InfoHub Logo

Aqmola, Atbasar, Kókshetaýdyń ortalyǵynda keń baıtaq jatqan dala men «Qandy qaraǵaı» degen buryn atyǵaı, qaraýyl, qarjas, altaıdyń jaılaýlary bolyp edi.

Abylaıdyń han bolyp, qylyshynan qan tamyp turǵanda, qazaqtyń kóp batyrlarymen keńesip otyrǵanda bir salt adam asyǵys kirip kelipti.

— Otyryńdar, bul asyǵys ne qylǵan adam? — dep jón surapty.

Sonda jigit aıtypty:

— Men bir jolaýshy qazaq edim, jolda qalmaqtyń jolyna kezdesip qaldym. Olar meni tonap aldy da, menen jón surady. Suraǵanda: «Abylaı qaıda? onyń janynda qazir qandaı batyr bar? Qaı betke joryqqa shyqpaqshy?» dep surady. Men aıtpadym. Sonda bir batyr: «Uıqymnyń ashylmaı turǵanyn qarashy. Abylaıdyń, ne onyń batyrlarynyń qanyn ishpeı» deıdi. Bireýi turyp: «Tezinen qan ishemiz» deıdi. Meni olar mazaqtap qoıa berdi. Men qanyma qyzyp, olardyń qolynan bosaǵan soń habar bereıin dep keldim, — dedi.

Han:

— Batyrlar, «jaý joq deme jar astynda» degen. Qapy bolyp jaýdy, eldi beri jibermeıik. Ózi de endep kelip qalǵan eken, — dep jigitten jónin surap alyp, tý kóterip, attanysady. Sol betimen batyrlar kele jatsa, kesh bolady. Kóz ushynda ot kórinedi. Jortýshylar baıqap: «Osy aldymyzda qalyń qaraǵaı bar edi, ot sodan shyǵady» desti. Túnde jaýǵa tıisý qıyn boldy. Kúzetti jan-jaǵynan qoıyp, túndi ótkizedi. Jan-jaqtaǵy elge «daıyn bolsyn» dep habardy da beristi. Tań ata jortýshylar «jaý qozǵaldy» dep habar beredi. Abylaı týyn kóterip jaýǵa qarsy júrdi. Jaý da óziniń kók ala týyn kóterip qarsy júrdi. Bul qalmaqtyń Qaldan hanynyń Sherish degen batyry eken. «Kim eken? Kimdi izdeıdi eken?» degen elshi jiberipti. Habar da alysty. Abylaıdyń elshisi baryp edi: «Men — Sherish batyrmyn», — dedi.

Jaýdyń bastyǵy:

— Biz Abylaımen tatý turaıyq dep birneshe ret elshi jiberip edik, Abylaı kónbek bolsa da, kóndirmegen Andyǵoja, Ańǵal degen batyrlary bar, — deıdi, — endi bizge Abylaı, onyń ana eki batyry kerek. «Alysqan jaý el bolmas» degen, bizge senbedi ǵoı, endi olardyń qanyn ishpeı toqtamaımyz dep qoıady.

Bul qolda Andyǵoja, Ańǵal joq eken.

— Jaraıdy, «jaý izdegenge — jasyl» degen, birdeńe bastaǵan shyǵar, — dep Abylaı tolǵanyp, qansha kóz jiberip qalaı tıisýin kózdep ketti.

İshinen bireý:

— Ataly jaýym ediń, qansha keshirsem, kónbediń, endi qanyńdy qolymnan óltirip isheıin, — dep, Abylaıǵa tap berdi.

Abylaı da jalynbaıdy. Ekeýi at ústinen jaǵalasyp, qarý qoldanyp jarysa ketedi. Sol betimen urys qalyń dýman qaraǵaıdyń ishinde bolady. Birer ýaqytta Abylaıdy árýaǵy bılep, jaý batyrynyń aty etpetleı qulap, Abylaı jaýdy óltirip, atyn jeteleı qoldaryna kelse, aralasqan urys bet-betimen ormanmen dalany betteı ketken eken. Abylaı týyn kóterip bir tóbege shyǵyp, mańyndaǵy erlerin sol jerge jınaı bastapty. Qalmaqtyń týy kóterilmeı, halqy qaıda jınalaryn bilmeı, ydyraı bastapty.

Jınalǵan erler qalmaqty byt-shyt qylyp, qalyń qa- raǵaıdyń ishinen panalatpaı dalaǵa qýyp, aqyry jeńipti. Abylaıdyń qoly sol jerge túnep, jaýdy jeńgenin jan- jaqtaǵy elge habarlap, sol jerde jaýdan qolǵa túsken oljany bólisipti. Oljany bólip alǵan soń, kópshilik:

— Bul joryqty qandaı joryq dep ataımyz? — dep shýlasady ǵoı, sonda Abylaı:

— Bul joryqtyń aty «Qandy qaraǵaı qan boldy, jol boldy» bolsyn, — degen eken desedi. Sodan beri osy ólke sol atpen ketti.

Oqýǵa keńes beremiz:

Abylaıdyń qyrǵyzǵa joryǵy

Abylaıdyń qyrǵyz, ózbekke joryǵy (İİ nusqa)

Orysty shappaq bolǵanda Buhar jyraýdyń óleńmen toqtaý salýy

---