InfoHub Logo

ەجەلگى داۋىردەگى قازاق حالقىنىڭ مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىر ءتۇرى – حالىق اۋىز ادەبيەتى. جالپى العاندا قاي ەلدىڭ بولماسىن كوركەم ادەبيەتى-حالىق اۋىز ادەبيەتىنەن باستاۋ الادى. ال ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءتىل بايلىعى وتە جوعارى ساتىدا بولعاندىقتان، اۋىز ادەبيەتى جاقسى دەڭگەيدە دامىعان.

قازاق ءتىلىنىڭ اڭىز-اڭگىمەلەرى، ماقال-ماتەلدەرى، ەرتەگىلەرى جانە ت.ب. اتام زاماننان بەرى كەلە جاتقان اۋىز ادەبيەتى بولىپ تابىلادى. مەنىڭ ءار ۋاقىت سايىن تاڭ قالاتىنىم – سونشاما عاسىرلاردى باستان كەشىرىپ، نەشە ءتۇرلى وزگەرىسكە ۇشىراسا دا، تۇپكى ماعىناسى، تاربيەلىلىك ءمانى وزگەرمەي، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ميراسىمىز، قازىنامىز بولىپ كەلەدى.

“حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ بىزگە تيگىزەر پايداسى قانداي؟”-دەسەڭىز: ونىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – حالىقتىڭ ءسالت-داستۇرىن، ءومىر سالتىن ساقتاپ، سيپاتتاپ، ونى كەلەسى ۇرپاققا اسىل مۇرا رەتىندە جەتكىزۋ.سونىمەن قاتار ءبىز كوركەم ادەبيەتتى وقي تۇرا ءسوز بايلىعىمىز ۇلعايادى، پاترويوتتىق سەزىمىمىز ويانىپ، رۋحاني باييمىز. ءبىزدىڭ ىشكى جان-دۇنيەمىز ءلاززاتتانىپ، وتە قۇندى “ازىق” الادى. سانا-سەزىمىمىز ۇشتالىپ، ءوزىمىز ءۇشىن وتە قاجەتتى تاقىرىپتاردى تانيمىز، ءبىز ءۇشىن جاڭا اۆتورلارمەن تانىسىپ، كوپتەگەن اقپارات الامىز. حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءار سالاسى ادامعا وزىندىك تاربيەلىلىك ءمان-ماعىناسىن ۇعىندىرادى.

سونىڭ ىشىندە مەن ءۇشىن ماڭىزى وتە زور حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر سالاسى – ەرتەگىلەر. ەرتەگى – اۋىز ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى جانرلارىنىڭ ءبىرى. ەرتەگى جانرى – حالىق پروزاسىنىڭ دامىعان، كوركەمدەلگەن ءتۇرى، ياعني فولكلورلىق كوركەم پروزا. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ەرتەگى – ارمان-قيالدان  تۋعان قىزىقتى كوركەم شىعارما. ەرتەگىلەردى نارەستەگە بەسىكتە جاتقان كەزىنەن باستاپ ايتادى. وسە كەلە بالا ەرتەگىلەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، وزىندىك ارماندارى مەن وزىندىك قيالدارى پايدا بولادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل وتە ماڭىزدى كەزەڭ. سەبەبى اجەنىڭ، انانىڭ اۋزىنان شىققان ءار ەرتەگىنىڭ وزىندىك تاربيەلىلىك ءمانى بار. بالاعا كىشى كەزدەن باستاپ دۇرىس باعدار بەرۋ – اڭىز-ەرتەگىلەردىڭ ءتۇپ قىزمەتى بولىپ كەلەدى. بۇل باعدار بالانىڭ تۇيسىگىنە قونىپ، بولاشاقتا ءوز قالاۋىن بىلەتىن، سانالى، تاربيەلى ازامات بولاتىنىنا كامىل سەنەمىن.

بۇل تاقىرىپ بويىنشا تاعى قوزعاعىم كەلەتىن ءبىر ماسەلە بار. بۇرمالانعان تاريحتىڭ كەسىرىنەن كوپتەگەن ەلدەر قازاق حالقىن ساۋاتسىز، جابايىلانعان حالىق رەتىندە كورەدى. مەن وسىنداي اقپاراتتاردى ەستىگەن سايىن حالقىم ءۇشىن  جانىم اشيدى. سەبەبى ءبىزدىڭ قازاق حالقى ەشكىم حات تانىپ بىلمەگەن كۇندە ءتۇرلى دەرەكتەر جازىپ، حات تانىپ، ساۋات اشقان. مۇنىڭ بىردەن ءبىر دالەلى – قازىرگى تاڭدا ءسىز بەن ءبىز وقىپ، زەرتتەپ جاتقان وتە اۋقىمدى حالىق اۋىز ادەبيەتى.

بىزگە بەرىلگەن اسىل مۇرانىڭ قۇندىلىعىن جوعالتپاي، كەلەشەك ۇرپاقتىن قامىن ويلاۋ ماقساتىندا حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءمانىن، قاجەتتىلىگىن اسقاقتاتايىق.

---