ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت
ساباق تاقىرىبى: ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت (2 سىنىپ)
ماقساتى: «سىيلاستىق»، «قۇرمەت» ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى: - ۇلكەندەر مەن كىشىلەر اراسىنداعى سىيلاستىقتى ءتۇسىندىرۋ؛
- سىيلاستىقتى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ،
- ۇلكەندەردى سىيلاۋعا، كىشىلەرگە قامقور بولۋعا تاربيەلەۋ؛
كورنەكى قۇرالدار: ۆيدەوروليك، سلايد، ستيكەرلەر، ۇلكەن جانە كىشى اعاش سۋرەتتەرى، اق قاعازدار، جۇرەكشەلەر.
بالالاردىڭ امانداسۋى.
ءمۇعالىم: حالقىمىزدا «ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت» دەگەن ماقال بار. بۇنىڭ ءوزى ءوسىپ كەلە جاتقان ءاربىر جاس ۇرپاقتى يماندىلىققا، مەيىرىم - قايىرىمدىلىققا تاربيەلەۋ. ادام بويىندا جاقسى – جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. ءبىزدىڭ حالقىمىزدا ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، كىشىگە قامقور بولۋعا بالا كەزدەن كوپ كوڭىل بولىنەدى. ول انانىڭ سۇتىنەن، ۇلكەننىڭ اقىلىنان، ۇستازدىڭ ۇيرەتكەنىنەن، كەز كەلگەن ادامنىڭ كىسىلىگىنەن بىلىنەدى.
ماسەلەن: جاسى ۇلكەنگە ءيىلىپ سالەم بەرۋ، الدىن كەسىپ وتپەۋ، الدىنان بارىپ ەسىك اشۋ، ۇيگە بۇرىن كىرمەۋ، داستارحانعا بۇرىن قول سوزباۋ، ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمەۋ، ءسوز جارىستىرماۋ - جاستارىمىز ءۇشىن بۇلجىماس زاڭ بولاتىن. سەنى ومىرگە اكەلگەن، ماپەلەگەن، وسىرگەن سەنىڭ اناڭ مەن اكەڭ. ەڭ الدىمەن سولاردى سىيلا.
اكە – اسقار تاۋ،
انا – اققان بۇلاق،
بالا – باۋىرىنداعى قۇراق.
مەن دە سەندەردىڭ ادەپتى دە، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن، كىشىلەرگە قامقورشى اعا، اتا - اناعا كومەكشى، ادامدارعا مەيىرىمدى بولا بىلەتىن وقۋشى بولادى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن!
بالالار، ەندى ءبارىمىز مىنا ولەڭ جولدارىن قايتالاپ ايتىپ، ورنىمىزعا جايعاسايىق.
جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
دايەكسوزدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
سۋرەتپەن جۇمىس:
سۋرەتتە نە كورىپ تۇرمىز؟
ۆيدەوروليك كورسەتۋ. نە تۇسىندىڭدەر؟
«نە ىستەۋگە بولمايدى؟» ءمۇعالىم باستاپقى ءسوزىن ايتادى، وقۋشى ويلانىپ جالعاستىرىپ ايتۋى كەرەك.
- ۇلكەندەردىڭ الدىنان...... (كەسىپ وتۋگە بولمايدى.)
- كىشكەنە بالانى................(جىلاتۋعا بولمايدى.)
- قۇستاردى...........................(اتۋعا بولمايدى.)
- قىز بالانى........................(رەنجىتۋگە بولمايدى.)
- ساباقتان.............................(كەشىگۋگە بولمايدى.)
- سىنىپتا.............................(ايعايلاۋعا بولمايدى.)
«نە ىستەۋ كەرەك؟»
- ۇلكەن كىسىنى.......................(سىيلاۋ كەرەك.)
- ۇلكەننىڭ ءتىلىن...................(الۋ كەرەك..)
- ۇلكەندەرگە..........................(سالەم بەرۋ كەرەك.)
