InfoHub Logo

Apa, men uıyqtap jatyrmyn...

Altynmen aptap, kúmispen kúptegen dalada da emes, dálirek aıtqanda, sizdiń Altaıyńyzda da emes, atamnyń arman qýǵan Kókshesinde de emes, myna ulyńyzdyń dúnıege kelgen torqaly besigi Jalańashta da emes, balalyq balǵyn shaǵym qalǵan balaýsa Bulǵyn ólkesinde de emes, sonaý Ulanbatyr qalasynyń jupyny ǵana bir bólmesinde.

Alakeýim qarańǵy. Aı shuǵylasyn jalbyr bult kóshirme kórpesimen kólegeılep alǵan. Bólme ishi qara maqpal qarańǵylyqpen kómkerilgen, salqyn lep joq, tymyrsyq. Iá, men uıqysyrap jatyrmyn...

Tús kórip, tunshyǵa buıyǵyp, demim jıilep shyǵady. Kishkentaı saryaýyz balapan sábı kezim eken deımin. Sizdiń qaıqybas qazaqyı aǵash tósegińizdemin. Byldyrlap, aýzym tompańdap sóılep jatyrmyn. Kishkentaı támpish tanaýymnyń ushy terlep-tepshship, pys-pys etemin. Sábı reńimde esh ýaıym-qaıǵy, qýanyshtyń da nyshany joq. Kózimdi jumyp alyp, «Kishkene-kishkene kóz jaqsym, kóz jaqsym» deımin. Siz analyq meırimińizben egile, emirene meni aıalaǵandaı, eljireı erkeletkendeı bolyp baýyryńyzǵa basyp, «Qoıshy, qarǵam, qoıshy, qarashyǵym, qoıshy, meniń qońyr qozym!» — dep aınalyp úıirilesiz.

Men onan arman tyrbanyp, sizdiń kımeshegińizdiń astyna kirip baram. Taǵyda byldyrlaımyn, taǵyda uıqysyrap, aýzym tompańdap, sóılep jatyrmyn.

Bizdiń úıde bir saýlyqtan taraǵan tórt kózgil qoı bar bolatyn-dy. Shirkin, qoı balasynda osylardan súıkimdi, osylardan momaqan maldy «Mekkege barsam da» tappaspyn. Bulardan týǵan qozylardy janymmen jaqsy kórip, kúndiz-túni aldymnan tastamaı júrýshi edim. Túnde jatarda apamnyń irge jaǵyna alyp qushaqtap jatatynmyn. Men uıyqtaǵan soń apam, ony oń jaqtaǵy kógenge apryp kógendeıdi eken. Erteńinde:

— Shirkin mal bolsa da serigin qaıdan qısyn. Senen aırylǵanyna yzalanyp, kópke deıin mańyrap toqtamaıdy, — dep apam men jeńgelerim kózgil qozymen meniń áreketime tamsana qarap, qumarta qyzyqtap keńesýshi edi.

Oı, súıkimdilik-aı deseıshi?! Sol bala kezimdegi kishkentaı kózgil qozyny qaıta-qaıta túsimde kórip, sol bir pák shaǵymdy saǵynǵandaımyn!

— Shirkin, ásemdik adamnyń kóz aldynan ketse de, kóńilinen ketpeıdi eken ǵoı.

O, aınalaıyn kózgil qozym-aı! «Aınalaıyn» demekshi, aınalyp keteıin oqyrman dostarym-aı! Myń márte ǵafý etińizder! Sóıtip jeńgelerim meniń atymdy atamaı kózgil qozymen birge «Kóz jaqsym» dep atap ketken-di.

Oıhoı dúnıe-aı, saǵyndym-aý senderdi, asyl jeńgelerim!

Oıdan qaljyrap uıyqtap ketken ekenmin, taǵy da sýyrtpaqtap tús kóre bastadym.

Ústimde kók dáılimbimen (kók mata) tystalǵan kúpim bar eken deımin. Salqyn samal sál qońyltaqsytqandaı, kúz ýaqyty ma qalaı? Qoranyń ortasynda aýyl áıelderi jún sabap jatyr. Shaqyrym jerden-aq sartyldap estilgen sabaý daýsy qulaq tundyrady. Kók kúpimniń etegi tilim-tilim bop, sabaý minip shapqylap júrmin. Apam otaý men bizdiń úıdiń arasynda órmek quryp, basqur toqyp otyr. Tanaýymnyń sýy jylt-jylt etip, ıt úrgen jaqqa qarap apama:

— Apa, oshaqqa shaı qoıyńyzshy, áne kisiler kele jatyr — deımin. Apam únsiz ǵana basqurdyń oıý-órnegine úńilip, órmektiń jelisin shala túsedi.

