InfoHub Logo

"ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى" تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ت.ع.ك.، دوسەنت گ.ب.قوزعامبايەۆا-نىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن  تاريح ماماندىعى 4 كۋرس جانە 1 كۋرس ستۋدەنتتەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى كۇنىنە وراي «ۇلتتىق تەڭگەمىزگە -27 جىل!» اتتى تاربيە ساعاتىن 13 قاراشادا ونلاين فورماتىندا ءوتتى.   

پرەزيدەنت جارلىعىمەن 1997 جىلدان بەرى 15 قاراشا ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ تۋعان كۇنى ءارى قارجىگەرلەر كۇنى بولىپ بەلگىلەنىلگەن. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى ايرىقشا بەلگىسى – ۇلتتىق ۆاليۋتا. 

تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: ستۋدەنتتەردى ۇلتتىق ۆاليۋتامىز تەڭگەنىڭ تاريحىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرىپ، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ. 

تاربيە ساعاتى بارىسىندا  تەڭگەنىڭ قازاق دالاسىندا تارالۋى جانە ونىڭ تاريحى جايىندا  وقىتۋشىمىز كوپتەگەن مالىمەتتەر بەردى. ۇلى جىبەك ساۋدا جولدارى ارقىلى مادەنيەتتىڭ ۇلى وردالارى بوي كوتەرىپ، اۋەلدە ايىرباس تۇرىندە، كەيىنىرەك كۇمىستەن، التىننان، مىستان جاسالعان تەڭگەلەر ساۋدا - ساتتىق جاساۋدا قازاق دالاسىندا ماتەريالدىق جانە رۋحاني يگىلىكتەردى دامىتۋعا مول ۇلەس قوستى. قازاقستاندىق اقشالاردىڭ ءوز اتاۋى مىنا ۇلان-قايىر دالامىزدا تەرەڭ تامىرلانعان. XV عاسىردىڭ باسىندا وتىرار مەن ونىڭ اينالاسىندا ءۇش دارەجەلى تاڭگە اتتى كۇمىس مانەتتەرى پايدالانىلدى. نەگىزگى اتاۋى تاڭگە، ونىڭ شيرەگى – ءمىر، ال ون ەكىدەن ءبىر بولىگى – تاڭگەشە دەپ اتالىندى. حVI عاسىردا قازاق حاندىعىنىڭ تەڭگەلەرى تاشكەنتتە سوعىلدى. حVI-حVIءى عاسىرلاردا   مىس،  باقىر تەڭگەلەردىڭ ءبىر بولىگى ياسىدا قۇيىلدى. تەڭگەلەردەگى قازاقتار اراسىندا قولدانىلىپ كەلگەن كۇمىس اقشا – 1 تەڭگە ەرتەرەكتە  50 پۇلعا تەڭ بولعان. كۇمىس تەڭگە كۇمىستەن نە كۇمىس ارالاسقان مەتالدان جاسالعان دارەجەسى ءارتۇرلى (تيىن سوم) بولىپ تابىلادى. قازاق دالاسىندا كۇمىس تەڭگەلەر روسسياعا قوسىلعاننان كەيىن كوپ تاراعان. ءبىر عاجابى مۇنداي تەڭگەلەردىڭ حالىق قولىنا تۇسكەندەرى ريەۆوليۋسيادان بۇرىنعى كەزدە ايەلدەردىڭ شاشباۋىنا، شولپىسىنا، كيىم وڭىرلەرىنە تاعىپ جۇرەتىن ساندىك بۇيىمدارىنا جاراتىلىپ كەلدى. ءۇيدىڭ نەگىزىن قالاعاندا ىرگە تاستىڭ جاتاتىن شۇڭقىرىنا كۇمىس تەڭگە تاستاۋ سالتى وسى ۇيگە، ءۇي يەسىنە اق تىلەگەندىك. «بازار–تەڭگەلىگە  بازار، تەڭگەسىزگە–نازار»-،دەپ تەڭگەنىڭ قولدانىلۋى تۋرالى تولىمدى دا تاريحي مالىمەتتەر بەرىلدى.

ءانۇران، تۋ جانە ەلتاڭبا سياقتى ۇلتتىق ۆاليۋتامىز دا مەملەكەتتىك نىشاندارىمىزدىڭ قاتارىنا جاتادى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز  ن.نازاربايەۆ:«ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىنىڭ جارقىن تۋىندىسى – ءبىزدىڭ استانامىزدا تەڭگەنىڭ العاشقى پايدا بولۋى، حالىقتىڭ جانە بولاشاق ۇرپاقتىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتسىن»-،دەپ ايتقانىنداي، بۇگىندە ۇلتتىق ۆاليۋتا حالقىمىزدىڭ  يگىلىگىنە اسىپ، ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باستى كورىنىسى بولىپ وتىر.

ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى مەرەكەسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن تويلانۋ بارىسى تۋرالى 1 كۋرس ستۋدەنتى نامازباي باقبەرگەن  جاساعان بايانداماسىندا ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ 1993 جىلعى 12 قاراشاداعى جارلىعىمەن سول جىلى 15 قاراشادا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ەنگىزىلگەندىگىنە توقتالىپ، ۇلتتىق تەڭگەمىزدىڭ  كورىنىسىن سيپاتتاپ ءوتتى جانە ءسوزىنىڭ تۇيىندەمەسىندە:«ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى تەڭگەنىڭ شىعۋ تاريحىن ءاربىر قازاقستان ازاماتى ءبىلۋى ءتيىس. سەبەبى، حالىقارالىق ەكونوميكادا، ەلىمىزدىڭ قارجى سالاسىندا تەڭگەنىڭ الار ورنى ەرەكشە.  تەڭگەنىڭ نارىققا ەنىسۋىمەن ەلىمىزدىڭ جاڭا ءبىر تاريحي بەتى اشىلعانداي سەزىنەمىز، سەبەبى، ەلدەگى وزىندىك ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ پايدا بولۋى تۇمشالانىپ قالعان ورىستانعان قازاق جۇرتىن جارىققا شىعارعانداي بوياۋ بەينەلەدى.  بۇگىندە ءتول ۆاليۋتامىز – قازاقستاننىڭ دامىپ وركەندەۋىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان بۇل ۆاليۋتانىڭ پايدا بولۋى ەگەمەندىگىمىزدىڭ ەڭسەسىن تىكتەۋىنە، حالىق رۋحىنىڭ كوتەرىلۋىنە، ەل جاستارىنىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمىنىڭ پايدا بولۋىنا ۇلكەن ماڭىزدى قادامداردىڭ جاسالۋىنا تۇرتكى بولدى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قابىلدانىلۋى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ زاڭدى قۇبىلىسى!»-، دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى.

 تاريح ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى قالقابايەۆا تاڭشولپان: «ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بەكۋى ەل ەكونوميكاسىنىڭ اياعىنان نىق تۇرۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزدى دەپ، سول كەزدە ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قۇپيا تۇردە ارنايى توپتى جينادى دا، اقشانىڭ ديزاينىن جاساتۋعا انگلياعا جىبەرەدى. لوندوندا جاسالعان تەڭگەمىز 1993 جىلى قاراشادا كەڭەس اقشالارىن تەڭگەگە اۋىستىرۋ ءجونiندە شەشiم قابىلداندى. 15 قاراشا كۇنى تاڭەرتەڭنەن باستاپ قۇرامىندا قاۋiپسiزدiك قىزمەتi مەن iشكi iستەر ورگاندارىنان، وبلىس اكiمدiگiنەن، ۇلتتىق بانك وكiلدەرi بار ارنايى كوميسسيا جاڭا اقشانى جان-جاققا ءبولىنىپ، رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماقتارىنا تاراعاندىعى» تۋرالى ايتىپ بەردى. 

تاۋەلسىز قازاقستاندا ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ بولۋى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز رەسپۋبليكا ەكەندىگىنىڭ تاعى دا ءبىر دالەلى بولىپ تابىلادى. ۇلتتىق تەڭگەمىزدىڭ تاريحىن ءبىلۋ ول ءار قازاقستاندىق ازاماتقا ءتان، سەبەبى تەڭگە ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىرىمىزدىڭ باستى اينالىمى. 

ۇلتتىق ۆاليۋتا – ەلىمىزدىڭ دامۋ كوزى، الەمدىك دەڭگەيگە تەڭەلۋدىڭ العاشقى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. ول بارلىق ۋاقىتتا تاۋەلسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتەدى. تەڭگە – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇمارى. تاربيە ساعاتىندا ستۋدەنتتەر ۇلتىق ۆاليۋتامىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ناقتى كوزى،  دەربەس ەل بولعانىمىزدىڭ بەلگىسى ەكەندىگىنە ۇلكەن ءمان بەرىپ، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تاريحىنا بايلانىستى  ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، سوڭىن ولەڭ-شۋماقتارىن وقۋمەن اياقتادى. 

ءال – فارابي اتىنداعى قازۇۋ – ءنىڭ تاريح فاكۋلتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى،ت.ع.ك. گ.ب.قوزعامبايەۆا، 1 كۋرس ستۋدەنتى نامازباي باقبەرگەن

---