- كىشىلەردى..............................(قامقور بولۋ كەرەك.)
- وقۋ قۇرالدارىن.................. (كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.)
- ءتارتىپتى -----------------(بولۋ كەرەك)
اڭگىمەلەسۋ
• ءوزىڭدى، وزگەنى قۇرمەتتەي بىلەسىڭ بە؟
• ءوزارا سىيلاستىققا قالاي جەتۋگە بولادى؟
• دوستارىڭمەن ارادا قانداي سىيلاستىق بار؟
بالالاردىڭ ءوز ويلارىن ەركىن ايتۋىنا جانە سىيلاسىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
• ءبىر - بىرىمەن سىيلاستىقتا بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر بولۋى كەرەك؟
قانداي ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر؟
ويىن - جاتتىعۋ. «قۇرمەت - ىزەت»
تاقتاعا جاپىراقسىز اعاشتاردىڭ (ۇلكەن، كىشى) سۋرەتى سالىنعان پلاكاتتار ىلىنەدى. وقۋشىلارعا قاعازدان جاسالعان اعاش جاپىراقتارى تاراتىلىپ بەرىلەدى. جاپىراقتاردىڭ ارتقى بەتىنە قۇرمەتتى، ىزەتتى بىلدىرەتىن سوزدەر جازىلعان.
وقۋشىلار جاپىراقتارداعى سوزدەردى داۋىستاپ وقىپ، وسى سوزدەر ۇلكەندەر ايتاتىن سوزدەر بولسا - «ۇلكەن اعاشقا»، كىشىلەر ايتاتىن سوزدەر بولسا - «كىشى اعاشقا» ىلەدى.
جاپىراقتارداعى سوزدەردىڭ ۇلگىسى: ءوتىڭىز، جولىڭىز بولسىن، سىزگە راحمەت، وتىرىڭىز، عافۋ ەتىڭىز، ساۋ بولىڭىز، الىڭىز، ايتىڭىز، كەشىرىڭىز، الا عوي، تىڭداي عوي، كەشىرىم ەت، ساۋ بول، ايتا عوي، كومەكتەس، جول بەر، سىيلى بول، ادەپتى بول، سىپايى بول.
ويىن - جاتتىعۋ بويىنشا ورىندالعان تاپسىرما ناتيجەسىن قورىتىندىلاۋ
- بالالار، ەندى ۇلكەن اعاشقا ىلىنگەن سوزدەر ۇلكەنگە قۇرمەتتى بىلدىرەدى، سوندىقتان ونى «قۇرمەت» اعاشى، ال كىشى اعاشقا ىلىنگەن سوزدەر كىشىگە ىزەتتى بىلدىرەدى، سوندىقتان ونى «ىزەت» اعاشى دەپ اتايىق.
راحمەت! بالالار، تاپسىرمانى ويداعىداي ورىنداپ شىقتىڭدار دەپ ويلايمىن.
تاپسىرما: ويىن «ساياحاتقا شىعۋ»
ءمۇعالىم: «ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت» كورسەتۋ ءۇشىن ءبىز ساياحاتقا شىعۋ ويىنىن وينايىق. ەلىمىزدە 4 ۇلكەن قالا بار:
1. ۇلكەن، 2. قۇرمەت، 3. كىشى، 4. ىزەت
ال، بالالار، وزدەرىڭە قاي قالالار ۇنايدى؟ ۇناعان قالا اتى جازىلعان قاعازدا سۇراق بار. سوعان جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
1. مەكتەپتەن ۇيگە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقاندا، الدىڭنان ءبىر ۇلكەن كىسى شىقتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
2. وزىڭنەن ۇلكەن كىسىلەر اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە سەن نە ىستەۋىڭ كەرەك؟
3. كوشەدە بىرەۋ ءجون نەمەسە جول سۇراسا نە ىستەر ەدىڭ؟
4. ۇلكەن كىسىلەرمەن قالاي سويلەسۋ كەرەك؟
بۇگىنگى ساباعىمىزدا ايتىلعان وي - پىكىرلەردى قالاي تۇسىنگەندەرىڭدى بايقاۋ ءۇشىن مەن، سەندەرگە مىناداي تاپسىرما بەرگەلى تۇرمىن.
