InfoHub Logo

كەڭ ساحارادا الاتاۋدىڭ توسىندە كەڭ جايلاپ جۇرگەن ۇيسىننەن كەنەسارى جىلقى الىپ كەتتى. ۇيسىندەر قۋىپ جەتكەنشە ۇزاپ كەتتى. تاڭ اتا قۋعىنشىلار تاياۋ كەلىپ، ايقىن دالا جاعىن الىپ، كەنەسارىنىڭ قولىن ىعىستىرىپ، ءبىر ۇلكەن كولگە قاراي بەتىن بۇردى. بۇل كولدىڭ شەتىندە ۇزاق جەرى مي بىلقىلداق، ءوتۋى قيىن جەر ەكەن. مۇنى كەنەسارىنىڭ قولى بىلمەيدى.

قول جىلقىلاردى الدىنا سالىپ وزدەرى ارتىنان سويىل، ۇستىنەن سويىل سالىپ ايدادى. تاي-قۇلىندار ميدا قالقىپ جاتىر. ءتۇس اۋعان مەزگىلدە ميدىڭ شەتىنە كەنەسارى شىقتى. كەنەسارى ءوز بەتىمەن قاشپايدى. الدىنان ەكى كىسى، ارتىنان ەكى كىسى، جانىنان سارگاردان باتىرلار جۇرەدى.

سول جولى اعىبايدىڭ بايبىشەسى تالشىبىقتان تۋعان ون بەس-ون التى جاستا امانجول بىرگە ەرىپ شىققان. اعىباي جان-جاعىنا قاراسا، ەرىپ كەلە جاتقان بالاسى امانجول جوق، ىزىنشە قايتا قايتىپ كەلە جاتسا، امانجولدىڭ استىنداعى كۇزەۋلى كەر ميلاپ جاتىر ەكەن. امانجول اتتان ءتۇسىپ ءبىر تومارشانىڭ باسىندا جىلاپ تۇرعانىن كورىپ، قاسىنا كەلىپ: «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» — دەپ سۇراعاندا، «اتامنىڭ بالاسىمىن». اعىبايدىڭ اكەسى ولجاباي. اعىباي «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» دەپ سۇراعاندا، «سەنىڭ بالاڭمىن» دەپ ايتار ما ەكەن دەپ سۇراعانى. «جارايدى، اتاڭنىڭ بالاسى بولساڭ»، — دەپ قولىنان ۇستاپ، ارتىنا مىنگەستىرىپ، كۇزەۋلى كەردى «شۋ، جانۋار!» دەگەندە، اعىبايدىڭ داۋسىن ەستىپ، كىسىنەپ، بارلىق كۇشىمەن ءبىراق سەكىرىپ ميدان شىقتى.

كۇزەۋلى كەردى جەتەكتەپ، امانجولدى مىنگەستىرىپ قۇرعاققا شىقتى. سول مەزگىلدە ءۇيسىننىڭ قۋعىنشىلارى كوز كورىم جەرگە كەپ قالعان ەكەن. بۇلاردان جەكە قارا بىرەۋ ۇزاپ شىقتى. سول ۋاقىتتا كەنەسارى جان-جاعىنا قاراپ: «كوسە قايدا؟ داۋدە بولسا، وسى بولتىرىك شىعار، ەي، كوسە سەن بار، ۇزىن ەتەك ءۇيسىندى شولتاڭداتپاي جايعاپ كەل؟!» — دەپ ءامىر ەتتى. حاننىڭ جارلىعى ەكى بولا ما؟ اعىباي اقجەلەك، توعىز قازىقتان قيعان نايزانى وڭ قولىنا، ۇزىن قىلىشتى سول قولىنا الىپ، كوكبەستىنى ورتەكەدەي سەكىرتىپ قارسى شاپتى. بولتىرىك ۇرانداپ، قامدانىپ، بۇ دا بەتىن بۇرماي قارسىلاسۋعا لايىقتاپ، استىنداعى تور جورعاعا قامشى باسىپ ۇمتىلدى. نايزانى بولتىرىك سالا بەرگەندە، اعىباي قاعىپ جىبەرىپ، ءوز نايزاسىمەن كيىمنەن ءۇش تۇيرەپ، جەرگە جىقتى. تور جورعا دا اياڭ دا، جەلىس تە جوق، جورعادان باسقا شابىس تا جوق. سوندا بولتىرىك باتىردىڭ ايتقانى:

