InfoHub Logo

«Muhambet paıǵambar» kitabyna alǵy sóz

Anam Halıma men es bilgennen bastap, ózi jaryq dúnıeden ótkenshe bes ýaqyt namazyn qaza qylǵan jan emes. Juma saıyn jeti shelpek pisirip, biz uıqydan turǵanda shaǵyn bolyskeı samaýryndy jyńǵyldyń shoǵymen sarqyldatyp, tundyrǵyshyn jartylaı japqan kúıi, dastarqan ortasyndaǵy sary maıǵa kúreńitip pisken shelpekterdiń betin jaýyp, quran oqý úshin úı ishindegilerdiń túgeldeı dastarqan basyna jınalýyn kútip otyrar edi.

Jastaı ólgen ákem, apa-aǵalarymnyń qazasynan keıin apta saıyn zırat basyna baryp, jylap otyryp aıat oqyǵan anamnyń júzine qarap ósken meniń uǵatynym: qaıtys bolǵandardyń jany ólmeıdi, olardyń rýhy juma kúnderi úıge keledi, tiriler olardy eske alyp, jeti nan pisirip, Quran oqyp júrse, olardyń jany qınalmaıdy...

Jasynda aýyl moldasynan azdap dáris alǵan anam men aýyryp-syrqap qalsam, buryshta ilýli turatyn quranqaptan aınalasy mújilip, betteri sarǵaıa bastaǵan kóne Qurandy ala salyp meniń janyma otyratyn da, paraqtaryn eppen aýdarǵan kúıi kúbirlep, men túsinbeıtin tilde álde bir qupıa sózderdi oqı bastaıtyn. Tipti sol qupıa sózder maǵan tynyshtyq ákelip, aýrý-syrqaýymdy alastap jiberetindeı áserde jatqan meniń kózim ilinip, tynyshtalatyn bolýym kerek. Tańerteń oıanǵanda, jastyǵymnyń basyndaǵy quranqapty kóretinmin.

Anam, syrt qaraǵan adamǵa aıbarly kóringenmen, jany juqa, meıirimdi adam bolatyn.

Ol bizdiń úıdiń ǵana emes, búkil aýylymyzdyń patshasy sekildi edi. Anamnyń sózi, tipti qas-qabaǵy — biz úshin zań bolatyn. Sondyqtan ba, ol kún saıyn bes ýaqyt namaz aldynda dáret alýǵa kiriskende, bizdiń úıde saltanatty únsizdik sáti bastalar edi. Bizdiń úıdiń bul dástúri keıin, aǵamnyń balalary kóringen kezde de jalǵasa berdi. Anam namaz oqyp jatqanda jaınamazdyń aldynan ótý, ne bireýdiń daýysy shyǵý qylmyspen birdeı qabyldanatyn.

Anam sharıǵatta jazylǵan zańdylyqtardyń birazyn aıtyp otyratyn. Qorlyq-zorlyq kórgenge, jetim-jesirge aýzyńdaǵyny bólip bergen saýap bolady; bireýdiń syrtynan jaǵymsyz sóz aıtý — kúná; bireýdi qarǵap-sileýge, aýzynan aq ıt kirip, kók ıt shyǵyp bylapyt, boǵaýyz sóz aıtýǵa bolmaıdy...

Soǵystan keıingi jyldardyń biri. Anama ini bolyp keletin Qabdol degen naǵashymyz soǵys kezinde tutqynǵa túsip, soǵys basylǵannan keıin eki-úsh jyl ótkende baryp aýylǵa oraldy. Marqum tili qýaqy, kúldirip sóıleıtin kisi edi. Aýylǵa oralǵasyn anama sálem berem dep Qabdol naǵashymyz bizdiń úıge keldi. Áńgime aıtyp, tamaq iship, aýyl adamdarymen biraz otyrdy. Sóz arasynda adamnyń óziniń arynyń aldyndaǵy tazalyǵy, adaldyǵy jaıly áńgime boldy. Men ol kezde bul sózderdiń mán-maǵynasyna jete túsinbeımin. Esimde qalǵan sebebi — anamnyń sóziniń áseri bolsa kerek.

