InfoHub Logo

«Bireý ólmeı, bireý kún kórmeıdi» dep, jaryqtyq ata-babamyz tabıǵatta ólsheýsiz, kezdeısoq eshteńe bolmaıtynyn qarapaıym naqylmen aıtyp ketipti. Baıqońyrdan aspanǵa ushyp jatyrmyz, dúnıeni tańdandyryp jatyrmyz dep bórkimizdi aspanǵa atyp júrgende, ata mura Aralymyz dozaq otynyń jalynyna sharpylǵandaı súlderi sýalyp bara jatypty. Araldyń aıdyny jazylmas dertten tósek tartqan aýrýdyń kózindeı shúńireıip bara jatqanda, myna jaqta Shardaranyń tolqyny shalpyldap, anaý jaqta túrkimen baýyrlarymyzdyń qum arasynan jasaǵan kókoraıly kóli kóz jaýyn alyp edi.

Osydan on bes jyl buryn Ábdijámil Nurpeıisov aǵamyz «Seń» romanyn jazyp bitirip, keıin jaryq kórgen kezde, Araldyń taǵdyryn Adamnyń taǵdyrymen qatar qoıyp, dóp basyp, dál sýrettegen osy shyǵarmany bireý qabyldap, bireý qabyldamap edi. Ábekeń aqyrǵy áýlıedeı ana-tabıǵattyń janyn da, onyń adamynyń mánin de arany ashylǵan ajdahadaı soryp jatqan zamannyń qulqyny qaıda apararyn aına-qatesiz kóre alǵan eken, «Eı, adamzat, oılan!» dep erte eskertken eken. Azamattyń qadirin oıly jurttardyń ózderi bilmeı júrgende, bizdiń aýyl qaıdan uǵa qoısyn. Jazýshylar aýylyndaǵy keıbir keraýyzdar ol romandy jerden alyp, jerge salǵan.

Sol kezde bizdiń bir ǵalymnyń endi bir onshaqty jylda Araldyń bul dúnıeden ótetini jaıly baısaldy boljamy, shyrqyraǵan úni estilgen emes.

Barlyq qadir-qasıeti Araldaı tartylý ústindegi Adamnyń da bet-bederi qalmaı, jón-josyqty bilý, kórgendilik, kósemdik, kesek minez, erteńdi oılaý degenniń bárinen ada bop bar jatqany alasapyran zamannyń tańbasyndaı kórinedi maǵan.

Qyzylordanyń Tóretam beketine túse qalsańyz, úrpıisken-azǵana aýyl, alqa-salqa, jalań aıaq, jalań bas esik aldynda júrgen sábıler, jupyny, jadaý tirshilik onsyz da úzilgeli turǵan júıkeńe bes batpan salmaǵyn salady. Arǵy jaǵynda quryq tastam jerdegi Baıqońyrda kindigi Lenınsk qalasynyń qaqpasynan patsha saraıyna kiretindeı qıamet-qaıymnyń qıyndyǵymen áreń ótip bara qalsańyz, týra jumaqtyń ústinen túskendeı áserde qalasyz.

Qazir biz Semeı synaq alańy jergilikti halyqtyń qanyn soryp, topyraǵymyzdyń tamyryn ábden oryp bolǵasyn synaqty toqtatamyz dep qıqýlap júrmiz. Qudiretti áskerbasylary baıaǵyda sheship qoıǵan máseleni dál ózimiz toqtatqandaı qyzyltanaý bop shapqylaımyz. Biz osylaı bir-birimizge myqtylyǵymyzdy kórsetemiz dep júrgende, áskerı synaq alańynyń tajaldary Qyzylorda men Jezqazǵannyń keń baıtaq aımaqtaryn ot-jalynǵa orap alyp, Aqtóbe men Oral jeriniń astyn keýlep, ústin jaıǵap, aýyz salýda.

Aıqaılap alańǵa shyǵyp, japyrlap jınalys ashqannan Araldyń sýy tolyp, jerimizdiń nýy oralmaıdy. «Anaý úıtip jatyr, mynaý búıtip jatyr» dep, bizden tarıhy men taǵdyry bólek, bilimi men óresi bólek jurttarǵa eliktep-solyqtaǵannan jazmyshtan jaltara almaımyz.

Zamannyń qulqyny Aral sekildi alapat aıdyndy da juta salýdan shimirikpeıtinin tabıǵat kórsetip otyr. Adaldyqpen kún keshken alyp tulǵańdy da alqa-salqa ańǵal júrip kúneltken halqyńdy da taqtanyń betindegi jazýdaı súrte salý túk emes ekenin kózben kerip otyrmyz.

Bizge tek ishteı ósý qajet. Úlkenimiz ben kishimiz bilimmen, jumylǵan judyryqtaı birlikpen, jyltyr sózben kóptiń kóńilin aýlap emes, halyqty kemel jeteler aqyldy pikirmen ǵana eldigimizdi dáleldeı alamyz. Eldik pen Jer taǵdyryn sonda ǵana qorǵaı alamyz.

Araldyń balyǵy týlap, baqasy shýlap jatqanda, Maqat pen Dossordyń atqylaǵan munaıy altynmen aıyrbastalyp turǵan kezde de, ol mańdarda qalta qamyn oılap kelgen ózge ulttardyń ókilderi belden basyp, bılik qurǵan.

Taǵdyrdyń talqysyna túsken búgingi kúnderi ol jaqtardan qazaqtan basqanyń uryǵyn taba almaısyń. Aıaǵynyń astynan qum keship, teńizimen qosa barlyq kókirek sútindeı baılyǵy sýalǵan kezde de sol topyraqtyń azasyn azalap, joǵyn kúńirene joqtaıtyn sol baıaǵy túrǵyn halyq.

Araldyń taǵdyry tereń oıǵa jeteleıdi.

Halyqtyń, jerdiń erteńi endi bir shırek ǵasyrda qandaı kúıge ushyraıdy?

Qaraǵandynyń kómiri, Jezqazǵannyń mysy sarqylǵan kúni de kóshken jurtta qalatyn meniń sol aımaqtardaǵy baýyrlarym. Osy jaılardy búgin oılap júrgen mamandar, oqymystylar men basshylar bar ma?

Jerdiń astyndaǵy tabıǵat násibimizge jazǵan baılyqtyń bárin qalaı da búgin alyp qalý qajet pe eken, sirá. Ol baılyqtyń rahatyn kórip jatqan jergilikti halyq joq. Mal baqqan qazaq balasynyń tirshilik taýqymeti, belsheden batyrǵan beıneti Tóretam beketindegideı.

Araldyń búgini — qazaq dalasyn jaılaǵan qıamet-qaıym quzyrynyń bir kórinisi qana.

Adamdardyń janashyrlyq pen meıirimnen, qaıyrymdylyq pen ózi kózge túspeı jasaıtyn jaqsylyqtan jyraqtaı bastaýynyń túp tórkini sýy tartylyp, kókoraıy qýraǵan jerimizde jatqandaı kórinedi maǵan.

Dáriger qaýym adam balasynyń júıkesi jyrtylsa, onyń qalybyna qaıta kelýi múmkin emes desedi.

Júıkedeı taramdanǵan tabıǵat ta adam organızmimen birdeı. El men jerdiń taǵdyryn óreli jurt erte oılar.

1991

---