ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلعان كۇن
ءزاۋلىم ءۇيدىڭ كىرەبەرىسىندەگى سىرتقى ەسىك قوڭىراۋى «55» دەگەن ساندى باسقاندا شورشىپ ءتۇسىپ، شىرىلداپ قويا بەردى.
— بۇگىن جەكسەنبى. مىناۋ پودەزگە ۋ سەبەتىندەر عوي قۇلقىن سارىدەن كەلىپ جۇرگەن. وسى كوروناۆيرۋس دەگەننەن قاشان قۇتىلار ەكەنبىز. ايتەۋىر ءبىزدىڭ پاتەردى تاۋىپ الادى. بىزدەن باسقا ەشكىم ەسىكتى اشپايدى.
قوڭىراۋ ۇستى-ۇستىنە شىرىلدادى.
— ولار ەمەس. ولار اۋەلى ورىسشا-قازاقشا «ۋ سەبەمىز، ۋ سەبەمىز، ەكى ساعاتقا دەيىن ۇيدەن شىقپاڭدار» دەپ ءبىراز ايقايلايدى. — كۇيەۋى ايەلىنىڭ جورامالىن جوققا شىعاردى. — اشايىن نە دە بولسا. — مىلتىقباي «كتو؟» دەپ سۇراۋ سالماستان ويماقتاي نۇكتەنى باسىپ قاپ ىلگەكتى اعىتىپ جىبەردى. ىلە بەسىنشى قاباتقا قاراي ورمەلەگەن تابان تىقىلى مەن ىرس-ىرس ەتىپ سەمەنت باسقىشقا جۇمساق تيگەن جايلى دىبىس شىقتى. بىرەۋ ەمەس، ەكەۋ. ەكى ءتىرى جان جوعارىعا قاراي تىرمىسىپ كەلە جاتىر.
— ءاي، بۇل مەرگەنباي عوي، - دەدى كۇيەۋى جۇبايىنا قاراپ.
كۇلشايدىڭ جۇزىندە «بۇلار جەكسەنبىدە دە ۇيقى بەرمەدى-اۋ» دەگەن وكىنىش ارالاس وكپە تۇر. كوروناۆيرۋس دەگەن ىندەت شىققالى وقۋشىلاردى ۇيدە وتىرىپ كومپيۋتەر ارقىلى قاشىقتان وقىتىپ ەدى، قۇرعىرىڭ كوزدى جەپ قويادى ەكەن. ۇيقىسى دا شالا بوپ ءجۇر. «بۇدان دا «بەت كورسە، ءجۇز ۇيالىپ» جاقىننان وقىتقان جاقسى ەدى» دەپ كەشە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنە قالتا تەلەفونمەن پىكىرىن ايتىپ تا سالعان. ءبىراق، ول بۇنىڭ داۋىسىن ەستىگەنى بولماسا تۇيىلگەن قاباعىن كورگەن جوق. ەرتە جاتىپ، كەش تۇرىپ، ءلاززاتقا بوككىسى كەلگەن كەلىنشەكتىڭ كوزدەرى كىرتيىپ، ۇيقىسى قانباي تۇر. ءبىراق، قاينىسىنىڭ الدىندا قاباق ءتۇيۋ وڭتۇستىكتە جەڭگەگە جات قىلىق. ول جەك كورسە دە قاباعىن جازىپ، كۇلىمسىرەپ تۇرۋ كەرەك.
— مەرگەنباي عوي، - دەدى كۇيەۋى. — كەشە ءيتىن الىپ كەلەم دەپ ەدى. كەلسىن. ءبىر-اق ءتۇن عوي.
— ءيتىن دەيدى.
— كەلگەسىن ەستيسىڭ. اناۋ ءوزى جاتاتىن بولمەگە كلەنكا توسەپ قوي. قوندىرام دەپ ەدى.
جۇبايى اڭ-تاڭ. كۇيەۋى وزىنە قاراپ كۇلىمدەپ تۇر. ارجاعىنا «جالعىز قاينىڭ عوي» دەگەن جاماۋ جاپسىرىلعان. «قالادا مەنەن باسقا كىمى بار» دەگەن جاقىندىق جەلەۋ دە قوسىلا كورىنىپ تۇرعانداي.
