زۇلىمدىق پورترەتى
ونىڭ ءۇيى قالانىڭ ەڭ شەتىندە ورنالاسقان ەدى. ەكى بولمەلى، شاعىن عانا جەر ءۇي. كىشكەنتاي اۋلاسى بار. بۇل ءۇي ەلەۋسىزدەۋ بولعاندىقتان اۋلادان ەشكىم باسىن سۇعىپ قاراعان ەمەس. كورشىلەرى دە بۇل ۇيگە الدەبىرەۋدىڭ كەلگەنىن ەشقاشان بايقاماپتى. ءوزىنىڭ ەشكىممەن ارالاس-قۇرالاستىعى دا جوق. تەك وعان اندا-ساندا كەلىپ امان-ساۋلىعىن ءبىلىپ تۇراتىن دوسى بار. دوسىنىڭ قاشان كەلىپ، قاشان كەتەتىنى ونىڭ وزىنە عانا ايان. مۇنى ءبىر بىلسە، قاي ۋاقىتتا ۇيىقتايتىنى بەلگىسىز، قاشان كورسەڭ ەسىگىنىڭ الدىندا بەلگىسىز جاققا تەلمىرىپ وتىراتىن كورشى ورىس كەمپىر ءبىلۋى مۇمكىن. باسقالار ەشتەڭەدەن حابارسىز. كەرەك دەسەڭىز وسى ۇيدە ءتىرى جان تۇرادى-اۋ دەپ ەلەمەپتى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز بۇعان باس اۋىرتپايدى. ەندى ونىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنەن اقپار بەرسەم دەيمىن.
ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسى اس ءۇي، سوندا تاماق ءىشىپ، سوندا ۇيىقتايدى. ەكىنشى بولمەسى تاۋ-تاۋ بولىپ ۇيىلگەن كىتاپتارعا تولى. اياعىڭدى الىپ ءجۇرۋدىڭ ءوزى قيىن. وسى بولمەنىڭ ىشىنەن ءومىر بويى اتىن ەستىپ كورمەگەن اۆتورلاردىڭ كىتاپتارىن، سونداي-اق قولعا تيە بەرمەيتىن سيرەك قولجازبالاردى كەزىكتىرەسىڭ. ونىڭ بار ەرمەگى كىتاپ تولى بولمەنىڭ ءبىر شەتىندەگى كىشكەنتاي ۇستەل ۇستىندە وتىرىپ، ۇنەمى شۇقشيىپ قاعازعا الدەنەلەردى جازۋ، ودان قالسا كىتاپتاردى اقتارىستىرۋ، قايتا جازۋ. ول جازۋدى قاشان باستادى، نە ءۇشىن جازدى، وزگە تۇگىل ءوزى دە بىلمەيدى-اۋ شاماسى. شارشاي باستاسا قولىنا تەمەكىسىن الىپ، ونى تۇتاتقاننان كەيىن قۇشىرلانا سورعىشتاپ، ءتۇتىندى اۋىر دەممەن سىرتقا لىقىتا شىعارعاننان كەيىن بولمەگە كىرە بەرىستەگى سول جاق قابىرعاعا جانارىن قاداپ، ۇزاق قارايتىن. بۇلاي قاراۋدىڭ دا وزىندىك سيقىرى بار، قابىرعادا ءبىر قولىن كوتەرە سويلەپ تۇرعان گيتلەردىڭ بەينەسى سالىنعان ۇلكەن كارتينا ءىلۋلى تۇراتىن. مايلى بوياۋمەن سالىنعان وسى كارتينانى ۇيگە الىپ كەلگەن ءوزى بولاتىن. بۇل كارتينانى قالانىڭ ورتالىعىنداعى باقتا قىزىعۋشىلىق تانىتقانداردىڭ پورترەتىن از عانا اقشاعا سالىپ بەرىپ، سونىمەن كۇنەلتىپ جۇرگەن ءبىر سۋرەتشىگە