InfoHub Logo

Prozasyn oqysań tarıhtyń qoınaýyna kirip ketkendeı bolasyń, poezıasyn oqysań ózińniń ishki dúnıeńmen syrlasqandaı bolasyń. Ádebıettiń eki júgin jyǵyp almaı teń kóterip, zamana kóshine ilestire bilý kez kelgenniń qolynan kele bermeıtin dúnıe dep bilemin. Bul tek qana qazaqtyń Ábishine tán qasıet bolar.  Abyz jazýshy Ábish Kekilbaevtyń ózi bul týraly bylaı dep túıindeıdi: “Adamdar men halyqtardyń arasyndaǵy jarastyqqa qyzmet etý – meniń sýret­kerlik te, azamattyq ta paryzym.» Sóziniń rastyǵyn «Jer - ananyń men súıikti perzenti...» óleńimen dáleldeıtindeı.

Jer - ananyń men súıikti perzenti,
Osalsyń dep aıta alady maǵan kim?!

Meniń izim - jerdiń búkil kelbeti,
Ajarymyn dúnıeniń, adamymyn!

Ókpeletip kórgen emes jer meni,
Jer - anany ókpeletem neden men.
Óz qolymnan salynǵan bar órnegi,
Jyrtyǵyn da jamaımyn óz denemmen!

«Jyrtyǵyn da jamaımyn óz denemmen», bir ǵana sóılemmen Jer-anaǵa degen bar mahabbatyn baıan ete salǵan. Tap osy jerde óleńdi oqyǵan jas oqyrmanǵa balasynyń kıimin jamap, ıisin ıiskep otyrǵan  Ana beınesi kelse, eresek adamǵa týǵan jeri, tabany tıgen topyraǵy, dalasynyń jýsan ısi kelip, júrip ótken ómir jolyndaǵy bar jaqsysyn soǵan degen saǵynyshqa aıyrbastaı salardaı sezim keleri anyq. «Jer - ananyń men súıikti perzenti», aqyn óziniń  jeriniń, aıalaǵan jer-anasynyń súıikti perzenti ekenine senimdi. Eshbir balanyń ózin anasynyń súıiktisi emespin dep oılaı almaıtyny sıaqty, eshbir jan ózi týǵan jerdiń  súıkimsiz urpaǵymyn dep oılamaıtyny haq. Osy sezim qyly joǵarydaǵy óleńde anyq kóringen.

El jaǵdaıy ýshyǵyp turǵan sátte dúnıege kelgen Ábish Kekilbaıulynyń balalyq shaǵy jan aıarlyqtaı ótse de eshqashan óz arman-maqsatynan alys qalmaǵan.  Armannyń júzege asatynyna senimi mol bolatyn. Jastaıynan elim dep, jerim dep soqqan jas júreginiń syry tereńde edi. Týǵan jeri Mańǵystaý óńiri Kekilbaıuly úshin armanmen quralǵan, erekshe sıpatqa ıe bolǵan saǵymdaı edi. Sol armannyń jeteginde júre otyryp eldiń ál-aýqatyn óz shyǵarmalarynda áserleı jetkize bildi.Qalamger ózin tolǵandyrǵan qaı taqyrypty da bosteki jyrlaı salmaı, alǵan nysanyna tereńdep enip, bıikten oı aıtady:
«Tajal  taban   ný  shalǵyndy  jaıpady,
Alda-maıdan , alda – qaza,  alda  muń»...
Jatyr  okop qyzyl  qanǵa  shomylǵan,
Jaırap  qaldy , qansha   ǵumyr… qansha  ólik?
Osylaısha eki  shýmaq  óleńmen,  kóz  aldymyzǵa   soǵystyń  surǵylt  sýretin   salyp   berdi.  Ómir  jolyn  ashshy  shyndyqtardyń    betpe –bet  aıqasynda  bastaǵan   ol  óleń  joldaryn  da  ashshy  shyndyqqa  qurdy.  «Obalar» óleńi, ózi týǵan Mańǵystaýynyń tarıhynan syr shertip turǵandaı. Qarapaıym pendelik kózben qarasań, ómirden ótken bir jannyń belgisi. Biraq qandaı belgi, kimnen qalǵan belgi degen saýaldardy qoıa bastasań, dala tarıhy saıraı jóneledi.

Obalar, óńsheń obalar...
Bári de kóne jyr sonyń
Oıynsha keıde oralar.
Obalar ylǵı mańaıym,
Tóńirek toly jyr - dastan.
Elegize qaraımyn -
Erler jatyr turmastan.
Aralap mynaý jazyqty
Tanystym ólkem syrymen.
Tarıhyn halqym jazypty
Batyrlardyń qanymen,
Aqyndardyń jyrymen.
Tursa daǵy kúıip ish,
Maqtana sholam mańaıdy.
Endigi qalǵan súıinish -
Obalar mynaý talaıǵy.

«Obalar ylǵı mańaıym, Tóńirek toly jyr - dastan»- degen joldarynan-aq oı astary belgili. «Tanystym ólkem syrymen.Tarıhyn halqym jazypty
Batyrlardyń qanymen,» -dep oıyn odan ármen aıqyndaı túsedi. Obalar-el tarıhy, júrip ótken joly. «Tursa daǵy kúıip ish, Maqtana sholam mańaıdy,» - qarapaıym bir sóılemmen azamattyq beınesin tanytady. Ótken babanyń ǵumyryn qımaǵanmen, búgingige úlgisin maqtan tutady. Kelesi  Oljas Súleımenovtiń «Arǵymaq» óleńin  ózinshe sóıletip,  sol maqtanyshyn, sol sezimin «Arǵymaqtaı alasurǵan júregim, Shapshyp-aq tur, Ony qalaı basamyn,»- dep bir aqtarady.