— ەي، اعىباي! ۇلكەندى سىيلاماعانىڭ قالاي؟ اعىباي:

— ەي، ءاز اعا! «جاۋدى اياعان جارالى قالادى» دەگەن قايدا؟ قارسىلاسقان ەكەۋمىزدە ولىمدەمىز، بۇ دا مەنىڭ اياعانىم، سىزدەي ءاز اعا تابىلماس دەپ.

— جارايدى، اعىباي! «جاۋىڭ دا، دۇشپانىڭ دا، دوستىڭ دا ەر بولسىن» دەگەن، جارايدى، تور جورعانى ۇستاپ بەر؟ — دەگەن سوڭ، اكەپ بەردى.

— ەي، ءاز اعا! «ەر كەزەگى ۇشكە دەيىن» دەگەن، قايتىڭىز، بۇل ساپاردا جولىڭىز بولمايدى، ەندى قارسىلاسپاڭىز، — دەپ ءوز بەتىمەن قايتىپ كەتتى.

اعىباي كەلگەندە كەنەسارى سۇرادى:

— ۇزىن ەتەك ءۇيسىندى جايعادىڭ با؟ — دەپ. اعىباي ايتتى:

— نايزاسىن قاعىپ سىندىرىپ، كيىمنەن ءۇش تۇيرەپ جەرگە قۇلاتتىم. كەنە وعان:

— نەگە ولتىرمەدىڭ؟ — دەگەندە، اعىباي ايتتى:

— ەي، حان! جاۋ دۇشمانىڭدى مەرت قىلما، ەكىنشىدە بايقاپ جۇرەدى، بولتىرىكتى ءولتىرىپ، ءۇيسىننىڭ بەلىن سىندىرايىم با؟ كيىز تۋىلدىرىقتى قازاقتىڭ ارىن توگىپ، ساتايىم با؟ ءوزى دە قايتتى. بولتىرىك قۋعىنشىلارىن الىپ قايتىپ كەتتى.

بولتىرىك ەكىنشى جىل ۇيسىنگە ۇران سالىپ، قول جيناپ، ات-توندارىن سايلاپ جاتقانىن ەستىپ، بارشىعا كەنەسارى ەكى كىسى جىبەردى. «قوڭىراتپىز دەپ ارالاپ، ەل شەتىنەن ءبىلىپ قايتىڭدار؟» — دەپ. بۇلار شالعىنشىلار تەزىنەن قايتىپ كەلدى: «ساپتانىپ، قامدانىپ جاتقانى راس ەكەن» دەپ. كەنەسارى اعىبايعا ايتتى: «بىلتىر-اق جايعاپ تاستايتىن نەمەنى ءتىرى جىبەرىپ، شولتاڭداتىپ قويدىڭ؟ قازاقتىڭ بەلى، ارى سىنادى دەپ، ەندى قولعا حابار سالايىن، قارسى بارايىق». قول شەرۋ تارتىپ ۇيسىنگە جونەلدى. بولتىرىك و دا شەرۋ تارتىپ كەلە جاتقاندا، كەنەسارى قولىنا ۇشىراستى. ەكى قول شەكتەسىپ تۇردى. بولتىرىك باتىر:

— ەي، ۇلكەن اعالار، كىشى ىنىلەر! كەنەسارىنىڭ قولى كوپ، نە قىلعانمەن ءبىزدى جەڭەدى، كوبىڭدى قىرعىزىپ قاتىن-بالالارىڭدى جەتىم-جەسىر قىلعانشا، مەن جەكەگە شىعىپ سايىسايىن، ولسەم مەن دە ءبىر ۇل ءيا تۋار، ءيا تۋماس، اعىبايدان باسقاسى شىقسا، بەردى قۇداي! اعىباي بولسا، كەزەكتى بەرەر مە ەكەن؟» — دەپ ۇرانداسىپ جەكەگە شىقتى.

