ۇيقىنىڭ مەڭ-زەڭى
وكرۋگتىك سوتتىڭ زالىندا سوت ءماجىلىسى بولىپ جاتىر. ايىپكەرلەر وتىراتىن جەردە اقشا جەگەنى جانە جالعاندىق جاساعانى ءۇشىن ايىپتالعان شارشاعان كەسكىندى، ورتا جاستاعى بىرەۋ وتىر. ءتوسى قابىسىپ قالعان اپ-ارىق حاتشى سىلبىر جىڭىشكە داۋىسپەن ايىپتاۋ اكتىسىن وقىپ تۇر. ول نۇكتە، ءۇتىر دەگەندەرىڭدى بىلمەيدى، ءبىر سارىنمەن وقىپ قۇرعاندىقتان داۋسى ارانىڭ ىزىڭى نەمەسە بۇلاقتىڭ سىلدىرى سياقتى ەستىلەدى. مۇنداي داۋىس تىڭداعان ادامدى قيالعا شومدىرادى، وتكەن كۇندەرىن ەسىنە تۇسىرەدى نەمەسە ۇيىقتاتادى... سوتتار، پريسياجنىيلار مەن سوتقا جينالعان حالىق ىشتەرى پىسىپ، بۇرتيىپ وتىر... زال ءىشى تىم-تىرىس. اندا-ساندا سوت دالىزىنەن بىرەۋلەردىڭ ساسپاي اتتاعان دابىرى قۇلاققا شالىنادى نەمەسە ەسىنەپ وتىرعان پريسياجنىي اقىرىن عانا جۇدىرىعىنا جوتەلىپ قويادى...
بۇيرا شاشتى قورعاۋشى جاعىن تايانىپ، جايباراقات قالعىپ وتىر. حاتشىنىڭ ىزىڭىنىڭ اسەرىمەن ونىڭ وي جۇيەسى ىدىراپ، بەت-بەتىمەن كەتتى.
"مىنا سوت پريستاۆىنىڭ مۇرىنى نە دەگەن ۇزىن ءوزى، - دەپ ويلادى ول جۇمىلىپ بارا جاتقان كوزىن ارەڭ اشىپ. - اقىلى جۇزىنەن كورىنىپ تۇرعان وسىنداي ادامنىڭ اجارىن تابيعات نەگە بۇزدى ەكەن! ەگەر ادامداردىڭ مۇرىندارى ۇزىنداۋ، مىسالى، ەكى-ۇش ساجىنداي بولسا، وندا جۇرت سىيىسا الماس ەدى-اۋ، ۇيلەردى كەڭىرەك ەتىپ سالۋعا تۋرا كەلەر ەدى-اۋ...".
قورعاۋشى، بوگەلەك شاققان جىلقىداي، باسىن ءبىر شۇلعىپ تاستاپ، ويىن جالعاستىرا ءتۇستى.
"ۇيدە نە بولىپ جاتىر ەكەن؟ بۇل مەزگىلدە ايەلىم دە، ەنەم دە، بالالار دا ۇيدە بولۋشى ەدى... بالالار كولكا مەن زينكا، ءقازىر مەنىڭ كابينەتىمدە شىعار - اۋ... كولكا كرەسلودا تۇرەگەلىپ تۇرىپ، ءتوسىن ۇستەلدىڭ ەرنەۋىنە تىرەپ، مەنىڭ قاعازدارىما سۋرەت سالىپ جاتقان بولار. مىنە، ول ءسۇيىر تۇمسىق اتتىڭ سۋرەتىن سالدى، كوزدىڭ ورنىنا نۇكتە قويدى، قولىن سوزىپ تۇرعان ادام سۋرەتىن، قيسايعان ءۇي سۋرەتىن سالدى؛ زينكا دا سول جەردە، اعاسىنىڭ سالعان سۋرەتىن كورگىسى كەلىپ موينىن سوزىپ تۇر...