سالعىزعانى ەسىندە. اۋەلى ۋاقىتىم جوق دەگەن سۋرەتشى، ونىڭ تاراپىنان قوماقتى قارجى تولەنەتىندىگىن ەستىگەننەن كەيىن كەلىسىم بەرگەنى بار. مەجەلى كۇنى كەلگەن وعان سۋرەتشى كارتينانى ۇستاتىپ تۇرىپ، تولەنەتىن اقشادان باس تارتتى. «باسىندا بۇل سۋرەت اقشاعا كەلىسىلگەن ەدى. ءبىراق ءسىزدىڭ وسى كارتينانى سالعىزۋىڭىز ماعان ەرەكشە اسەر ەتكەندەي. سوندىقتان ماعان اقشانىڭ قاجەتى جوق. ەندى اشتان ولسەم دە كوشەگە شىعىپ سۋرەت سالماسپىن. تەك ۋاقىتىڭىز تابىلسا، مەنىمەن بىرەر ساعات اڭگىمە دۇكەن قۇرۋعا قارسى بولماسسىز» دەپ وتىنگەن ەدى. كارتينانىڭ ءساتتى شىققانىنا قۋانعان ول كەلىسىم بەردى. ەكەۋى ازداپ كۇرەڭ قىزىل كونياك ءىشتى. ارعى-بەرگىنى قوزعاپ بىر-بىرىنە اڭگىمە ايتقان بولدى. قايتار كەزدە سۋرەتشى بۇدان نە ءۇشىن گيتلەردىڭ پورترەتىن سالۋدى وتىنگەنىن سۇراعانمەن، ماردىمدى جاۋاپ بەرمەي، قوشتاسىپ شىعىپ كەتكەن. ودان كەيىن قانشا ۋاقىت وتكەنى ەسىندە جوق. تەك سول كۇنى ۇيىنە كەلگەن دوسى گيتلەردىڭ ۇلكەن پورترەتىن كورىپ، جاعاسىن ۇستاپ شوشىنعان. «بۇل زۇلىمدىق پورترەتى. وعان ەشقاشاندا توردەن ورىن جوق» دەپ قىسقا قايىرعان دوسى، ودان كەيىن بۇل پورترەتتەن تەزىرەك قۇتىلۋدىڭ جولدارىن تالاي ايتقان بولاتىن. دوسىنىڭ ايتقاندارىمەن ەش كەلىسپەگەن ول: «سەن قالاي ايتساڭ دا ءوز ەركىڭ، ءبىراق ەندىگارى بۇل سۋرەتتى «زۇلىمدىق پورترەتى» دەپ اتاماۋىڭدى وتىنەمىن» دەگەن. ادامنىڭ ساناسىندا دۇنيەگە كەلىپ ۇلگەرگەن وي قايتادان قىلاڭ بەرمەي قويا ما، ەكەۋى كەزدەسكەن سايىن اڭگىمەنىڭ باسى وسى پورترەتتەن باستالاتىن نەمەسە اياعى سولاي اياقتالاتىن. ءبىر قۋانارلىعى «زۇلىمدىق پورترەتى» دەگەن اتاۋ اتالمايتىن. ءبارىبىر جوعارىداعى اڭگىمەلەر ونىڭ ابدەن قيتىعىنا ءتيىپ بىتكەنى راس. سوڭعى كەزدەرى دوسىنىڭ ۇيىنە كەلگەنىن دە جاقتىرمايتىن. جەك كورە باستادى. دوسى مۇنى ىشتەي تۇسىنبەيتىن. قاتەلەسپەسە بۇگىن دوسىنىڭ كەلەتىن كۇنى. پورترەتكە قادالا قاراعان ول ءبىر ساتكە ەسىن جيىپ ورنىنان تۇردى دا، اس ۇيگە بەتتەدى. شكافتىڭ ىشىنەن اۋىزى اشىلعان ءبىر بوتەلكە اراقتى جانە ەكى قىرلى ستاكاندى الىپ شىقتى. قايتادان جۇمىس بولمەسىنە كەلىپ اراق پەن ستاكاندى ۇستەل ۇستىنە قويا بەرگەنى سول، ەسىك سىقىر ەتىپ اشىلدى. بىردەن تانىدى.
