InfoHub Logo

Lesbaı Nurym Masatuly Ál-Farabı atyndaǵy QazaqUlttyq Ýnıversıteti

Dintaný mamandyǵynyń stýdenti.

Jetekshisi QazUÝ ,aǵa oqytýshysy Týngatova U.A.

Adam balasyna qoıylatyn eń basty talap – adamgershilik qasıetterdi boıyna darytqan, halqyńnyń adal azamaty bolý. Al adamgershiliktiń altyn dińgegi-rýhanı tárbıe. Abaıdyń "Aqyn bolý shart emes, azamat bolý paryzyń"-deýi osynyń aıǵaǵy. Abaı segizinshi qarasózinde: "Osy aqyldy kim úırenedi, nasıhatty kim tyńdaıdy?" degen azamattyq saýal tastaıdy. "Bizdi ne qylasyń, ana sózdi uǵarlyqtarǵa aıt!"-deıtin adamgershilikke jat pıǵyldy "Ózi de ermeı, ózgeni de eritpeıtin" adamzat balasyna   qas jaýyn áshkerelep, adamı joldy nusqaıdy. Adam balasy úshin Abaı salǵan jolmen júrý asa mańyzdy. Búgingi jahandaný zamanyndaǵy sát saıynǵy ózgeris álemdik deńgeıde osyny dáleldep otyr.

"Abaı joly"  qandaı jol?" -  degen zańdy saýal týady. Abaıtanýshy ǵalymdar  "Abaı joly-ǵylymı ıslam joly" deıdi. Endeshe osyny shama-sharqymyzsha taratyp kórelik. Islam ǵylymynda adamǵa bilim alý úshin úsh túrli keńes aıtylady. Iaǵnı úsh  ólshemi kórsetiledi. Otyz segizinshi sózinde Abaıdyń: «Kúlli adam balasyn qor qylatyn úsh nárse bar, sonan qashpaq kerek... "-deýi sonyń negizinde.

 Birinshisi,  bilim alýda erinshektik tanytpaý. Abaı "Erinshektik – kúlli dúnıedegi ónerdiń dushpany. Talapsyzdyq, jigersizdik, uıatsyzdyq, kedeılik – bári osydan shyǵady",  "... Árbir jalqaý kisi – qorqaq... nadan, arsyz keledi" deıdi. Shyǵys ǵulamadary bilim alý jolynda sen óz bolmysyńnyń bir bóligin beretin bolsań,  onda bilim saǵan eshnárse de bermeıdi. Al eger sen bolmysyńmen berilseń,  bilim saǵan bir bóligin beredi deıdi. Allanyń "adamǵa az bilim  berilgen" degeni sonyń dáleli. "Alanyń aqyly sheksiz,  adamnyń aqyly shekteýli" degendegi Abaıdyń oıy osy bolsa kerek. Ekinshi,  tózimdi,  sabyrly bolý. Abaı  "Sabyrsyz, arsyz, erinishek...", "Asyǵys túbi ókinish, oılanyp almaq sabyr sol"-deıdi. Qazaq danalyǵy "Sabyr túbi-  sary altyn",  "Ár istiń qaıyry bar",  "Sabyrly jeter muratqa" demeı ma?!Úshinshi, tákáppar bolmaı, kishipeıil bolý. Abaı: "Menimen sen teń be dep maqtanasyń,Bilimsizdik belgisi-ol baıaǵy"- deıdi. Tákápparlyq-ózińdi ózgeden bıik sanaý. Basqany kózge ilmeı, ózińdi zor, ózgeni qor tutý. Paıǵambarymyz" Tákapparlyqtan saq bolyńdar! Rasynda İbilis Adamǵa tákapparlyqtan sájde qylmaǵan bolatyn",- deıdi. Rasynda da, Quranda: "Jer betinde alshań basyp júrme, rasynda, sen jerdi tese de almaısyń, bıik taýlarmen de teńese almaısyń" delingen. Halyqtyń "Tákappar turysynan tanylady" deýi beker emes.

Kishipeıildilik  – adam boıyndaǵy izgi, asyl qasıetterdiń biri. Ol ózin ózgeden  tómen sanaýy emes, kerisinshe ózgege degen qurmet. Kishipeıildili-kisiliktiń belgisi.Kishipeıildilik – kisiliktiń belgisi. Halyqtyń "Kishipeıildilik — danadan","Kishipeıildilik – kishilik emes, kisilik", "Ulyq bolsań, kishik bol", "Keń bolsań, kem bolmaısyń" dep tujyrymdaýy beker emes. Abaı "Jasandy kishipeıildilik jaqsy qasıet emes"," Kishipeıildiń abyroıy asady,Tákáppardyń quty qashady" dep aıtýy sodan bolsa kerek.Abaı" Úsh - aq nárse adamnyń jaqsy qasıeti: ystyq qaırat, nurly aqyl, jyly júrek" deıdi. Adam boıyndaǵy osy úsh qasıettiń basyn qosyp, adamshylyq jolynda izgi kúshke aınaldyratyn ǵylym degen tujyrymǵa keledi. Kúlli adam balasyn qor qylatyn nadandyqtan,  erinshektikten,  zulymdyqtan aýlaq bolýy shart.Abaıdyń pikiri boıynsha adamgershilik normalary men prınsıpterin kúndelikti ómir súrý tásiline aınaldyrǵan adamdy ǵana naǵyz adam dep esepteýge bolady.

---