— پاپامنىڭ سۋرەتىن سالشى! — دەيدى ول.
انە كولكا مەنىڭ سۋرەتىمدى سالۋعا كىرىستى. ادام سۋرەتىن سالىپ قويعان، سوعان قارا ساقال جاساسا بولعانى - سۋرەتىم دايىن بولادى دا قويادى. ودان كەيىن كولكا زاڭدار جيناعىنان سۋرەت ىزدەۋگە كىرىسەدى، ال زينا ۇستەل ۇستىندەگى زاتتارعا ەمىن-ەركىن تيىسە باستايدى. كوزىنە قوڭىراۋ تۇسسە - ونى، البەتتە، شىلدىرلاتۋ كەرەك؛ سياساۋىت كورىنسە - وعان بارماعىن باتىرىپ الۋ كەرەك، ال ۇستەلدىڭ سۋىرماسى بەكىتۋلى بولماسا - ونىڭ دا ءىشىن اقتارىپ كورۋ كەرەك. اياعىندا ەكەۋىنە دە، وزدەرىن ۇندىستەرمىز دەگەن، ال ۇستەلدىڭ استى تاسالانۋعا ەڭ ءبىر قولايلى ورىن دەگەن وي كەلەدى. سودان كەيىن ۇستەلدىڭ استىنا كىرىپ الىپ ۇستەلدەگى شام نەمەسە ۆازا قۇلاپ تۇسكەنگە دەيىن شىڭعىرا شۋلاسىپ، ازان-قازان بولادى دا جاتادى... وھ!.. ال وسى مەزگىلدە شەشەلەرى قوناق بولمەدە ماڭ-ماڭ باسىپ، ءۇشىنشى بالاسىن كوتەرىپ جۇرگەن شىعار... ونىسى جىلايدى، جىلايدى كەلىپ... دامىل تاپپاي جىلايدى!"
"كوپەلوۆتىڭ، اچكاسوۆتىڭ، زيماكوۆسكييدىڭ جانە چيكينانىڭ بانكىدەگى شوتتارى بويىنشا پايىزدارى بەرىلمەگەن، - دەيدى حاتشىنىڭ ىزىڭى، - ال 1425 سوم 41 تيىن 1883 جىلدىڭ قالدىعىنا قوسىلىپ جازىلعان..." "بالكىم، ۇيدەگىلەر تۇسكى تاماقتارىن ءىشىپ جاتقان دا بولار - اۋ! - دەگەنگە جەتتى ەندى قورعاۋشىنىڭ ويى. – ۇستەل باسىندا ەنەم، ايەلىم ناديا، بالدىزىم ۆاسيا، بالالار وتىرعان شىعار... ەنەم، ادەتىنشە، توپاس ءجۇزى وسى ءۇيدىڭ بار شارۋاسىن ويلاعانسىپ، مەنمەنسىپ وتىرادى. ناديا ارىق، ازداپ جۇدەيىن دەگەن، ءبىراق ءالى دە بەتىنىڭ ءوڭى اپپاق، جۇپ - جۇقا، ۇستەل باسىنا بىرەۋ زورلاپ اكەلىپ وتىرعىزعانداي رەنجۋلى؛ ەشنارسە جەمەيدى، اۋىرىپ وتىرعان ادام سياقتى. شەشەسىندەي، بۇل دا بىردەڭەنىڭ جايىن ويلاپ وتىرعانداي. ايتپەگەندە شە! بالالار دا، اس ءۇي دە، ەرىنىڭ كويلەك-كونشەگى دە، قوناقتار دا، ىشىككە تۇسكەن كۇيە دە، پيانينو تارتۋ دا - ءبارى دە سونىڭ موينىندا! مىندەتى سونشا كوپ بولار ما، جۇمىسى سونشا از بولار ما! ناديا دا، شەشەسى دە تۇك ىستەمەيدى. ال ەندى ەكەۋى ەرىككەننەن گۇلگە سۋ قۇيسا نەمەسە اس ءپىسىرۋشى ايەلمەن ۇرسىسا قالسا، وندا ەكى كۇنگە دەيىن شارشاپ، ىڭىرسي ىڭىلداپ: توزاق قوي بۇل دەسەدى... ايەلىمنىڭ ءىنىسى ۆاسيا تىنىش قانا تاماعىن جەپ، تۇنجىراپ ۇندەمەي وتىر، ويتكەنى ول بۇگىن لاتىن تىلىنەن بىرلىك باعا الىپ قايتقان. ءوزى جۋاس، ءتىل العىش، جاقسى بالا، ال ەندى ەتىك، شالبار، كىتاپ دەگەندەرىڭدى شىداتپايدى، ءبىر بالە... كىشكەنە بالالار تىم ەركە. نە بۇرىش اپەر دەيدى، نە ءبىر بىرىنە شاعىنادى، ءالسىن-الى قاسىقتارىن ءتۇسىرىپ الادى. ءتىپتى، سولارى ويىڭا ءتۇسىپ كەتكەندە بار عوي، باسىڭ اينالىپ قويا بەرەدى! ايەلىم مەن ەنەم وزدەرىن وتە سىپايى ۇستايدى... ۇستەل ۇستىنە شىنتاعىن قويۋ، پىشاق العاندا ۋىستاپ ۇستاۋ، تاماقتى پىشاقپەن جەۋ، استى ادامنىڭ سول جاعىنان اكەلمەي، وڭ جاعىنان اكەلىپ بەرۋ دەگەندەرىڭ ولاردا، قۇداي ساقتاسىن، بولمايدى. تاماق بىتكەننىڭ بارىنەن، ءتىپتى بۇرشاق قوسقان ۆەچينادان دا، پۋدرا مەن ءمامپاسي ءيىسى شىعىپ تۇرادى. تاماقتارىنىڭ ءبارى دە ءدامسىز، تىم شىرىن تاتيدى، از بولادى... بويداق كەزىمدە جەپ ۇيرەنىپ قالعان جاقسى ششي مەن بوتقا دەگەندەردى، ءتىپتى،
كورمەيسىڭ. ەنەم مەن ايەلىم ىلعي فرانسۋزشا سويلەسەدى، ال مەن تۋرالى ءسوز بولعاندا، ەنەم ورىسشا سويلەي باستايدى، ويتكەنى مەن سياقتى كونى قالىڭ، مەيىرىمسىز، ۇياتى جوق، دورەكى ادام جايىندا اسەم فرانسۋز تىلىندە سويلەۋ، ونىڭ ويىنشا، ءتىپتى لايىقسىز...
— ميشەل بايعۇس اشىعىپ قالعان شىعار-اۋ، — دەيدى ايەلىم. — ازاندا نانسىز ءبىر ستاقان عانا شاي ءىشىپ، سوتقا اسىعىپ كەتىپ قالىپ ەدى...
— ۋايىمداماي-اق قوي، شىراعىم! — دەيدى وعان ەنەم، كەكەتە سويلەپ. ونداي ادام اشىعۋشى ما ەدى! ەندىگى بەس بارىپ شىققان شىعار - اۋ. سوتتا وزدەرىنە بۋفەت اشىپتى عوي، بەس مينۋت وتكەن سايىن ولار پرەدسەداتەلگە ءۇزىلىس جاساۋعا بولماس پا ەكەن دەپ ءوتىنىش جاسايتىن كورىنەدى.
تۇسكى استان كەيىن ەنەم مەن ايەلىم شىعىندى ازايتۋ جايىن ويلاستىرا باستايدى... اۋىزشا ەسەپتەپ، جازىپ ەسەپتەپ، اياعىندا اقشانى تىم كوپ جۇمسايمىز دەگەنگە كەلىپ توقتايدى. سودان اس ءپىسىرۋشى ايەلدى شاقىرىپ الىپ، ونىمەن بىرگە وتىرىپ ەسەپتەيدى، ونى كىنالايدى، بەس تيىنعا بولا ۇرىس-كەرىس شىعىپ كەتەدى... جىلايدى، ءبىرىن-بىرى تىلدەيدى... ودان كەيىن ءۇي ءىشىن جيناستىرۋعا كىرىسەدى، جيھازداردى ىعىستىرادى،- وسىنىڭ ءبارى دە ىستەيتىن ءىس جوقتىعىنىڭ الەگى".