— كەل، كىر، ادەتتەگىدەي جالعىزبىن، – دەدى ول.
دوسى ۇيرەنشىكتى قالىپپەن دالىزگە اياق كيىمىن شەشىپ، ول وتىرعان بولمەگە كەلدى. ەكەۋى امانداستى.
— كەل، وتىر، – دەدى ول، ءوزى وتىرعان جەردەن قارسى بەتتەگى ورىندىقتى نۇسقاپ. سوسىن ۇستەل ۇستىندەگى شاشىلىپ جاتقان قاعازدار مەن كىتاپتاردى قولىمەن ىسىرىپ، ەدەنگە لاقتىرىپ تاستادى. ەكى ستاكانعا تەڭ قىلىپ اراق قۇيدى. بىر-بىرىنە ىممەن بەلگى بەرىپ، ستاكانداعى اراقتى قاعىپ سالدى. «ۋح» دەپ اۋىر كۇرسىنگەن ول جەڭىن مۇرنىنا اپارىپ يىسكەدى دە، تەمەكىسىن تۇتاتتى. دوسى جاي عانا قاباعىن تىرجيتىپ، ودان كەيىن تۇك بولماعانداي كەيىپ تانىتتى. بولمە ىشىنە كوز توقتاتا قاراپ ەدى، باياعى قالپى. شاشىلعان كىتاپتار. جازىلعان پاراقتار. قابىرعادا ءىلۋلى گيتلەردىڭ پورترەتى. تىكسىنىپ قالدى. باسقا ەشتەڭە وزگەرمەگەن. وسى ساتتە كومەسكىلەنگەن شوعى بار تەمەكى تۇقىلىن كۇلسالعىشقا سالىپ ءسوندىرىپ جاتقان ول:
— ال، جاڭالىعىڭدى ايتا وتىر، – دەدى.
دوسى بولسا قوينىنا سالىپ اكەلگەن ءبىر گازەتتى ۇستەل ۇستىنە تاستادى. ول گازەتكە ءبىر قاراپ الىپ:
— مۇنى نە ءۇشىن اكەلدىڭ، مەنىڭ گازەت-جۋرنالدى كوپتەن بەرى وقىمايتىندىعىمدى بىلەسىڭ عوي، – دەدى.
— ءيا، ءبىراق بۇل گازەتكە سەنىڭ ءبىر ماقالاڭ شىققان ەدى، بالكىم قاراپ شىعارسىڭ.
— قايداعى ماقالا، نە ايتىپ تۇرسىڭ؟ مەن ەش جەرگە جاريالا دەپ ماقالا تاپسىرعان ەمەسپىن. تىپتەن وسى ۇيدەن اتتاپ باسپاعانىما قانشا ۋاقىت بولعانىن دا بىلمەيمىن. مەن ءۇشىن ەڭ ۇزاق جول سىرتتاعى اجەتحاناعا بارۋ، ودان قالسا اندا-ساندا تۇندە دۇكەنگە بارىپ قايتۋ.
— وتكەندە وزىڭنەن وقىپ شىعايىن دەپ الىپ كەتكەن ەدىم، جاقسى دۇنيە بولعاننان كەيىن گازەتكە اپارىپ بەرگەن ەدىم، كەزەك كۇتتىرمەي جاريالاپتى. بالكىم بۇل دۇنيەنىڭ نە ەكەنىن ءوزىڭ دە ۇمىتىپ قالعان شىعارسىڭ، «اقىرزامان» دەپ اتالادى.
