InfoHub Logo

Úsh jas jigit daýlasyp otyr. Úsheýi de ınstıtýt áne-mine bitireıin dep júrgen erteńgi mamandar. Sózderiniń tórkini — joldama alyp, jumysqa barar aýyldarynyń, ondaǵy adamdardyń jaıy.

— Maǵan unaıtyny — bul aýyldan shyqqan jaqsy adamdar kóp. Iaǵnı, ónege alar jaqsy dástúr bar degen sóz.

— Men praktıkada bolǵanda óz ózimmen kórdim, jańa kelgen mamandy jas kelinshekteı álpeshteıdi eken. Nebir biteý bolsa da, budan soń jumys isteıdi emes pe!

— Qur álpeshtegennen ne paıda? Qatań talap qoıatyn jerge ne jetsin. Talap kúshti bolsa, tez shıraısyń. Bizderge shý degende talap kerek. Kádimgi taqyldatyp otyratyn talap.

Bul áńgime respýblıkadaǵy úsh tańdaýly sharýashylyq jaıly. Biri — Taldyqorǵan oblysyndaǵy XXII partsezd atyndaǵy kolhoz, ekinshisi — Almaty oblysynyń Shelek aýdanyndaǵy «Shelek» temeki sovhozy, úshinshisi — Talǵar aýdanyndaǵy «Almaty» temeki sovhozy. Iá, bul sharýashylyqtar aty áıgili ekonomıkalyq jaǵynan áldi, myqty sharýashylyqtar. Jıyndarda da, baspasóz betinde de maqtalyp júr.

Biraq jańaǵy úsheýdiń talasynda bárimiz birdeı ámse ańǵara bermeıtin, asa bir qymbat túıin jatyr. Ol jaı qaǵazǵa túspeıdi, málimette ony kórsetetin dúnıe emes. Kóńilge toqyp, júrekpen ǵana uǵatyn jaı. Ol — jyldar boıy talaı urpaqtyń mandaıter, taban etimen qalyptasatyn jaqsy dástúr, aýyl dástúri. Jastyq ushpa kóńildi qyzyqtyryp turǵan eń aldymen sol jaı.

Keıbir shalǵaıdaǵy eleýsiz, shaǵyn eldi mekenderdiń ózinde kisi qyzyǵarlyq, qımastyq dástúr bolady. Aıtalyq, adamdardyń abzaldyǵy, eńbekke adaldyǵy, tatýlyǵy. Kúndelikti ómirde munyń bári ol jerdegilerge eleýsiz, al shyn máninde ondaı atmosferanyń adamdardyń boıyna quıatyn asyl nári orasan! Ondaı jaqsy dástúrler jyldap oqylǵan syldyr leksıalardan, áıteýir málimet úshin ótkizetin úgitshi áńgimelerinen áldeqaıda áserli.

uly bir ǵylymmen tanysýdy osydan bastaıdy. Ol ǵylym bir ǵana bilim mólsherimen ólshenbeıdi, adam boıyndaǵy búkil sezim tutastyǵynan, qalyptasqan qasıetter qarasynan kórinedi. Ol — Otandy súıýge, sonyń laıyqty azamaty bolyp, ystyq mahabbatpen eńbek etýge baýlý ǵylymy.

Tarıhshylar Otannyń tarıhyn, tilshiler sol eldiń sóıleıtin tilin, geograftar tabıǵatyn úıretedi deıik. Biraq ár pedagog, tipti, ol eki jerde ekiniń tórt ekenin úıretetin bolsa da, shákirtiniń júregine Otandy súıý sezimin ege bilýi kerek. Mine, bul — ustaz tulǵasyn anyqtaıtyn basty kórsetkish.

Bizdiń respýblıkanyń tek aýyldyq jerlerinde ǵana 95 myń muǵalim bar. Olardan 1 mıllıon 630 myń oqýshy tálim alady. Sál oılanyp kóreıikshi, ustazdyń qolyna qanshama adamnyń taǵdyry tapsyrylǵan. Bular ár ata-ananyń úmiti, ár otbasynyń kóziniń aǵy men qarasy.

Eń bastysy — qoǵamnyń erteńgi bolashaǵy. Ustaz bolashaq úshin kúresker, keleshegimizdi shyndaýshy.

Biraq jańaǵy úsheýdiń talasynda bárimiz birdeı ámse ańǵara bermeıtin, asa bir qymbat túıin jatyr. Ol jaı qaǵazǵa túspeıdi, málimette ony kórsetetin dúnıe emes. Kóńilge toqyp, júrekpen ǵana uǵatyn jaı. Ol — jyldar boıy talaı urpaqtyń mańdaı ter, taban etimen qalyptasatyn jaqsy dástúr, aýyl dástúri. Jastyq ushpa kóńildi qyzyqtyryp turǵan eń aldymen sol jaı.