"كوللەجدىك اسەسسور چەرەپكوۆ، - دەپ ىزىڭدايدى حاتشى، - ءوزىنىڭ جاۋابىندا وعان 811 ءنومىرلى كۆيتانسيا جىبەرىلگەنىن، ءبىراق 46 سوم 2 تيىندى الماعانىن جانە مۇنى سول كەزدە مالىمدەگەنىن ايتادى...".
"وسىنداي جاعدايلاردىڭ ءبارىن ويلاپ، اقىلعا سالىپ، سالماقتاي كەلگەندە، - دەيدى قورعاۋشى ءوز قيالىنا بويلاپ، - بارىنە قولدى ءبىر-اق سىلتەپ، قۇرىپ كەتسىنشى دەيسىڭ... ۇزاق كۇنگە وسى جالىقتىراتىن بىلىقتىڭ ىشىندە قالجىراپ، ەسىن تانىپ، باسىڭ اينالىپ شىققان سوڭ امالسىزدان جانىڭدى ەڭ بولماسا ءبىر مينۋت راقاتقا بولەگىڭ كەلەدى. سونسوڭ ناتاشاعا كەتەسىڭ نەمەسە اقشاڭ بولا قالسا، سىعاندارعا باراسىڭ دا، الگىنىڭ ءبارىن ۇمىتاسىڭ... ادال شىنىم، ءبارىن دە ۇمىتاسىڭ! سايتاننان باسقا ەشكىم تابا المايتىن، قالانىڭ تۋ سىرتىندا، جەكە كابينەتتە، سوفا ۇستىندە شالقايىپ جاتاسىڭ، ازياتتار ءان سالادى، بيلەيدى، شۋلاسادى، سول كەزدە الگى تارتىمدى، ىزعارلى، قۇتىرىنعان سىعان قىزى گلاشانىڭ داۋسى بۇكىل ءىشى-باۋىرىڭدى ەلجىرەتىپ الىپ بارا جاتقانىن سەزىنەسىڭ... وي، گلاشا-اي! سۇيكىمدى، اسەم، سۇلۋ گلاشا-اي! تىستەرى قانداي ادەمى، كوزى...
حاتشى باياعى ءبىر قالىپپەن ءالى ىزىڭداپ تۇر... قورعاۋشىنىڭ كوز الدىنداعىلاردىڭ ءبارى ساعىمدانىپ، تەربەلە باستادى. سوتتار مەن پريسياجنىيلار عايىپ بولدى، زالداعى جۇرت بۇلدىراپ قانا كورىنەدى، ءۇيدىڭ توبەسى بىرەسە تومەن ءتۇسىپ، بىرەسە جوعارى كوتەرىلىپ تۇر... قورعاۋشىنىڭ ويى دا ساعىمدانىپ بارىپ ءۇزىلىپ قالدى... ناديا، ەنەسى، سوت پريستاۆىنىڭ قوڭقيعان مۇرىنى، ايىپكەر، گلاشا، - ءبارى دە بۇلدىراپ، شىركوبەلەك اينالىپ، الدەقايدا الىستاپ بارادى، الىستاپ بارادى...
— جاقسى-اق... — دەيدى قورعاۋشى ۇيىقتاپ بارا جاتىپ سىبىرلاپ. — وتە جاقسى... سوفانىڭ ۇستىندە جاتاسىڭ، توڭىرەگىڭ سونداي جايلى... جىلى... گلاشا ءان سالادى....
— قورعاۋشى مىرزا، — دەدى ءبىر اششى داۋىس.
