ءۇنسىز قوشتاسۋ
جوتەلى ءبىر سايابىرسىعان ساتتە قۇلاق تۇرگەنى — اۋىزعى بولمە جاق. ويتكەنى سىرتتان بىرەۋلەر تىقىرلاتىپ ەنگەندەي بولدى. قىستىعا جىلامسىراپ، تەز-تەز سويلەپ جاتقان ءۇن، ارينە، اناسى كۇپاندىكى:
— قايدان بىلەيىن، قاراعىم. ساپ-ساۋ جۇرگەن بالا ەدى. جوتەلى تىيىلماي... ءتىپتى قان تۇكىرىپ جاتىر... ەي، جاراتقان يەم. ءبىر مەدەت قىلا كور ءوزىڭ.
قۇلاعىن قانشا زورلانا تىكسە دە:
— قان دەيسىز بە؟ — دەگەن جاستاۋ داۋىستى ءتىپتى تاني الساشى. — ەشكىم تەكسەرىپ قارادى ما، اپا؟
انا اقسايدان ءبىر ءتاۋىپتى شاقىرتقانبىز. ول «زەرتەڭ شىعار، بورسىقتىڭ مايىن ءىشسىن» دەدى...
اپا، ءوزىم كىرىپ كورەيىنشى...
ەسىگى ويبايلاي اشىلماسا، جاتاعان توقال تامنىڭ ءسانى كىرۋشى مە ەدى؟ تورگى بولمەنىڭ تابالدىرىعىن الدىمەن اتتاعان — اپاسى، وعان ىلەسە ەڭكەيە ەنگەن — اق حالاتتى، تالدىرماشتاۋ سۇڭعاق بويلى جىگىت.
سول-اق ەكەن، الاكولەڭكە تىمىرسىق بولمەنىڭ ءىشى ءبىر ءتۇرلى بوزارىپ قويا بەرگەندەي بولدى.
قولىنداعى اعاش قوبديشاسىن كيىز ۇستىنە قويدى دا، دارىگەر جىگىت سىرقات جاننىڭ قاسىنا جۇگىنە وتىردى. الدىمەن پاسيەنتتىڭ جۇزىنە اسىقپاستان، بارلاي قاراپ الدى. ونىڭ قاباقتارىن ساۋساعىمەن كوتەرىپ، ەكى كوزىنە ۇڭىلە تۇسكەننەن كەيىن، قالتاسىنان الىپ شىققانى — فەنەندوسكوپى. ونى سىرىلداعان كەۋدەنىڭ ءار جەرىنە قويىپ، ۇزاق تىڭدادى جانە جاي عانا تىڭداپ قويماي، ناۋقاستىڭ قولىنىڭ تامىرىن دا ۇستاپ وتىر.
دارىگەر جىگىت توسەكتەگى ناۋقاسقا شۇقشيسا، ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ باعىپ-قاققانى — سول اق حالاتتىنىڭ قاس-قاباعى. ۇستامدى جان بولسا كەرەك، تۇرىنەن ەشقانداي سىر بىلدىرمەستەن، دارىگەر الدىنداعى قاعازىنا توقتاۋسىز سۇيكەكتەتىپ جازىپ جاتىر. اندا-ساندا سۇراپ قوياتىنى — اۋرۋدىڭ احۋالىنا قاتىستى ونى-پۇنى بىردەڭەلەر.
اينالايىن-اي، يمان ءجۇزدى بالا ەكەنسىڭ. قۇتقارا كور جالعىزىمدى. ەي، جاساعان يم، ەسىركەي گور! — دەيدى سىرقات جاننىڭ اناسى قايتا-قايتا پىرسىلداي جىلاپ.
ازىرشە مىنا دارىلەردى ىشە تۇرسىن. سوسىن ءوزىم حابارلاسام، — دەپ، اق حالاتتى جىگىت ورىننان قوزعالا بەردى.
اللا، قاراعىم-اي، ايتشى. امان قالا ما، جالعىزىم؟
سوزگە ساراڭداۋ بولسا كەرەك، دارىگەر:
اپاسى، قاپا بولماڭىز. بارىن جاساپ كورەرمىن، — دەگەننەن ارتىق ءتىل قاتقان جوق.
شىعارىپ سالۋعا بىرگە ىلەسە شىققان — كۇپان اپانىڭ كىشى قىزى. ءبىراز ءجۇرىپ اينالىپ كەلگەننەن كەيىن:
جاياۋ كەتتى، — دەدى ول ءبىر ەرەكشە جاڭالىق اشقانداي جەلپىنە سويلەپ.
جاياۋ دەيسىڭ بە؟ وسىلايشا جاياۋ-جالپىلاپ ءجۇرىپ، جۇرتقا ءقايتىپ قول ۇشىن بەرمەك؟ ءوزى تاعى جاس بالا كورىنەدى... اي، بىلمەيمىن-اۋ، — دەدى اناسى ءبىر ءتۇرلى داعدارىڭقى پىشىندە.
اپا، تانىسىپ الدىم. اتى سانياز ەكەن. ءوزى باسقا ءبىر وبلىستان كەلىپتى.
قىزىنىڭ جەلپىلدەپ كەلىپ، «تانىسىپ الدىم» دەگەنى كۇپان اپاعا ونشا جاعا قويماعان سەكىلدى. كارى كوزدەرىنىڭ ءيتىن سالا ءبىر قارادى دا:
اعاڭ حال ۇستىندە جاتقاندا... سەنىڭ «تانىسىپ الدىما» جول بولسىن، — دەدى كۇڭكىلدەي سويلەپ.
