InfoHub Logo

Oqýshylardy egis basyna tasıtyn mashına ketip qalypty. Ersin, Baýbek, Qaısar, Nádir tórteýi endi ol jaqqa qaıyqpen jetýdi uıǵardy. Qaısardyń atasynyń qaıyǵy darıanyń qaltarys qoınaýynda únemi baılaýly turady. Eskekterdiń qaıda tyǵýly jatqany da belgili. Olar júgirgen boıy qumdaýyt jaǵalaýǵa keldi. Asyqpasa bolmaıdy. Sebepsiz keshikkesin muǵalim jınalysqa salýy da múmkin. Onyń ber jaǵynda tórteýi bir top bolyp, qyzdarmen jarysyp júr. Ýádelerinde turyp ozbasa, múlde uıat. Ár nárseni syltaýratyp, Qanarbek sıaqty qashyp jumys istep júrgen jalqaýlar «berekesiz belsendiler» dep kúledi ǵoı. Al ozsa, tegin joldamamen ásem qala Almatyǵa saıahattap qaıtatyńdardyń sanatyna qosylady.

Jaǵadaǵy quraqtar jelmen sybdyr qaǵady. Qaıyq balapan tolqynmen bolar-bolmas terbetilip tur. Onyń ústinde uzyn sapty úsh qarmaq jatyr eken. Biri jutpa, qalǵan ekeýi sazan men jaıyn ustaýǵa jaraıdy. Muny kórisimen Baýbek pen Ersin:

— E, egis basyna jetkenshe balyq aýlap baramyz, — dep biri shegirtke ustaýǵa, ekinshisi shymdy qoparystyryp, jaýynqurt izdestirýge júgirip ketti.

Qaısar kún kózinde jatyp ábden aqjem bolǵan eskekterdi ákep ornyqtyrdy da, árli-berli esip kórdi.

— Alǵashqy kezek ekeýmizdiki, bar kúshińdi salyp es, — dep qoıdy Nádirge.

Túnsiz tereń sý betine úńilip, qıal qushaǵynda otyrǵan Nádir oǵan jaýap ta qatqan joq. Álden soń baryp:

— Mashına jol oralma ǵoı. Al Syrdarıa ishki suǵynyp jatyr, demek, odan úsh-tórt ese tóte. Ári biz órge qaraı emes, aǵyspen júzemiz. Sondyqtan olardan buryn da jetýimiz múmkin, — dedi.

— Mine, qyzyq! Mynaý naǵyz matematıka ǵoı! Mashına jolmen egis basyna deıin jıyrma bes shaqyrym emes pe? Shofer saǵatyna qyryq shaqyrym jyldamdyqpen júrip otyrdy da, otyz eki mınýtta jetti delik. Sonda osy jerden Syrdarıa boıymen júrip otyrǵanda egis basyna deıingi ara qashyqtyq qansha shaqyrym? Jaýabyn durys aıtsań, jýrnalǵa «bes» qoıamyn! — dedi Qaısar qýaqylanyp.

Esep shyǵarýǵa kelgende Nádir shorqaq. Tórt amaldy shemishkeshe shaǵatyn Qaısardyń ózin saıqymazaq etip otyrǵanyn bilse de, jaq asha almady. «Aldaǵy oqý jylynda bárińnen ozbasam, bálem!» — dep namysqa tyrysyp-aq otyr.

— Balalar, qaıda barmaqsyńdar?

Jelke tustan tosyn estilgen daýysqa ekeýi de jalt qarasty. Aýylda «Baıtileý momyn» atanyp ketken kúrishshi jigit eken. Qolyndaǵy júgen, arqan ushy jerde shubatylyp jatyr. Shynynda qoı aýzynan shóp almastyń naq ózi bolatyn.

— Bizdi tergeıtin kimsiń? Egis basyna baramyz, — dedi Qaısar qıqarlyǵyna basyp.

Oqys daýystan ol selk etip, «atam kelip qalǵan shyǵar» dep záresi ketken bolýy kerek, yzalana óktem sóıledi múlde. Qaıyqty urlap mingenin kórse, atasy belindegi jalpaq qaıys belbeýin sheship alyp, jon arqasyn tiler edi.

— Aty qurǵyr shiderin úzip ketipti, meni de jetkizip salyńdarshy, — dedi Baıtileý momyn bes jasar bala sıaqty montıyp.

— Atyń tabylǵan soń bir kún boıy minýge berseń, kel, qaıyqqa otyr, — dedi Qaısar taǵy da qurdasyna zekip turǵandaı. Nádir dosynyń úlken kisige bulaı dóreki til qatqanyna uıalyp, jerge kirip kete jazdap otyr.

Baıtileý momyn qaıyqtyń tumsyǵyna ún-túnsiz baryp jaıǵasty. «Kelisti» degendeı Qaısar dosyna jymyńdap kózin qysty, al Nádir oǵan qabaǵyn túıdi. Ojar qylyqtary úshin Nádirden talaı taıaq jegen Qaısar kúlkisin kilt tıyp, qıpaqtap qaldy da:

— Qap mynalardy-aı joldan qaldyryp!.. E-eh-eı, tezdetińder, áıtpese tastap ketemiz. E-eh-eı! — dep daýystady jalma-jan.
Qaısardyń tarǵyldanyp shyqqan daýsyn arǵy bettegi jarqabaq jańǵyryqtyryp jiberdi. Álgi ekeýi tapqan-taıanǵandaryn ýystaǵan kúıi, dalbaqtap júgirip, jetip keldi. Keshikken sazaılaryń dep, bular eskekti solarǵa ustatty da, ózderi balyq aýlaýǵa kiristi.

