InfoHub Logo

بۇگىنگى كۇن ەلىمىزدىڭ كۇنتىزبەسىندە دە، تاريحىندا دا ورنى بولەك ەرەكشە كۇن. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن 1993 جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتول ۆاليۋتاسى اينالىمعا ەندى. بۇل كۇن قازاقستاندىق ۆاليۋتانىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇن بولىپ ەستەپتەلەدى. 

ۇلتتىق ۆاليۋتانى «تەڭگە» دەپ اتاۋدى ۇسىنعان - حالىقارالىق ينجەنەرلەر اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ بەلگىلى عالىمى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى ساۋىق تاكەجانوۆ بولدى.

ءوزىمىز بىلەتىندەي 1993 جىلى قاراشا ايىنا دەيىن ەميسسيالاۋ قىزمەتىن تەك قانا كسرو-نىڭ مەملەكەتتىك بانكى، كەيىننەن رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى اتقارىپ كەلدى. ول كەزدە قازاقستان اۋماعىندا تولەم قۇرالى رەتىندە كسرو مەملەكەتتىك بانكىنىڭ نەمەسە رەسەي ورتالىق بانكىسىنىڭ 1961-1991 جىلدارى شىعارعان رۋبلدەگى بانكنوتالارى مەن مونەتالارى قىزمەت ەتتى. ەندەشە سول ۋاقىتتارى ءبىزدىڭ شارۋاشىلىق اينالىمعا قاجەتتى رەسەيدىڭ ءرۋبلىن ساتىپ الىپ وتىرعانىمىزدا جاسىرىن ەمەس. اسىرەسە 1 رۋبلدەگى قولما-قول اقشانى 2 رۋبل قولما-قولسىز اقشاعا ساتىپ العان. كسرو ىدىراعاننان كەيىن كەيبىر ونىڭ كۇرامىنا ەنگەن رەسپۋبليكالار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق اقشا بىرلىگىن اينالىمعا ەنگىزىپ، ياعني «رۋبل ايماعىنان» شىعىپ كەتكەن بولسا، ال ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىز سول ايماقتا ەكى جىل بويى قالدى. ونىڭ باستى سەبەبى، قازاقستاندا ءوزىنىڭ بانكنوتا شىعاراتىن فابريكاسى مەن مونەتا سارايىنىڭ  بولماۋى ەدى.

سوعان وراي 1992 جىلى ءبىزدىڭ العاشقى ۆاليۋتالارىمىز 1، 3، 5، 10، 20، 50، 100 نومينالداعى بانكنوتالار تۇرىندە ءتورت عاسىرلىق تاجىريبەسى بار اعىلشىننىڭ پوشتا ماركىلەرى مەن بانكنوتا جاساۋدى كاسىپ ەتكەن «حارريسون جانە ونىڭ ۇلدارى» كومپانياسىمەن ءوزارا جاسالعان كەلىسىمشارتقا بايلانىستى شىعارىلدى.

1992 جىلى 26 شىلدە كۇنى رەسەي ءوزىنىڭ ءتول ۆاليۋتاسىن ەنگىزگەننەن باستاپ، وزگە ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە «رۋبل ايماعىنداعى» قازاقستان، وزبەكستان، تاجىكستان سياقتى ەلدەردىڭ قارجىلىق جۇيەلەرىن ءبولىپ جىبەرگەندىگىن حابارلادى. سونداي-اق، رەسەي ورتالىق بانكى قازاقستانعا قازاق نىشاندارى بار ءرۋبلدى شىعارىپ بەرۋدى ۇسىنعان.

وسى تۇستان باستاپ قازاقستاندا كسرو-نىڭ رۋبلدەرى عانا اينالىستا قالدى جانە وزگە رۋبلدەن بولىنگەن ايماقتاردان ولاردىڭ كەلۋىنە شەك قويىلمادى. اقىرى، وعان دەيىن قۇنسىزدانعان رۋبل ءارى قاراي قۇنسىزدانىپ، ينفلياسيا قارقىنى 2900 پايىزدان استى.

مىنە وسىنداي كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ ورىن الۋى قازاقستاننىن، ءتول تەڭگەسىن باسىپ شىعارۋعا ەرىكسىز جول سىلتەدى. ناتيجەسىندە 1992 جىلدىڭ 27 تامىزى كۇنى ۇلتتىق بانك تەڭگە كۋپيۋراسىنىڭ ۇلگىلەرىن بەكىتتى. العاشقى  قازاق ۆاليۋتاسىنىڭ ديزاينى وتاندىق سۋرەتشىلەر تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي الين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، قايروللا عابجالەلوۆتەر بولدى. 1992 جىلى تەڭگە ديزاينىنداعى پورترەتتەر بەكىتىلىپ، تەڭگەمىز ۇلىبريتانيادا باسىلىپ شىقتى.

1993 جىلدىڭ 12 قاراشاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ەنگىزىلۋى تۋرالى شەشىم قابىلدانىپ، ەسكى رۋبل ورىنىن وتاندىق تەڭگەمىز باستى.

تاۋەلسىزدىگىمىز بەن تەڭدىگىمىزدىڭ سيمۆولى بولعان ءتول تەڭگە ەگەمەندى ەل ەكەندىگىمىزدىڭ شىنايى ايناسى بولدى جانە بولا بەرمەك.

 

ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى اليمجان جانبوتا اليمجان قىزى.

عىلىمي جەتەكشىسى: ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قاۋىمد. پروفەسسورى.،  . ت..ع.ك. ابيكەنوۆا گ.ە

---