اپا-اۋ، مەن سول سابەت ءۇشىن تانىستىم عوي... جالعىز اعاما كومەكتەسىڭىز دەپ ايتتىم.
قاس قارايىپ قالعان كەز بولاتىن. بىرەۋ كەشكى الاكولەڭكەدە ەسىكتەن ەڭكەيىپ ەنىپ جاتقانداي بولدى. ماناعى دارىگەر ەكەن. بۇلايشا ءدال بۇگىن قايتىپ ورالا قويار دەپ ەشكىمنىڭ كۇتپەگەنى راس. كەلە شيقىلداق كەرەۋەتتە كۇركىلدەي جوتەلىپ جاتقان ناۋقاستى تاعى تەكسەرە باستادى. ءوز بەتىنە ءۇڭىلىپ قالعان ءۇمىتتى كوزدەردى ءتىپتى ەلەر ەمەس. قۇرال-جابدىقتارىن جيناستىرىپ جاتىپ، بار ايتقانى:
مانا وسىدان شىعىسىمەن بارىپ، اۋدانداعى اۋرۋحانا باسشىلارىمەن سويلەسىپ كەلدىم. ەرتەڭ اپارىپ جاتقىزامىز، — دەدى قىسقا عانا.
شارشاڭقى ۇنمەن ايتىلعان وسى ءبىر اۋىز ءسوز ناۋقاس باققان جانداردىڭ كوڭىلىن سەرپىلتىپ جىبەرگەندەي بولدى.
سابەتتىڭ جاعدايىنىڭ ناشارلاي تۇسكەنى كەشكە قاراي. جايشىلىقتاعى تولىقتاۋ دوڭگەلەك ءجۇزى سوپايىپ، باتىڭقى كەڭ تاناۋى قۋسىرىلا ءتۇسىپتى. ءتاۋىپ بەرگەن بورسىق مايىنىڭ دا كومەكتەسەر ءتۇرى جوق. قاتتى جوتەل ۇيىقتاتار ەمەس، قايتا-قايتا سىلكىلەپ وياتىپ جىبەرەدى. ءبىر اللاعا سىيىنىپ، تۇنىمەن بىلگەن دۇعاسىن كۇبىرلەپ وتىرعان كۇپان اپا ءتىپتى كوز ىلمەدى دەسە دە بولعانداي.
كىشكەنە تەرەزەنىڭ جاماۋ-جاماۋ اينەگىنە كەرەناۋلانىپ تۇسكەن كۇن كوزى كوڭىلدى جۇباتاتىنداي جىلۋ شاشسا، قانەكي. سىرتقى ەسىكتىڭ سىقىرلاي اشىلعان كەزدە ۇيدەگىلەردىڭ قاباعى ءالى دە سالىڭقى بولاتىن. كەلگەن — سول وزدەرى اسىعا كۇتكەن ادامدارى ەكەن.
جەڭىل ماشينا تۇرماق، ات-اربانىڭ ءوزى قات زامان. كولحوز باستىعى قايتا قۇدايىنا قاراعان ادام ەدى. ايداۋشىسىن قوسىپ ءوزىنىڭ ات-ارباسىن بەرىپتى. استىنا قالىڭ ەتىپ ءشوپ توسەپ، ناۋقاستى جاتقىزدى دا، سانياز «اۋدان ورتالىعى قايداسىڭ؟» دەپ تارتىپ وتىردى.
ون بەس شاقىرىمداي جەرگە جەتكەنشە ءوزى ارباعا ءبىر رەت تە مىنگەن جوق. قايتا ات ايداۋشىنى اربانىڭ الدىڭعى جاعىنا وتىرعىزىپ، تىنىقتىرىپ الادى. اندا-ساندا كولىكتى كىدىرتىپ، ۇڭىلەتىنى — ناۋقاستىڭ ءجۇزى. كەيدە تامىرىن ۇستاپ، ءدارىسىن بەرىپ قويادى.
ءبىراق الدىدان بۇلار كۇتپەگەن قيىندىق شىقتى. كەشەگى كەلىسكەن باس دارىگەر ەندى بۇگىن بوس ورىن جوققا سالىپ، قيسايا قالىپتى. سانيازدىڭ جانى قىسىلىپ كەتكەندەي بولدى. ارلى-بەرلى جۇگىرىپ، ال كەپ تىپىرلاسىن. ءتىپتى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنە دە تەلەفون سوققان. سونان نە كەرەك، ءتۇس قايتا ايتەۋىر بىردەمە قىلىپ ناۋقاستى اۋرۋحانا توسەگىنە جاتقىزدى-اۋ.
سونان كەرى قايتاردا بۇلار اربانى سالدىرلاتىپ، سۋىت ءجۇردى. ات ايداۋشى جىگىتتىڭ:
ساكە، بۇنىڭىز قالاي؟ باسقارمانىڭ اتىن زورىقتىرىپ، تاياق جەيتىن بولدىم-اۋ! — دەگەن قىڭقىلىنا بەرگەن جاۋابى جالعىز-اق:
جاڭاتۇرمىس تا تاعى ءبىر اۋىر ناۋقاسىم بار. ۇلگىرۋىم كەرەك. ايتپەسە ونىڭ دا جاعدايى قيىن...