1 - توپقا تاپسىرما: «مەنىڭ ايتار اقىلىم»
بوس جولدارعا قارىنداسىڭا (ءسىڭلى)، ىنىڭە ارناپ اقىل حات جاز.
2 - توپقا تاپسىرما: «مەنىڭ تىڭدار اقىلىم»
بوس جولدارعا ۇيدەگى ۇلكەندەردىڭ وزىڭە ايتاتىن اقىلدارىن جاز.
ءمۇعالىم: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
1 - توپقا ۇلكەنگە قۇرمەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2 - توپقا كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
جۇرەكتەن – جۇرەككە
قولىمىزعا مىنا كىشكەنە جۇرەكشەلەردى ۇستاپ تۇرىپ مىنا ولەڭ جولدارىن بىرگە ايتامىز.
قۇرمەتتەپ اتا - انامدى،
ارداقتاپ اپكە، اعامدى،
قامقور بوپ ءسىڭلى - ىنىمە،
سىيلىمىن ۇلكەن - كىشىگە.
ءبارىن دە جاقسى كورەمىن،
ۇنەمى كومەك بەرەمىن.
ۇلكەندى سىيلاۋ - كىشىلىك،
ۇلگىلى مىنەز - كىسىلىك.
وسىنداي جىلى جۇرەكتەرگە تولى شەڭبەر اياسىندا تۇرىپ، قۋانىشتى كوڭىلمەن ءان سالىپ، ساباعىمىزدى اياقتايمىز.
ج. ابدىراشيەۆ اتىنداعى №62 مەكتەپ - ليسەيى
ءمۇعالىم: ابيلدايەۆا ايىمكۋل
ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت. جۇكتەۋ
ماقساتى: «سىيلاستىق»، «قۇرمەت» ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى: - ۇلكەندەر مەن كىشىلەر اراسىنداعى سىيلاستىقتى ءتۇسىندىرۋ؛
- سىيلاستىقتى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ،
- ۇلكەندەردى سىيلاۋعا، كىشىلەرگە قامقور بولۋعا تاربيەلەۋ؛
كورنەكى قۇرالدار: ۆيدەوروليك، سلايد، ستيكەرلەر، ۇلكەن جانە كىشى اعاش سۋرەتتەرى، اق قاعازدار، جۇرەكشەلەر.
بالالاردىڭ امانداسۋى.
ءمۇعالىم: حالقىمىزدا «ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت» دەگەن ماقال بار. بۇنىڭ ءوزى ءوسىپ كەلە جاتقان ءاربىر جاس ۇرپاقتى يماندىلىققا، مەيىرىم - قايىرىمدىلىققا تاربيەلەۋ. ادام بويىندا جاقسى – جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. ءبىزدىڭ حالقىمىزدا ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، كىشىگە قامقور بولۋعا بالا كەزدەن كوپ كوڭىل بولىنەدى. ول انانىڭ سۇتىنەن، ۇلكەننىڭ اقىلىنان، ۇستازدىڭ ۇيرەتكەنىنەن، كەز كەلگەن ادامنىڭ كىسىلىگىنەن بىلىنەدى.
ماسەلەن: جاسى ۇلكەنگە ءيىلىپ سالەم بەرۋ، الدىن كەسىپ وتپەۋ، الدىنان بارىپ ەسىك اشۋ، ۇيگە بۇرىن كىرمەۋ، داستارحانعا بۇرىن قول سوزباۋ، ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمەۋ، ءسوز جارىستىرماۋ - جاستارىمىز ءۇشىن بۇلجىماس زاڭ بولاتىن. سەنى ومىرگە اكەلگەن، ماپەلەگەن، وسىرگەن سەنىڭ اناڭ مەن اكەڭ. ەڭ الدىمەن سولاردى سىيلا.