— Qaıdaǵy bir qýdyń úıine uqsamaı shaı qoıyp otyryńyzshy, apa — dep aqyl aıtqan bolam.

Apam meniń sózime rıza boldy ma, álde kele jatqan attylardy kózi shaldy ma, ornynan turyp, úıge baryp shaı qoıyp qaıta shyqty. Sonan keıin meni ıyǵyna deıin kóterip, kókiregine basyp, meıirlenip mańdaıymnan ıiskedi.

— Oı, aınalaıyn Shúkmánim-aı! Aqylyńa bolaıyn, — dedi.

Men anamnyń qushaǵynan sytylyp shyǵyp, sabaýymdy qamshylap, taı bop móńkip, shapqylap baramyn, shapqylap baramyn...

Bólmeniń ystyǵynan ba, taǵy da oıanyp kettim. Endi uıqyly oıaý jatyrmyn.

Ekinshi klasty bitirgen jylǵy jazǵy bir oqıǵa kóz aldymnan kólbeńdep óte berdi. Osyndaıda oıyńa qaı-qaıdaǵy tizilip óte beredi ǵoı.

Ózimizdiń Shalqardyń úsh Kókbulaǵynyń basy eken deımin. Sary súrleýmen naqyshtalǵan tóste qoı jaıyp júrmin. Keshe qurǵan qaqpanyma bardym. Qaqpan jer jutqandaı joq, orny ǵana qalypty. Súıretindi izine qaraǵanda órge tartqan sıaqty.

İz shalyp, ala taıdy sypyra qamshylap, órge qaraı óbektep kelem. Túıe qorymnyń eteginen qaqpanymdy taptym. Qaqpanda aqshýlana bastaǵan Altaıdyń qyzyl túlkisi jatyr. Ántek jaz ýaqyty bolǵandyqtan aqshýlanyp ketkeni bolmasa, jetilgen shaqta kez bolsa taptyrmastyń ózi. Kórgende qatty qýanǵanymmen óltirýge júrek daýalamaıdy. Qýanǵandiki me eken, álde qoryqqandiki me, jaqyndaýǵa bata almaı, baqyryp-shaqyryp aıqaılap júrmin. Júregim ornyna qonaqtamaı dúp-dúp etedi.

Áıteýir úlkenderden estigenimdi istep, oń jaq úzeńgimdi sheship alyp, at ústinen úzeńgimen soqqylap júrip, qara tumsyǵynan qanatyp, ázer degende óltirip, baılandym-aý, shirkindi.

Qanjyǵama Altaıy qyzyldy jer syzdyra salaqtatyp, qoıdy aıdap, kóńilim ósip, aýylǵa keldim. Aldymnan aýyldyń qara sıraqtary júgirip shyǵyp, údireıe qarasyp tań qalysty.

— Shúkmán aǵa, Shúkmán aǵa, qaıtip ustadyńyz?! — dep jamyraı shýlap qorshap alǵan.

Keıbireýi: — Oıpyrym-aı, dókeıin-aı, — dep tamaǵyn kenep, kúpıe sóıleıdi. Men ózimdi bularǵa qaraǵanda úlken kisige balap, til syndyrmaımyn. Qabaǵymdy túıip, jan-jaǵyma mańǵazdana kóz salyp, álden soń:

— Qoıyńdar, atty úrkitesińder! — deımin tap bir qasqyr emgen buǵalaqtaı buǵy asaý úıretip júrgendeı.

Balalardyń shýyldaǵan daýysymen apam úıden shyǵa keldi. Búksheńdep kep meniń taıymnyń shylbyrynan ustap, túse almaı tur ma degendeı súıemeldep túsirip aldy.

— Aınalaıyn, adam bolǵanyń osy! Qudaı jolyńdy jarylqasyn!- dep kúbirlep, Qudaıyna syıynyp úıge alyp kirdi. Úıde otyrǵan áıelderge maqtana sóılep, «basqasyn bilmeımin, osynym adam bolady. Atasynyń sút kenjesi ǵoı. Aldyndaǵy bir qyz ben bes ul bir tóbe de, bunym bir tóbe. Osynyń qyzyǵyn kórip, kenje kelinimniń qolynan bir kese shaı iship ólsem armanym joq, — dep sary shaıǵa maıyn salyp, sapyra sóılep júr.

Meniń qýanyshymda shek joq.

