InfoHub Logo

Tórt kórinisti qoıylym

Sahna ashylǵanda adam úı jasaý úshin daıyndalyp jatady.

Birinshi kórinis

Adam (áıeline). Adamdy synaýshysy — el, alǵa bastaıtyny — aqyl. Erteń jańbyry sebelep kúz, qylyshyn súıretip qys keledi. Basymyzǵa pana jasap alaıyq.

Ekeýi jumysqa kirisedi. Jandarynan urlanyp túlki ótedi.

Ekinshi kórinis

Qalyń ormannyń ishi. Tastyń ústinde Arystan otyr. Janynda qos ýáziri  Jolbarys pen Sileýsin. Sylań qaqqan Túlki kórinedi.

Túlki. Armysyz, ań táńiri — Arystan! Ýázirleri Jolbarys pen Sileýsin myrza!

Arystan. Cay bol, Túlki bıkesh!

Túlki. Kórgenimdi baıandaıyn ba, estigenimdi aıtaıyn ba?

Arystan. Estigeniń kóp shyǵar. Kórgenindi aıt.

Túlki. Patshamyzdyń jarlyǵyn buzyp, oń qulaǵymmen estip, sol qulaǵynan shyǵarǵan bir sumdyqty kórip kep turmyn.

Jolbarys. Adal sóıle, Túlki bıkesh.

Túlki. Aıtsam, adam anturǵan úı salyp jatyr. Jyly jatyp, kóleńkede uıyqtamaq oıy bar.

Arystan. Adamnyń bizden nesi artyq?

Túlki. Bárimizdiń teń dos bolyp, ómir súrgenimiz jón emes pe? Jarlyǵyńyzda solaı jazyldy ǵoı. Oıyma túıe túsip tur. Eger Adamnyń tirshilik ataýlymen dos ekenin bilgińiz kelse, Túıe adammen birge úıine qystap shyqsa qaıtedi.

Arystan. Áı, saqshylar! Ákelińder, túıeni.

Paýza. Túıe keledi.

Túıe. Uly mártebeli patsham! Iilip sálem berýshi — Túıe jura-ǵatyńyz.

Arystan. Durystap tyńda! Qazir salǵan boıda Adamnyń úıine baryp kiresiń.

Túıe. Quldyq, Uly mártebelim.

Arystan. Qýyp jiberse, qaıtyp kel. Kóreıin men ol pysyqtyń ónerin.

Túıe shyǵyp ketedi. Sahna jabylady.

Úshinshi kórinis

Qazan tastyń ústinde Arystan otyr. Janynda ýázirleri. Adam keledi.

Adam. Uly mártebelim (ıilip sálem beredi). Sizdiń jarlyǵyńyz boıynsha tirshilik ataýly tynyshtyqta ómir súrip, bir-birine zorlyq jasalmaıdy dep jazylǵan edi.

Arystan. Dál solaı, Adam pende! Qulaǵym sende.

Adam. Olaı deseńiz, Uly mártebelim, Túıe úıime basyp kirdi. Zorlyq degen osy emes pe!

Arystan. Bul ne degen sumdyq?!

Sileýsin. Óz basym qıanatqa qarsymyn.

Arystan. Júgensizdi júndeımin. Shaqyryńdar Túlki qazyny, qaralaýshy Qasqyrdy. Moıny qazdaı ıilgen zorlyqshy Túıeni aldyryńdar!

Adam (elge). Ádiletsizdikke qarsy turar patshamyz bar. Arys-tandaı ádil bol, aǵaıynym, Zorlyqshyǵa aıypty taǵaıyn bir.

Jan-jaqtan tirshilik ataýly ańdar, qoıan, sıyr, jylqy, qoı, aıý, eshki, qodas, kári qasqyr, taǵy basqalar kelip, jınalady. Arystan taǵyna jaıǵasady. Jolbarys, sileýsin eki jaǵyna, qalǵan qasqyr, túlkiler odan keıin otyrady. Túıe jazalylar oryndyǵyna keledi.

Túlki (qazy retinde). Sotty ashyq dep jarıalaımyn! Áı, kú-náhar Túıe. Shyndyqty ǵana aıtamyn dep ant kitabyn súı!

(Túıe aıtqanyn oryndaıdy. Bozdap qoıa beredi.)