— اقىر زامان دەيسىڭ بە؟ – دەپ ءسال ۋاقىت تومەن قاراپ وتىردى دا، — ءجا، ءبارىن قويشى، مىنا گازەتتى ەندى ماعان كورسەتۋشى بولما، وزىڭمەن بىرگە الا كەتەرسىڭ. ودان دا جالعاندا نە جاڭالىق بولىپ جاتىر؟
— جاڭالىق دەيسىڭ بە، جاڭالىق كوپ قوي... دجوردج بۋش ءالى كۇنگە دەيىن بەن لادەندى تاپپاي ساندالىپ ءجۇر.
— سونى قويشى، الەمدى قايتەمىز، ءوز اينالامىزدا نە جاڭالىق؟
— بىزدە مە، وسى بولمە ىشىندەگىدەي ءبىر قالىپ. ءقازىر ەسىڭدە مە، جوق پا، انا ءبىر ەسكى تانىس تالاسبايدىڭ بالاسى بازاردا ءالى اربا سۇيرەپ كۇنەلتىپ ءجۇر.
— ءىم، سولاي دە... مەنىڭ ءوز باسىمدا عانا ەمەس، سىرتتا دا ەشتەڭە وزگەرمەپتى عوي. ەشتەڭە ەتپەس..، – دەپ الدەنەنى جۇمباق كۇيىندە ىشىنە ءتۇيىپ، — كەل، ودان دا تاعى ءبىر الىپ قويالىق.
ستاكانعا تولتىرىپ اراق قۇيىلدى. ەكەۋى تۇبىنە دەيىن توڭكەرىپ تاستادى. الپىس ەكى تامىردى قۋالاعان قان تولقي باستادى. دوسى ءبىر جۇتىنىپ الىپ، ءسوز باستادى.
— مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن سەنىڭ ارەكەتىڭە شىداپ كەلگەن ەدىم. بۇدان ءارى مۇمكىن ەمەس. مىنا سۋرەت، ياعني «زۇلىمدىق پورترەتى» سەنىڭ تورىڭە ىلىنگەن كۇنەن باستاپ مەنىڭ سانامدا پايدا بولعان سانسىز ويلار مازا بەرەر ەمەس.
ول دوسىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى:
— ءبىز ەكەۋمىز كەلىسكەن ەدىك قوي، بۇدان بىلاي «زۇلىمدىق پورترەتى» دەگەن ءسوز قوزعالمايدى دەپ.
دوسى دا قاراپ قالمادى، اشۋلانا ءتۇستى.
— ەندى ماعان ءبارىبىر. بۇل اينا-قاتەسىز — «زۇلىمدىق پورترەتى». سەن ونى تورىڭە ءىلىپ اسپەتتەيسىڭ.
— ال مەن زۇلىمدىقتى قۇرمەتتەيمىن.
— اللا ساقتاسىن، نە دەپ تۇرسىڭ؟
— مەنىڭ ايتارىم وسى.
— قىرسىقپاشى، گيتلەردىڭ زۇلىم، قانقۇيلى بولعانىن، ميلليونداعان ادامداردىڭ قانىن موينىنا جۇكتەگەنىن ايداي الەم بىلەدى عوي. كەرەك دەسەڭ سەنىڭ اكەڭ دە سول سوعىستا مەرت بولدى ەمەس پە؟ مۇنى قالاي تۇسىنبەيسىڭ.
— اكە دەيسىڭ بە، — قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى، — ەندى مەن باياعىدا قۋراپ قالعان اكەمنىڭ سۇيەگىن جوقتاي المايمىن. مەنىڭ اكەم تەك وتان الدىنداعى پارىزى جولىندا شەيىت بولدى.
دوسى ءتۇڭىلىپ كەتتى. ول ءسوزىن جالعاستىردى:
— سەنىڭ وقىستان وسى اڭگىمەنى نە ءۇشىن باستاعانىڭدى تۇسىنە الماي وتىرمىن. بالكىم بىرەۋلەر ازعىردى ما؟
— بىرەۋدىڭ جەتەگىندە جۇرەتىن يت قوي دەيسىڭ بە.