اباي اۋىلىنىڭ تۇسىنا جەتكەندە، اربانى قويا بەردى دە، ءوزى جاياۋ ءتۇسىپ قالدى. اساي-مۇسەيىن كوتەرىپ، جالعىز تارتىپ بارادى.
سول جىلى اباي اۋىلىنىڭ كوشەسىندە پايدا بولا كەتكەن كورسە، كوز تويدىراتىن وسى ءبىر سىمباتتى جاس جىگىت سۇراعان جاندارعا ءوزىن «شايانبايەۆ سانيازبىن» دەپ تانىستىراتىن. الماتى مەديسينا ينستيتۋتىن ەندى عانا ءبىتىرىپ كەلگەن جاس مامان ەكەن. وسى ەلدى مەكەنگە جاس مامان رەتىندە ارنايى جولدامامەن جىبەرىلىپتى.
اۋىلدا ارنايى ەمحانا جوق، ءتىپتى ۋچاسكەلىك دارىگەردىڭ ءوزى اۋرۋ ادامداردى قابىلدايتىن جەكە كابينەتكە دە قول جەتكىزە الماي جۇرگەن تارشىلىق ۋاقىت. سوعىستىڭ بىتكەنىنە ونشاقتى جىلداي وتسە دە، ەل ءىشى ءالى تولىق كوتەرىلە قويماعان. ءبىراق سانياز «ماعان جاعداي جاساپ بەر» دەپ شالقايىپ وتىراتىن تورەشىكتەردىڭ توبىنان ەمەس ەكەن. كەلە سالا، گيپپوكراتتىڭ انتىنا ادالدىعىن كورسەتىپ، ەكى الاقانىن ىسقىلاپ، وزىنە تاپسىرىلعان قىزمەتكە قۇلشىنا كىرىسىپ تە كەتتى.
تەك ءبىر عانا اباي اۋىلى ەمەس، وسى ماڭعا تاقاۋ ورنالاسقان جاڭاتۇرمىس، رايىمبەك، اۆانگارد سياقتى ەلدى مەكەندەر دە وسى جالعىز دارىگەردىڭ موينىنا جۇكتەلىپتى. كولىك اتاۋلىنىڭ تاپشى زامانى، سىرتتان كومەك كۇتپەستەن، سانيازدىڭ اۋىل-اۋىلدى كوبىنەسە جاياۋ ارالايتىنى دا سودان ەكەن. تابانىنان تاۋسىلىپ ءجۇرىپ، ماڭداي تىرەيتىن جەرى — سىرقات ادامداردىڭ ۇيلەرى.
ناۋقاس قاۋىمىنىڭ ءوزى ءار قيلى عوي. «اش ادام ۇرىسقاق، اۋرۋ كىسى تىرىسقاق» دەگەندەي، قينالىپ جاتقان جانداردىڭ نەشە ءتۇرى بار. سونشاما اۋرۋدىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، سىرقاتتارىن ەمدەۋ ديپلومىنىڭ قىزۋى باسىلماعان جاس مامانعا قاي ءبىر وڭايعا سوعا قويسىن. «جۇمىستىڭ قيىندىعى ءوزىن قاجىتپاي ما، نەمەنە؟» دەۋشىلەر دە تابىلاپ جاتاتىن. ءبىراق سانيازدىڭ سوندا دا مەسەلى قايتپاي، ورشەلەنە تۇسەتىنىن قايتەرسىڭ.
كەيبىرەۋلەرىنە سول ارادا ەم-دومىن جاساپ، ۋكولىن سالىپ، دارى-دارمەگىن بەرسە، ەندى ءبىر ناۋقاستاردى اۋداندىق، وبلىستىق اۋرۋحانالارعا اپارىپ، ءوز قولىمەن جاتقىزىپ قايتاتىن. ءاز جانىنا ءامىر بەرمەيتىن تىنىمسىز جاس دارىگەردى حالىق قالاي جاقسى كورمەسىن. ءتىپتى كوشەدە اسىق ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ اۋىزدارىندا دا — وسى سانيازدىڭ ەسىمى.
اباي قۇس فابريكاسىنىڭ ديرەكتورى يۆاننيكوۆ انا ءبىر جىلدارى ءوز جۇمىسشىلارىنا ارناپ قىرىق ورىندىق جاتاقحانا سالدىرعان ەدى. سابەتتى اۋرۋحاناعا جاتقىزعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە سانياز سالىپ ۇرىپ وسى قاتال ديرەكتورعا كەلدى. العاشقى جولى جاقسى قابىلداعان يۆاننيكوۆ، دارىگەردىڭ بۇيىمتايىن ەستىگەننەن كەيىن، اۋەنى وزگەردى دە قالدى. سويتسە سانياز الگى جاتاقحانادان اۋرۋلاردى قابىلدايتىن ەمدەۋ پۋنكتىن اشپاق ەكەن. سوعان ءبىر بولمە سۇراي كەلىپتى.