— Adaldyq bireý úshin jasalmaıdy, aldymen adamnyń ózi úshin jasalady, — dedi anam. — Aıdalada nemese úı arasynda jalǵyz kele jatqan adam búkil úrim-butaǵynyń tirshilik etýine jetetin aqsha nemese altyn taýyp aldy deıik. Sharıǵat boıynsha, ol adam búkil mańaı estıtindeı daýyspen aıqaılaýy kerek. Estigen jurt jınalǵanda, joǵaltqan adam sizderdiń aralaryńyzda joq pa dep bárin qulaqtandyrady. Eger ıesi tabylmasa, álgi baılyqty taýyp alǵan adam sonan keıin ǵana ózi ıe bolýyna, ne jurtqa taratyp berýine erikti delingen sharıǵatta.

— Óı, apeke, siz de qaıdaǵyny qulaǵymyzǵa sińiresiz? Úıde shıetteı bala-shaǵam qarny ash, ıyǵy jyrtyq shýlap otyrǵanda, adaldyq meniń ne teńim?! — dep Qabekeń ázildeı kúldi. — Onan da álgi baılyqqa ózim ıe bolyp, ómir boıy murtymdy balta shappaı ótpeımin be?

Anam keıip qaldy:

— Áı, bar bolǵyr Qabdol! Seniń nemistiń temir tyrnaǵynan aman-esen qutylyp kelip otyrǵanyń — bireýdiń ala jibin attamaı, adal ómir súrgenińniń sharapaty.

Jas kezimnen anamnyń kóńil-kúıin baǵyp óskesin be — onyń osylaı sóz arasynda aıtqandary jadyma sińip ketkenin eseıgesin túsindim. Óleńniń derti me, joq kóńil júdeýliktiń áseri me — men jasymnan aýrýshań bolyp óstim. Bizdiń aýylda Jantóre degen molda bar bolatyn. Ol anamnyń aıtýyna qaraǵanda, naǵyz oqý ótip ketken, din iliminiń jolyn qýyp, ómir boıy jalǵyz ótken adam. Men aýyryp-syrqaǵanda, anam dereý Jantóre moldaǵa kisi jiberetin. Osyndaı ortada Muhambet paıǵambar, Qaziret Álıdiń «kápirlermen» urystarda kórsetken erlikteri jaıly neshe túrli ańyzdardy estip ósken men bul kisilerdi ózimizdiń aýyldan shyqqan qazaqtar dep uǵatynmyn.

Meniń kishkentaı kúnimnen júregime túıgen óshpes qaǵıdam — bireýge qıanat jasamaý; dalada júrgen qumyrsqany óltirgen obal bolady; álsizge kómektesseń, Alla taǵala saýapqa jazady...

Men de sovet zamanynyń túlegimin, pıoner, komsomol, partıa sekildi uıymdardyń belsendi múshesi boldym, Biraq munyń bári dúnıede bir uly kúsh bar degen meniń senimime kedergi keltirgen emes.

Eseıip, oń men soldy tanyǵannan bastap, din qaıdan, neden, nelikten shyqty degen suraqqa jaýap tabýdy maqsat tuttym.

Árıne, bizdiń kezimizde din, qudaı degen sózderdiń maǵynasyna, mánine oı jiberý túgili, aýyzǵa alýdyń ózi kúlkilideı, ony aıtqan adam baryp turǵan aqymaqtaı qabyldanatyn. Alaıda, meniń ishki maqsatym kóptegen kitaptardy oqýǵa jeteledi. Alǵashqy qolyma túskeni İnjil ańyzdary edi. Odan soń İnjil kitabyn qolyma túsirdim. Qurannyń orys tilindegi nusqalaryn Klochkovskıı, Sablýkov, Verevkınniń aýdarmalarynda oqyp tanystym.

Anamnyń keremetteı berilip aıtatyn áńgimelerinen be — Muhambet paıǵambardyń ózim jasap alǵan beınesi meniń kóńilimde únemi júretin. Keıde túsimde óńimdegi ózim qashaǵan aq sáldeli, aq kıimdi, ajary nurly beıneni kóre qalsam, bizdiń úıdiń ómirinde bir jaqsylyq bolatyn.