Qarmaqtyń jibi qysqa bolǵan soń ba, áıteýir jýyq arada balyq qaba qoımady. Jarty joldan aýǵasyn eskek esýge Nádir men Qaısar otyrdy.

— Biz endi senderdeı sý betine telmirip otyra bermespiz, «Aq balyq, aq balyq, qarmaǵyma qap, balyq!» dep qaıyqty belshesinen balyqqa toltyrarmyz. Qarap otyryńdar, káne!

Ersin sózin aıaqtaǵansha bolǵan joq, qaltqy qara tastaı sýǵa shym batyp bara jatty. Janyndaǵylarǵa «Kórdiń be!?» degendeı shirene tartyp qalyp edi, qarmaqqa sala qulash boryq ilinip shyqty. Ersinnen basqasy buny kórisimen qyran-topan kúlkige qaryq boldy da qaldy.
Qyzaraqtap, asyp-sasyp qalǵan Ersin abaısyzda ekinshi bir qarmaǵyn sýǵa túsirip aldy. Qarmaqtyń saby tolqynnan tolqynǵa asyp, alystap, aǵarańdap bara jatty.

— Eı, janyń bar ma, badyraıyp qarap qalǵany nesi, eı?! Júzip baryp ustamaısyń ba? Oı, sýjúrek, qorqyp tur, — dep, Qaısar saq-saq kúlip aldy da, jeıdesin sheshe bastady. Joldastarynyń «Qaıyqqa qaıta shyǵýyń qıyn bolady, áýrelenbeı-aq qoı» degenin tyńdar emes. Tik atylyp qarǵımyn dep jatqanda aıaǵyna shalynyp qulap túsken Qaısar qaıyqtyń erneýinen sýsyp bara jatty. Ony ustap qalmaqshy bop jalma-jan umtylǵan Baýbek pen Ersinniń salmaǵymen qaıyq aýdaryla bastady.

Balalar sýǵa qoıyp-qoıyp ketisti de, qannen-qapersiz otyrǵan Baıtileý momyn tóńkerilgen qaıyq astynda qalyp qoıdy. Qarmanyp júrip ázer degende sý betine sytylyp shyqty. «Qutqaryńdar!» degen jan-dármen daýys qulaǵyna shalyndy osy sát. Quryq tastam jerden sýǵa qaqalyp-shashalyp, qoldaryn álsiz erbeńdetip batyp bara jatqan Qaısardy baıqap qaldy. Tyrańdaı júzip, oǵan umtylǵan balalardy kórgende:

— Ajaldaryńnan bir kún buryn ólgileriń kelmese, jolamańdar Qaısarǵa! Qaıt keıin, qaıt deımin, — dep Baıtileý qulashtaı júzip alǵa umtyldy.

Balalar onyń órt sóngendeı dúleıli júzin kórip, keıin serpildi. Úndemes, momyn atanyp júrgen Baıtileýdi tanyp bolar emes. Odan ojar, odan ójet eshkim joq sıaqty qazir. Ersin qylq-qylq etip sý jutyp, bir batyp, bir shyǵyp júrgen dosyna qaıta umtyldy.

— Qaıt deımin, saıtan! Bir-birińdi qutqaram dep júrip, báriń de sý túbine ketesińder. Odan da anaý tóńkerilip aǵyp bara jatqan qaıyqty úsheýiń jan-jaǵynan júzip ıterip, beri jaqyndatyńdar. Balany sonda qutqara alamyz, — dep Baıtileý momyn Qaısarǵa qaraı asyǵys júze jóneldi.

Ersin, Baýbek, Nádir onyń aıtqanyn amalsyz istedi. Qaýmalaı júzip qaıyqty jaqyndatqan olar Baıtileý momynnyń Qaısardyń kekilinen ustaǵan kúıi shalqalap júzip kele jatqanyn kórip tańyrqady. Al Nádir «Qaısardan óshin alyp kele jatqan shyǵar bul momyn» dep oılady.
Baıtileý momyn sý juta júrip, Qaısardyń bylq-sylq etken denesin qaıyqtyn ústine ázer shyǵaryp, shalqasynan jatqyzdy. Ózi onyń qasyna otyryp alyp, alaqandarymenen ishin qaıta-qaıta basty. Qaısardyń aýzynan sý laq-laq tógile bastaǵanda ony etpetinen jatqyzyp, syǵymdaı ustap belinen kóterdi.   

— Ol endi jutqan sýynyń bárin qaıta qusady. İsimiz ońǵaryldy. Sender qaıyqtyń erneýinen bir qoldaryńmen ustap alyp, ekinshi qoldaryńmen sýdy ese otyryp, jaǵaǵa jaqyndaı berińder, — dedi Baıtileý momyn mańdaı terin sylyp tastap.

Balalar Baıtileý momynnyń tilin alsa, qor bolmaıtyndaryn endi bilgendeı, sýdy shalpyldatyp, qoldarymen ese bastady. Jaǵalaý jaqyn qalǵan edi.

---