كەز كەلگەن مەكەمەنىڭ باستىعى وزىنشە جارتى قۇداي، جارتى پاتشا زامان. اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ تۇرعان ديرەكتورعا كوشە كەزىپ، تەنتىرەپ جۇرگەن جاس مامان قايداعى ءبىر بوتا، تىرسەك بوزبالا بولىپ كورىندى مە ەكەن؟ «كورەرمىزبەن» سالعىرت قوشتاسقان ول كەلەسى كۇنى ايدىنىن سىرتىنا سالىپ، قىڭىرايىپ قالىپتى. يت قوسىپ قۋماسا دا، حاتشى قىزىن قارا قاقپا ەتىپ، ماڭايىنا جولاتار دەگەن نە؟
اۋدان ورتالىعىنا كەلسە بولدى، الدىمەن باس سۇعاتىنى — وسىنداعى اۋرۋحانا. سونداعى ءوزىنىڭ پاسيەنتتەرنىڭ جاعدايىن ءبىلىپ الماي، ىشكەن اسى بويىنا تارامايتىن سەكىلدى. دالىزدە قالتىلداپ ارلى-بەرلى جۇرگەن سابەتتى كورىپ، سانيازدىڭ اكەسىن كورگەندەي ارسالاڭداپ قويا بەرگەنى.
ەي، باتىرىم، — دەدى ول ناۋقاستى يىعىنىان قاعىپ: — ەندى بەرىلمەيسىڭ.ءبىتتى، ءجۇز جىل جاسايسىڭ، — دەپ، جاتىر اڭقىلداعان كوڭىلمەن.
يۆاننيكوۆ يىلمەدى ەكەن دەپ، تاۋى شاعىلاتىن ادامىڭ سانياز ەمەس ەكەن. ويلانىپ بارىپ، ەسىگىڭن قاققانى اۋىلدىق كەڭەستىڭ ءتوراعاسى اتشاباروۆ ابدىبەك بولدى. سونان ەكەۋى ءارى اقىلداسىپ، بەرى اقىلداسىپ، اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى يۆان لاۆرينەنكوعا، اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى راحىمجان ماقاشيەۆقا كىردى.
رۇقسات بەرگەن شەشىمگە قول قويدىرىپ الىپ شىققانان كەيىن، بالاشا راقاتتانىپ، توبەگە كيگەن تەلپەگىن جۇلىپ الىپ، اسپانعا قاراي ءبىر اتىپ جىبەردى. سونان ول ءبىر ساعات تا ايالداپ تۇرعان جوق. قيامپۇرىستانا قالعان يۆاننيكوۆتىڭ قىرتىس قاباعىن ەلەمەستەن، دەرەۋ ىسكە كىرىسىپ كەتتى. جۇمىس دەگەنىڭ باستان اسادى، ەڭ باستىسى — مەدپەرسونالدار تابۋ، قۇرال-جابدىقتار العىزۋ.
العاش دارىگەرلىك پۋنكت بولىپ اشىلعان ورىن كەڭەيىپ، بىر-ەكى جىلدان سوڭ كادىمگى ەمحاناعا اينالدى. مامان دارىگەرلەر قاتارى دا كوبەيە تۇسكەن. ناۋقاستاردىڭ باس تىرەيتىنى ەندى وسى زامانىنا لايىق جابدىقتالعان ەمحانا. ۋاقىت وتە كەلە، ءوزى كوركەيە ءتۇستى. ەمحانانىڭ قاسىنان بىرنەشە كويكالىق اۋرۋحانا دا اشىلعان.
سانيازدىڭ قانشاما ادامدى اجالدان اراشالاپ قالعانىن، قانشاما سىرقات جاننىڭ العىسىن العانىن كىم جىپكە ءتىزىپ، شوتقا قاعىپ ءجۇردى دەيسىڭ. ايتەۋىر حالىقتان العىس ارقالاعان ءبىر دەگدار دارىگەر ەكەنى اڭىزعا اينالا باستاعان. تالاي اداممەن دوس-جاران، تالاي اداممەن دامدەس بولدى. سونىڭ ءبىرى وسى اۋىلدىڭ تۋماسى سابەت ەدى. ول جازىلىپ شىققان كەيىن، اناسى كوزىنىڭ جاسىن كول قىلىپ:
قاراعىم-اي، ەل امان. جۇرت تىنىشتا سەنەن ايرىلىپ قالا جازدادىم عوي. انا بەلشەر بالا بولماعاندا... قۇداي بەتىن ارى قىلسىن... كوردىڭ بە ءوزىن؟ ءتاڭىر جارىلقاسىن دەپ ايتتىڭ با؟ اتى كىم ەدى اينالايىننىڭ؟
سانياز! — دەپ ساڭق ەتە ءتۇستى كىشى قىزى. — ادەمى ات قوي، اپا.
وسى ءسوزدى ايتقان كەزدە بوي جەتىپ كەلە جاتقان قارىنداسىنىڭ اق سارى جۇزىنە جۇقالاڭ شىراي جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى.
ۇيگە شاقىرىپ، ءدام بەرىپ جىبەرەيىك، اپا، — دەدى سابەت.
ءيا، سويتەيىك. اپا، تاماقتى ەكەۋىمىز پىسىرەمىز عوي...
سانياز اۋرۋحاناعا اپارىپ سالعاندا قاتارداعى ەسەپشى بولىپ جۇرگەن سابەت ۇزاماي بولىمشە مەڭگەرۋشىلىگى قىزمەتىنە ءوستى. ءبىر كۇنى ول كەڭسەسىندە ەرتەڭگىلىك لەزدەمە جينالىسىن وتكىزىپ جاتقان. سىقىرلاي اشىلعان ەسىك جاققا قاراسا، يمەنە كىرىپ كەلە جاتقان سانياز دوسى. كولدەنەڭ اڭگىمە ايتىپ نايقالىپ وتىراتىن ۋاقىت ەمەس. ونسىز دا ۇزاققا سوزىپ، مىلجىڭداپ وتىرۋدى ۇناتپايتىن سابەت شارۋالارىن ناقتى-ناقتى ايتتى دا، جينالىستى دەرەۋ تاراتىپ جىبەردى.
