلدى -
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
اكەجان: ءىنىڭ بولسا جاناشىر -
سەمسەر قىلىش بىلەگىڭ.
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل
وكپە، باۋىر، جۇرەگىڭ.
ناسيحا:
نە قاسيەتسىز؟
بال سالماسا – ارا قاسيەتسىز،
جانباي قالعان شالا قاسيەتسىز.
ادەپسىز بولسا – بالا قاسيەتسىز،
ادىلەتسىز بولسا – دانا قاسيەتسىز.
ارۋجان:
كوك شىقپاسا – جەر قاسيەتسىز،
ويسىز بولسا - ەر قاسيەتسىز،
جىلۋ بولماسا – ءتۇبىت قاسيەتسىز،
جىگەرى بولماسا – جىگىت قاسيەتسىز.
ۇلان:
دورەكى ءسوز ايتپاڭدار،
جاقسى ءىستى جاقتاڭدار،
سىيلاپ سىنىپ قىزدارىن،
ادەپتى بولا باستاڭدار،
بۇگىننەن باستاپ بار بالا،
ۇلگىلى مىنەز كورسەتسىن،
سىنايىن دوستىم دوسىڭدى - اي،
ءمىن تۇزەيىك، وسىلاي.
نۇربەكەت: ادامدارعا كەشىرىممەن قارايتىن،
جان جىلۋى جىلىلىق بوپ تارايتىن.
كىشىپەيىل بالا بولعىم كەلەدى،
اينالاسىن نۇرلى كۇنگە بولەيتىن.
ريزابەك: جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
ايگەرىم: جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ءبىز تالاپتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
كارينا: ۇلكەندەردى سىيلايمىز ءبىز،
ءۇي تازالاپ جينايمىز ءبىز،
ءبىز قولقانات بالامىز.
ءىى – تۋر: ماقال – ماتەلدەر سايىسى
كىشىپەيىلدىلىك، سىپايىگەرشىلىككە بايلانىستى ماقالدار ايتۋ.
ءان: جاس ءداۋىردىڭ تۇلەگىمىز.
ءمۇعالىم: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
جانارىس: ادام بالاسى وزگەلەرمەن قارىم - قاتىناس جاساعاندا ونىڭ تانىس، تانىس ەمەستىگىنە، الىس - جاقىندىعىنا، ۇلكەن - كىشىلىگىنە، قىزمەت دارەجەسىنە قاراماي كىشىپەيىل، ادەپتى بولۋى كەرەك. بۇل ادامگەرشىلىك بورىش.
ارۋ: ۇلى ىستەردىڭ قاندايى بولماسىن كىشىپەيىلدىلىكتەن باستالادى. سوندىقتان اركىم وزىنەن كىشىلەردىڭ مىنەزى كىشكەنتايىنان دۇرىس قالىپتاسۋىنا قامقورلىق جاساپ، ولارعا جول كورسەتە ءبىلۋى كەرەك.
ۇلكەندەردىڭ ءوز باسىندا ولقىلىق بولماۋى كەرەك. جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ىشىندە باس كيىمدەرىن كوريدوردا كيىپ ءجۇرۋى نەمەسە قوڭىراۋ اراسىندا الىسىپ ويناۋ سياقتى كەمشىلىكتەر كەزدەسەدى. ونى كورگەن كىشكەنە بالالاردىڭ «ە، اعالارىمىز نە ىستەسە، ءبىز دە سونى ىستەيىك» دەگەن ويدا بولىپ تەرىس قورتىندى شىعارۋى مۇمكىن.
ءىىى – تۋر: پىكىر سايىسى
ق. ساتبايەۆ ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كاراگويشييەۆا سارا تۇياق قىزى
ماقساتى: وقۋشىلاردى جامان ادەتتەن اۋلاق بولۋعا، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە قامقور بولۋعا ۇيرەتۋ.
مىندەتتەرى:
- ءوزارا سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- جاعىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- جاقسىلىققا، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
شارا ءتۇرى: توپتىق سايىس
كورنەكى قۇرالدار: ونەگەلى سوزدەر، ماقال - ماتەل، سۋرەتتەر.
شاتتىق شەڭبەرى
ءمۇعالىم: شەڭبەر بولىپ تۇرايىق جىلى جۇزبەن،
بىزگە كەلسىن قۋانىش نۇر ىزدەگەن،
شۋاق تولعان جانىمىز، جۇرەگىمىز
ۇلگى السىن كورگەن جان مىنا بىزدەن.
شاتتىق شەڭبەرى
- كانە، ءبارىمىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسى تىلەك تىلەيىك!
- ادەپتى بول!
- مەيىرىمدى بول!
- كىشىپەيىل بول!
- قامقورشى بول! ت. س. س.
ءبارى: جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
بۇگىن، «ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت» توپتىق سايىسىن وتكىزەمىز، ءادىل قازىلارىمىزدى سايلاپ الايىق
1 توپ: ادەپتىلەر
ءىى توپ: ىزەتتىلەر
ءىىى توپ: كىشىپەيىلدىلەر
1 – تۋر: ادەبي مونتاج
2 – تۋر: ماقال - ماتەلدەر سايىسى
3 – تۋر: پىكىر سايىسى (پەداگوگيكالىق سيتۋاسيا)
4 – تۋر: اقىلدىدان شىققان ءسوز
5 – تۋر: قورتىندى.
تانزيلا: ويى تەرەڭ مۇحيتتاي دانا بولعىم كەلەدى،
كوڭىلى اپپاق سۇتتەن دە بالا بولعىم كەلەدى.
ادالدىقتى سۇيەتىن جۇرەگىمەن، جانىمەن،
بال بۇلاقتاي ءموپ - ءمولدىر تازا بولعىم كەلەدى.