اكە – اسقار تاۋ،
انا – اققان بۇلاق،
بالا – باۋىرىنداعى قۇراق.
مەن دە سەندەردىڭ ادەپتى دە، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن، كىشىلەرگە قامقورشى اعا، اتا - اناعا كومەكشى، ادامدارعا مەيىرىمدى بولا بىلەتىن وقۋشى بولادى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن!
بالالار، ەندى ءبارىمىز مىنا ولەڭ جولدارىن قايتالاپ ايتىپ، ورنىمىزعا جايعاسايىق.
جاقسىلىقتان ۇيرەنىپ،
بولامىز ءبىز جاقسى ادام.
جاماندىقتان جيرەنىپ
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
دايەكسوزدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
سۋرەتپەن جۇمىس:
سۋرەتتە نە كورىپ تۇرمىز؟
ۆيدەوروليك كورسەتۋ. نە تۇسىندىڭدەر؟
«نە ىستەۋگە بولمايدى؟» ءمۇعالىم باستاپقى ءسوزىن ايتادى، وقۋشى ويلانىپ جالعاستىرىپ ايتۋى كەرەك.
- ۇلكەندەردىڭ الدىنان...... (كەسىپ وتۋگە بولمايدى.)
- كىشكەنە بالانى................(جىلاتۋعا بولمايدى.)
- قۇستاردى...........................(اتۋعا بولمايدى.)
- قىز بالانى........................(رەنجىتۋگە بولمايدى.)
- ساباقتان.............................(كەشىگۋگە بولمايدى.)
- سىنىپتا.............................(ايعايلاۋعا بولمايدى.)
«نە ىستەۋ كەرەك؟»
- ۇلكەن كىسىنى.......................(سىيلاۋ كەرەك.)
- ۇلكەننىڭ ءتىلىن...................(الۋ كەرەك..)
- ۇلكەندەرگە..........................(سالەم بەرۋ كەرەك.)
- كىشىلەردى..............................(قامقور بولۋ كەرەك.)
- وقۋ قۇرالدارىن.................. (كۇتىپ ۇستاۋ كەرەك.)
- ءتارتىپتى -----------------(بولۋ كەرەك)
اڭگىمەلەسۋ
• ءوزىڭدى، وزگەنى قۇرمەتتەي بىلەسىڭ بە؟
• ءوزارا سىيلاستىققا قالاي جەتۋگە بولادى؟
• دوستارىڭمەن ارادا قانداي سىيلاستىق بار؟
بالالاردىڭ ءوز ويلارىن ەركىن ايتۋىنا جانە سىيلاسىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
• ءبىر - بىرىمەن سىيلاستىقتا بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر بولۋى كەرەك؟
قانداي ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر؟
ويىن - جاتتىعۋ. «قۇرمەت - ىزەت»
تاقتاعا جاپىراقسىز اعاشتاردىڭ (ۇلكەن، كىشى) سۋرەتى سالىنعان پلاكاتتار ىلىنەدى. وقۋشىلارعا قاعازدان جاسالعان اعاش جاپىراقتارى تاراتىلىپ بەرىلەدى. جاپىراقتاردىڭ ارتقى بەتىنە قۇرمەتتى، ىزەتتى بىلدىرەتىن سوزدەر جازىلعان.
وقۋشىلار جاپىراقتارداعى سوزدەردى داۋىستاپ وقىپ، وسى سوزدەر ۇلكەندەر ايتاتىن سوزدەر بولسا - «ۇلكەن اعاشقا»، كىشىلەر ايتاتىن سوزدەر بولسا - «كىشى اعاشقا» ىلەدى.
جاپىراقتارداعى سوزدەردىڭ ۇلگىسى: ءوتىڭىز، جولىڭىز بولسىن، سىزگە راحمەت، وتىرىڭىز، عافۋ ەتىڭىز، ساۋ بولىڭىز، الىڭىز، ايتىڭىز، كەشىرىڭىز، الا عوي، تىڭداي عوي، كەشىرىم ەت، ساۋ بول، ايتا عوي، كومەكتەس، جول بەر، سىيلى بول، ادەپتى بول، سىپايى بول.