Qypshaqtardyń oı-hoı, quba jondary-aı,

Jer tarypa tulparyn aıt, tulparyn!

Shar aınadaı saýyryna qomdap aı,

Arǵymaq júr

Kók shalǵynǵa-kók kilemge

Súrtip múıiz ultanyn.

Bershi meniń taqymyma bireýin,

Jeti qıan jer túbine asaıyn.

Arǵymaqtaı alasurǵan júregim

Shapshyp-aq tur,

Ony qalaı basamyn.

Qazaqtyń rýhy, maqtanyshy, qaıraty  tola boıyńdy bılep sezimge bóleri sózsiz.  Arǵymaq kóńil qazaǵyma ǵashyq bolmaý múmkin emes, kóńil eltip, júrek

 lúpildep, erekshe sezimge bólenesiń. Aqyn qalamy da arǵymaqtaı shapshyp tur. Oǵan dálel-shyǵarmalary.

  «...Sizge ómirlik pálsapa qajet pe, dáliregi, qazaq dalasynyń pálsapasy qajet pe, onda Siz joǵarydaǵy shet jurt jazýshylarynyń ataǵyna jyǵylyp, biryńǵaı qulaı bermeı, olardan tereńdik álemi, baı bolmasa, esh olqy soqpaıtyn óz sýretkerińiz, óz oıshylyńyz Ábishtiń shyǵarmalaryn da bir mezgil oqyp, oıǵa  batyp, boıǵa sińirip kórińizshi!..»- deıdi Myrzataı Bolat, aqyn, jýrnalıs «Klasık prozasynda – ómir pálsapasy»  maqalasynda.

Jerde atys. Tars-turs. Qustarǵa da oq tıedi...
Kóshede aıqas. Sart-surt. Jaıraǵandar súıegi.
Úıde eges. Túzde tóbeles. Qalshyldaǵan ıegi.

Shirkin dúnıe qym-qýyt. Bilegi kókke bileýli.
Elirip alǵan es shirkin bilmeıdi  ózge tileýdi.
"Tóbeles", - deıdi. - "Tóbeles!" Tóbelesten óńge jónemes."
"Ereges , - deıdi. - Ereges. Kelmese bolǵyń kelemesh."
Kúres, - deıdi, - ómirdi. Tynyshtyq, - deıdi, - ólimdi...
Tanyr ediń tobańdy, talqandap buzyp molańdy,
Shyǵyp qaıta jaryqqa: "Sap-sap!", - der ediń halyqqa.

Abaı atamyzdyń «Sap-sap kóńilim, sap kóńil» óleńi eske túsedi.Sap, sap, kóńilim, sap, kóńilim!
Sana qylma bekerge.
San qylǵanmen paıda joq,
Dúnıe daıar óterge,
Ajal daıar jeterge.

Maral Ysqaqbaı aǵamyzdyń:  «Pálsapashyldyq jaǵynan Abaıǵa jaqyndaǵan jazýshy – eń aldymen osy Ábish» degen sózine taǵy da bir kóz jetkizemiz. Danalyqtan alyp qasham basymdy,

 Aqyl aljyp, ańǵaldyqqa boılapty.

Umytamyn oıdy, yzany, ashýdy,

Qýam endi kúlki menen oınaqty.

Parasattyń bes tıyndyq quny joq,

Bul dúnıege shattyq – kún de, sharap - aı.

Ólsem, ólem tek táttige qunyǵyp,

Abaılamaı ý jep qoıǵan baladaı,- dep edi ol 1960 jyly jazylǵan bir jyrynda.

Syrlasarǵa qara joq,

Muńdasarǵa dara joq.

Jyrtylar ma eken bul júrek,

Bir kúni para-para bop.

Eleýredim «el» dep men,

Jeleńdedim «jer» dep men.

Til úshin tartpaı tilimdi,

Saıystym sansyz jendetpen.

Eleń qylmaı el meni,

Jerge tyqpaq jer meni.

Tildep jatyr til shirkin,

Sonda nege sengenmin?! Oılaı bilgen adamǵa aýyr saýal. Abaısha muńaıý...

Onyń dúnıetanymynda qamtylǵan máselelerdi qarastyrý arqyly: qoǵamdyq sananyń qalyptasýy men damýynyń erekshelikteri, sana jáne til, ulttyq bolmys, adamgershilik, gýmanızm jáne t.b. úlken áleýmettik fılosofıalyq máni bar halqymyzdyń kókeıkesti máselelerinen habardar bolamyz. «Ábish- álemdik ónerge de, qazaq ónerine de aýadaı qajet tulǵa. Sýretker aqyl kózimen kórip týady, jan kózimen kórip óledi. Ana-Jerdiń taǵdyry adamnyń qolynda qalǵan qaterli kezeńde jerdi jaýapty adamzat balasy ǵana saqtap tura almaq»,-deıdi    Rollan Seısenbaev. Olaı bolsa, Ábish pálsapasy - pende óziniń Jer-Anasynyń aldynda jaýaptylyǵyn, ultynyń aldynda uıatyn  saqtaýy kerek.

---