InfoHub Logo

Bireýdi súıý adamnyń barlyǵyna tán qasıet. Súıispenshiligin qanaǵattandyrmaı eshkim de baqytty bola almaıdy. Eger biz súıispenshiligimizdi shekteıtin bolsaq, eń joǵarǵy qanaǵatqa jete almaımyz. Adam balasy ómiriniń alǵashqy kezinde áýeli ata-anasyn jaqsy kóredi, sonan keıin aǵalary men qaryndastaryn, al óse kele óziniń otbasyn, qoǵamyn, Otanyn, halqyn nemese tipti búkil adamzatty jaqsy kórýi múmkin. Biraq búkil adamzatqa degen mahabbattyń ózi súıispenshiliktiń shyńy emes. Mahabbattyń eń joǵarǵysy ne ekenin bilmeı biz ol shyńǵa kóterile almaımyz. Bul shyńdy «Sen de súı Ol Allany jannan tátti» dep Abaı babamyz kórsetip otyr. Bul – lázzattyń shyńy.

Eger biz tek Allany ǵana súıetin bolsaq, onda basqalardy súıý qaıda qalady? Bul suraqqa Abaı úshinshi tujyrymynda jaýap beredi. Ol «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep jáne Haq joly osy dep ádiletti» deıdi. Endeshe Allany súıgen adam Onyń jaratqandarynyń barlyǵyn súıedi. Bul – Allany súıýge jetý joly. Oǵan jetý ońaı emes ekenin úlken ǵulamalardyń barlyǵy da rastaıdy. Ol árkimniń qolynan kele bermeıdi. Sondyqtan Allany súıý úshin áýeli Onyń jaratqandaryn súıýge umtylý kerek. Sebebi Alla taǵala degende biz jaratqandaryn Onyń Ózinen bólmeýimiz kerek. Aıtalyq, Muhammed paıǵambarymyzdyń sahabalary Alla taǵalanyń jaratqandary arqyly Alla taǵalanyń Ózin kóretinin aıtqan. Bul kún sáýlesin kórý arqyly kúnniń ózin kórýmen birdeı. Alla taǵala bizdiń sezimderimizden syrt jatqandyqtan, bizge Ony kórip, birden tóte súıý qıyn, sondyqtan Onyń jaratqandary – adamzatty súıý arqyly túpki maqsatqa jetemiz. Sóıtip Allany súıgen adam búkil adamzatty súıedi.

Ekinshi jaǵynan alǵanda, Alla taǵala barlyǵyn jaratýshy bolǵandyqtan, ol bul álemnen eshteńege, eshkimniń qulshylyǵyna muqtaj emes. Iaǵnı Onyń Ózine eshkimniń qyzmeti qajet emes. Biraq Ol sheksiz meıirimdi. Sondyqtan Ol osy fánı álemniń qursaýynda azap shegip júrgen pendelerin keıin qaraı Ózine qaıtaryp alǵysy keledi. Endeshe kim jan ıelerin qaıtarý úshin adamzattyń bárin súıip, oǵan qyzmet qylsa, sol Onyń súıiktisine aınalady. Bul týraly Abaı bylaı deıdi:

Mazlumǵa[i] janyń ashyp, ishiń kúısin,

 Hareket qyl, paıdasy kópke tısin.

Kóptiń qamyn áýelden Táńiri oılaǵan,

Men súıgendi súıdi dep ıeń súısin.

 

Kóptiń bárin kóp deme, kóp te bólek,

Kóp ıt jeńip kók ıtti kúnde jemek.

Ǵadálát[ii] pen marhamat[iii] - kóp azyǵy,

Qaıda kórse, bolyp baq soǵan kómek.

(«Kók tuman – aldyńdaǵy keler zaman», 1897j.)

Abaı oıy boıynsha bul álemdegi qasiretke ushyraǵan adamdarǵa (mazlum) janyń ashyp, ishiń kúıip jaqsylyq isteseń, onyń qamyn oılaǵan Táńiri de Men súıgendi súıdi dep seni súıedi. Biraq jaqsylyq jasaýdyń da óz jóni bar. Jaqsylyq túri barlyq adamǵa birdeı bolmaıdy. Olar adamnyń muqtajyna baılanysty ár túrli. Aıtalyq, bir adamǵa qaryn toıdyryp, tán qumaryn qandyrý úshin bir tilim nan kerek bolsa, al ekinshisine jan qumaryn qandyrý úshin Qudaı týraly áńgime kerek. Al bulardyń ólshemi – barlyǵyna kerekti ádilet (ǵadálát) pen raqymdylyq (marhamat). Adam árbir hareketinde osylar turǵysynan shyqsa qatelik jibermeıdi. Harekettiń eń joǵarǵysy – adamǵa rýhanı bilim berý arqyly Qudaı jolyna túsip, ony Túp Iege qaıtarý.