تاناۋىن جاپقان اق تۇمىلدىرىقتىڭ استىنان قىزىل ءتىلى سالاقتاعان يت اشىق ەسىكتەن كىرىپ كەلگەندە ايەلى تۇگىلى كۇيەۋى دە تىكسىنىپ قالدى. ءومىرى يت ۇستاپ كورمەپتى. كورشىلەرى، اسىرەسە، ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى يتتەرىن وزدەرىمەن بىرگە قىدىرۋعا الىپ شىققاندا سونداي جيىركەنەدى. ءتىپتى، تەررەنكۋردا دا يتپەن قىدىرادى. وسىنى اۋدان اكىمىمەن بولعان كەزدەسۋدە مىلتىقباي يمەنبەستەن ايتىپ سالدى. «تەررەنكۋر دەگەنىمىز، جۇرگىنشىلەردىڭ دەنساۋلىعىن قالىپقا كەلتىرەتىن ورىن. تاۋ وزەنىن جاعالاپ، جالعىز اياق جولمەن تىم-تىرىس دەمالۋىڭ كەرەك. وزەن جاعاسى ءقازىر تولا يت. جيىركەنىپ، جۇرەگىڭ كوتەرىلەدى» دەپ ەدى، جاڭا سايلانعان جاس اكىم: «قازاقتار يتپەن قىدىرمايدى عوي»، - دەدى ىرجيىپ. «قازاق دەگەنىڭ جەتىپ-ارتىلادى، قازاقتىڭ زيالىسىنىڭ ءبارى ءقازىر يت جەتەكتەيدى. اكىم مىرزا، جاڭا كەلىپ جاتىرسىز، وسىعان ءبىر تيىم بولسا»، - دەپ تالاپ قويا سويلەدى. ول كەزدە قىس ايى ەدى، ەندى كوكتەم باستالدى. «ورىندالعان تالاپ جوق، ءسوز بەن ءىستىڭ بۇگىنگى بىرلىگى وسى» دەپ وتكەنىن ويلاي بەرگەندە، «اسسالاۋماعالەيكۇم، كوكە!» دەپ، ءيتتىڭ ارتىنان سالبىراعان قارعىباۋىن الاقانىنا شيىرشىقتاي ۇستاپ، كوك تۇمىلدىرىق تاققان مەرگەنباي كىرىپ كەلدى. بۇل — مىلتىقبايدىڭ جالعىز اعاسىنىڭ بالاسى. اعاسى اڭشى ەدى، كولحوزدىڭ تراكتورىن ايداعاننان اڭ اتقانى كوپ-تۇعىن. اڭشىلىق بۇلاردىڭ قانىندا بار. اعاسىنىڭ اتىن اكەسى ءۇش كۇن ىشىستەن كەيىن قۇلاعىنا ايقايلاپ دالتيەر دەپ قويىپتى. بالاسى ەرجەتىپ، مىلتىق كەزەنگەندە ايتقانى كەلىپ، ول اتقان قىرعاۋىل مەن قويان وقتان بۇرىلىپ كەتە المايتىن بولىپتى. سول تۇقىم تۇگەل اڭشىلىق نىسپىعا يە بولدى. ءوزى مىلتىقباي، مىناۋ مەرگەنباي، ونان كەيىنگىسىن اۆتوماتبەك قويام دەپ اكەلەرى ءبىراز اۋرەگە ءتۇسىپتى. شەشەلەرى كونبەپتى. اكەسى: «سوعىس بولا قالسا، اۆتوماتپەن ءبارىن قىرىپ سالسىن» دەپتى كايىپ بوپ وتىرىپ، بالاسىنىڭ بەتىنە ءۇڭىلىپ. «جاعىن قارىسسىن، - دەپتى شەشەسى. — سوعىستىڭ اكەلگەنى از ەدى. اتقا دا جوندەپ مىنە المايسىڭ. شويناق اياعىڭ ۇزەڭگىگە ارەڭ ءىلىنىپ... سوعىس دەگەن بالەنى اۋزىڭا الما. باسقا ات تابىلماي قالعانداي». «اناۋ ەكىباس مۇسا قىزىنىڭ اتىن وليمپيادا قويدى، ماسكەۋدە وتكەن وليمپيادانىڭ قۇرمەتىنە. مەن سول ەكىباستان كەممىن بە؟!» دەپ، «ماسكەۋ ايرىقشاسىنىڭ» بۋىمەن ارپالىسىپ ءبىراز وتىرىپتى.
— كەمسىڭ،- دەپتى ايەلى شاپتىعىپ. - ونىڭ ەكى باسى بار. وسى اۋىلدىڭ سۆەتى مەن كىلت-كىلت ەتىپ قىزىل جۇگىرگەن ۋشەتشىگىنىڭ ءبارى سونىڭ قولىنان وتەدى. سەن ءبىر باسىنا يە بوپ ال.
— مەن اڭشىمىن، نە بولسا دا مىلتىقتىڭ ماڭايىنان قويام، - دەپ بۋى تارقاپ، وزىنە-وزى كەلگەسىن اۋىلسابەتكە بارىپ، تاپانشابەك دەپ مەتركە جازدىرىپ اكەپتى. ەڭ كەنجە قىزدى بىتىراگۇل قويام دەپ تە ءبىراز اۋرەلەنىپتى. «بىتىرا كوزىنە تيگەن قويان مەن قىرعاۋىل الىسقا ۇزامايدى» دەپ دالەلدەپ وتىرىپ الىپتى. «كوكە،- دەدى سوندا مىلتىقباي ۇنىستىتەتتە وقىعان بىلىمدىلىگىن العا ساپ. — ول قىز بالا. ەرتەڭ بويجەتكەسىن قۇربىلارى كۇلەدى. مەن دە جاقىنىڭىزبىن عوي، وسى قارىنداسىمنىڭ اتىن ءوزىم قويايىن. كەنجەگۇل بولسىن قارىنداسىمنىڭ اتى». اعاسى ۇندەمەدى. كەلىسكەن كۇيى قالدى. ومىرگە كەلگەن پەرزەنتتىڭ دە كەنجەسى سول قىز بولدى. بۇل اۋلەت وسىلاي ءوسىپ-وربىدى.
— نەگە ءتۇيىلىپ تۇرسىڭ؟ نە، كوكەم ايتپادى ما؟ — دەدى قاينىسى قاباعى ءسال كىرجيگەن جەڭگەسىنە قاراپ.
— ايتقان جوق. بۇنىڭ ءار ءسوزى ساتۋلى عوي.
— ءوزىڭ ايتشى، — دەدى اعاسى ءۇش بولمەلى ءۇيدىڭ سىرتقى ەسىككە تاقاۋ بولمەسىنىڭ ەسىگىن اشىپ. — مىندا كىرگىز.
— قورىقپاي-اق قوي، جەڭەشە. ءبارى تازا. جۋىپ-تازالاپ اكەلدىم. سپىرتپەن جۋىلعان. بۇل — ءيتتىڭ ىشىندەگى الاباي دەگەن تۇقىمى. التى مىڭ جىل بۇرىن ازيادا پايدا بولعان كارى تۇقىم. تەك كوشەدە قاڭعىپ جۇرگەنى بولماسا... اندا-ساندا الاباي دەپ اتاپ قويام. بۇل ءومىر سۇرگەن زامان دا الا-قۇلا بوپ تۇر عوي.