Keıin ótken ǵasyrlarda jeke baspahanalardan shyqqan, ne mashınkaǵa basylǵan kúıinde kóbeıtilgen Muhambet paıǵambar týraly orys, nemis, aǵylshyn ǵalymdarynyń birneshe ǵylymı eńbekterimen tanysyp edim, Muhambet paıǵambar meniń ózine degen jan dúnıemdi, qıal-armanymdy burynǵydan beter «jaýlap» aldy.

Adam balasynyń bolmysy qyzyq qoı. Men endi (kúnáli bolsam da aıtaıyn) ózimniń boıymnan Paıǵambarymyzǵa uqsastyq izdeıtindi shyǵardym.

Aldymen tapqanym — Muhambet paıǵambardy emizip ósirgen Halıma degen áıel.

Aq sútin bergen ananyń týǵan anadan aıyrmashylyǵy joq (meniń uǵymymda). Al meniń anamnyń esimi de Halıma, endeshe, bul — birinshi uqsastyq.

Ekinshiden, Muhambet paıǵambardyń ósken ortasy — sýsyz, shópsiz, kókjıekpen ǵana kómkerilip jatqan shóleıt dala.

Qoı baǵyp júrip, uıqydaǵy otardyń shetinde, shalqasynan jatqan kúıi juldyzdarǵa qarap, qıal qanatyna mingen bala Muhambetke sábı shaqtyń túnderindegi eń alǵash qıaldaýdy úırengen ózimdi uqsatamyn.

Úshinshi «uqsastyǵym» Muhambettiń arǵy babasynyń esimi — Qosaı. Bul sóz arab tilinde «kelimsek», «kirme» degen uǵymdy bildiredi. Meniń de túp atam Qosaı atanǵan adam desedi.

Oraza ustap, namaz oqyǵan anam, túıege júk artyp kóship-qonyp júrip sý izdegen bizdiń aýyldyń adamdary joq-juqa tirshilikte kún keshse de, Qudaıdan basqa tabynary joq olardyń ala jipti attamas adaldyǵy — osynyń bári ózim áýelden jaqsy kóretin keıipkerge jaqyndata túserdeı áser berip edi.

Onyń ústine, Muhambet — uly aqyn. Qurandaǵy súrelerdiń kórkem tilmen, ánniń áýenindeı úılesimmen jazylýy tegin emes. Al meniń ózim de, dál Muhambetteı aqyn bolmasam da, óleń dep uıqastyryp, birdeńelerdi jazatynym bar.

Árıne, munyń bári jastyqtyń bastan keshtirer batyldyǵy, alyp ushpa qıaly edi.

Muhambet paıǵambardyń ómir joly týraly tyrnaqtap jınaqtaǵan derekterim men Qurandy birneshe túrli aýdarmalaryn salystyra otyryp oqyǵanym, meniń osy kitaptyń uzyn-urǵasyn túsirip, ana tilimizde oqıtyn baýyrlaryma nege usynbasqa degen oıǵa jeteledi.

Meni tabyndyratyn jaı — Muhambettiń adaldyǵy men adamǵa janashyr sezimi.

Osy eki qasıet ony adamzat tarıhynda uly tóńkeris jasaǵan jolǵa túsirdi.

Muhambet oqymaǵan, hat tanymaıtyn adam bolǵanmen, asa zerek, talantty jan bolǵan. Al tabıǵattyń (nemese Alla taǵalanyń) qanǵa sińirgen mundaı qasıeti akademıalyq oqý-iliminiń bárinen bıik turady. Adamǵa áýlıelik qasıet, kóregendik boljam beretin de ýnıversıtet pen akademıa emes.

Muhambettiń bar armany jerdegi adam balasyn (tek óziniń halqy arabtardy ǵana emes) aqıqat jolǵa túsirý boldy. Jáne ol osy armanyna jetý arqyly tarıhta dańqymdy shyǵaryp, atymdy qaldyrsam dep oılaǵan emes.

