InfoHub Logo

Rajıbaı Ýlan Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti

Dintaný mamandyǵynyń stýdenti.

Jetekshisi QazUÝ,aǵa oqytýshysy Týngatova U. A.

Tileýke Qulekeuly (1748-1819) – halyq aqyny, Abylaı hannyń zamandasy. Tileýke Qulekeuly qazirgi Aqmola oblysy Azat temir jol stansıasynyń mańynda dúnıege kelgen. Shal aqynnyń ákesi Quleke Táńirberdiuly – qazaq-qalmaq soǵysynyń ataqty batyrlarynyń biri. Abylaı hannyń shırek ǵasyrdaı ýaqytta eń jaqyn qadirles dosy, senimdi batyry, bedeldi elshisi bolyp, orta júzdiń ishindegi el bastaǵan, qolbasshy adamy edi. Ol 1742 jyly Orta júz atynan Reseıdiń qol astyna qaraý týraly ant berýshilerdiń biri bolǵan. Abylaı han atynan Reseı memleketine elshilikke barǵany týraly derekter saqtalǵan. Anasy – úısin taıpasynan shyqqan ataqty Tóle bıdiń qyzy. Quleke men onyń aǵasy Tilekeniń soǵystaǵy erligi jaıly áńgimeler el ishinde kúni búginge deıin aıtylady. Aýyzsha jetken áńgime boıynsha Shal aqyn qoıan jyly, 71 jasynda dúnıeden ótken, bul eseppen alǵanda aqyn ómirin zertteýshiler 1819 jyly qaıtys boldy deıdi. Qazaqtyń rýhanı dúnıetanymyna qatysty maqalalardyń birinde Shoqan Ýalıhanov: «Meniń babam Abylaı hannyń zamandasy. Shal aqyn qazaq halqynyń tegi, qazaq halqyn quraǵan rýlar jaıly ańyzdardy jınaqtap, tamasha epos jasady», – deıdi. Osy az ǵana sózderden-aq, Shal aqynnyń óz dáýiriniń danalyǵyn boıyna sińirgen keń tynysty, qýatty aqyn bolǵandyǵy ańǵarylady. Shal aqyn óz shyǵarmalarynda qazaq halqynyń ulttyq tarıhı‑mádenı qundylyqtaryn júıeleýmen qatar, keler býynǵa maǵynaly baǵdar beretin danalyqtyń jolyn da qaldyrǵan. Onyń shyǵarmashylyǵynda adam men dinniń baılanysy, adamnyń dindi tanýy jáne qıanatqa aparatyn máselelerdiń tóńireginde kóptegen qundy dúnıeler qarastyrylǵan. Allanyń birligine ıman keltirgen pendeniń qarýy duǵa ekenin eske salyp, sol arqyly – aqıqattyń jolynda shynaıy adamı kelbetinen aıyrylyp, adaspaý jolynda, Jaratýshydan duǵa suraý kerek ekenin aıtqan. Iaǵnı, duǵa degenimiz – adamnyń Jaratýshymen baılanys ornatýy jáne eki dúnıeniń ıgiligine jetýge kómektesetin qasıetti tylsym kúsh.

Al, Shal aqynnyń duǵasyna kelsek:
«Qudaıa, musylmandyq dininde qyl,
Ádábıat tuǵrylyq jolynda qyl,
Sharabyn ólimniń ishken shaqta,
Saparymdy aıt, juma kúninde qyl.
Tánimnen ǵazız janym aıyrǵanda,
Imanymdy umyttyrmaı tilimde qyl,
Jıylyp halyq sońyra saf turǵanda,

Muhamedke úmmet bolǵan elinde qyl». Shal aqynnyń birinshi duǵasy – musylman bolyp qalý. Iaǵnı, haq kitaptyń sıpattaǵan beınesindegi musylmannan bolýdy jáne ýaqytsha bolatyn synaq ómirden, esep alańyna attanar sáti qasıetti aıdyń bir kúnine nemese jumaǵa túsýin, odan ári parasat maıdanynan aman ótip paıǵambarymyzdyń (ol kisige Allanyń ıgiligimen sálemi bolsyn) úmetiniń qatarynda bolýyn suraıdy. Shal aqynnyń shyǵarmasyndaǵy jastardy ıbaly, ádepti, qaıyrymdy bolýǵa shaqyrǵan.

---