— نەگە كوشەدە ءجۇر؟ — دەپ جەڭگەسى يتكە قورقاقتاي قارادى.
— مەنىڭ قورعايتىن كانديداتتىق ديسسەرتاسيام حالىققا جاقىن تاقىرىپ قوي. سوندىقتان ءيتتى دە حالىقتىڭ اراسىنان الدىم. بىزدە ءتىسى اۋىراتىن قاراپايىم ادامدار كوپ. انادا «ءتىسىم قاقساپ بارادى» دەگەسىن ءوزىڭنىڭ دە ازۋ ءتىسىڭدى ءبىر مينوتتە قاعىپ تاستاعان جوقپىن با؟ ەگەر وشىرەت كۇتسەڭ، جاعىڭدى تايانىپ، كەشكە دەيىن وتىرار ەدىڭ. بىزدە مەديسينا بار دا، ادامعا قامقورلىق جوق. كىمدە اقشا بار، كىمدە تانىس بار، سول ءتىسىن وشىرەتسىز جۇلدىرادى. مەنىڭ تاقىرىبىم دا وسىنى قامتيدى. ادەيى كوشەدە قاراۋسىز قالعان ءيتتى وبەكتى عىپ الىپ وتىرمىن. تەگى مىقتى، ءبىراق قامقورلىقسىز قالعان ادامدار دا از ەمەس. بۇل — نەگىزىنەن مەديسينالىق ەمەس، قوعامدىق-ساياسي ماسەلە.
— كوزدەگىش بالا (كەلىن بوپ تۇسكەلى قاينىسىن وسىلاي اتايدى)، نەگە لابوراتورياڭدا تۇنەتپەدىڭ؟
— ءا-ا، ءۇيىڭدى قيماي تۇرسىڭ با؟ — دەپ جەڭگەسىنە ايباتتانا قاراپ ەدى، ول ىعىپ قالدى.
— وندا ءبارى بار ەمەس پە؟ — دەپ جەڭگەسى جاسقانا قارادى.
— ونداعىنىڭ ءبارىن وسىندا اكەلدىم. تۇمسىعىندا تۇمىلدىرىعى بار. سپىرتتەلگەن. ۆيرۋس كورگەننەن قاشا جونەلەدى. ءبىر تۇنگە ەشتەڭەلەرىڭ كەتپەيدى. تەك ءبىر تارەلكە كۇرىش سورپاسىن بەرسەڭدەر بولعانى. تاڭەرتەن ءدام سىزبايدى. ءتىسى اۋىرىپ، جانى كوزىنە كورىنىپ تۇرعان ادام تاماق ءىشۋشى مە ەدى، - دەپ قاينىسى باستىرمالاتىپ كەتكەندە جەڭگەسى ەرىكسىز يلانا باستادى.
— تاماق بار عوي.
— ەگەر لابوراتورياعا تۇنەتسەم، اكەمنىڭ بار جيعان-تەرگەنىن سوندا تولەيمىن. قىرعاۋىل مەن اقبوكەننەن تاپقانىنىڭ ءبارى كەتەدى، - دەپ ەدى، اعاسى اشىق ەسىكتى نۇسقادى.
— اكەسىمەن دە وينايدى، - دەپ كۇبىر ەتە قالدى.
— كوزدەگىش بالا، - دەدى جەڭگەسى ۇستىنە ىلە سالعان جەلەڭىنىڭ تومەنگى تۇيمەسىن سالىپ تۇرىپ. — سوندا، سەنىڭ قورعايتىن تاقىرىبىڭ قانداي؟
— تاقىرىبىم ورىسشا عوي، - دەدى مەرگەنباي دەمالعان سايىن تۇمىلدىرىعى بۇلك-بۇلك ەتكەن ءيتتىڭ باسىنان سيپاپ. قازاقشا نۇسقاسى شامامەن بىلاي، تەك كتك-نىڭ «استارلى اقيقاتىنان» ايتىپ جۇرمە. — ءتامپىش تاناۋىن كوتەرىپ، اسپانعا قاراپ سويلەگەندە كوكىرەگىن كەرىپ، ارەڭ دەمالدى. — شامامەن بىلاي: «وتا جاسايتىن كۇن مەن ودان كەيىنگى كۇندەردەگى ءتىرى ورگانيزمنىڭ ءوزىن-وزى قابىلداۋى جانە ونىڭ قورشاعان ورتاعا تيگىزەر اسەرى».
— سوندا، سەن ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلاسىڭ با؟ — دەدى جەڭگەسى ۇرەيلەنىپ.
— كۇنى بويى نە ايتىپ تۇرمىن، ميلاۋكۇل. ەرتەڭ ديسسەرتاسيالىق كەڭەستىڭ الدىندا ءۇش ءتىسىن بىردەي جۇلىپ، كانديداتتىق قورعامايمىن با؟
— اۋىراتىن شىعار؟
— سەنىكى اۋىردى ما؟
— ءسال-سال...
— بۇنىكى دە سولاي ءسال-سال. بۇل دا كەدەي يت. ءبىز قامقورى جوقتارعا شۇعىل كومەك كورسەتۋىمىز كەرەك. بۇل سونىڭ ايقىن مىسالى. تۇقىمى تەكتى عوي، كەشەلى-بەرى مىنەز-قۇلقى ءبىر وزگەرگەن جوق.