Ash-jalańash, kem-ketik, jetim kóńil bolyp ósken Muhambettiń adam janyna rýhanı nár izdeýi tekten-tek bolmasa kerek.

Toıyný — talantqa tusaý.

Qarynnyń toıynýy jannyń toıynýyna aparady. Al jany toıynyp, toǵaıǵan adamnyń janýardan artyqtyǵy joq.

Islam dininiń bes negiziniń bir tarmaǵy oraza ustaýdy oılap shyǵarý — osyndaı fılosofıalyq tereń oı, suńǵyla sananyń jemisi. Ash organızm adamdy ońasha oıǵa, jaratylys jumbaqtarymen jaqyndasýǵa jeteleıdi.

Muhambet aldymen óz týǵan halqynyń, keıin adamzat ataýlynyń azapty tirshiligin kórip, kóńili qulap kúrsindi. Qulqynyn toıǵyzý, jaqsy turmys qurý jolynda birin biri aldap-arbaý, aqıqat pen adaldyqty moıyndamaý, álsizdi, bıligi men baılyǵy joqty taptaý; senimi joq sergeldeń ómir; ár nárseni, qasıetsiz kez-kelgendi qudaı dep tabyný — onsyz da jany jaı tappaı, beınetpen kún ótkizgen arab halqynyń qasireti ekenin Muhambet jaqsy túsindi.

Dalada týyp ósip, bıiktikti aspanmen ólsheý ǵana qanyna sińgen ol jan dúnıe, kóńil keńdigin Kók pen Jer, Aı men Kún, Juldyzy jumbaq álemnen alǵan.

Adamzat ataýlyǵa jany ashyp, azapty tirlikten qutqarýdy, aqıqat jolyna túsirip, úılesimdi ómir berýdi arman etýi jáne óz basynyń jaıly tirligin osy armanǵa jetý jolyna qurban etýi de osydan.

Biraq ómirde armandaý bar da, sol armandy iske asyrý bar. Adamdar aqty aq, qarany qara, ulyny úly, pasyqty pasyq dep tanyp, tek adaldyq pen aqıqatqa ǵana bas ıýleri úshin ne amal isteý kerek?

Jaq-jaq bolyp rý-rýdyń namysyn jyrtqan, bir aýyldyń sýyn iship otyryp, bastary birikpeı berekesiz tirlik keshken eldiń kókiregin oıatyp, kózin ashý jazylmaıtyn jaraǵa em izdegenmen birdeı sandaltar.

Bastary qosylmaı pyshyraǵan eldiń irgesin biriktirýge umtylý — qaraqan basynyń qamyn oılaǵannyń tirligi emes. Al tutastyǵy joq halyq synǵan shynydaı, ne tarıhy, ne rýhanı negizi joq árkimniń tabanynda taptalary haq.

Álemdik qupıalardyń adamzat sanasynan tysqary jumbaqtary kóp. Sol jumbaqtyń biri — Alla taǵalanyń Muhambet paıǵambardyń túsinde aıan berýi. Adam bar jan-tánimen oı-sana qýatyn sarqa bir nársege umtylsa, sol jolda adaldyk, soqpaǵynan bultarmasa, onyń ústine jaratylys bergen qasıetin kıedeı qasterleee, sóz joq, Tabıǵat-Ana oǵan keýdesin ashady. Ol túsinde me, óńinde me — áıteýir myń jyldyqtarda bir týar suńǵyla sanaly perzentine til qatatyn bolsa kerek.

Asyly, jaratylystyń ózi túnek tirlikte sandalbaı ǵumyr keshken adamzat urpaǵyn jaryq sáýlege umtyldyrar tulǵalardyń ǵasyrlarda bireýin týǵyzar zańdylyǵy bolýy tegin emes shyǵar.

Býdda, Iısýs Hrıstos, Ábý Sına, Muhambet sekildi taǵdyrlar — osyǵan dálel.

Sonymen, Muhambet batys pen shyǵysqa, ońtústik pen soltústikke bólinip jáne osy geografıalyq qonysty bir-birimen jaýlasýdyń qaǵıdasyna aınaldyrǵan arab halqyn ortaq iske, baýyrmaldyqqa, adaldyqqa jumyldyrýdyń basty sharty tek senim qýatynda ekenin túsindi.