"وتە جاقسى.... جىلى... ەنەڭ دە جوق، ايەلىڭ دە جوق... پۋدرا ءيىسى اڭقىپ تۇرعان سورپا دا جوق... سۇيكىمدى، اسەم گلاشا....".
— قورعاۋشى مىرزا!- دەگەن الگى اششى داۋىس قايتا شىقتى. قورعاۋشى سەلك ەتىپ، كوزىن اشىپ الدى. تاپ قارسى الدىندا سىعان قىزى گلاشانىڭ ءمولدىر قارا كوزى ۇشقىن اتىپ، شىرىن ەرىندەرىندە كۇلكى ويناپ، قوڭىرقاي سۇلۋ ءجۇزى جىميىپ كۇلىپ تۇر. ۇيقىسىن اشا الماي، ەسىن جىيا الماي وتىرعان قورعاۋشى مۇنىڭ نە ءتۇس، نە ەلەس ەكەنىن ۇعا الماي، جايمەن ورنىنان كوتەرىلىپ، سىعان قىزىنا اۋزىن اشىپ قاراپ قالدى.
سول كەزدە پرەدسەداتەل:
— قورعاۋشى مىرزا، كۋا ايەلگە بەرەتىن سۇراقتارىڭىز جوق پا؟ — دەدى.
— ايتقانداي... ءيا! بۇل كۋا ەكەن-اۋ ءالى!... جو... جوق... سۇراعىم جوق. ەشقانداي سۇراعىم جوق.
قورعاۋشى باسىن ءبىر سىلكىپ تاستاپ، ەندى عانا ۇيقىسىن اشتى. شىنىندا دا، الدىندا تۇرعان گلاشا ەكەنى، ونىڭ مۇندا كۋا رەتىندە شاقىرىلعانى ەندى عانا ەسىنە ءتۇستى.
— ايتقانداي، كەشىرەرسىز، كەيبىر سۇراپ الاتىن ماسەلەلەرىم بار ەكەن، - دەدى ول داۋسىن كوتەرە. سودان كەيىن گلاشاعا بۇرىلىپ. — ءسىز كۋزميچيەۆتىڭ سىعاندار حورىندا ىستەيسىز عوي، مىنانى ايتىڭىزشى، وسى وتىرعان ايىپكەر ءسىزدىڭ مەيرامحاناعا ءجيى بارىپ ءىشۋشى مە ەدى؟ حوش - ش... ال مىناداي ءبىر جاعداي ەسىڭىزدە جوق پا: ءوز شىعىنىن ىلعي ءوزى تولەۋشى مە ەدى، الدە كەيدە بۇل ءۇشىن باسقا بىرەۋلەر دە تولەۋشى مە ەدى؟ راقمەت سىزگە... جەتتى.
وسىدان سوڭ ول ەكى ستاقان سۋ ءىشىپ العاننان كەيىن ۇيقىنىڭ مەڭ-زەڭىنەن مۇلدە ايىعىپ كەتتى.
اۋدارعان ع. احمەدوۆ
You Might Also Like
-
ساپالى ۇيقى يممۋنيتەتتى كۇشەيتەتىنىمەن قاتار جاس، ءارى سەرگەك كورىنۋىڭىزدى قامتاماسىز ەتەدى. كۇنىنە 7-8 ساعاتتىق ساپالى ۇيقى ەستە ساقتاۋ قابىلەتى جانە ميدىڭ ساۋلىعى ءۇشىن دە ماڭىزدى.
-
I بۇل پانيدەن پەشەنەسىنە جازىلعاننىڭ ءبارىن تىلىمەن تاتىپ، كوزىمەن كورگەن تۇرمامبەت باتىردىڭ قارتايعان كەزىندە كەلىنىنەن ەستىگەن ءسوزىنىڭ ىشتە تىنعان قۇساسى جان دوسى بالۋانياز باتىردىڭ بەيىتىنىڭ باس...