ءىنىسىنىڭ ءسوزى مەن اراكىدىك شوشاڭ-شوشاڭ ەتكەن بالاڭ ۇيرەك ساۋساعىنا قاراپ ريزا بولعان اعاسى تاعى دا «مىناۋ!» دەپ اشىق ەسىكتى كورسەتتى. جەڭگەسى بۇرىلىپ كەتتى. قاسىنا كەلگەن كۇيەۋىنە: «يتكە گارشوك كەرەك شىعار. سۇراشى، مەن سۇراسام بالەگە قالارمىن» دەدى ءبىر نارسەدەن سەسكەنگەندەي بوپ. اعاسى سۇراپ ەدى، «تۇكتىڭ دە كەرەگى جوق، كەشكە ءبىر اۋىق سىرتقا شىعارامىن، سوندا وڭ اياعىن كوتەرىپ تۇرىپ ساڭعىتادى»، - دەپ ناقتىلاپ ايتتى. كۇلشاي يت كىرەتىن بولمەنىڭ تەرەزەسىن ءسال-پال قيسايتىپ قويىپ، قاسىنان وتە بەرگەندە سۇمىرەيىپ تۇرسا دا وزىنە قاراپ كوزىن شاتىناتقان يتتەن سەسكەنىپ، تەز-تەز باسىپ سىتىلىپ كەتتى.
مەرگەنباي يتكە كوز الماي ءبىراز قاراپ وتىردى دا، ءبىر نارسەلەردى قويىن كىتاپشاسىنا ءتۇرتىپ قويدى. ءبىر مەزەت وز-وزىنەن سويلەپ كەتتى.
— ۇيگە كەلگەلى ءالى ءبىر رەت ۇرگەن جوق. مەن وعان ءتىس اۋىرتاتىن ۋكول سالىپ اكەلگەم. جىلى ءۇي، جايلى توسەككە كەلگەسىن جانى راقاتتانىپ جاتىر. اناۋ كوشەدە جۇمىسسىز قاڭعىپ جۇرگەن بومجداردى قاڭعىباستار ۇيىنە الىپ بارعاندا ۇندەرى شىقپاي قالادى دەيدى. «وسىعان دا شۇكىر، ەل-جۇرتىما ريزامىن» دەپ جاتا بەرەتىن كورىنەدى. قازاق ءتاۋباشىل حالىق قوي. جەڭەشە، تاماعىڭدى بەرەسىڭ بە؟ ماعان دا، يتىمە دە كۇرىش سورپاسى بولسا جەتەدى. كۇرىش بۇل ۇيدە جالكو ەمەس شىعار، - دەپ جەڭگەسىنە قىر كورسەتە سويلەدى.
جەڭگەسى كۇلشاي بۇل ءسوزدى ەستىدى دە، قولىن ەربەڭدەتىپ، كۇيەۋىن اس بولمەگە شاقىردى.
— مىناعان توستاعانعا قۇيىپ بەرەمىز بە؟ تاعى دا بالەگە قالارمىن، «تارەلكەڭدى اياپ تۇرسىڭ با» دەپ جۇرەر. تارەلكەگە قۇيىپ بەرەيىن، — دەپ «وبشەپيت» دەگەن جازۋى بار ورتاسى ويىق كوڭەلەۋ تارەلكەنى تىگىنەن تۇرعان كوپ ىدىستىڭ ىشىنەن تاڭداپ الدى.
— ءوزىڭ ءبىل، — دەدى دە، مانادان بەرى ءىنىسىنىڭ ايتقان ءسوزى مەن قيمىل-قوزعالىسىن قىزىق كورگەن اعاسى تاعى دا قانداسىنىڭ قاسىنا قاراي تەز شىعىپ كەتتى.
كۇلشاي تارەلكە تولى كىلكىلدەگەن سورپانى قولى دىرىلدەپ ۇستاپ، يت جاتقان بولمەگە كىرە بەرگەندە الاباي ارس ەتىپ، جۇتىنىپ قالدى.
— جەڭەشە، نەمەنە، كۇرىش سورپانى يتتەن اياپ تۇرسىڭ با؟ ءبىر رەت ىشەدى دە كەتەدى، ەكىنشى كۇنى قونبايدى. مىناۋ «وبششەپيتىڭمەن» ءوزىڭ ىشسەيشى، - دەدى كولك-كولك ەتكەن سورپادان كورىنىپ قالعان تارەلكە شەتىندەگى جازۋدى وقىپ تۇرىپ. — ۇيدە توستاق بار شىعار، سوعان سورپاسىن از عىپ قۇي، كۇرىشىن كوپتەۋ سال. ءمۇعالىم دەسەم، وزىڭە تيەدى، ءمۇعالىم ەكەنىڭ كورىنىپ تۇر، — دەگەندە، كىلت تۇرىپ قالعان كەلىنشەكتىڭ قولىنداعى تارەلكە ءدىر ەتىپ، سورپا لىقسىپ جەرگە توگىلدى، سوسىن شارت ەتىپ سىنعان شىنىنىڭ داۋسى ەستىلدى.
— ەشتەڭە قىلمايدى، — دەپ جەڭگەسى ءوز ارەكەتىن جۋىپ-شايا بەرگەندە بۇرىشتاعى يت ارس ەتىپ، كىلك-كىلك ەتىپ ەدەنگە توگىلىپ جاتقان سورپاعا ۇمتىلدى.
— ءولا! — دەگەن كەلىنشەكتىڭ جان داۋسى شىقتى.
تۇمىلدىرىعى سىپىرىلعان جۇپ-جۋاس يت جەرگە ءتۇسىپ، قاق ايىرىلعان تارەلكەدەگى كۇرىش سورپا قالدىعىن شىلپ-شىلپ جالاپ، لەزدەمدە پاركەت ەدەندى جىلتىراتىپ تاستادى.
