«ۇلتىن سۇيگەن بۇل اقىن...» كەش
تاقىرىبى: «ۇلتىن سۇيگەن بۇل اقىن...»
ماقساتى:
ا) مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتۋ. ولەڭدەرىن وقۋشىلارعا جاتقا ايتقىزۋ، اقىن سوزىنە جازىلعان اندەرىن ورىنداۋ.
ءا) ادامگەرشىلىككە، دوستىققا، باۋىرمالدىققا، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
ب) سوزدىك قور، داۋىس مانەرىن، ىرعاعىن دامىتۋ.
ءادىسى: مانەرلەپ وقۋ، ءان ايتۋ.
ءتۇرى: ارالاس.
ءتيپى: ادەبي - سازدى.
كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا ارقىلى مۇحتار شاحانوۆ تۋرالى سلايدتار كورسەتۋ، اقىننىڭ «ءداۋىر داستاندارى»، «ەۆەرەستكە شىعۋ» كىتاپتارى.
بارىسى:
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! مەكتەبىمىزدە «ۇلتىن سۇيگەن بۇل اقىن...» اتتى ادەبي - سازدى كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
مۇحتار شاحانوۆ 1942 جىلى شىمكەنت وبلىسىنىڭ لەنگىر اۋدانىنداعى قاسقاسۋ سوۆحوزىندا تۋعان. مۇحتار دۇنيەگە كەلگەن جىل زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» كىتابىنىڭ جارىق كورۋىمەن تۇسپا - تۇس كەلەدى. مۇحتاردىڭ اكەسى وسى كىتاپتى وقىپ، ۇلكەن ويعا قالادى... «بالام وسى مۇحتار اۋەزوۆتەي حالقىن سۇيەر ازامات بولسىن» دەپ، نيەتىمدى قۇپتار دەپ اۋىلداعى بارلىق جورا - جولداستارىن جيناپ، مۇحتار دەپ ات قويادى.
حا - حا - حا! كوكىرەكتە ارمان كوپ،
ءبىزدىڭ اۋىل يتتەرىنىڭ اتى دا
كەلەدى ىلعي «ءبورىباسار»، «ارلان» بوپ.
ءبىراق ءالى قاسقىر تۇگىل، قويان العان ءبىرى جوق.
توردە وتىرعان ءبىر كىسىنىڭ كۇلكىسى جۇرتتىڭ شاتتىعىن سۋ سەپكەندەي باسىپ تاستايدى. سوندا اكەسى ۇلى جاتقان بەسىككە سۇيەنە وتىرىپ:
ۇلىم، سەنەن سۇرانام،
تىرلىگىڭدە بوي كورسەتپە جىرادان.
ۇلىم مەنى تابا قىلما مىناعان.
قىران بولساڭ، كەڭىستىك كوپ قايدا دا،
دەپ سەنىممەن جىميىپتى جاي عانا.
وسىلايشا، دۇنيەگە كەلگەن پەرزەنت مۇحتار دەگەن كيەلى اتتى يەمدەنەدى.
ويلى جاس! ولەڭ مەنىڭ سىرلاسىمداي،
سىرلاسسام دا قۇمارىم تۇر باسىلماي.
ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بار ما،
جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي،- دەگەندەي، مۇحتار اعامىز قاي جەردە، قانداي كوڭىل كۇيدە جۇرسە دە ءوز ويلارىن ءاردايىم قاعاز بەتىنە جىر عىپ تۇسىرەدى. اقىن اعامىزدىڭ ءوز ولەڭدەرىندە ادام بالاسىنىڭ ءقادىر تۇتار ەكى ۇلى قاسيەتىنىڭ ءبىرىن دوستىق دەپ تانيدى. ەندەشە، ورتاعا 8 سىنىپ وقۋشىلارىن شاقىرامىز.
«ۇشاق ۇستىندەگى وي»، ------------
«ۇنسىزدىك»، كوشىموۆا اسەم.
«دوستىق ولكەسىنىڭ زاڭى»،--------------------------------.