Keıbir shalǵaıdaǵy eleýsiz, shaǵyn eldi mekenderdiń ózinde kisi qyzyǵarlyq, qımastyq dástúr bolady. Aıtalyq, adamdardyń abzaldyǵy, eńbekke adaldyǵy, tatýlyǵy. Kúndelikti ómirde munyń bári ol jerdegilerge eleýsiz, al shyn máninde ondaı atmosferanyń adamdardyń boıyna quıatyn asyl nári orasan! Ondaı jaqsy dástúrler jyldap oqylǵan syldyr leksıalardan, áıteýir málimet úshin ótkizetin úgitshi áńgimelerinen áldeqaıda áserli.

Sonda osyndaı abzal dástúrdiń uıytqysy alǵashqyda sanaýly ǵana adam bolady. Olardyń boıyndaǵy jaqsy tabıǵı qasıetter tamyr jaıady, jurtty ózine tartady. Bara-bara úıirip áketedi, ózgelerdiń boıyndaǵy sulý minezdermen tolyǵady, tolysady. Úlken ónege, tárbıe mektebine aınalady. Mundaı mekteptiń sabaǵy túsinikti, tálimi berik. Osy dástúr — sol aýyldyń rýhanı kórki.

Al olardy qalyptastyratyn kim? Sol aýyldyń adamdary, eń aldymen ıntellıgensıa. Selo ıntellıgentterine osyndaı úlken paryz júkteledi. «Adamyna qarap, aýylyn tany» deıdi halyq. Qazir qaı aýylǵa, seloǵa barmaıyq, bilimdi muǵalim, dáriger, mal dárigeri, ınjener, taǵy basqa mamandyqtyń adamdaryn kóptep kezdestiremiz. Jaqsy dástúrdi jasaýshylar, rýhanı kórik, mine, osylardyń qolynda.

Sonaý bir jyldary Túrgen selosy ıntellıgensıasynyń bastamasy degen shyqty. Olar jańa adam tárbıesi, jańa aýyl mádenıeti týraly ıgi is kóterip, kóp jumystar júrgizdi. Mektep dırektory Sergeev joldastyń tóńiregine prınsıpshil, kemshilikke tózbeıtin abzal jandar toptasty. Olardy kolhoz partıa uıymy qoldady. Selonyń búkil mádenı, rýhanı ómir tizginin qolǵa aldy. Dinshilder, buzaqylar, aramtamaqtar álgi adamdardyń syrtynan da júrmeıtin boldy. Aýyl ıntellıgentteri ózderiniń tabanyna shoq basatyn kúsh ekenin kórdi. Túrgen selosy bul kúnde qaı jaǵynan bolsa da, ónegeli selo. Bul eń aldymen ondaǵy ıntellıgentterdiń uıymshyldyǵynyń, ıgi isiniń jemisi.

Jaqsy ataýlyǵa shek joq. Qaza berseń, taýsylmaıtyn ken sekildi. Selo ıntellıgentteri rýhanı osy kendi izdeıtin geolog, iske asyratyn ınjener bolsa kerek. Jaqsy dástúr de asyl dúnıe sekildi túıirlep, tamshylap jınalady. Sondyqtan ony qasterlep, qylaý jýytpaı, kirshiksiz ustaý kerek.

Taldyqorǵan oblysynyń «Qapal» astyq sovhozynda óndiristen qol úzbeı 40 adam joǵary oqý ornynda, 9 adam aspırantýrada oqıdy. Onyń ishinde partkom sekretary Asylǵaly Kereıbaev ta boldy. Sovhozdyń ózinde ashylǵan aýyl sharýashylyq bólimderiniń keshki ınstıtýtynda kóptegen eńbekkerler bilimderin tolyqtyrdy. Sharýashylyqta osyndaı bilim órine umtylýshylardyń kóptiginen Taldyqorǵan aýyl sharýashylyq tehnıkýmynyń syrttan oqytatyn bólimi osynda kelip irge tepti.

Kórip otyrsyz, bul sovhozdyń azamattary qandaı armanshyl! Alysqa kóz tastaý, ámir bolashaǵyn ilgeriden oılaý, árbir eńbekkerdiń boıyna sińisip kele jatqan asyl qasıet sekildi. Bilimdi adam — sanaly adam. Bilim ómirdiń de, mádenıettiń de órine súıreıdi. Eń bir súısinetin jaı: árbir eńbekker óz aýylynyń, óz kollektıviniń abyroıyn ardaq tutady. Qylaý túsirmeýge umtylady. Jappaı bilimge umtylýdyń túpki tórkini de osyndaı ıgi nıette jatsa kerek.

«Shelek» temeki sovhozynyń Mádenıet úıinde asa bir aıaýly bólme bar. Ol bólmeniń qabyrǵalary tolǵan portretter — osy sovhozdaǵy eńbek ozattarynyń ádemi salynǵan sýretteri. Iá, mundaı sýretter ár jerde - aq bar emes pe? Eńbek azamattarynyń sýretterin qurmet taqtasyna ilemiz. Bul bólmede ozat qatarǵa qosylǵan saıyn arnaýly eńbek saltanaty bolady. Oǵan kóp adam jınalady. Sýret jurttyń, jańaǵy qurmet ıesiniń kózinshe ilinedi. Mundaı mınýttyń sol azamatqa, onyń semásyna eter áseri keremet. Eńbekke degen qurmet kúsheıip, jaýapkershilik sezimi arta túsedi.