— اش قوي، اش، بۇنى كىنالاۋعا بولمايدى، — دەپ مەرگەنباي قويىن كىتاپشاسىنا تاعى بىردەڭەلەردى ءتۇرتىپ الىپ جاتتى. سوسىن ءيتتىڭ يەگىن كوتەرىپ، اۋزىن اشىپ، كوز-لۋپامەن تىسىنە ءۇڭىلدى. جەڭگەسى ءبىر توستاق كوجەنى اكەلگەندە ءيتتىڭ وزىنە قاراپ شاپىراشتانعان كوزىن كورىپ، «ءما، ءوزىڭ بەرشى» دەپ توستاقتى قاينىسىنا ۇستاتا سالدى. ول توستاقتى الدىنا قويعاندا ءيتتىڭ كۇرىش كوجەنى تاعى دا شىلپ-شىلپ جالاعانى ءۇش بولمەگە تۇگەل ەستىلىپ جاتتى.
— تاك، تاماق بەرگەن ادامعا كوزىن شاتىناتا قارادى. دەمەك، بۇل ەشتەڭەدەن تارتىنبايدى. اش ادام دا سولاي. تاماق ءۇشىن ۇرلىق پەن ولىمنەن تايسالمايدى. سوندىقتان قوعامدا بۇلاردى قاراۋسىز قالدىرماۋ كەرەك، — دەپ سويلەپ وتىرىپ تاعى دا ءبىر نارسەلەردى جازىپ جاتتى. ءبىر كەزدە: «كوكە، ءبىر ماقال بار ەدى عوي، اشتىققا بايلانىستى. «اش بالا...» - دەپ ءسوزىنىڭ سوڭىن جۇتىپ قويدى.
— «اش بالا توق بالامەن وينامايدى»، — دەدى اعاسى داۋسىن باپتاپ.
— قالاي ءدال تاۋىپ ايتقان، ءا. ادام ءتىسى اۋىرعاندا ءبارىن ۇمىتىپ كەتەدى. ءوزى اش بولسا... اش ادام ءيتتىڭ دە الدىنا ءتۇسىپ كەتەدى. ايىرماشىلىعى — ءبارىن اقىلمەن شەشەدى.
— سەنىكى ءيتتىڭ قامى ەمەس پە؟ — دەدى اعاسى كۇلىمسىرەپ.
— يت پەن ادامنىڭ ايىرماسى نەدە؟ يت تە اشىققاندا ۇرلىق جاسايدى، ول كوبىنە كوزگە كورسەتىپ، ال ادام وڭاشادا جاسايدى. يت جان اۋرۋىن جاريا عىپ ايتا المايدى، سۇيرەتىلىپ جۇرە بەرەدى. جانى قينالعان ادام مەن يت پسيحولوگياسى بىردەي، «ادام — يت جاندى»، ادامنىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى — وندا ءتىل بار، قاي جەرى اۋىرعانىن ءدال باسىپ ايتىپ بەرەدى. ءوز تىلىندە سويلەي الماي دارىگەردىڭ ميىن اشىتاتىن اۋرۋلار دا از ەمەس. مىسالى، ەسەك دەنەسى قىشىسا اعاشقا بارىپ سۇيكەنىپ، قاسىنىپ، اقىرىندا اعاشتى مايىستىرىپ كەتەدى. ءبىزدىڭ دە تىلىمىزگە اركىم ءبىر سۇيكەنىپ، مايىسىپ بارادى. اسىرەسە، ءدارىنىڭ اتاۋىن قازاقشا اۋدارعاندا باس اۋرۋى مەن جۇرەكتىڭ ءدارىسىن اجىراتا الماي قالاسىڭ. ونىڭ قولدانۋ ەرەجەسىن قازاقشا وقىساڭ كۇلكىڭ كەلەدى. ءبىز ءدارىنى قازاقشا اتاماي-اق، جينالىسىمىزدى قازاقشا وتكىزىپ الايىقشى. — مەرگەنباي جەلپىنىپ كەتتى.
— سەن بىلەسىڭ، — دەدى مىلتىقباي ءىنىسىن سوزدەن جەڭە الماسىن سەزىپ.
شىلپىلداعان دىبىس ساپ تيىلىپ، الاباي يەسىنە كوزىن الارتا قارادى دا، سالاقتاعان قىزىل ءتىلىنىڭ ۇشىن جىلتىر پاركەتتىڭ ءبىر شەتىندە مونشاق-مونشاق بوپ ءتۇرتيىپ جاتقان سورپانىڭ قالدىعىنا تيگىزدى.
— ءا-ا، بۇل سۋ سۇراپ تۇر عوي، — دەگەن قاينىسىنىڭ ءسوزىن ەستىپ قالعان جەڭگەسى: «سۋ اكەلەيىن بە؟» دەپ جانۇشىرىپ ەدى، «جوق، ءقازىر دالاعا شىعارىپ سەرۋەندەتەم. اعىن سۋدان سىمىرەدى عوي، الماتىنىڭ سۋىن كىم بىلعاماي جاتىر» دەپ، قارعىباۋدى قولىنا وراي باستادى. — جەڭەشە، شىدا، ءبىر تۇنگە شىدا، «يت — ادامنىڭ دوسى»، «يت — جەتى قازىنانىڭ ءبىرى»، قازىناڭ مولايادى. اعام شىداپ تۇر عوي،- دەپ ءيتتىڭ باسىن بۇرىپ اپ ەسىكتەن شىعا بەردى. سيدام جىگىتتىڭ بۇلكىلدەپ بارا جاتقان جون ارقاسى جارتىلاي اشىق ەسىكتەن كورىنىپ قالدى.