مۇحتار شاحانوۆ - حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان ءبىرقاتار اندەردىڭ دە اۆتورى. «تۋعان كۇن كەشىندە» ءانىن 8 سىنىپ وقۋشىسى قالييەۆا نازىمنىڭ ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار!
شىعارمالارى دۇنيە ءجۇزىنىڭ قىرىققا تارتا تىلدەرىنە اۋدارىلعان قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىنى مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءار كەزەڭدە جازىلعان ولەڭ، باللادا، داستاندارىمەن قاتار الەم وقىرماندارىنىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان «وركەنيەتتىڭ اداسۋى»، «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» اتتى روماندارى دا بار. 7ب سىنىبى وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
«دالامەن سىرلاسۋ»،--------------------------.
«قالداياقوۆ وزەنى»،----------------------------.
«قازىنا ارالى»، «تاناكوز» پوەماسىنان ءۇزىندى،-----------------------.
اسقاق ءان اسپانعا ورلەپ، اسقار تەربەپ،
كۇڭىرەنتكەن سار دالانىڭ، كۇندەر جالعان!
ءان قۇمار الەۋمەتىم انتالاپ تۇر،
سايرا ءتىل، اڭىرا ءانىم ءىنجۋ - مارجان - دەپ، مۇحتار اعامىزدىڭ سوزىنە جازىلعان «الما باقتىڭ ۇرىلارى» ءانىن قازانعاپ اتىنداعى ساز مەكتەبىنىڭ دومبىرا سىنىبى وقىتۋشىسى ايىمگۇل اپايلارىڭىز ورىنداپ بەرەدى.
«اقىن بولۋ دەگەنىمىز - تۋعان حالقىنىڭ پاراسات بيىگىن مەڭگەرۋ» دەيدى. مۇحتار اعامىز ءوز ولەڭدەرىندە وزىمەن زامانداس اقىنداردى جىرعا قوسۋىمەن قاتار، تۋعان حالقىنىڭ ءداستۇرىن، قالاۋلى ادەپ، يباسىن تىلگە تيەك ەتە بىلگەن. 8 سىنىپ وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
«ايبەرگەنوۆ شىڭى»،----------------------------.
«ناۋرىزعا ودا»،---------------------.
«ءبىز، قازاقتىڭ ەكى اقىنى، بىرگەمىز»،-----------------------.
ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ءۇننىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار.
كەيى زاۋال، كەيى مۇڭ دەرتىن قوزعاپ،
جاس بالاشا كوڭىلدى جاقسى ۋاتار - دەگەندەي، اسەم انگە كەزەك بەرەيىك. قازانعاپ اتىنداعى ساز مەكتەبىنىڭ تەرمە سىنىبى وقىتۋشىسى گۇلميرا اپايلارىڭىز سىزدەرگە اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» ءانىن ورىنداپ بەرەدى.
ويسىزداردى ويپاڭداعى تومپەشىككە بالايمىن،
شەتتەن قاراپ قىنجىلام دا، جاقىن كەلىپ ايايمىن.
ال، بىرەۋدى تاۋ سانايمىن، تۇرعان قاراپ توبەمنەن،
اقشا بۇلت پەن كوك اسپاننىڭ مەيىرىمىنە بولەنگەن.
تومپەشىكتى باسىپ ءوتىپ، تاۋعا ورلەپ كەلەم مەن،- دەگەن اقىن ولەڭدەرىن جۇرەگىنە تۇيگەن بيىلعى تۇلەكتەرىمىزدى مۇحتار اقىننىڭ ادام بويىنداعى جىگەر، نامىس، ەرلىك، باتىلدىق سەزىمدەرىن وياتار ولەڭدەرىن جىرلاۋعا ورتاعا شاقىرامىز.
«ءتورت انا»،-----------------------.
«جىگەرلەندىرۋ»،--------------------------.
بەرىلىپ ءبىر اسەم سازدى سەزىمگە،
ۇمىتىپپىن تۇرعانىمدى اسىعىپ.