Shirkin, ana-aı deseńshi! Sál jaqsylyǵyńdy kórse kóńili kók kúmbezdeı kóterilip, asyp tógilip turady. Sál kemshiligińdi kórse, mańdaıymen jer basyp, kirerge tesik tappaı qınalady. Ana kóńiliniń darhandyǵy, ana kóńiliniń meıirimdiligi bala janyna qajymas qaırat, qaısar sezim syılaǵandaı. Aldyndaǵy altaýyn apam shynynda da mendeı jaqsy kórmeıtin sıaqty. Maǵan degen yqylas-peıili tym erekshe. Úlken aǵaılaryma urysqanda: — Sender Shúkmánimniń shalymyna kelmeısińder, óńsheń ez ádirá qalǵyrlar! — dep keıýshi edi. Kenjesi bolǵandyqtan ba, apam meni basqalardan bir eli bıik ustaýshy edi.

Apam túlkini aýnatyp kórdi de: «Aqaı túlki eken» — dedi. Men bul sózge túsinbeı:

— Apa, «Aqaı túlki» dep qandaı túlkini aıtady, — dedim. Az oılanyp otyrdy da, sál qabaǵyn shytyp:

— E, qaraǵym, osy zamannyń balalary óz tilin ózi bilmeı barady ǵoı. Surap alǵannyń artyǵy joq. Sen túgil aǵalaryń da bilmeıdi. Keıbireýler qyz balasyna «Aqaı» dep at qoıyp júr. «Aqaı» dep atam qazaq qanshyq túlkini atap kelgen, — dedi úıirilgen sary shaıyn soraptap iship. Men sál oılanyp otyrdym da:

— Apa, maǵan qalaısha «Shúkmán» — dep at qoıǵansyzdar? — dedim.

Apamnyń analyq meıirimi syrtyna balqyp shyqqandaı ájim basqan reńinde kúlki izi bilinip:

— Qarashyǵym-aý, «Shúkmán» dep qarlyǵashtyń aqúrpek balapanyn aıtady. Soǵan balap atań marqum qoıǵan edi, — dedi.

— Meniń dál qazirgi bitimim mynaý, alpamsadaı, eki ıyǵyna eki jigit mingendeı. Kishkene kúnimde budan da irirek bolǵamyn-aý, shamasy? — dedim, sózime qaljyń aralastyra sóılep. Apam meniń teńeýime rıza bolǵandaı mıyǵynan jymıyp kúlip qoıdy.

***** ***** *****

Oıdan qaljyrap, kózim ilinip ketipti. Taǵyda tús kórip uıqysyrap jatyrmyn. Aýyl Shalqarda eken deımin. Apam qatty júdep ketipti. Qolyna kenep qap ustap, aýyldyń bas jaǵyndaǵy dóńge shyǵyp tezek tergen bolady.

O, meniń aıaly alaqanym, arqa súıer anashym-aı! Nemenege tezek terip júr deısiz. Oı terip júr ǵoı...

Aımaqtan Bulǵynǵa qaraı tartylǵan úlken qara jolǵa úńilip qaraı beredi. Kókiregine saǵynysh sazy batqandiki me eken aýyr oıda. Buryńǵydaı emes bala-shaǵa, kelin-kepshekterimen de sóılespeıdi eken. Tomaǵa tuıyq bir kúıge aýysqan-aý deımin ishteı.

Nemere-shóbereleri «Kári apa, kári apa!», dep apalap artynan qalmaıdy. Apamnyń kóńili olarda emes. Qaladan aýylǵa qaraı bet alǵan kenje ulyn ańsaı kútip, kóz janaryn alysqa qadaıdy. Shashyn qylaý basqan. Aq shylaýyshynyń bir ushy súıretilip, analyq sezimniń belgisi ispetti jel ótinde tolqıdy.

Anashym-aı! Meni nege sonsha ańsap saǵynasyz?!

Aınalaıyn, apajan-aı! Basqa balalaryńyzdy nege medeý tutpaısyz?!

Tús degenińiz qyzyq qoı. Kózdi ashyp-jumǵansha apama barǵan ekenmin deımin.

Apam byltyrǵysynsha qýanyshyn basa almaı, mańdaıymnan ıiskep, baıaǵy sábı kezimdegideı baýyryna basyp aımalap, úıirilip jatyr. Mende jylap jatyrmyn. Óksigimdi basa almaı syrma kımeshektiń astyna kirip baram. Saǵynysh. Shirkin, saǵynysh kúshi-aı degen!

— Qoıshy, janym, qoıshy. Saǵan ne boldy, — degen daýys qulaǵyma shalyndy. Meıirimi ana meıirimindeı me qalaı? Biraq óktemdeý. Maıda ystyq lep betimdi, moınymdy sharpyp ótti. Óksip jylap jatyrmyn. Betime bir tamshy domalap tústi.
Jańaǵy daýys apamnyń daýysy emes ekenin endi bildim.

Iá, bolashaq kelinińiz eken, apa!...

Jyl qustary qosaǵymen týǵan aýylyna qaıtady emes pe?

Apajan-aı saǵyndym ǵoı ózińdi.

O, meniń súıikti apam!!!

---