— وندا بۇل ارەكەتىڭە جول بولسىن؟!.
— مەن قايتالۋدان جالىقپايمىن: بۇدان ءارى شىداي الار ەمەسپىن. ءوزىمنىڭ تورىمدە ءىلۋلى تۇرعان سياقتى، كوڭىلىم تىنشىتالار ەمەس.
— ءا، سوڭعى كەسىمىڭ وسى بولسا، بۇگىننەن باستاپ جولىمىز ەكىگە ايىرىلادى.
— وندا جالعىز قالاسىڭ.
— جانىمدا «زۇلىمدىق پورترەتى» بار ەكەندىگىن ۇمىتپاعايسىڭ.
اۋىر كەكەسىن. وتىرىك جىميعان بولدى.
— وندا كەتەمىن، — دوسى ورنىنان تۇرا باستادى، — ەندى وسى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىن اتتاۋدىڭ ءوزى مەن ءۇشىن قيامەت.
— وتىر.
داۋىسى ءزىلدى شىقتى.
— سەن مەنىڭ سوڭعى ءسوزىمدى تىڭداپ كەت. بۇدان كەيىن ماڭگىلىككە ەستىمەيسىڭ دە.
دوسى ءمىز باقپادى. قالشيىپ تۇرا بەردى ۇستەلدىڭ جانىندا.
— بىلەسىڭ بە، زۇلىمدىق — الەمدى قوزعاۋشى كۇش.
— ...
— تاريحتى جاسايتىن زۇلىمدىق. ەگەر زۇلىمدىق بولماسا تاريح ءبىر ىزبەن عانا اياڭداپ، سۇرەڭسىز بولار ەدى. ەگەر جەر بەتىندە زۇلىمدىق بولماسا الدەقاشان اقىر زامان ورناپ قويار ەدى. اقىل مەن ويدىڭ نەبىر دۇمپۋلەرى زۇلىمدىق اسەرىنەن كەيىنگە شەگەرىلە بەرەدى. ەگەر ونىڭ دەگەندەرى ءوز ۋاقىتىندا ورىندالسا، ادامزات اقىرزامانعا قاراي ادىمداپ ەمەس، جۇگىرە تۇسكەن بولار ەدى.
— ...
— بالكىم سەن مەنى ىشىڭنەن ساديزممەن اۋىرعان دەپ جورامالداپ وتىرعان شىعارسىڭ. وعان ءشۇبام جوق. بىلە بىلسەڭ، ساديزم بىزگە الەمدى تاعى ءبىر قىرىنان قابىلداۋدى اشىپ بەرگەن جوق پا. ءبارىڭ دە الەمدى ەكى لاگەرگە ءبولىپ قاراستىراسىڭدار. جانە ەكىنشى جاعىن ولەردەي جەك كورەسىڭدەر.
— ...
— ۇندەمەيسىڭ ە، ال ەندى قارسىلىق تانىتساڭشى ماعان.
— ...
— تاريح ايتا بەرەدى، ويىنا كەلگەنىن. ءبىزدىڭ تاريح تا سولاي... ارينە، مەن الەمدەگى نەبىر قانقۇيلى تيرانداردىڭ ءىس-قيمىلىن اقتاپ الاتىن ادۆوكات ەمەسپىن. دارمەنىم دە جەتپەيدى جانە قاجەتى شامالى. دەگەنمەن ادامداردىڭ اقىل-ويدى وزدەرى الماعاندىعىن، ونى وزگەشە تىلسىم كۇشتىڭ بەرگەندىگىن ەسكەرسەك، سەنىڭ دە، مەنىڭ دە، تىپتەن بارلىق ادامزاتتىڭ سانالى تۇردە جاساعان قادامدارىنىڭ ءوزىن، ونىڭ ءوزى ەمەس، وزگەنىڭ بۇيرىقتارى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. جاقسىلىققا شاقىراتىن جاراتۋشى، زۇلىمدىقتىڭ ورىن الاتىندىعىن كۇنى بۇرىن ءبىلىپ وتىرادى. ءبىلىپ قوي...