Búgingi zaman talabyna saı jaqsy dástúrlerdi izdeý, qalyptastyrý — ıgi másele, tyń másele. Munymen keń kólemde shuǵyldansa, nur ústine nur. Ótken jyly Shyǵys Qazaqstan oblysynda dál osy máselege arnalǵan úlken jıyn boldy. Jurt qandaı qarsy aldy sony.

Bizge jaqsy dástúr, aýyl mártebesin kóteretin dástúr barlyq jaǵynan kerek. Eńbekten de, turmystan da, mádenıetten de, kúndelikti uıymdastyrý - buqaralyq jumystardan da qajet-aq. Aıtalyq komsomoldyq toı bolady. Bir kezde páter berý, jas jubaılardy syılyqqa kómip salý salty edi. Iá, bul da jaqsy. Qazir umytylmas saltanat ústinde olardy aýyldyń eńbek ozattarymen tanystyrady. Iaǵnı sender de sondaı bol degen sóz. Qurmetti adamdardyń abzal qasıetterimen tanystyrady. Bireý úıdi jaqsy ustaıdy, bireý tatýlyqtyń tiregi, bireý bal bóbekti tárbıeleýdiń dilmár. Jas otaýǵa aqsha, múlik tabylar - aý. Al osyndaı aýyl sáni bolyp otyrǵan adamdardyń jaqsy qasıetteri dál sol múlikteı tez tabyla qoıar ma eken? Abzal jandardaı bolýǵa shaqyrý, olardyń jaqsy qasıetterin jas jubaılardyń júregine berik uıalatý eń baǵaly syılyq bolsa kerek.

Ár aýyl, selo, derevná, kollektıv adamdaryna aldymen rýhanı asyl mura usynsa. Al ıntellıgensıa sol murany jasasa. Árıne, jyltyraǵannyń bári altyn emes. Mysaly, tatýlyq bar, qonaqjaılylyq bar, úıirimdilik bar. Munyń syrt kórinisi qandaı, ishki mazmuny qandaı? Bir aýylda keshter ótedi. Áserli áńgime, tamyljyǵan án, tógilgen kúı. Ásemdik jóninde qundy pikirler týady, oı qozǵalady. Bilgir adamdar osy jaıdy bildirtpeı ǵana tárbıelik arnaǵa burady. Sulý minezdermen, jany sulý adamdardan ónege usynady. Mundaı keshterden lázzat kóp, rýhanı nár mol.

Al bir aýyldarda, bir keshterde... araq ishiledi, karta oınalady. Áıelder úrpıisip óz aldyna, qaǵytpa, qońyr sózder. Kirikpeı, birikpeı ishteı jamyrasyp otyrǵan jandar. Minez sulýlyǵynan góri, min aıtqyshtar, syndarly oılardan góri, synampazdar kóp bolady. Mundaı keshterden qulazyp shyǵasyń, bos sharshaısyń. Rýhanı lázzat ala almaısyń.

Iá, birqatar aýyldarda ıntellıgentterdiń bas qosýy tap osylaı ótedi. Shaǵyn keshtiń, qysqa bas qosýdyń ózin estetıkalyq tárbıe maqsatynda nege paıdalanbasqa osy. Tárbıe yqpalyn tek úlken jandardan, sýsha tógilgen jansyz uzaq sózderden izdeý qate. Ár aýyldyń ásem mádenıetin adamdardyń ózi jasasa. Bizdiń búgingi selo ıntellıgentteriniń kıim kıýinen bastap qyzmet isteýine deıin aınalasyna shýaǵyn tógetin bolýyna jetpeımiz be!

Saıyp kelgende ár aýylda, seloda rýhanı, mádenı jaqsy dástúrlerdiń qalyptasýy ıntellıgensıaǵa, olardyń búgingi ómir mazmunyn qanshalyqty túsinýine baılanysty. Ony túsinýge qabileti jeterlik ıntellıgensıa bizde bar. Aýyl abyroıy — solar, aýyl kórki, aýyl sáni de solardyń qolynda. Klýbtyń oty tutansyn. Avtoklýb saparǵa shyqqanda rýhanı asyl muralardy ala júrsin. Ár ıntellıgent sol seloǵa, sol aýylǵa kórik berer óziniń kóńil shyraǵymen júrsin.

Aýyldyń syrtqy ajary ǵana emes, ishki ajaryna erekshe kóńil bóletin kún týdy. İshki ajary degenimiz — adamdardyń jan sulýlyǵy, ondaǵy búgingi jaqsy salttar men dástúrler. Adamyna onyń boıyndaǵy abzal qasıetterge qarap aýylyn maqtaıtyn, aýylyna qyzyǵatyn bolsaq...

Sóz basyndaǵy úsh jigittiń talasy osyndaı oılardy týyndatty.

---