Adamzat tabıǵatyn qur sózben senimge bas ıgize qoıý qumnan arqan eskenmen birdeı ekeni kim-kimge de belgili. Endeshe, olardy senimge tek seskendirer kúshpen ákelýge ǵana bolady. Aqyret, qıamet-qaıym, dozaq pen jumaq jaıly adam janyna qorqynysh uıalatar, tek adaldyqqa júgindirer ilimniń týýy — zerek oı men ushqyr qıaldyń ǵana jemisi.

Sharıǵat jolyn ustaný arqyly ǵana adam adaldyq pen ádiletke taǵzym etýi múmkin. Sonda ǵana adam balasyn janýarlar dúnıesinen bólip alýǵa bolady.

Muhambet paıǵambar ıslam dininiń bes tireýi bar degen shart qoıdy.

Birinshi tirek — dúnıeni Jaratýshynyń, ıaǵnı Qudaıdyń, jalǵyz ekenine sený. Otqa, sýǵa, árkimderge bir tabynyp sergeldeńge túsken eldi Qudaı taǵala jalǵyz dep moıyndatý, ol ár adamnyń oılaǵan oıy men istegen isin bilip, kórip otyratynyna sendirý ıslamnyń jeńisi úshin basty shart edi. Buǵan senbegen nemese kúmándana qaraǵan adam sharıǵat Jolyn ustap kóktetpeıdi.

Islam dininiń ekinshi tiregi — Muhambettiń Alla taǵalanyń ózi jibergen elshi ekenin moıyndaý. Paıǵambar — Allanyń sózin adamdarǵa jetkizýshi, buǵan senbegen adam musylman bolyp jarytpaıdy.

Musylman dinin quraıtyn úshinshi tirek — Qudaıǵa shyn nıetimen qulshylyq etý. Oraza ustap janyn, tánin tazartý, sóıtip, oılaý qabiletin jetildirý. Jany men tánin taza ustap, denesin shynyqtyrý. Kúnine bes mezgil jýynyp-shaıynyp basqa kóldeneń oılardy umytyp, qudaı taǵalaǵa jalbaryný úshin namaz oqý. Qudaıdy, tirliktegi astamshylyǵy úshin aqyrettegi azapty umytyp ketpeýdiń bir sharty — asyp-tasyp baılyq jınamaý, jylda Ramazan aıynda dúnıe-múlik, taǵy basqa menshiginen jetimderge, múgedekterge pitir-zeket berip otyrý.

Islamnyń tórtinshi tiregi — musylman dinin aıaq-asty etpeý, sol úshin óz dinin qorǵaýǵa, Qudaıǵa shynaıy sengen ár pende ózin qurban etýge de daıyn bolýy kerek. Olaı bolmaǵan kúnde, senimniń-kúshi shirigen jumyrtqadaı.

Musylmandyqtyń besinshi tiregi — búkil musylman balasy úshin qasıetti meken — Mekkege qajyǵa baryp táýbe etý, Qajyǵa qalaı bolsa solaı, jol-jónekeı emes, búkil jıǵan tergenin sarp etip barady. Qaǵbaǵa qol tıgizip, kıeli ańǵarda qurbandyq shalyp, qaıyr-sadaqa beredi. Qajyǵa barǵannan keıin kúná bolar is isteý, jazataıym qatelik jiberý — keshirilmes kúná. Sondyqtan ózine senbegen adam qajyǵa barýǵa táýekel etpeıdi.

Sonymen, Muhambet paıǵambar Alla taǵalanyń buıryǵymen arab ultyn ǵana emes, búkil musylman jurtyn — tili bólek, turmysy men salty da árqıly halyqtardy bir shańyraqtyń — Islam dininiń astyna biriktirip, baýyrlastyrdy.