كەلگەن جىگىتكە قايتادان كوز تىگىپ ەدى، ءوڭى ءبىر ءتۇرلى سولعىنداۋ كورىندى. قاسقا ءتىسى اقسيىپ، جايراڭداپ جۇرەتىن دوسىنىڭ قيمىلى بۇگىن ءبىر ءتۇرلى باياۋ. جىميا كۇلگەندە اينالىسى جارقىراپ، جاندانىپ كەتەتىن دارىگەر بۇرىنعىداي وتتى ەمەس، پاستەۋ.
— نە بولدى، سانياز؟ تىنىشتىق پا؟ — دەدى ونىڭ بۇل قالپىنان ەپتەپ بوي جيىپ قالعان سابەت.
— جاي، ساكە... تەك ماعان ءبىر كولىك كەرەك بولىپ تۇر.
— نەعىلعان كولىك؟
— جاي، قالاعا بارىپ قايتۋعا كەرەك ەدى.
— ە، اۋلىمىزدىڭ دارىگەرى سۇراپ تۇرعاندا، نەگە تابىلماسىن. قاشانعا كەرەك ەكەنىن ايتساڭ بولدى، — دەدى سابەت تە مارتتىك تانىتا سويلەپ. ەل-جۇرتتىڭ وتىنىشىنە ونسىز دا سەرگەك قارايتىن مەڭگەرۋشىگە ءبىر كولىك ءسوز بولىپ پا. بولىمشەدە وزدەرى بەت جۇزدىك قىلىپ ۇستايتىن ءبىر شاعىن اۆتوبۋس بار ەدى، سونى ۇسىنا قويدى.
تەك تاڭ قالعانى — سانياز باسقاراتىن اۋرۋحانانىڭ وزىندە «جەدەل جاردەم»، «ۋازيك» سياقتى اۆتوماشينالار بار بولاتىن. ءوز قاراۋىنداعى وسىنداي دايىن كولىكتەرگە نەگە مىنگىسى كەلمەدى ەكەن؟ كومەكەيىنە كۇلبىلتەلەپ كەلىپ قالعان وسى ساۋالدى ايتىپ تاستاۋعا اسىقپاي، سابەت ىشىنە ىركىپ قالدى.
شارۋاشىلىق جۇمىستارىن ماماندارىنا تاپسىردى دا، الگى اۆتوبۋستىڭ رۋلىنە ءوزى كەلىپ وتىردى. قالانىڭ ىشىنە كىرگەننەن كەيىن، سانياز كورسەتكەن كوشەلەرمەن اقىرىنداپ ءجۇرىپ وتىردى. ءبىر كەزدە قاراسا، الدەقانداي اۋلانىڭ قاقپاسىنا ماڭداي تىرەگەن ەكەن. قاقپا ۇستىنە «ونكولوگيا جانە راديولوگيا اۋرۋلارى ينستيتۋتى» دەپ جازىلىپتى.
— ال، ساكە، ءسال شىداپ وتىرا تۇر. مەن ءبىراز اينالىپ قالۋىم مۇمكىن، — دەدى دە، سانياز اۆتوبۋس ەسىگىن شالقايتا اشتى.
«دارىگەردىڭ باراتىن جەرى دە وسىنداي مەديسينالىق مەكەمەلەر عوي. ءبىر تىعىز شارۋاسى بولعان شىعار. جۇمىستى كىسىلەرگە تاپسىرىپ قويدىم عوي، ەندى نە قام بار؟» دەگەن ويمەن سابەت تە جەرگە ءتۇستى. اۆتوبۋستىڭ ءار جەرىن شۇقىلاپ، وزىنشە بوساعان كەيبىر تەتىكتەرىن بەكىتكەن بولىپ جاتىر. «قاراۋىنداعى تەحنيكاعا قاشان دۇرىستاپ قارايدى وسى» دەپ، جۇرگىزۋشىسىنە دە رەنجىپ الدى.
ونان سوڭ كوشە جاققا بارىپ سۋسىن ءىشىپ كەلدى. سانيازدىڭ «ءبىراز اينالارمىن» دەگەنى ساعات-مينۋتپەن ەسەپتەگەندە قانشا ۋاقىت ەكەن؟ ويتكەنى كۇن دە تاس توبەگە اۋناپ، ەرىنە جىلجىعان ەركە سۇلۋداي ءبىر بۇيىرگە قيسايا باستاپتى. ورىندىقتا وتىرىپ، كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، سابەتتى وياتىپ جىبەرگەن — الدەكىمدەردىڭ دابىرلاي سويلەگەنىن داۋىستارى. بەت-اۋزىن سيپالاپ جىبەرىپ قاراسا، اۆتوبۋستىڭ ءدال جانىندا ءۇش-تورت جىگىت سويلەسىپ تۇر. سابەتتىڭ باس كوتەرگەنىن كورىپ، ورتالارىنداعى سانياز:
— ساكە، تانىسىپ قوي، مەدينستيتۋتتا بىرگە وقىعان كۋرستاس جىگىتتەر... — دەدى دە، ەكى جاقتى ءبىر بىرىمەن تانىستىرىپ شىقتى. سونان كەيىن بۇلاردىڭ اۆتوبۋسقا وتىرىپ، بەت العانى — تاياۋ جەردەگى شاعىن كافە.