كەنەسارى:

— ەي، كوسە! اياما، قازاقتىڭ نامىسىن جىرتپا؟ جايعاپ كەل، ءيا بولماسا ءول! حان جارلىعى ەكى بولمايدى. اعىباي كوك بەستىنى تەكىرەكتەتىپ قارسى شاپتى. اعىباي جاۋىنان بۇرىن قيمىلدايدى ەكەن. سونىڭ نايزا-قىلىشىن اڭدىپ، سايماندارىن باعىپ، وزىنە دارىتپاي نە قاعىپ سىندىرىپ، نە بولماسا ىڭعايىنا كەلسە، تارتىپ الادى ەكەن. اگاردا بۇل ەكەۋى بولماسا، توعىز قازىقتان قيعان نايزانى مىلتىقتاي اتىپ جىبەرەدى، نايزانىڭ تۇبىندە قۇلاش ءتوس جارا قايىستان شىجىمى بولادى، نايزانى تارتىپ الاتىن. بولتىرىك باتىر وڭ قولىنا قوس جەلەك نايزاسىن الىپ، سەمسەرىن سول قولىنىڭ قارىنا ءىلىپ، قاھارلانىپ، اشۋلانىپ، تۇكسيىپ قارسىلاسا بەرگەندە، اعىباي تور جورعانىڭ بۇيىرىنەن نايزانى اتىپ جىبەرىپ قۇلاتتى. بولتىرىك اتپەن بىرگە قۇلادى. قۇلاپ جاتىپ ايتقانى:

— ەي، اعىباي! حانىڭ كەنەسارى جۇزگە كەلمەس، سەن مىڭعا كەلمەسسىڭ، ەشكىمنەن كەنەسارى كۇشتى ەمەس، «ءتۇپسىز ءۋالي حاننىڭ، سارتتىڭ بالاسى» دەپ وسەكتەۋشى ەدى ارعى اتاسىن، ابيىرىن قازاقتىڭ بالاسى سەن جاۋىپ تۇرسىڭ عوي، ەندى ەلىمدى جەتىم- جەسىر قىلعىزبا، ساعان تاپسىردىم، — دەپ قولدارىن توقتاتىپ، قايتتى.

اعىباي امان-ەسەن كەلگەندە كەنەسارى ايتتى:

— ۇزىن ەتەك نەمەنى بىلتىر عانا جايعاپ تاستايتىن ەدى، بۇل شولتاڭداعانىن قويمايدى؟ اعىباي ايتتى:

— ارپا ىشىندە ءبىر بيداي ولسە، ۇيسىندە باس كوتەرەر كىسى جوق، ول ەندى شولتاڭدامايدى. شولتاڭداسا، بىتكەن جەرى «ەر كەزەگى ۇشكە دەيىن». مەن بولتىرىككە ۋادە بەرىپ كەلدىم، وسى ساپار ەلىنە تيمەسكە، جەسىر-جەبىر، جەتىم قىلماسقا، قايتايىق.

كەنەسارى ءۇش كۇن جاتىپ نە قىلارىن بىلە الماي، اعىبايدان كۇنىنە ءۇش مەزگىل ايتادى:

— شاۋىپ قايتساق، نە قىلادى؟ سوندا اعىباي ايتادى:

— ءيا، كەنە حان! «ەر جىگىت ەكى سويلەسە — ولگەنى، قارا جەرگە تىرىدەي كومىلگەنى».

— ۇزىن اققان الاتاۋدىڭ توسىندە
مەكەن قىلعان ءۇيسىن دە.
الاسى-بەرەسىمىز جوق ەدى عوي،
بولتىرىك سىقىلدى باتىردى ولتىرگەندە.
ارعى اتام ءبىر قازاقتىڭ بالاسىمىن،
بولتىرىكتى ولتىرسەم، ءۇيسىننىڭ بەلىن سىندىرامىن.
«ەردى نامىس، قوياندى قامىس» دەگەندەيىن،
قازاقتىڭ ارىن توگىپ نە قىلامىن؟!

اعىبايدىڭ ءسوزىن ناۋرىزباي ءام قولدىڭ ءبارى ماقۇلدادى. كەنە اعاڭ ريزا بولماي قايتتى.

---