مىنە، قىزىق، سويتسەم مەنىڭ ءوزىم دە،
الگى اۋەنگە كەتكەم ەكەن قوسىلىپ،- دەپ مۇحتار اعامىز ءوزى جىرلاعانداي، ءشامشى اعامىزدىڭ اندەرىنە ەلىتپەس ادام كەمدە - كەم. اقىن اعامىزدىڭ سوزىنە جازىلعان ءشامشىنىڭ «ارىس جاعاسىندا» ءانىن 7 ب سىنىپ وقۋشىسى ----------------------------- ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار!
مۇحتار شاحانوۆ - ەلدىڭ ەلدىگى، ازاماتتىڭ ازاماتتىعى، ادامداردىڭ ادامدىعى ءۇشىن كۇرەسكەر ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ ۇرانشىسى، حالىقتىڭ قامقورشىسى، حالقىنىڭ ارى مەن ۇياتى، كەڭ جۇرەكتى، اسقاق اۋەندى اقىن.
پوەزيا - اسەمدىكتى مۇسىندەۋ،
ال اسەمدىك - ىزگىلىكتىڭ قاناتى.
جىر ءقادىرىن تۇسىنبەۋ
گۇل ءقادىرىن تۇسىنبەۋدەن الدەقايدا سوراقى.
ناعىز ونەر بولا المايدى باسقاشا،
ناعىز ونەر - قاسيەتتەر جيىنتىعى ەڭ يگى.
قوعام ازا باستاسا،
الدىمەنەن جىر قۋاتى كەميدى، - دەي كەلىپ اياۋلى عابەڭنىڭ مىنا ءبىر ءسوزى ىلعي جادىمىزدا ءجۇرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى اقىن: «ادەبيەت پەن ونەر ۇلى بولماعان جاعدايدا ۇلت ۇلى بولىپ ەسەپتەلمەيدى». دەمەك، ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلىعىن قورعايتىن كەلەر ۇرپاق – بىزدەر ادەبيەتىمىزدى ارداقتاپ، ونەرىمىزدى ورلەتە بەرەيىك! كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ راحمەت!
ماقساتى:
ا) مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتۋ. ولەڭدەرىن وقۋشىلارعا جاتقا ايتقىزۋ، اقىن سوزىنە جازىلعان اندەرىن ورىنداۋ.
ءا) ادامگەرشىلىككە، دوستىققا، باۋىرمالدىققا، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
ب) سوزدىك قور، داۋىس مانەرىن، ىرعاعىن دامىتۋ.
ءادىسى: مانەرلەپ وقۋ، ءان ايتۋ.
ءتۇرى: ارالاس.
ءتيپى: ادەبي - سازدى.
كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا ارقىلى مۇحتار شاحانوۆ تۋرالى سلايدتار كورسەتۋ، اقىننىڭ «ءداۋىر داستاندارى»، «ەۆەرەستكە شىعۋ» كىتاپتارى.
بارىسى:
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! مەكتەبىمىزدە «ۇلتىن سۇيگەن بۇل اقىن...» اتتى ادەبي - سازدى كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
مۇحتار شاحانوۆ 1942 جىلى شىمكەنت وبلىسىنىڭ لەنگىر اۋدانىنداعى قاسقاسۋ سوۆحوزىندا تۋعان. مۇحتار دۇنيەگە كەلگەن جىل زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» كىتابىنىڭ جارىق كورۋىمەن تۇسپا - تۇس كەلەدى. مۇحتاردىڭ اكەسى وسى كىتاپتى وقىپ، ۇلكەن ويعا قالادى... «بالام وسى مۇحتار اۋەزوۆتەي حالقىن سۇيەر ازامات بولسىن» دەپ، نيەتىمدى قۇپتار دەپ اۋىلداعى بارلىق جورا - جولداستارىن جيناپ، مۇحتار دەپ ات قويادى.
حا - حا - حا! كوكىرەكتە ارمان كوپ،
ءبىزدىڭ اۋىل يتتەرىنىڭ اتى دا
كەلەدى ىلعي «ءبورىباسار»، «ارلان» بوپ.
ءبىراق ءالى قاسقىر تۇگىل، قويان العان ءبىرى جوق.