ادەتتە زاۋدە ءبىر ۇشىراسا قالعان ساباقتاس جاندار ءوزارا داۋرىعىسىپ، جىرقىلداي كۇلىسىپ، ءبىر جىرعاپ قالماس پا ەدى. مىنا تورتەۋىندە ونداي كوڭىلدى ەكپىننىڭ بايقالماي تۇرعانىن سابەتبەك ءا دەگەننەن-اق اڭعاردى. الدىمەن باسىنا كەلگەن — «بىرەۋلەرىنىڭ ءبىر جاقىن ادامى قايتىس بولىپ، سونىڭ ازاسىنا جينالىپ تۇر ما؟» دەگەن وي. باياۋ سويلەسىپ، بايىپتى ءتىل قاتىسقان جىگىتتەر كافەگە ەنگەننەن كەيىن دە، ءسوزدىڭ تىزگىنىن بوساتىپ، سامبىرلاپ قويا بەرگەن جوق.
سابەتبەكتىڭ دەنەسىنىڭ تۇرشىگىپ كەتكەنى سالدەن كەيىن. بەيتانىس ۇشەۋدىڭ ەرەسەكتەۋ كورىنگەن بىرەۋى:
— ءوزىڭ تالاي حالىقتى ەمدەپ، العىسىن الىپ ەدىڭ. قانشاما ناۋقاستى اجالدان اراشالاپ قالدىڭ... — دەپ كەلدى دە، ءسوزىن اياقتاي الماي، قىستىعىپ جىلاپ جىبەردى. ءسال كىدىرىستەن كەيىن تاعى ءبىر جىگىتتىڭ ءۇنى ەستىلدى:
— ءيا، ءسويتىپ ەدىڭ... ەندى كەلىپ، مىنە، ءوزىڭ...
بۇل جىگىت جىلاعان جوق، ءبىر-اق ەرىنىن تىستەلەپ، ەكى كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ الىپ، تۇنەرگەن كۇيى تاپجىلماستان وتىرىپ قالدى. وسى ازىردە عانا ءبىر كىسىنىڭ ءولىمىن ەستىگەندەي اۋىر تىنىشتىقتا تۇنشىعىپ وتىرا بەرۋگە شىداماعان بولار، اڭگىمەنى قينالا ساباقتاعان ءۇشىنشىسى:
— قاي ۋاقىتتا دا قۇيرىقتى جۇلدىزداي زىمىراپ ءجۇرۋشى ەدىڭ... تىنىم تاپپايتىن ەدىڭ... ەندى، مىنە، ءوزىڭ دە سول قۇيرىقتى جۇلدىزداي... اعىپ باراسىڭ... كوز الدىمىزدا... — دەدى داۋىسىن ءسال قاتايتا سويلەپ.
سابەتتىڭ جۇرەگىن تاس توبەسىنە شىعارعان — وسى اڭگىمە. سويتسە، قانشاما حالىقتىڭ العىسىن الىپ، قانشاما جاندى اجالدان اراشالاپ قالعان ەسىل بوزداق سانياز... جازىلماس اۋىر ناۋقاسقا شالدىعىپتى. الگى ءبىر قارعىس اتقىر جامان اۋرۋعا. جاڭا عانا سانيازدى قاراپ شىعىپ، دارىگەرلىك قورىتىندى جاساپ بەرگەن — ءبىر كەزدە دارىگەرلىك ينستيتۋتتا ءوزىن وقىتقان ۇستازى، ەۆرەي ايەل ەكەن
ءۇش دوسى سانيازدىڭ بەتىنە تياناقتاپ قاراي الماي، كوزدەرىن تايدىرىپ اكەتە بەرەدى. جۇرەگى اتقاقتاي سوعىپ، اينالاسىن ءبىر قارا تۇنەك باسىپ كەتكەندەي بولعان سابەت ءبىراۋىق ءوزىنىڭ كادىمگىدەي ەسەڭگىرەپ بارا جاتقانىن سەزدى. «اپىر-اي، نە دەيدى مىنالار! كەرەڭ بولعىر قۇلاعىم نەنى ەستىپ وتىر؟ ويپىر-اي، وسىنىڭ ءبارى ءتۇسىم بولىپ شىقسا يگى ەدى» دەيدى الدە ءبىر قيىردان جانۇشىرىپ، ويقاستاپ جەتكەن وداعاي ويلار.
«شىن با؟» دەپ سۇراۋعا دا باتىلى جەتەر ەمەس. جالتاقتاپ قاراي بەرگەنى — سانيازدىڭ قۋقىل تارتقان ادەمىشە ءجۇزى. اۋزىنان قينالا بۇراتىلىپ، ارەڭ شىققان:
— ويباي، جىگىتتەر، نەنى ايتىپ وتىرسىڭدار؟ قوي، ولاي ەمەس شىعار... — دەگەن سەكىلدى دارمەنسىز لەپ قانا بولدى.
سونان ءتوزىپ وتىرا الماي، الدەبىر سىلتاۋمەن تىسقا قاراي ۇمتىلدى. جۇرەگى قۇرعىر كەۋدەسىنە سىيماي، اتقالاقتاپ بارادى. الماتىنىڭ جازعى قاپىرىق اۋاسى تىنىسىن كەڭەيتۋگە تىپتەن دارمەنسىز. تۇرىپ-تۇرىپ، كافە ىشىنە قاراي قايتادان قايىرىلعان.