— Qasıetti dindi túgel qabyldańdar, bólinbeńder. Allanyń senderge jibergen rahymyn umytpańdar. Sender bir-birińe jaý edińder. Qudaı senderdiń júrekterińe tatýlyq nuryn quıdy, endi táýba etińder, óıtkeni qasıetti jippen jalǵastyńdar da, sender adamdardy shynaıy din jolyna shaqyrdyńdar, tek ádiletke júgindińder, qylmys-qyrǵynǵa tyıym saldyńdar, ómirdiń rahatyna keneldińder, — degen Muhambettiń sózinen úlken maqsat tutastyǵy kórinedi.

«Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq» degen tirkesti anam jıi aıtyp otyratyn.

Jer betinde adam tabynar kıeli qasıetter joǵalyp, Qudaıdan qoryqpaǵandar qaptap, júzinen ımany tógilgender jyl qusyndaı sıregen zamanda ár adamnyń, jalpy halyqtyń dinge jappaı bet burýy tań qalarlyq qubylys emes. Dúnıeden qasıetti senim, aqıqat pen adaldyq izdeý — ár zamanǵa da tán qubylys.

Árıne, árkim din jaıly da óz aqyl-sanasymen, oı-parasatymen paıymdap, sezim eleginen ótkizýi kerek.

Men, ózderiń ishteı senseńder de, senbeseńder de, jappaı din jolyna túsińder deýden aýlaqpyn.

O bastan oıdan góri qaryn men uıqyǵa beıimirek halqymyz — ǵasyrǵa jýyq merzim boıyna bes ýaqyt namaz túgili, Muhambet paıǵambardyń kim ekenin umytyp úlgerdi.

Árıne, ártúrli ıdeologıalyq júıeler tarıhynda neshe túrli tolyqtyrýlar, burmalaýlar bolatyny belgili. Musylman dini de, onyń negizin salýshy Múhambet paıǵambardan keıin túrli óńdeý-jóndeýlerge tústi.

Meniń kózdegenim — Muhambet paıǵambardyń osy dindi dúnıege keltirýdegi qaltqysyz adaldyǵyn, jankeshti eńbegin, eń bastysy halqyna degen janashyrlyǵyn kórsetý.

Bul kitaptyń bas-aıaǵyn jınaqtaǵanyma ondaǵan jyldar ótse de, múmkindik sáti endi týyp otyr.

Dúnıede adam kókiregin jaýlap, tabyndyratyn eki nárse bar dep oılaımyn. Onyń birinshisi — shyndyq ta, ekinshisi — qupıalylyq. Mıllıondaǵan musylman qaýymynyń bári birdeı daýysty dybystary basymyraq bolyp keletin arab tiliniń áýezdi áýenimen aıtylatyn aıat, súrelerdi túsine bermegen, biraq jatqa aıtqan.

Osynaý sazdy sózder álde bir qupıa álemniń jarlyǵyndaı áser etip, adamnyń jan-dúnıesin maýjyratyp, onsyz da jumbaǵy mol jalǵannyń jańa tylsymyna bastardaı sıqyrymen baýraıdy. Quran sózi Qudaı sózindeı estilip qabyldanýynda da Paıǵambarymyzdyń óz aýzynan shyqqan túpnusqa kúıinde aıtylýynyń áseri bar-aý dep oılaımyn.

Bul kitaptaǵy keıbir aıattar men súrelerdi túpnusqa kúıinde qazaq áripterimen berýimniń sebebi osy.

Oqysam, bilsem dep talpynǵandardyń kóbi — tipti bári dese de bolady — arab álippesin bilmeıdi. Al aıat, súrelerdiń qazaq tilindegi aýdarmasy dál qasıetti kitaptyń túpnusqadaǵy qudiretindeı áser etpeıtin sekildi.

Men arab tiliniń mamany emespin. Anamnan úırengen aıat, súrelerdi aıtylýy boıynsha qaǵazǵa túsirdim.

Bul kitapty oqyǵan úlken men kishi Muhambet paıǵambardyń ómiri men musylman ilimi jolyndaǵy qıyn da, qaıyrymdy kúresi jaıly maǵlumat alyp, árkim ózinshe oı túıindese, men ózimniń bir paryzymnyń oryndalǵany dep, shúkirshilik eter edim.

1990

---