وتتى، ويلى جىرى بار اقىن بولعىم كەلەدى،
قيىندىقتان قايتپايتىن اسىل بولعىم كەلەدى،
ادامداردىڭ بارىنەن كىشى بولعىم كەلەدى،
ەڭ باستىسى ومىردە – كىسى بولعىم كەلەدى.
ايانا: ادام بويىندا جاقسى – جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. ءبىزدىڭ حالقىمىزدا ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، كىشىگە قامقور بولۋعا بالا كەزدەن كوپ كوڭىل بولىنەدى. ول انانىڭ سۇتىنەن، ۇلكەننىڭ اقىلىنان، ۇستازدىڭ ۇيرەتكەنىنەن، كەز كەلگەن ادامنىڭ كىسىلىگىنەن بىلىنەدى.
ماسەلەن: جاسى ۇلكەنگە ءيىلىپ سالەم بەرۋ، الدىن كەسىپ وتپەۋ، الدىنان بارىپ ەسىك اشۋ، ۇيگە بۇرىن كىرمەۋ، داستارحانعا بۇرىن قول سوزباۋ، ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمەۋ، ءسوز جارىستىرماۋ - جاستارىمىز ءۇشىن بۇلجىماس زاڭ بولاتىن. مەنى ومىرگە اكەلگەن، ماپەلەگەن، وسىرگەن سەنىڭ اناڭ مەن اكەڭ. ەڭ الدىمەن سولاردى سىيلاۋ كەرەك.
ءمۇعالىم:
مەن دە سەندەردىڭ ادەپتى دە، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن، كىشىلەرگە قامقورشى اعا، اتا - اناعا كومەكشى، ادامدارعا مەيىرىمدى بولا بىلەتىن وقۋشى بولادى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن.
ءى – تۋر: ادەبي مونتاج
1بەكارىس: وقۋشى: اتاڭ بولسا اناڭمەن -
التىننان سوققان قورعانىڭ.
اعاڭ بولسا اقىلدى -
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
اكەجان: ءىنىڭ بولسا جاناشىر -
سەمسەر قىلىش بىلەگىڭ.
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل
وكپە، باۋىر، جۇرەگىڭ.
ناسيحا:
نە قاسيەتسىز؟
بال سالماسا – ارا قاسيەتسىز،
جانباي قالعان شالا قاسيەتسىز.
ادەپسىز بولسا – بالا قاسيەتسىز،
ادىلەتسىز بولسا – دانا قاسيەتسىز.
ارۋجان:
كوك شىقپاسا – جەر قاسيەتسىز،
ويسىز بولسا - ەر قاسيەتسىز،
جىلۋ بولماسا – ءتۇبىت قاسيەتسىز،
جىگەرى بولماسا – جىگىت قاسيەتسىز.
ۇلان:
دورەكى ءسوز ايتپاڭدار،
جاقسى ءىستى جاقتاڭدار،
سىيلاپ سىنىپ قىزدارىن،
ادەپتى بولا باستاڭدار،
بۇگىننەن باستاپ بار بالا،
ۇلگىلى مىنەز كورسەتسىن،
سىنايىن دوستىم دوسىڭدى - اي،
ءمىن تۇزەيىك، وسىلاي.
نۇربەكەت: ادامدارعا كەشىرىممەن قارايتىن،
جان جىلۋى جىلىلىق بوپ تارايتىن.
كىشىپەيىل بالا بولعىم كەلەدى،
اينالاسىن نۇرلى كۇنگە بولەيتىن.
ريزابەك: جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
ايگەرىم: جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ءبىز تالاپتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
كارينا: ۇلكەندەردى سىيلايمىز ءبىز،
ءۇي تازالاپ جينايمىز ءبىز،
ءبىز قولقانات بالامىز.
ءىى – تۋر: ماقال – ماتەلدەر سايىسى
كىشىپەيىلدىلىك، سىپايىگەرشىلىككە بايلانىستى ماقالدار ايتۋ.
ءان: جاس ءداۋىردىڭ تۇلەگىمىز.
ءمۇعالىم: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
جانارىس: ادام بالاسى وزگەلەرمەن قارىم - قاتىناس جاساعاندا ونىڭ تانىس، تانىس ەمەستىگىنە، الىس - جاقىندىعىنا، ۇلكەن - كىشىلىگىنە، قىزمەت دارەجەسىنە قاراماي كىشىپەيىل، ادەپتى بولۋى كەرەك. بۇل ادامگەرشىلىك بورىش.
ارۋ: ۇلى ىستەردىڭ قاندايى بولماسىن كىشىپەيىلدىلىكتەن باستالادى. سوندىقتان اركىم وزىنەن كىشىلەردىڭ مىنەزى كىشكەنتايىنان دۇرىس قالىپتاسۋىنا قامقورلىق جاساپ، ولارعا جول كورسەتە ءبىلۋى كەرەك.
ۇلكەندەردىڭ ءوز باسىندا ولقىلىق بولماۋى كەرەك. جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ىشىندە باس كيىمدەرىن كوريدوردا كيىپ ءجۇرۋى نەمەسە قوڭىراۋ اراسىندا الىسىپ ويناۋ سياقتى كەمشىلىكتەر كەزدەسەدى. ونى كورگەن كىشكەنە بالالاردىڭ «ە، اعالارىمىز نە ىستەسە، ءبىز دە سونى ىستەيىك» دەگەن ويدا بولىپ تەرىس قورتىندى شىعارۋى مۇمكىن.
ءىىى – تۋر: پىكىر سايىسى
ق. ساتبايەۆ ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
كاراگويشييەۆا سارا تۇياق قىزى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: تىرشىلىكتىڭ انىقتاماسى. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ قاسيەتتەرى، تىرشىلىك دەڭگەيلەرى.