Túıe. «Aryq maldy asyrasań aýzyńdy maı etedi, aram adamdy asyrasań aýzyńdy qan etedi». Bó... bó...

Jolbarys. Áý, mynaý bozdap tur ǵoı, ózi.

Sileýsin. Kózinen jas parlap tur...

Túıe (moınyn joǵary, tómen kóterip, jynyn shashyp sóıleı-di). Uly patshamyzdyń jarlyǵynda tirshilik ataýly bári bir-birine dos degen-di. Bó... bó...

Túlki. Iá, sonan soń, Túıe...

Túıe. Jeltoqsan aıynda qatty daýyl soqqanyn bárińiz bile-sizder. Janymdy qoıarǵa jer tappaı, úıi bar Adamǵa bardym. Solaı emes pe, Adam dos?

Adam. Iá, tońdym dep, basa-kóktep kirip, úıimdi teńseltip, záremdi ushyrdyń. Ras, úıdi jel ushyrýdan aman alyp qalýǵa kómektestiń.

Sileýsin. Sol úshin Túıekesh jazyqty ma?

Túlki. Myna jerden men zorlyqty kórip turǵan joqpyn.

Qasqyr (túıege). Olaı degende de Adam dosyń uly patshaǵa aryzdanyp nesi bar?

Sileýsin. Solaı-aý.

Qasqyr. Meniń qyzmetime aralaspaýlaryńdy suraımyn.

Túlki. Qaralaýshy Qasqyr myrza, sóz sizde.

Qasqyr. Meniń sońǵy aıtarym: Adam — aryzqoı, Túıe — zar-laýyq. Eki jaqqa da jazany ádil berýlerińdi suraımyn.

Túlki. Sot ujymy kelisýge barady.

Arystan bastap ketedi. Bári qol shapalaqtap shyǵaryp salady. Paýza.

Túlki. Sot keledi, oryndaryńnan turyńdar! (Bári kelip, oryn-oryndaryna otyrady.) Uly mártebelim Arystan patsha, úkimdi oqýǵa ruqsat etińiz!

Arystan. Oqy.

Túlki. Sot mynadaı úkim shyǵardy: Adamnyń Túıege japqan jalasy negizsiz dep tanylsyn. Jala ekeniniń aıǵaǵy retinde úı Adamnan alynyp, patshaǵa berilsin. Úkim qaıta qaraýǵa jatpaıdy. Sonymen sot májilisi aıaqtaldy.

Adam. Búıtken ádildigi bar bolsyn! (Yza bolyp shyǵyp ketedi.)

Tórtinshi kórinis

Burynǵydan da úlken úı. Adam kókke qolyn kóterip jalynyp otyr.

Adam.

El bılegen Arystan
Úıshigimdi enshilep,
Túıeshikke bergizdi.
Qodasqa da jeńgizdi,
Kerikke telgizdi.
Aıdalaǵa qańǵyrtyp
Qý, qańǵybas degizdi.

Endi Arystan myna jańa úıimdi de jemtiktesterine bergizer. Tabıǵat-Ana! Beıshara pendeńe bir kómek berseńshi. Myna qor-lyqty kórseńshi.

Kún qatty kúrkirep, jaýyn jaýyp, qyzyldy-jasyldy jaı jerge túsip, mańaıdaǵy shóp janady. Adam alǵa jaqyndaı túsedi.

Adam. Netken ystyq, á?

Janyna júgirip tili shyqpaǵan balasy keledi.

Bala (suq saýsaǵymen nusqap). Ot, ot...

Ákesi — Adam. Kóńilińnen sadaǵa keteıin. Endi bul qubylystyń aty Ot bolsyn.

Áıeli (jaqyndap keledi). Otyń ne?

Adam. Men endi naǵyz myqtymyn. Qudiret meniń qolymda.

Áıeli. Oý, ne dep kettiń? Jyrtqyshtar estise, otyńdy shyǵarar. Tss, áne kele jatyr, túge.

Bári úıden tys jerge jasyrynady. Otty ózimen birge alady.

Jolbarys. Áı, momyndar. Senderge myna bir burysh ta jaraıdy. Sıyr, jylqy, qoı, eshki, túıe, qodas — sonda kirińder.