Bireýdi súıý oǵan jaqsylyq jasaý arqyly bilinedi. Iaǵnı súıý degen – súıgen adamǵa jaqsylyq jasaý degen sóz. Tipti qandaı adam bolsa da oǵan súıispenshilikke jetý úshin áýeli oǵan jaqsylyq isteýge umtylýymyz kerek ekeni belgili. Sonda ol da bizdi baǵalap, óz kezeginde sondaı jaqsylyq jasap, ózara syılastyq, súıispenshilik qatynas ornaıdy. Osydan adamzatty súıý úshin adamdarǵa jaqsylyq jasap, oǵan qyzmet qylý mindeti týady. Sóıtip adamdarǵa qyzmet qylý arqyly búkil adamzattyń súıispenshiligine bólenýge bolady. Endeshe adamzatty súıip, Túp Iege qaıtý joly – adamdarǵa qyzmet qylý.

Adamzatty súıý adamdardyń qarym-qatynasyn anyqtaıtyn gýmanızm negizi bolyp tabylady. Danyshpan gýmanızmniń túpki mánin osylaı ashyp, mańyzyn kórsetedi. Gýmanızmniń bir tiregi – adamdardyń arasyndaǵy dostyq, súıispenshilik. Bul súıispenshilikti de adamdarǵa qyzmet etý arqyly jetildirip, adamdardyń barlyǵy da bir-birimen dos degenin sezine alamyz. Abaı adamdardyń bir-birine ne sebepten dos ekenin otyz tórtinshi qara sózinde bylaı dep túsindiredi:

«Adam balasyna adam balasynyń bári – dos. Ne úshin dese», dúnıede júrgende – týysyń, ósýiń, toıýyń, ashyǵýyń, qaıǵyń, qazań, dene bitimiń, shyqqan jeriń, barmaq jeriń – bári birdeı, ahıretke qaraı – ólýiń, kórge kirýiń, shirýiń, mahsharda suralýyń – bári birdeı, eki dúnıeniń qaıǵysyna, pálesine haýpiń, eki dúnıeniń jaqsylyǵyna rahatyn bári birdeı eken... Birińe biriń qonaq ekensiń, óziń dúnıege de qonaq ekensiń...». Osylaı oıshyl adamdardyń barlyǵy bir-birinen artyqshylyǵy joq, bári birdeı, sondyqtan adam balasyna adam balasynyń bári dos ekenine dálel keltiredi. Osydan Abaıdyń gýmanısik ıdeıasy Joǵary Rýh múddesine negizdelgenin, tereńnen tamyr alǵanyn bilemiz.

Abaı osy úsh súıýdi ımanı gúl dep atap, onyń shyn oılasań din de, taǵat ta (Allaǵa ǵıbadat qylý) bolatynyn aıtyp, eki dúnıede (rýhanı men materıaldyq dúnıede) bul «tasdıq (shyndyq) – Haqtyń (Qudaıdyń) dosy» dep Alla taǵalany súıip, adam ómiriniń maqsatyna jetýdiń mańyzyn basa kórsetedi. Allany súıgen adam barlyq maqsatqa jetedi. Ondaı joǵary deńgeıde adam balasy óziniń materıaldyq álemdegi barlyq mindetinen arylady. Oǵan Qudaıǵa ǵıbadat qylý da, din jolyn ustaný da jetilý úshin kereksiz bolyp qalady. Ol ómirdiń negizgi maqsatyna jetti. Bul barlyq maqsatqa jetti degen sóz. Biraq Abaı otyz segizinshi sózinde «Biraq áýlıelerdiń de bári birdeı tárki dúnıe[iv]  emes edi» deıdi. Ondaı adam ómirdegi mindetin endi basqalarǵa úlgi kórsetý úshin oryndaıdy.

Osy arada taǵy bir eskeretin másele – Abaıdyń «Sen de súı Ol Allany jannan tátti» degen qaǵıdasynyń barlyq dinı konfesıalarǵa ortaq tujyrym ekendigi. Bul – búkil adamzatty, onyń ishinde túrli dinder men qurylymdardy bir-birine jaqyndastyratyn, barlyǵyna ortaq qaǵıda. Óz maǵynasynda durys qabyldanǵanda bul múdde adamzattyń bir maqsatqa baǵynyp, ortaq tártippen ómir súrýine múmkindik beretin kúsh bolady. Adamzat qoǵamyndaǵy saıası da, áleýmettik te ómirdegi úılesimdilik kepili osynda jatyr. Biraq bir qaraǵanda qarapaıym tárizdi osy túsinikti ómirde is júzinde qoldanýdy fánı ómirdiń sergeldeńi qıyndatyp jiberedi.

Ómirdiń túpki maqsatyna jetý óte kúrdeli, Abaı sózimen aıtqanda: «Bul jol – bek shetin, bek názik jol». Bul – Qudaıǵa qulshylyq joly.

ázirlegen

Begimhan KERİMHANULY

M.Áýezov atyndaǵy JOBB mektebiniń qazaq tili men ádebıeti muǵalimi

Pavlodar qalasy

Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi

---

[i] Zulymdyqqa ushyraǵan adam

[ii] Ádilet, shyndyq

[iii] Raqym, jaqsylyq, jany ashýshylyq

[iv] Dúnıeden bezgen

---