— مەرگەنباي، ءيتتىڭ ءبىزدىڭ ۇيدەن شىققانىڭ كورگەن كورشىلەر نە دەيدى. ءبىزدى دە «يت ۇستايتىن بولعان با؟» دەپ ايتىپ جۇرمەي مە؟
— شىدا دەدى عوي قاينىڭ، ءبىر تۇنگە شىدا.
كۇيەۋىنىڭ ءجۇزىن كۇلكى كومكەردى. جۇبايى «شىداماي قايدا بارامىن» دەگەن شاراسىز كەيىپتە.
***
تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرعان مەرگەنباي تار جەردە تاماشا بوپ تىقىرلاپ ءجۇرىپ الدى. ۇيىقتاپ جاتقان مىلتىقباي كوزىن اشىپ، جارتىلاي جالاڭاش جۇبايىن ءتۇرتىپ قالدى. ول جاسىل جەلەڭىن ۇستىنە ىلە ساپ، جولاي تۇيمەلەپ، دالىزگە شىقتى.
— ءاي، كوزدەگىش بالا، ءشاي ىشپەيسىڭ بە؟ — دەگەندە، اشىق ەسىكتەن ءوزىن كورگەن يت ءشاۋ ەتە قالدى. ۇيدە يت ۇستاپ كورمەگەن ايەل سەلك ەتىپ، تەز وزىنە كەلدى دە، ۇيقىسى قانباعان شاراداي كوزىن ءبىر ۋقالاپ اپ، قاينىسىنان جاۋاپ كۇتتى.
— ءوزىم دە، ءيتىم دە ىشپەيدى. مەن الابايدىڭ ءتىسى سىزداعان كەزدەگى ءتوزىمىن تەكسەرۋگە بارا جاتىرمىن. اۋرۋ جانىنا باتسا دا، اۋرۋمەن ءۇنسىز ارپالىسقان ءيتتىڭ قۇلقىنىن انىقتاۋعا الىپ بارا جاتىرمىن. «ءشاي ءىش» دەيدى تاعى دا.
«وسىنىڭ ءوزى نە بوپ بارادى؟» دەپ جەڭگەسى جىمىڭ ەتە قالعاندا ەسىك اشىلىپ، ءتورت اياق تاس باسقىشپەن قۇيىنداي جونەلدى. سوڭىندا قارعىباۋدى شيىرلاي ۇستاعان قاينىسى. جاتار ورنىنا قايتىپ كەلگەن جەڭگەسى: «قورعاپ كەلگەنشە قوبالجىپ ءجۇر عوي» دەپ، قاينىسىنىڭ ەكسىم ءسوزىن ەلەمەگەن بولدى...
سونان اراعا كۇن سالىپ بۇگىن كەپ وتىر.
— قالاي، امان-ەسەن قورعاپ كەلدىڭ بە؟ — دەدى اعاسى ءىنىسىن كورگەندە قۋانىپ كەتىپ.
— قورعادىم. ەندى بەكىتكەننەن كەيىن ديپلومىمدى الامىن.
— ءيتىڭ قايدا؟ — دەدى جەڭگەسى وز-وزىنەن ۇرەيلەنىپ.
— جۇرگەن شىعار ءبىر جەردە. يت تۇگىلى ادام پانا تابا الماي جۇرگەندە...
تاعى بىردەڭە ايتىپ تاستاي ما دەپ جەڭگەسى قيپاقتاپ قالدى.
— ءبىر كۇن ۇيىڭە تۇنەگەندە ءولىپ قالا جازداپ ەدىڭ. قاڭعىباس يتتەردىڭ ءبىرى عىپ كتك-دان كورسەتەدى دە. ماعان ەندى مازا بەرىڭدەر. مەن ۇيىقتايمىن، - دەپ، يتپەن بىرگە تۇنەگەن بولمەدە ەتپەتتەپ جاتىپ اپ، قورىلعا باستى. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ۇيىقتادى. تاڭەرتەڭ ابدەن ۇيقىسىن قاندىرىپ تۇرىپ، ءجۋىنىپ-شايىنىپ، ءشايعا كەلگەن ىنىسىنە اعاسى ميىعى تارتا قارادى.
— ۇيقىڭ قاتتى ەكەن.
— ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلۋ وڭاي ما؟ سىزدەر نە كوردىڭىزدەر. تۇك كورگەن جوقسىزدار. ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلۋ ادامنىڭ ءتىسىن جۇلۋدان دا قيىن. مەن سونىڭ ءبارىن باسىمنان وتكەردىم. ماعان مەدينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىنان ءبىر بولمە بەرەتىن بولدى. بۇگىن سوعان كوشەمىن. مازالارىڭدى المايمىن.
— وسىندا جاتا بەر.
— جوق، سوندا بارام.
— كوزدەگىش، ءيتىڭنىڭ مىنەز-قۇلقى وزگەردى مە؟ — دەپ جەڭگەسى سىلق-سىلق كۇلىپ، قولىن سوزىپ ەدى، ول جىڭىشكە ساۋساق، كىشكەنتاي الاقانىمەن كەسەسىنىڭ بەتىن باستى.
— ونى يتتەن سۇرا.
ءشاي ءىشىپ بولعاسىن بولمەدەگى ول-پۇلىن جىلدام الىپ، جونەپ كەتتى. جوندەپ قوشتاسپادى دا.
ءبىر ايدا ءبىر رەت باس سۇقتى. وندا دا ءبىر بوتەلكە كراحمال ءسپيرتىن قالدىرىپ كەتكەن ەكەن، «سونى الۋعا كەلدىم» دەيدى.
