ۇلتتىق كيىمدەردى ناسيحاتتاۋ
«ەڭ ادەمى كيىم – ۇلتىڭنىڭ كيىمى»، - دەگەن ۇلى ادامدار. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ ءتۇرى دە، ۇلگىسى دە ەش حالىقتان كەم بولعان جوق. ونىڭ كوركەم ۇلگىلەرى الەمنىڭ ەتنوگرافيالىق مۇراجايلارى مەن كورمەلەرىنەن ورىن العان. ۇلت مادەنيەتىندە باعالى كيىمدەر سىي-سىياپات، ديپلوماتيالىق قاتىناستاردا ەسكەرتكىش، بەلگى رەتىندە جۇرگەن. ات، شاپان سىيلاۋ قۇرمەتتەۋدىڭ كورىنىسى دەپ باعالانعان.ەرتەدە حالىق شەبەرلەرى قازاقتىڭ بولمىسىنا ءتان، كيگەندە ىڭعايلى ءار ءتۇرلى كيىم ۇلگىلەرىن جاساعان.
قازاق حالقىنىڭ قول ونەرى كونە زامان تاريحىمەن بىرگە دامىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتقان باي قازىنا قازاق حالقىنىڭ كيىمدەرىندە قانشاما جىلداردىڭ كوشپەلى، جارتىلاي وتىرىقشىلدىق جانە وتىرىقشىلدىق تۇرمىستارىنىڭ كوركەم ونەركاسىپشىلىك جەتىستىكتەرى مەن نەگىزگى پرينسيپتەرى جيناقتالعان. نەوليت داۋىرىندە ءورۋ، ءيىرۋ جانە توقۋ كاسىبى دامىپ، يىقتان، مىقىننان كيىلەتىن كيىم تۇرلەرى پايدا بولعان. ەڭبەك ءبولىنىسى كۇشەيىپ، ادامدار مال، اڭ تەرىلەرىن يلەپ مانەرلەۋ، ءجۇن ءيىرۋ، توقىما توقۋ، بوياۋ جاساۋ، تاس كۇيدىرىپ مەتالل وڭدەۋگە قول جەتكىزگەن زامانالاردا كيىم-كەشەك تۇرلەرى دە كەمەلدەنە، تۇرلەنە ءتۇستى. كوشپەلى قازاقتاردىڭ ىشكى-سىرتقى كيىمدەرى ءجۇرىپ-تۇرۋعا، كوشىپ-قونۋعا ىڭعايلى ەتىپ تىگىلىپ، نەگىزگى تۇرلەرگە ءبولىنىپ كەلگەن.
بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە تەك ايتۋلى كورىسۋ كۇنى، ناۋرىز مەيرامىن سەكىلدى مەرەكەلەردى ەسەپتەمەگەندە، كۇندەلىكتى ومىردە ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەرىمىز كيىلمەيدى. سونىمەن قاتار، قازاقشا كيىمدى ساحنالاردا، مەرەكەلىك ءىس-شارالاردا عانا كيىپ جۇرگەن قىز-جىگىتتەر مەن اعا بۋىن وكىلدەرىنەن كورەمىز. ياعني، ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى، سالت – سانامىزدى، كيىمىمىزدى بۇگىنگى جاستارعا ناسيحاتتاۋ ءىسى اقساپ تۇر. قازاقتىڭ كونە ۇلتتىق كيىمدەرىندەگى ويۋ-ورنەكتەردى ساقتاي وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتقا ىڭعايلانعان سان الۋان كيىمدەر مەن اشەكەيلەردى قولدانىسقا ەنگىزۋگە، كۇندەلىكتى گاردەروبىمىزدى ۇلتتىق ۇلگىدە تىگىلگەن كيىمدەرمەن تولتىرۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق ۇلگىدە تىگىلگەن كيىم ارقىلى جاستاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزىم ۇيالاتۋعا بولادى. وتاندىق ءوندىرىستى قولداي وتىرىپ، ەكولوگيالىق تازا ماتەريالدان ءبىرتالاي كيىم مەن اشەكەيلەردى كيۋگە جول اشۋ كەرەك. مىسالى، مەكتەپ وقۋشىلارى، ستۋدەنتتەر جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ كوستيۋمدەرى مەن گالستۋكتارىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق ەلەمەنتتەرىن سالىپ، كۇندەلىكتى جۇمىسقا كيسە نەسى ايىپ؟! شەتەلدەرگە ءوزىءمىزءدىڭ ۇلتتىق ەلەمەنتتەرى بار ساپالى كيىمدەرىءمىزءدى ۇسىنا وتىرىپ، وتاندىق ونىمدەرىءمىزءدى ەكسپورتقا شىعارۋعا بارلىق كۇش-قۋاتىمىزدى سالساق ءجون. ابايدىڭ ايتۋىنشا، «كيىم كيۋ سالتى ارقىلى ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى، قوعامداعى ورنى، بولمىسى انىقتالادى». سوندىقتان ەلىءمىزءدىڭ جاستارى ءساندى جانە ادەمى كيىنسە، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى دا جاقسارا تۇسەدى.
دەگەنمەن، جاستار اراسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا جوعارى وقۋ ورىندارىندا ارنايى ءىس- شارالار، تاربيەلىك ساعاتتار،اشىق ساباقتار، جارىستار وتكىزۋدىڭ ارقاسىندا كەيىنگى ۋاقىتتاردا ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەرىمىز مەن اشەكەيلەرىمىزدى زاماناۋي تالعامعا ساي ۇيلەستىرىپ جۇرگەن جاستار بار. كوشباسشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتار ارنايى قازاقي ناقىشتاعى كيىمدەر كيىپ، قىزدارىمىز كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اشەكەيلەرىمەن ساباق جۇرگىزەدى. ۇلتتىق كيىمدەرىمىزگە ارنالعان قىزىقتى سۇراقتار قويىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىمەن ونەرلەرىن پاش ەتەدى.
ۇلتتىق كيىم – ۇلت بەينەسى. وسى ورايدا ستۋدەنتتەر مەن ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، ءسالت-داستۇردى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەر مەن اشەكەيلەر تاعىپ ۇلت مۇراسىن ۇلىقتاۋعا اتسالىستى. جاس بۋىن بويىنا پاتريوتتىق رۋح سىيلاي بىلگەن شارا بارىسى ۇلتتىق ناقىشتاعى قازاقي كيىمدەر مەن اشەكەيلەرگە قۇرمەت كورسەتۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلدى. مەملەكەت باسشىسى ن. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ماقساتىندا اتا-بابالارىمىزدان قالعان قۇندى دۇنيەلەردى ناسيحاتتاۋ ايتىلعان بولاتىن. وسى ماقساتتا ۋنيۆەرسيتەت اتقارعان ءىس – شارالار قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋ، شەبەرلەرىمىزدىڭ ەڭبەگىن كورسەتۋ، حالقىمىزدىڭ تاريحى مەن وي-دۇنيەسىنىڭ قايتالانباس كورىنىسى بار ەكەندىگىن جاستارعا جەتكىزدى.
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت ۋدەربايەۆا س.ك.
قازاقستان تاريحى كافەدراسى.
مۋكىشيەۆا ا.م. 1- كۋرس ماگيسترانتى
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
You Might Also Like
-
«ۇستازدى التىن دىڭگەككە بالار ەدىم» — دەپ، ۇلى اعارتۋشى ى.ءالتىنساريننىڭ ايتقانىنداي، ۇستازدىق – تاريحتاعى ەڭ ۇلى ءىستىڭ ءبىرى. شىندىعىندا، ءمۇعالىم ءىسى سىرتتاي قاراپايىم بولعان...