ەندى قاراسا، ءتورت دوس قورقىنىشتى ەشتەڭە بولماعانداي جايباراقات كۇيدە اقىرىن اڭگىمەلەسىپ وتىر. باياۋ باسىپ ءوز ورنىنا قايتادان جايعاسقان سابەتتىڭ الدىمەن كوز تىككەنى — تاعى دا سانياز دوسىنىڭ ءجۇزى. مۇنى قايران قالدىرعان نارسە — ءوزىنىڭ مىناۋ ءپاني جالعانداعى جارىق كۇنى ساناۋلى ەكەنىن ەستىسە دە، سانيازدىڭ بالەندەي ەشتەڭە بولماعانداي سونشالىقتى سابىرمەن وتىرعاندىعى. ورىمدەي جاس ادامنىڭ اياق استىنان اجال تىرناعىنا ىلىگۋىنەن ۇلكەن قانداي قاسىرەت بولماق؟ سونداي ءۇمىتسىز كۇيگە تۇسسە دە، سانيازدىڭ ۇرەيگە بەرىلمەستەن، مىعىم وتىرۋى شەكتەن تىس سابىرلىلىقتىڭ بەلگىسى ەدى. تەمەكىسىن تارتىپ قويىپ، اڭگىمەسىن جايىمەن ساباقتاي تۇسۋدە.
ءسوزىنىڭ سوڭىنا قاراي سابەتكە بۇرىلىپ:
— ساكە، ءبىر جاقسى سەمىز جىلقى تاۋىپ قويشى. كەلەسى جەتىدە اعايىن-جۇرتقا ءبىر تاماق بەرىپ جىبەرەيىن، — دەدى جايباراقات قانا.
ايتقان ۋاقىتىندا سابەتبەك سۇراعان جىلقىسىن تاۋىپ اكەلىپ بەردى. جازدىڭ كۇنى عوي، جىلقى شىنىمەن دە سەمىز شىعىپ ەدى. سانياز ۇيىنە سىيعانىنشا كەزەك-كەزەك قوناق شاقىرۋمەن بولدى. كەلگەن جۇرتتىڭ ەشقايسىسىندا بوتەن وي جوق، شەتتەرىنەن سانيازعا اق تىلەكتەرىن ايتىپ، جارقىلداسىپ وتىرىپ، ءدام تاتىستى. ءبىر بىرىمەن قالجىڭداسا سويلەسىپ، شالقىعان ريزا كوڭىلدە باراقات تاپقان جايلارى بار. وسى شاقىرىستىڭ ءمانىسىن جارىتىپ ءتۇسىنىپ جاتقان ەشقايسىسى جوق سياقتى.
— ۇيدەن كوپتەن ءدام تاتپاپ ەدىڭدەر. ءبىر شاي بەرىپ جىبەرەيىك دەگەن وي عوي، — بولدى سەبەبىن سۇراعان كىسىلەرگە سانيازدىڭ بەرگەن بار جاۋابى.
«بۇل سولاي عوي... سونداي جاعدايدان بولىپ تۇر عوي» دەگەن ءسوز ءتىلىنىڭ ۇشىنا ءۇيىرىلىپ كەلىپ قالسا دا، سابەت ىشتەن تىندى. بادىرايتىپ تۇرىپ ايتىپ سالۋعا جەتەتىن تاۋەكەل قايدا؟ بالكىم، ولاي ايتۋدىڭ ءتىپتى دە قاجەتى جوق شىعار. ىشىنەن قان جىلاي وتىرىپ، جالتاق-جالتاق قارايتىنى — دوسىنىڭ ءجۇزى.
كەشە عانا ەمەس پە ەدى ءوزىنىڭ دە اجال اۋزىندا پەندە بولىپ جاتقانى. كۇركىلدەي جوتەلىپ، قان تۇكىرىپ، ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىنا ىلىككەن بالاسىنان كۇپان اپاسى كۇدەر ۇزۋگە اينالىپ ەدى-اۋ. اللادان مەدەت سۇراپ، جىلاپ-سىقتاعانى ءدال بۇگىنگىدەي كوز الدىندا. ەگەر سوندا وسى دارىگەر جىگىت كەلە قالماعاندا... ارباعا سالىپ الىپ، ءوز قولىمەن اۋدانداعى اۋرۋحاناعا جاتقىزباعاندا... ءوز كەلىپ قاداعالاپ تۇرماعاندا...
وسىدان كەيىن بىرەر كۇننەن كەيىن كوڭىلىن سۇراۋ ءۇشىن سانيازدىڭ ۇيىنە ات باسىن بۇرعان. ەسىكتەن كىرە-اق بايقادى، دارىگەر دوسى ءتىپتى جۇدەپ-اق قالعان ەكەن. ءتور الدىندا كولدەنەڭ ءتۇسىپ جاتقان ول ەسىكتەن ەنگەن ادامدى كورىپ، باسىن ارەڭ كوتەردى. ءبىر كەزدەگى كەلبەتتى ازاماتتىڭ جۇزىنەن ەت قاشىپ، بەتىنىڭ تەرىسى قۇر سۇيەككە ءىلىنىپ تۇرعانداي.