— تىرشىلىگىڭ قالاي بوپ جاتىر؟ — دەدى اعاسى ىنىسىنە ءبىر جىل كورمەگەندەي شۇقشيا قاراپ.
— ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلۋ وڭاي ما؟ ءتامام جۇرت سىن سوزىمەن قاراپ وتىردى. ەندى سونى بروشيۋرا عىپ شىعارۋىم كەرەك. سونى رەتتەپ جاتىرمىن، - دەدى قاباعىن ءتۇيىپ.
— ءاي، كوزدەگىش، سەن ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلعان كۇنى جەڭگەڭنىڭ تۋعان كۇنى ەدى عوي.
— قىزدىڭ جاسىن سۇرامايدى، سوندا نەشەگە تولدىڭ؟
— ارنايى كەلىپ بىلمەدىڭ بە؟
— ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلۋ وڭاي ما؟ ءتامام جۇرت سىن سوزىمەن قاراپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە بۇل قاڭعىباس بولعانمەن الاباي تۇقىمى. نەبىر تۇقىمى اسىل ادامدار دا ۇيىندە بۇعىپ وتىر، ءبىرازى قاڭعىرىپ ءجۇر. تۋعان كۇندەرى ەستەرىنەن شىعىپ تا كەتكەن. ءقازىر قالادا قاڭعىباستار ءۇيىن كەڭەيتىپ، تۇرمەنىڭ سانىن كوبەيتەمىز دەپ جاتىر. قىلمىسكەر كوپ، جارتىسى پاراقورلار، جارتىسى اكىمدەر. قالدىق ىزدەپ جۇرگەن قاڭعىباس يتتەر دە جەتەرلىك. الاباي دا سونىڭ بىرەۋى بوپ جۇرەد تە.
— سونىمەن، سەنىڭ ءيتىڭ قايدا؟ — دەپ جەڭگەسى قايتالاپ سۇرادى.
— ونى قايتەم. جۇرگەن شىعار ءبىر جەردە. ۇيىڭە ءبىر كۇن تۇنەگەن ەكەن، قيماي وتىرسىڭ عوي.
— ەڭ بولماسا، العان جەرىڭە اپارىپ تاستامادىڭ با؟ — دەدى جەڭگەسى مۇعالىمگە ءتان مەيىرباندىعىن كورسەتىپ.
— جەڭەشە، قالاي تۇسىنبەيسىڭ. مەرزىمى بىتكەن دەپۋتات تا كەتەدى. مەرزىمى بىتپەي جاتىپ قىلمىسپەن قولعا ءتۇسىپ قالعاندارى دا جەتەرلىك. مەنىڭ ءيتىمنىڭ دە مەندەگى مەرزىمى اياقتالدى. بۇل — تەوريا. ادامنىڭ ءتىسىن جوندەپ جۇلايىق دەگەن تەوريا. ءقازىر ءبارى جەكەمەنشىك، اۋرۋلاردا اقشا جوق، اقشا تاپپاعان دارىگەردىڭ دە قولى قىسقا. قاي-قايداعى قاڭعىباس ءيتتى ءسوز قىلىپ...
— كوزدەگىش، سەنىڭ وسى عىلىمي تەورياڭ ىسكە اسا ما؟
— اسپاسا قويسىن. مەن تەوريالىق جاعىنان دالەلدەپ بەردىم.
— پلاتنىي وقۋدىڭ ءبارىن جابۋ كەرەك قوي.
— سەن جاپتىرسايشى، - قولىنداعى كراحمالدانعان سپيرت قۇيىلعان بوتەلكەنى الاقانىمەن قىسا ۇستاپ، تۇمىلدىرىعىن تاعىپ اپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
بۇعان دا ءبىر اي ءوتتى.
— وسى ءىنىڭ ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلعالى ءبىرتۇرلى بوپ كەتتى. نە بولدى ەكەن؟ ۇشتى-كۇيلى جوعالدى، - دەدى جەڭگەسى جاقىن كوڭىلىن ءبىلدىرىپ.
— قولى تيمەي جۇرگەن دە.
— سول... قاي كۇنى ەدى، ءيا، سول كوزدەگىش بالا ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلعان كۇنى، ءبىز دە قاشىقتان وقىتۋدى اياقتاپ، كومپيۋتەردى وشىردىك قوي. راحات بولدى، كوزىم دەمالىپ قالدى، — دەپ ءالى بوياۋ جاعىلماعان تاناداي كوزىنىڭ استىن سيدام ساۋساعىمەن سيپاپ قويدى. — قاشىقتان وقىتقانى قۇرىسىن، جاقىننان جوندەپ وقىماي جۇرگەندەرگە مازا بولدى. ءوزىمىز ءۇشىن ءبىر «3»ء-تى قويىپ بەرە سالامىز. سۇمدىق-اي، ۇلكەن جينالىستار دا ونلاينمەن وتەدى دەيدى. ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىن جاپتى، تەك ءۇيدىڭ تۇبىندەگى گرۋزين ناۋبايحاناسى عانا جۇمىس ىستەپ تۇر. ناندى سولاردان الامىز، ولارعا ۆيرۋس جۇقپايدى ەكەن. ەندى گرۋزينشە شۇلدىرلەپ جۇرمەسەك.
— ءشاي سۋىپ قالدى، - دەدى كۇيەۋى كوزىن الارتىپ. — ءيا، سول كۇنى تاعى نە بولدى؟
جۇبايى كۇيەۋىنىڭ كەكەسىندى ساۋالىن تۇسىنە قويمادى.