Arystan (kúrkiregen daýysy shyǵyp). Áı, basshysyz el, balyq-syz kól bolmaıdy. Adamnyń úıine men birinshi kirsem kerek edi. (Kiredi. Artynan ańnyń bári kiredi.)

Túlki. Qymbatty patsham, qalaǵanyńyz sizdiki, qalǵany bizdiki.

Bir buryshta bólmesiz turǵan qoı, eshki, jylqy, sıyr áńgimelesip tur.

Sıyr (móńirep). Bizdiń kórgen kúnimiz osy.

Qoı (mańyrap). Eldiki de buıyrmaıdy.

Jylqy (kisinep). Qaıǵyrǵanmen ne istermiz? Shalǵynymyzǵa keteıik.

Eshki (mańyrap). Myna jaqta adam júr. Tss.

Qoı (mańyrap). Obal boldy-aý, ózine...

Adam (esiktiń kózine ot úrlep jaǵady). Tartyńdar, sazaıla-ryńdy. (Úı órtene bastaıdy.)

Arystan (sálden soń). Oıpyr-aý, mynaý ne pále, kúıip baramyn.

Jolbarys. Terim tyrysyp, janym kózime kórindi.

Qasqyr. Qaqalyp baramyn.

Túlki. Amanymda jónimdi tabaıyn.

Barlyq ańdar birinen soń biri úıden shyǵa ormanǵa qashady.

Arystan(artyna burylyp). Áı, Adam, áli jazańdy tartasyń.

Adam. Eı, aqylsyz patsha! Esińde bolsyn. Oń qulaǵyńmen esti, quı, sol qulaǵyńmen tyńda. Endi meniń qolymda tylsym qarý bar. Kúsh synassaq, qane, beri jaqynda.

Arystan aldy-artyna qaramaı qashady. Basqa ańdar sońynan shýlasyp jóneledi. Adam sońynan judyryǵyn túıip qala beredi. Paýza.Sıyr, jylqy, qoı, eshki jasyrynǵan jerinen shyǵady.

Sıyr (adamǵa). Ýa, dala patshasy. Erligińe rızamyn. Biz de saǵan uqsaǵan, eshkimge zalalymyz tımegen, momynbyz.

Qoı. Qysta tońyp, jazda kúıip júrgen jaıymyz bar.

Jylqy. Shapsań — kóligiń, ishseń qymyzyńa jaraımyn. Aram-dyǵym joq. Meni qamqorlyǵyńa al, Adam patsha.

Eshki. Júnim jibek, janym taza. Jylyna eki ret laqtaımyn. Maǵan da kómek et.

Osy sátte Adamnyń áıeli sózge aralasady.

Áıeli. Eshqaısyńa qoıar kinám joq. Jýas ańdarsyńdar. Úıshik soǵyp berip baǵaıyn. Jyrtqyshtardan qorǵaıyn. Sender bizge sútińmen, júnińmen, kúshińmen kómektesińder. Eki jarty bir bútin bolyp, birlesip kún kóreıik.

Adam. Qolymyzda ot-qarý barda bizdi eshkim qorqyta almaıdy.

Bári. Raqmet saǵan, uly Adam!

Eshki(Adamǵa). Bir buıymtaıym bar, aıtsam renjimeısiń be?

Sıyr. Birdeńe búldireıin dep tursyń ba, shoqsha saqal?

Eshki. Asa qurmetti Adam-dos. Sizge qıanat jasaǵan Túıe aqy-maq meniń aǵaıynym edi. Arystannan qoryqqanynan jamandyq-qa bardy. Kerik pen Qodasty óziń bil, Túıeni keshirshi, uly Adam.

Adam. Maqul. Túıeni ertip kel.

Eshki. Jyrtqyshtardyń aýzyna ilingenshe, shólge uzaq shydaıdy. Adam dosyna aıybyn tólesin.

Qoı án bastap jiberedi.

Eshki (qostap).

Adam-dostyń qushaǵyna jıyldyq,
Jyrtqyshtardyń zorlyǵynan tyıyldyq.

Jylqy men Sıyr da qostaı jóneledi.

Teńdik aldyq, Adam-dosqa myń alǵys,
Tek shyndyqqa, ádildikke sıyndyq.

Adam.

Dala qamyn oılaǵandar — aǵaıyn,
Bastyń qamyn oılaǵandar alysym.

Ándetip syrtqa shyǵady.

Shymyldyq

---