دوسى كىرىپ كەلگەن ساتتە قۇر شاندىرى قالعان جۇزىنە ءسال-پال جىلۋ جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى. ەمگە بوي بەرمەس كەسەلدىڭ كۇن ساناپ مەڭدەپ اكەتىپ بارا جاتقانى انىق ەدى. سوندا دا سىر بىلدىرەر ەمەس سابازىڭ. انانى-مىنانى ايتىپ، وتكەندى ەسكە ءتۇسىرىپ، كۇلىپ قويادى. «اپىر-اي نەتكەن جىگەر، نەتكەن ەرلىك مىناۋ! قۇداي بەتىن ارى قىلسىن ءبىزدىڭ باسىمىزعا وسىنداي تۇسسە، اجالىمىزدان بۇرىن ولەرمىز» دەيدى سابەت ىشىنەن كۇڭىرەنىپ.
ءوزى دارىگەر بولعاندىقتان بۇل دەرتتىڭ دەنەسىن قالاي دەندەپ اكەتىپ، قانداي حالگە ۇشىراتىپ جاتقانىن سانيازدىڭ قاپىسىز ءتۇسىنۋى انىق. ەداۋىر وتىرىپ، كەتۋگە اينالعان ۋاقىتتا:
— ساكە، — دەدى سانياز جۇدەۋ ءجۇزىن تاعى دا بۇرىپ. — كەلەسى سەنبىدە ۇيگە ءۇش قوي اكەلىپ تاستاشى. قوڭى قالىڭداۋ بولسىن ايتەۋىر.
«اپىر-اۋ، سانياز بۇل قويلاردى نە ىستەگەلى ءجۇر؟ اعايىن-تۋعانعا تاعى دا تاماق بەرگىسى كەلگەن-اۋ» دەپ قويدى قوناق جىگىت ىشتەي. ءبىراق سىرتىنا شىعارىپ ۇندەگەن جوق. بۇل ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا قول سالا بەرگەنى سول ەدى، سانياز:
— تەك سەن ول قويلاردى سەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ ساعات توعىزداردا اكەلەتىن بول. ودان كەش قالىپ جۇرمە. جاراي ما؟ — دەپ، نىعىزداي ەسكەرتتى.
ءۇش قويدى ماشيناعا تيەپ العان بولىمشە مەڭگەرۋشىسى ايتىلعان ۋاقىتتا اپالاقتاپ سانيازدىڭ ۇيىنە جەتىپ كەلمەي مە. سويتسە، ەسىك الدى توپتالعان حالىق، ۋ دا شۋ. الىستان-اق داۋىس الىپ جىلاعان ايەلدەردىڭ ءۇنى ەستىلدى.
سابەتتىڭ جۇرەگى سۋ ەتە ءتۇستى. سويتسە سانياز دوسى جاڭا عانا ءۇزىلىپ كەتكەن ەكەن. بىلگىر دارىگەر ءوزىنىڭ ولەتىن كۇنىن، ءتىپتى ساعاتىن دا الدىن الا ەسەپتەپ، ءبىلىپ وتىرىپتى. انا جولعى جىلقى سويعىزىپ، ەلدى قوناق ەتۋى جاقىن جاندارىمەن، ەل-جۇرتىمەن قوشتاسقانى ەكەنىن سابەت ەندى ءتۇسىنىپ ەدى. تەك ەشكىمگە ءوزىنىڭ ناۋقاسى جايلى ءلام-ميم دەپ ءتىس جارماستان، اركىممەن ىشتەي عانا قوشتاسىپتى. مىناۋ ءپاني جالعانمەن ءۇنسىز عانا قوشتاسقان ەكەن.
ءسويتىپ ءوز ءولىمىنىڭ ۋاقىتىن، ونىڭ شىعىنىن ءوزى ەسەپتەپ، سابەتتەي دوسىنا سوڭعى تاپسىرماسىن بەرىپ كەتىپتى. جاڭاعى ءۇش قوي جەرلەۋىنە سويىلۋ ءۇشىن كەرەك بولعان ەكەن.
سۋىق حاباردىڭ جەردە جاتقانىن كىم كورگەن. ەستىگەن جۇرتتىڭ ەسەڭگىرەمەگەنى جوق. اسىرەسە قاتتى جىلاعان — سابەتبەكتىڭ بويجەتكەن قارىنداسى ەدى. جاس قىز بوتاداي بوزداپ، زارلاعان كەزدە ءداتى جەتىپ سابىرمەن تىڭداپ تۇرعان پەندە بالاسى بولدى ما ەكەن؟ بۇل ءولىمنىڭ قارىنداسىنا سونشالىقتى نەگە قاتتى باتقانىن ءوز قايعىسىمەن ءوزى ارپالىسىپ كەتكەن سابەت تۇسىنە العان جوق.
— قاراعىم-اي، يمانى نە دەگەن بەرىك ەدى!.. اجالدىڭ بەتىنە تىكە قاراپ، سابىرمەن قارسى الا بىلگەن نە دەگەن كوزسىز باتىر ەدى! — دەدى كۇپان اپاسى ەڭكىلدەي جىلاپ وتىرىپ.
You Might Also Like
-
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى پرەزيدەنتى رەتىندە 1991 جىلى 1 جەلتوقساندا سايلاندى. نازاربايەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 16 جەلتوقسان كۇنى قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنە يە...
-
ۆەنەسيا – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ كەرەمەت، كوزدىڭ جاۋىن الىپ، جۇرەكتى ەلجىرەتەر جانە تاريحى وراسان زور، سونىسىمەن اتاعىن كەڭىنەن شىعارعان قالا. ايگىلى يتاليا مەملەكەتىنىڭ ەڭ كورىكتى القاپتارىنىڭ ب...