— سول كۇنى... بىزدەگى كارى ءمۇعالىمدى پەنسياعا شىعارىپ سالدىق. جەتپىسكە جاقىنداپ قالدى، كەتكىسى كەلمەيدى عوي. ارتىمنان ەرگەن جاستار بار-اۋ، سولار كۇنىن كورسىن دەپ ويلامايدى عوي. كەتەرىندە بۇرقىلداپ كەتتى، «وتىر عوي اناۋ، سەكسەنگە كەلىپ سەلكىلدەپ» دەپ حالىق قالاۋلىلارىنا ءتىل تيگىزدى. ەندى ونىڭ ساعاتىن ەكى ءمۇعالىم ءبولىپ الامىز.
— ونى بىلەمىز. تاعى نە بولدى؟
— سول كۇنى... يت ارس ەتە قالعاندا جامان قورىقتىم. تارەلكە قولىمنان ۇشىپ ءتۇسىپ، قاق ايىرىلدى. اناۋ يت تە اش ەكەن، سورپانى سارقىپ ءىشىپ، پاركەتتى جالاپ قويدى.
— ونى دا بىلەمىز. تاعى نە بولدى؟
— سول بالا كەلمەي كەتتى. كانديدات بولسا دا ءيتىن جەتەكتەپ اندا-ساندا كەلىپ تۇرماي ما؟
— يتتەن بۇرىن ءوزى كەلىپ السىن.
— مەن بۇگىن سول بولمەنى باستان-اياق جۋىپ شىعايىن، — دەپ جۇقالتاڭ كەلىنشەك ءتامپىش تاناۋىن تارتتى. — مۇرنىما ءيتتىڭ ءيىسى كەلە بەرەدى. — ىلە جەڭىن ءتۇرىنىپ، قولىنا سۋعا مالشىنعان شوقپىت شۇبەرەك الىپ، بارىنشا ەڭكەيىپ، يت جاتقان جەردى سۇرتكىشتەي باستاعاندا تاعى سويلەدى.
— مىلتىقباي، سەندەردىڭ پەنسيالارىڭا 7 تەڭگە قوسىلدى، بىلەسىڭ بە؟
مىلتىقباي جالت قاراعاندا بارىنشا ەڭكەيگەن ايەلىنىڭ جۇپ-جۇمىر بوكسەسى دوڭگەلەنىپ تۇر ەكەن.
— 7 مىڭ شىعار.
— ءيا، 7 تەڭگە دەپپىن عوي. 7 مىڭ دا جامان ەمەس قوي.
— سوندا بۇل قاشاننان بەرى؟
— سول... كوزدەگىش بالا ءيتتىڭ ءتىسىن جۇلعان كۇنى الدىم عوي. ءدال سول كۇنى.
— ءبارى سول كۇنى بولعان ەكەن دە.
— سول كۇنى مۇنايدىڭ باعاسى دا ەكى ەسە قىمباتتادى.
— مۇنايدا جۇمىسىڭ بولماسىن، - كىربىڭسىز تۇرعان كۇيەۋىنىڭ قاباعى لەزدە قىرتىستانىپ قالدى.
— ءيا، سونان بەرى دە ەكى اي ءوتتى، - دەپ كەلىنشەك جاڭا جۋىلعان دىمقىل ەدەنگە جيرەنە قاراپ، بالكونعا ىتقىپ شىقتى.
اعاسى ىشتەي ءىنىسىن ىزدەپ تۇر. «يت ەرتىپ كەلسە دە، ءبىر بوي كورسەتپەي مە؟» دەپ ءىشى شىم ەتە قالدى. جۇبايىنىڭ سوڭىنان بالكونعا ىلەسە شىقتى. اۋلا شەتىندەگى تاماق قالدىعى سالىنعان جاشىكتىڭ قاسىندا ءبىر يت شوقيىپ وتىر. «ءبىر كورگەن جەرىن ساعالاپ كەلىپ جۇرگەن سول الاباي ەمەس پە؟» دەپ موينىن سوزا ءتۇستى. «يت بولسا دا ءىنىمنىڭ سەرىگى عوي» دەپ تاعى دا قارادى. جوق، تاماق اڭدىعان كوپ ءيتتىڭ ءبىرى ەكەن. «كورگەن كوزدە جازىق جوق» دەپ كوڭىلىن سۋىتىپ، كەرى بۇرىلدى. جىلتىر ەدەننەن دىمقىل ءيىس اڭقىدى. ونى-مۇنى جوندەپ ەڭكەيگەن جۇبايىنىڭ دوڭگەلەك بوكسەسى تاعى دا كوز قيىعىنا ىلىگىپ قالدى. قايتا بالكونعا شىقسا، قالدىق سالىنعان جاشىك ماڭايىندا قىبىرلاعان قارا جوق. اۋدەم جەردە قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ ءبىر يت جونەپ بارادى.
You Might Also Like
-
زەينۇر ساباق دايىنداۋعا وتىردى. بۇگىنگى تاپسىرما ولەڭ جاتتاۋ ەدى. «جازعىتۇرىم قالمايدى قىستىڭ سىزى..» — دەپ شاپشاڭداتا وقي باستادى. اپ-ساتتە ءبىر شۋماعىن جاتتاپ تا ۇلگەردى. ءو...
-
كورسەتىپ جاناشىرلىق جيىپ كوشىن، باۋىرلىق سەزىمىمدى يىتكەنسىڭ... ءىنىمنىڭ مارتەبەسىن بيىكتەتتىڭ، ءسىزدىڭ دە مارتەبەڭىز بيىكتەسىن! دالانىڭ سياقتانعان دارا ءدۇزى، جاقسىنىڭ بۇل ومىردە قالادى ...