توردە وتىرعان ءبىر كىسىنىڭ كۇلكىسى جۇرتتىڭ شاتتىعىن سۋ سەپكەندەي باسىپ تاستايدى. سوندا اكەسى ۇلى جاتقان بەسىككە سۇيەنە وتىرىپ:
ۇلىم، سەنەن سۇرانام،
تىرلىگىڭدە بوي كورسەتپە جىرادان.
ۇلىم مەنى تابا قىلما مىناعان.
قىران بولساڭ، كەڭىستىك كوپ قايدا دا،
دەپ سەنىممەن جىميىپتى جاي عانا.
وسىلايشا، دۇنيەگە كەلگەن پەرزەنت مۇحتار دەگەن كيەلى اتتى يەمدەنەدى.
ويلى جاس! ولەڭ مەنىڭ سىرلاسىمداي،
سىرلاسسام دا قۇمارىم تۇر باسىلماي.
ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بار ما،
جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي،- دەگەندەي، مۇحتار اعامىز قاي جەردە، قانداي كوڭىل كۇيدە جۇرسە دە ءوز ويلارىن ءاردايىم قاعاز بەتىنە جىر عىپ تۇسىرەدى. اقىن اعامىزدىڭ ءوز ولەڭدەرىندە ادام بالاسىنىڭ ءقادىر تۇتار ەكى ۇلى قاسيەتىنىڭ ءبىرىن دوستىق دەپ تانيدى. ەندەشە، ورتاعا 8 سىنىپ وقۋشىلارىن شاقىرامىز.
«ۇشاق ۇستىندەگى وي»، ------------
«ۇنسىزدىك»، كوشىموۆا اسەم.
«دوستىق ولكەسىنىڭ زاڭى»،--------------------------------.
مۇحتار شاحانوۆ - حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان ءبىرقاتار اندەردىڭ دە اۆتورى. «تۋعان كۇن كەشىندە» ءانىن 8 سىنىپ وقۋشىسى قالييەۆا نازىمنىڭ ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار!
شىعارمالارى دۇنيە ءجۇزىنىڭ قىرىققا تارتا تىلدەرىنە اۋدارىلعان قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىنى مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءار كەزەڭدە جازىلعان ولەڭ، باللادا، داستاندارىمەن قاتار الەم وقىرماندارىنىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان «وركەنيەتتىڭ اداسۋى»، «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» اتتى روماندارى دا بار. 7ب سىنىبى وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
«دالامەن سىرلاسۋ»،--------------------------.
«قالداياقوۆ وزەنى»،----------------------------.
«قازىنا ارالى»، «تاناكوز» پوەماسىنان ءۇزىندى،-----------------------.
اسقاق ءان اسپانعا ورلەپ، اسقار تەربەپ،
كۇڭىرەنتكەن سار دالانىڭ، كۇندەر جالعان!
ءان قۇمار الەۋمەتىم انتالاپ تۇر،
سايرا ءتىل، اڭىرا ءانىم ءىنجۋ - مارجان - دەپ، مۇحتار اعامىزدىڭ سوزىنە جازىلعان «الما باقتىڭ ۇرىلارى» ءانىن قازانعاپ اتىنداعى ساز مەكتەبىنىڭ دومبىرا سىنىبى وقىتۋشىسى ايىمگۇل اپايلارىڭىز ورىنداپ بەرەدى.
«اقىن بولۋ دەگەنىمىز - تۋعان حالقىنىڭ پاراسات بيىگىن مەڭگەرۋ» دەيدى. مۇحتار اعامىز ءوز ولەڭدەرىندە وزىمەن زامانداس اقىنداردى جىرعا قوسۋىمەن قاتار، تۋعان حالقىنىڭ ءداستۇرىن، قالاۋلى ادەپ، يباسىن تىلگە تيەك ەتە بىلگەن. 8 سىنىپ وقۋشىلارىن ورتاعا شاقىرامىز.
«ايبەرگەنوۆ شىڭى»،----------------------------.
«ناۋرىزعا ودا»،---------------------.