ويىن - جاتتىعۋ بويىنشا ورىندالعان تاپسىرما ناتيجەسىن قورىتىندىلاۋ
- بالالار، ەندى ۇلكەن اعاشقا ىلىنگەن سوزدەر ۇلكەنگە قۇرمەتتى بىلدىرەدى، سوندىقتان ونى «قۇرمەت» اعاشى، ال كىشى اعاشقا ىلىنگەن سوزدەر كىشىگە ىزەتتى بىلدىرەدى، سوندىقتان ونى «ىزەت» اعاشى دەپ اتايىق.
راحمەت! بالالار، تاپسىرمانى ويداعىداي ورىنداپ شىقتىڭدار دەپ ويلايمىن.
تاپسىرما: ويىن «ساياحاتقا شىعۋ»
ءمۇعالىم: «ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت» كورسەتۋ ءۇشىن ءبىز ساياحاتقا شىعۋ ويىنىن وينايىق. ەلىمىزدە 4 ۇلكەن قالا بار:
1. ۇلكەن، 2. قۇرمەت، 3. كىشى، 4. ىزەت
ال، بالالار، وزدەرىڭە قاي قالالار ۇنايدى؟ ۇناعان قالا اتى جازىلعان قاعازدا سۇراق بار. سوعان جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
1. مەكتەپتەن ۇيگە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقاندا، الدىڭنان ءبىر ۇلكەن كىسى شىقتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
2. وزىڭنەن ۇلكەن كىسىلەر اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە سەن نە ىستەۋىڭ كەرەك؟
3. كوشەدە بىرەۋ ءجون نەمەسە جول سۇراسا نە ىستەر ەدىڭ؟
4. ۇلكەن كىسىلەرمەن قالاي سويلەسۋ كەرەك؟
بۇگىنگى ساباعىمىزدا ايتىلعان وي - پىكىرلەردى قالاي تۇسىنگەندەرىڭدى بايقاۋ ءۇشىن مەن، سەندەرگە مىناداي تاپسىرما بەرگەلى تۇرمىن.
1 - توپقا تاپسىرما: «مەنىڭ ايتار اقىلىم»
بوس جولدارعا قارىنداسىڭا (ءسىڭلى)، ىنىڭە ارناپ اقىل حات جاز.
2 - توپقا تاپسىرما: «مەنىڭ تىڭدار اقىلىم»
بوس جولدارعا ۇيدەگى ۇلكەندەردىڭ وزىڭە ايتاتىن اقىلدارىن جاز.
ءمۇعالىم: ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
1 - توپقا ۇلكەنگە قۇرمەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2 - توپقا كىشىگە ىزەت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
جۇرەكتەن – جۇرەككە
قولىمىزعا مىنا كىشكەنە جۇرەكشەلەردى ۇستاپ تۇرىپ مىنا ولەڭ جولدارىن بىرگە ايتامىز.
قۇرمەتتەپ اتا - انامدى،
ارداقتاپ اپكە، اعامدى،
قامقور بوپ ءسىڭلى - ىنىمە،
سىيلىمىن ۇلكەن - كىشىگە.
ءبارىن دە جاقسى كورەمىن،
ۇنەمى كومەك بەرەمىن.
ۇلكەندى سىيلاۋ - كىشىلىك،
ۇلگىلى مىنەز - كىسىلىك.
وسىنداي جىلى جۇرەكتەرگە تولى شەڭبەر اياسىندا تۇرىپ، قۋانىشتى كوڭىلمەن ءان سالىپ، ساباعىمىزدى اياقتايمىز.
ج. ابدىراشيەۆ اتىنداعى №62 مەكتەپ - ليسەيى
ءمۇعالىم: ابيلدايەۆا ايىمكۋل
ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت. جۇكتەۋ
You Might Also Like