— ءتفا — ءتفا...
— تۇكىردىم سەنىڭ قورعانسىز قيمىلىڭا. ساعان كەرەگى مىنا پورترەتتىڭ جويىلعانى عوي. ال جويامىن، ەگەر ۇشپاققا شىعار بولساڭ. ەگەر وسىمەن جەر دۇنيەدەگى بارلىق زۇلىمدىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابىلاتىن بولسا. ولىلەردەن ەمەس، تىرىلەردەن قورىق دەگەندەي، وتكەن كۇندەگى زۇلىمدىقتان ەمەس، قورىقساڭ قاي قۋىستان شىعا كەلەتىندىگىن بىلمەيتىن الدىڭدا كۇتىپ تۇرعان زۇلىمدىقتان قورىق.
— ...
— بار ەندەشە، زۇلىمدىققا جانى قاس دوسىم، ەسىك اشىق. سەنىڭ ومىرىڭدەگى العاشقى ءبىر جەڭىسىن بولسىن، سونىڭ قۇرمەتىنە مەن بۇگىن «زۇلىمدىق پورترەتىنەن» قۇتىلارمىن...
«ءتفا — ءتفا» — دان وزگە ءبىر اۋىز تىلگە كەلمەگەن دوسى، ۇيدەن شىعىپ بارا جاتتى. اۋلادان كوشەگە قاراي وتكەنىمەن، ۇزاپ كەتە المادى. كىشكەنتاي قاراشا ۇيگە ءۇنسىز قاراپ تۇردى. ءۇي ىشىندەگى ول بولسا، الا-سۇرگىنگە تۇسكەن. اۋىز ۇيدەن كەروسين اكەلدى دە، ەكى بولمەگە وڭدى-سولدى شاشا باستادى. سوسىن جۇمىس بولمەسىندەگى پورترەتتى الىپ، شاشىلىپ جاتقان كىتاپتاردىڭ ورتاسىنا لاقتىرىپ جىبەردى. قالتاسىنان تەمەكىسىن الىپ تۇتاتتى دا، ءالى ءسونىپ ۇلگەرمەگەن سىرىڭكەنى لاقتىرىپ جىبەردى. پورترەت لەزدە لاپ ەتە ءتۇستى. ءۇي ءىشى ورتكە وراندى. لاپىلداعان قىزىل جالىن، ءۇيدىڭ سىرتىن دا ورادى. ول وتتىڭ ورتاسىندا تۇرا بەردى. قىڭق دەگەن داۋىس شىعارمادى. ءورت ورشەلەندى. ارانداي اۋزىمەن ءبارىن جۇتا بەردى. زۇلىمدىق پورترەتى ورتەنىپ جاتتى. ول دا جانىپ كەتتى. سىرتتا باقىلاپ تۇرعان دوسى ءبىر ورىننان قوزعالعان جوق. ءبىر كوزىنەن جاس پارلاسا، ءبىر كوزىنەن قىپ-قىزىل قان اعىپ تۇر. ءبىراق ءوزى بىلگەن ەمەس. اقىرىن اياڭداپ، قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ بارا جاتتى. ماڭايدان جينالعان جۇرت، ورتەنگەن ءۇيدى ءسوندىرىپ الەككە ءتۇستى.
دوسى سول كەتكەننەن بۇل ماڭايعا ات ءىزىن سالمادى. ورتەنگەن ءۇيدىڭ ورنىنان ەشكىمنىڭ ءولى دەنەسى تابىلماعاندىعىن دا ەستىمەدى.
You Might Also Like
-
ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭناما تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن قالاي قامتىعانىن ايتىپ بەردى.