«ءبىز، قازاقتىڭ ەكى اقىنى، بىرگەمىز»،-----------------------.
ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ءۇننىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار.
كەيى زاۋال، كەيى مۇڭ دەرتىن قوزعاپ،
جاس بالاشا كوڭىلدى جاقسى ۋاتار - دەگەندەي، اسەم انگە كەزەك بەرەيىك. قازانعاپ اتىنداعى ساز مەكتەبىنىڭ تەرمە سىنىبى وقىتۋشىسى گۇلميرا اپايلارىڭىز سىزدەرگە اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» ءانىن ورىنداپ بەرەدى.
ويسىزداردى ويپاڭداعى تومپەشىككە بالايمىن،
شەتتەن قاراپ قىنجىلام دا، جاقىن كەلىپ ايايمىن.
ال، بىرەۋدى تاۋ سانايمىن، تۇرعان قاراپ توبەمنەن،
اقشا بۇلت پەن كوك اسپاننىڭ مەيىرىمىنە بولەنگەن.
تومپەشىكتى باسىپ ءوتىپ، تاۋعا ورلەپ كەلەم مەن،- دەگەن اقىن ولەڭدەرىن جۇرەگىنە تۇيگەن بيىلعى تۇلەكتەرىمىزدى مۇحتار اقىننىڭ ادام بويىنداعى جىگەر، نامىس، ەرلىك، باتىلدىق سەزىمدەرىن وياتار ولەڭدەرىن جىرلاۋعا ورتاعا شاقىرامىز.
«ءتورت انا»،-----------------------.
«جىگەرلەندىرۋ»،--------------------------.
بەرىلىپ ءبىر اسەم سازدى سەزىمگە،
ۇمىتىپپىن تۇرعانىمدى اسىعىپ.
مىنە، قىزىق، سويتسەم مەنىڭ ءوزىم دە،
الگى اۋەنگە كەتكەم ەكەن قوسىلىپ،- دەپ مۇحتار اعامىز ءوزى جىرلاعانداي، ءشامشى اعامىزدىڭ اندەرىنە ەلىتپەس ادام كەمدە - كەم. اقىن اعامىزدىڭ سوزىنە جازىلعان ءشامشىنىڭ «ارىس جاعاسىندا» ءانىن 7 ب سىنىپ وقۋشىسى ----------------------------- ورىنداۋىندا قابىل الىڭىزدار!
مۇحتار شاحانوۆ - ەلدىڭ ەلدىگى، ازاماتتىڭ ازاماتتىعى، ادامداردىڭ ادامدىعى ءۇشىن كۇرەسكەر ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ ۇرانشىسى، حالىقتىڭ قامقورشىسى، حالقىنىڭ ارى مەن ۇياتى، كەڭ جۇرەكتى، اسقاق اۋەندى اقىن.
پوەزيا - اسەمدىكتى مۇسىندەۋ،
ال اسەمدىك - ىزگىلىكتىڭ قاناتى.
جىر ءقادىرىن تۇسىنبەۋ
گۇل ءقادىرىن تۇسىنبەۋدەن الدەقايدا سوراقى.
ناعىز ونەر بولا المايدى باسقاشا،
ناعىز ونەر - قاسيەتتەر جيىنتىعى ەڭ يگى.
قوعام ازا باستاسا،
الدىمەنەن جىر قۋاتى كەميدى، - دەي كەلىپ اياۋلى عابەڭنىڭ مىنا ءبىر ءسوزى ىلعي جادىمىزدا ءجۇرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى اقىن: «ادەبيەت پەن ونەر ۇلى بولماعان جاعدايدا ۇلت ۇلى بولىپ ەسەپتەلمەيدى». دەمەك، ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلىعىن قورعايتىن كەلەر ۇرپاق – بىزدەر ادەبيەتىمىزدى ارداقتاپ، ونەرىمىزدى ورلەتە بەرەيىك! كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ راحمەت!
You Might Also Like
-
باۋىرجان مومىش ۇلى شىعارمالارىنداعى ناقىل سوزدەر
